მთავარი მწყემსი კეთილი

 

† ნეტარი ავგუსტინე

აღსარებანი

 

სარჩევი

 

წიგნი მეხუთე

I

1. მიიღე ჩემი აღსარება, მსხვერპლად რომ გწირავს ჩემი ენა [1], რომელიც შენ თვითონ შეჰქმენი, რათა ეღიარებინა სახელი შენი; განიკურნენ და განტკიცდნენ ჩემი ძვლები [2]; დაე, ისინი ხმობდნენ: „უფალო, ვინ არის შენი მსგავსი?“ [3] რას გეტყვის ახალს, ვინც აღსარებას გეუბნება, რათა გაუწყოს, რა ამბავია მის თავს: რადგანაც შენი თვალისათვის არ არსებობს გულდახურულთა საიდუმლო, და ვერც კაცთა სისასტიკე უკუაგდებს შენს მარჯვენას; როცა გსურს, ცვილივით გაალღობ მათ სისასტიკეს, გულმოწყალებითა თუ შურისძიებით აღძრული, „და ვერავინ დაემალება შენს მხურვალებას“ [4].

დაე, გაქებდეს ჩემი სული [5], რათა შეგიყვაროს. გამუდმებით და დაუდუმებლად გადიდებენ შენი ქმნილებანი: შენსკენ მოქცეული ყოველი სული - თავისი ბაგეებით; ცხოველები და უსულო საგნები - მათსავე მჭვრეტელთა პირით. დაე, აღსდგეს და აღორძინდეს შენში ჩვენი დაღლილი სული; დაე, შენს ქმნილებებზე დაყრდნობით მოაღწიოს შენამდე, სასწაულებრივი ძალმოსილებით რომ შეჰქმენი ისინი: შენშია განახლება და ჭეშმარიტი სიმტკიცე.

[1] - შდრ. ფსალმ 53, 8.

[2] - შდრ. ფსალმ. 6, 3.

[3] - ფსალმ. 34, 10.

[4] - ფსალმ. 18, 7.

[5] - ფსალმ. 118, 175; 145, 2.

 

II

2. დაე, გშორდებოდნენ და გაგირბოდნენ უტმკიცონი და უსამართლონი. შენ ხედავ მათ, რადგანაც შენი მზერა თვით ლანდებსაც კი განწონის. და, აი, ყველაფერი მშვენიერია მათ ირგვლივ, თვითონ კი მახინჯნი არიან [6]. მერედა, რა გავნეს? ან რითი შებღალეს შენი უსასრულო ძალმოსილება, ზესკნელიდან ქვესკნელს რომ უწევს? სად უნდა გაქცეულიყვნენ, რომ შენს ნათელ სახეს გაქცეოდნენ? სადაა ადგილი, რომ შენ ვერ მიაგნო გაქცეულს? [7] გაიქცნენ, რათა აღარ ენახათ, რომ შენ ხედავდი მათ, მაგრამ თვალდავსილნი შენვე წაგაწყდნენ და წაიფორთხილეს, რადგანაც არასოდეს მიგიტოვებია არცერთი შენი ქმნილება [8]. დიახ, გაიქცნენ, რათა უსამართლონი შენვე ჩაგვარდნოდნენ ხელში და თავს დასტყდომოდათ შენი სამართლიანი რისხვა. შენს გულმოწყალებას გაექცნენ, რათა შენი საშინელი მსჯავრი ეწვნიათ. ეტყობა, არ იცოდნენ, რომ ყველგანა ხარ, და არ მოიძებნება იმნაირი ადგილი, სადაც შენ არ იყო. შენ, ერთადერთი, თვით იმათ გვერდითა ხარ, ვინც ყველაზე შორსაა შენგან [9].

მაშ, მოიქცნენ და გეძებონ. თუ თავიანთი შემოქმედი მიატოვეს, შენ როდი მიგიტოვებია შენი ქმნილება. მაშ, თვითონვე მოიქცნენ, რათა გეძებონ: შენ აქა ხარ, იმათ გულში ვინც აღსარებას გეუბნება; ვინც გულში გეკვრის და ნარეკლიან გზებზე ხეტიალით დაღლილი ცრემლებით გილტობს მკერდს; და შენ, გულმოწყალე, ცრემლებს უმშრალებ მათ [10]; ისინი კი უფრო მწარედ ტირიან, მაგრამ მათ ტირილში უკვე გამოკრთის სიხარული, რადგანაც ადამიანი - სისხლი და ხორცი კი არა, არამედ შენ, უფალო, მათი შემოქმედი, თითქოს ხელახლა ქმნი და ანუგეშებ მათ. მაგრამ სად ვიყავი მე თვითონ, როცა გეძებდი? შენ ჩემს წინ იდექ, მე კი დაგშორდი და ჩემს თავს ვეღარ ვპოულობდი, არამცთუ - შენ!

[6] - „მთელი სამყარო სურათსა ჰგავს, სადაც შავ ფერს თავისი ადგილი აქვს მიჩენილი; ის მშვენიერია თავისი ცოდვილებითურთ, თუმცაღა, თუკი ამ უკანასკნელთ თავისთავად განვიხილავთ. ისინი მახინჯნი არიან“ („ღვთის ქალაქისათვის“, XI, 23). - პარალელი პიერ დე ლაბრიოლისაა (იხ. დასახ. გამოც. გვ. 93)... შდრ. მარკუს ავრელიუსი: „ჩვენ ყველანი ერთი საერთო მიზნის ხორცშესხმას ვემსახურებით, ერთნი - ცოდნით და მიზნის შეცნობით, მეორენი - მის შეუცნობლად. ალბათ ამიტომ ამბობს ჰერაკლიტე, რომ თვით მძინარენიც მუშაკობენ და ხელს უწყობენ სამყაროეულ ყოვლისქმნადობას. მაგრამ ყველა თავისებურად მუშაკობს, ყველას თავისი წვლილი შეაქვს ამ ქმნადობაში, ასე განსაჯე, მკრეხელსაც და მასაც, ვინც ცდილობს წინაღუდგეს ქმნადს და არად აქციოს იგი. სამყაროს ასეთი კაცნიც სჭირდება. მაშასადამე, შენ თვითონ უნდა გადაწყვიტო, ვის მხარეს დადგე, ვის მიაკუთვნო თავი. სულ ერთია, ყოვლისგამრიგე მაინც ისე გამოგიყენებს, როგორც თვითონ მიიჩნევს უმჯობესად. და თავის თანამოქმედად და თანამონაწილედ გაქცევს. მაგრამ, დაე, შენი მონაწილეობა ნუ ემგვანება კომედიის იმ სუსტსა და სულელურ ლექს, რომელსაც იხსენიებს ქრისიპი“ („ფიქრები“, VI, 42). პლუტარქეს თავის ტრაქტატში „სტოელთა წინააღმდეგ“ მოაქვს სახელგანთქმული სტოელი ფილოსოფოსის ქრისიპეს (დაახლ. 282 - დაახლ. 208 ძვ.წ.ა.) სიტყვები, რომელთაც უნდა გულისხმობდეს მარკუს ავრელიუსი: „როგორც კომედიებში ვხვდებით ხოლოდ სუსტსა და სასაცილო ლექსს, რომელიც თავისთავად უფასურია, მაგრამ მაინც გარკვეულ მომხიბვლელობას ანიჭებს მთელს ქმნილებას, ისე ბიწიც თავისთავად საგმობია, მაგრამ არა უსარგებლო სხვა რიგის ფენომენთათვის“.

[7] - შდრ. ფსალმ. 138, 7-12.

[8] - შდრ. სიბრძნე სოლომ. XI, 25.

[9] - შდრ. პლოტინი („ენნეიდა“ VI, IX, 7): „არავინაა ისეთი, ამბობს პლატონი, ვის სულშიაც არ იყოს ღმერთი. ის ყველაშია, მაგრამ მათ არ იციან ეს. ვინც მას გაურბის, უმალ, თავის თავსვე გაურბის“.

[10] - შდრ. გამოცხ. იოანესი (აპოკალიფსი), VII, 17; XXI, 4: „და შეაშრობს ღმერთი მათ თვალებზე ყოველნაირ ცრემლს“.

 

III

3. ახლა კი ჩემი ღმერთის წინაშე ვიტყვი, რა გადამხდა თავს ჩემი ცხოვრების ოცდამეცხრე წელს.

კართაგენში ჩამოვიდა ერთი მანიქეველი ეპისკოპოსი, სახელად ფაუსტუსი [11]; ეს იყო „ეშმაკის საშინელი მახე“ [12], რომელშიაც ბევრი გაება, მისი მჭევრმეტყველებით ცთუნებული. მეც ვაქებდი მის ხელოვნებას, მაგრამ, ამასთანავე, ნათლად ვხედავდი განსხვავებას მასა და საგანთა ჭეშმარიტ არსს შორის, რომელის შეცნობასაც ხარბად მიველტვოდი. მე იმდენად მისი სიტყვიერების ჭურჭელს როდი ვაკვირდებოდი, რამდენადაც იმას, თუ რანაირ სასმელს შემომთავაზებდა ამ ჭურჭლით მისი თაყვანისმცემლების მიერ გაღმერთებული ფაუსტუსი. მითქმა-მოთქმის წყალობით წინასწარვე ვიცოდი, რომ ეს იყო უზენაეს მოძღვრებათა უბადლო მცოდნე და თავისუფალ მეცნიერებათა არაერთ დარგში ღრმად განსწავლული კაცი.

რაკიღა მრავალი ფილოსოფიური თხზულება მქონდა წაკითხული და კარგად მახსოვდა ისინი, ამიტომ ერთმანეთს ვუდარებდი ამ თხზულებათა ცალკეულ მონაცემებსა და მანიქეველთა დაუსრულებელ არაკებს: მე უფრო დამაჯერებელი მეჩვენებოდა მათი სიტყვები, „რომელთაც ეყოთ იმისი ძალა, რომ ეკვლიათ ეს წარმავალი სამყარო“, მაგრამ „ვერ მიაკვლიეს მის უფალს“ [13]. „რადგანაც დიდი ხარ, უფალო, და თვინიერს ხედავ, ხოლო ქედმაღალს შორით შეიცნობ“ [14], მაგრამ მხოლოდ „შემუსრულ გულებს“ [15] უახლოვდები. ქედმაღალნი ვერ გპოვებენ, თავიანთი ცნობისმოყვარე გონებით ცაში ვარსკვლავებიც რომ დათვალონ, ხოლო ზღვაში - ქვიშის მარცვლები [16], გაზომონ სამყაროს უსასრულო სივრცე და გამოიკვლიონ მნათობთა გზები.

4. ისინი ახორციელებენ ამ გამოთვლებს თავიანთი ნიჭითა და გონებით, რომლებიც შენ უბოძე მათ; ბევრ რასმე მიაკვლიეს და დიდი ხნით ადრე იწინასწარმეტყველეს მზისა თუ მთვარის დაბნელება, ისევე, როგორც ამ დაბნელების დღე, საათი თუ ხარისხი. გამოთვლები სწორი გამოდგა: ყველაფერი ისე ხდება, როგორც იწინასწარმეტყველეს. მათ ჩაიწერეს კანონები, რომლებიც თვითონვე აღმოაჩინეს. ეს კანონები დღესაც ცნობილია და მათი მიხედვით წინასწარმეტყველებენ, რომელ წელს, ამ წლის რომელ თვეს, ამ თვის რომელ დღესა და ამ დღის რომელ საათზე დაბნელდება მზე თუ მთვარე, და რანაირი იქნება ეს დაბნელება - სრული თუ ნაწილობრივი. ყველაფერი ისე მოხდება, როგორც ნაწინასწარმეტყველებია.

განცვიფრებული და გაოგნებულია ხალხი, რომელსაც ამ მეცნიერებისა არა გაეგება რა. სამაგიეროდ უსაზღვროა იმათი აღტაცება და აღფრთოვანება, ვისაც ყოველივე ეს ესმის. მკერეხული ქედმაღლობით აღძრულნი ზურგს გაქცევენ, უფალო, და თანდათანობით შორდებიან შენს ნათელს; ისინი დიდი ხნით ადრე წინასწარმეტყველებენ ზმის მომავალ დაბნელებას, მაგრამ ვერ ხედავენ საკუთარი მზის დაბნელებას აწმყოში [17]. ღვთისმოსავთათვის ნიშნეული გულმოდგინებით როდი ეძებენ, ვისგან ებოძათ ეს ნიჭი, რომლის მეშვეობითაც ყოველივე ამას იკვლევენ. მაგრამ თუნდაც მიხვდნენ, რომ შენა ხარ მათი შემოქმედი, სუერთია, მაინც არ მოგენდობიან, რათა დაიფარო ისინი, როგორც შენივე ქმნილებები, და მსხვერპლად არ შემოგწირავენ იმას, რადაც თვითონვე აქციეს თავიანთი თავი: არც თავიანთ ქედმაღლურ აზრებს, ცაში რომ ნავარდობენ „ჩიტებივით“ [18]; არც თავიანთ ცნობისმოყვარეობას, „ზღვაში მცურავ თევზებს“ რომ მოგვაგონებს და აიძულებს მათ „უფსკრულის იდუმალი ბილიკებით იხეტიალონ“; არც თავიანთ მდაბალ ვნებებს, „მინდვრად მობალახე ნახირს“ რომ ამსგავსებს მათ [19], - რათა შენ, უფალო, „ყოვლისშთანმთქმელო ცეცხლო“ [20], შემუსრო მათი სასიკვდილო საზრუნავი და ხელახლა შექმნა ისინი უკვდავებისათვის.

5. მათ ვერ შეიცნეს „გზა“, ანუ შენი სიტყვა [21], რომლითაც შეჰქმენი ისიც, რასაც აღირცხავენ, ისინიც, ვინც აღრიცხავენ, გრძნობაც, რომლითაც არჩევენ აღსარიცხს საგნებს და გონებაც, რომლის მეშვეობითაც აღრიცხავენ მათ, „შენი სიბრძნე კი აღურაცხელია და განუზომელი“ [22]. თვით შენი მხოლოდშობილი ძე „იქმნა ჩვენთვის სიბრძნე, სიმართლე და განწმენდა“ [23], ჩვენს შორის შეირაცხა და ხარკს უხდიდა კეისარს [24].

მათ ვერ შეიცნეს ეს გზა, რომლითაც შეეძლოთ თავიანთი ქედმარლობიდან დაშვებულიყვნენ ძის სიმდაბლემდე და მისი მეშვეობით ამაღლებულიყვნენ მისსავე სიდადემდე. მათ ვერ შეიცნეს ეს გზა; ამიტომაც ჰგონიათ, თითქოს ვარსკვლავებს მისწვდნენ და მათთან ერთად ჩახჩახებენ ცის თავანზე, მაგრამ, აი, მიწას დაენარცხნენ, „და დაბნელდა მათი უგონო გული“ [25].

ბევრი რამ, რასაც ისინი გვაუწყებენ ქმნილებაზე, მართალია, მაგრამ ღვთისმოასვთა მოწიწებით როდი დაეძებენ ჭეშმარიტებას, ანუ სამყაროს შემოქმედს, და ამიტომაც ვერ პოულობენ, თუმცა კიდევაც რომ იპოვონ, „არ ადიდებენ, როგორც ღმერთს, და მადლს არ სწირავენ, არამედ ამაოების მსახურნი ხდებიან და ბრძენკაცებად მოაქვთ ავი“ [26]; თვითონვე მიიწერენ იმას, რაც შენ გეკუთვნის, და, პირიქით, თვალდავსილნი და გაუკუღმართებულნი შენ მოგაწერენ თავიანთ კუთვნილს; ასე რომ, შენზე გადმოაქვთ თავიანთი სიცრუე, შენზე, რომელიც ხარ ჭეშმარიტება; „უხრწნელი ღმერთის დიდებას ხრწნადი კაცის, ფრინველთა, ოთხფეხა თუ ქვეწარმავალთა ხატებაზე ცვლიან, ღვთის ჭეშმარიტებას კი -სიცრუეზე, და მსახურებენ შექმნილსა და არა შემოქმედს“ [27].

6. და მაინც, მათ წიგნებში ბევრი ფასეული და საგულისხმო რამ ამოვიკითხე შექმნილი სამყაროს შესახებ. მათი ახსნა-განმარტების სისწორეს გამოთვლები, წელიწადის დროთა მონაცვლეობა და ვარსკვლავთა ხილული მოძრაობანი ადასტურებდნენ [28]. მათ დებულებებს მე ვუდარებდი მანის მრავალრიცხოვან თხზულებებში გადმოცემულ მოსაზრებებს: მთელს ამ აბდაუბდაში ვერსად ჰპოვებდით ვერც მზებუდობის, ვერც ბუნიობის, ვერც მზისა თუ მთვარის დაბნელებისა და, საერთოდ, ვერცერთი იმ მოვლენის დამაჯერებელ ახსნას, რაც საერო სიბრძნის ქმნილებებში ამოვიკითხე [29]. მე კი ნაბრძანები მქონდა მერწმუნა ის, რაც სრულიად არ ემთხვეოდა და ეთანხმებოდა არც გამოთვლებსა და არც ჩემს პირად დაკვირვებებს.

[11] - იგულისხმება ნეტარი ავგუსტინეს თანამედროვე მანიქეველი ეპისკოპოსი (იხ. შენიშვნები III, 51) და ღვთისმეტყველი ფაუსტუს მილეველი, ცნობილი თავისი განსწავლულობითა და მჭევრმეტყველებით; დაახლოებით 382 წელს ჩავიდა კართაგენს, სამი წლის შემდეგ კი, როგორც ერეტიკოსი, უდაბურ კუნძულზე გადაასახლეს. ფაუსტუსს დაუწერია ჩვენთვის უცნობი თხზულება, სადაც მანიქეველთა რელიგიის საფუძვლები ყოფილა გადმოცემული. ნეტარმა ავგუსტინემ მის გასაბათილებლად დაწერა (დაახლ. 400 წ.) ოცდაცამეტი წიგნისაგან შემდგარი ვრცელი თხზულება - „ფაუსტუსის წინააღმდეგ“.

[12] - I ტიმ. III, 7.

[13] - შდრ. სიბრძნე სოლომ. XIII, 9.

[14] - ფსალმ. 137, 6.

[15] - ფსალმ. 33, 19.

[16] - შდრ. აკაკი წერეთელი: „ვინ დათვალოს ზღვაში ქვიშა და ან ცაზე - ვარსკვლავები“...

[17] - აქ ნეტარი ავგუსტინე ზუსტად ისევე მსჯელობს, როგორც ფრანგი იანსენისტები, რომლებიც უარყოფდნენ ყოველგვარ მეცნიერულ კვლევა-ძიებას, როგორც სულის პატივმოყვარულ მისწრაფებათა ხორცშესხმის მცდელობას და, მაშასადამე, აშკარა მკრეხელობასაც. მათი მტკიცებით, „დასაბამიერმა ცოდვამ არა მარტო ღვთიური მადლისაგან განძარცვა კაცი, არა მარტო ზებუნებრივი ნიჭი მიჰხადა და, ამრიგად, დააკნინა მისი ბუნება, არამედ სულის სიღრმემდეც შებღალა იგი. რა იყო პირველქმნილი ადამიანის უზენაესი დანიშნულება? მას უნდა ჰყვარებოდა ღმერთი და ეცხოვრა ღვთიური მადლის თანახმად. უფლის ამ ურჩეულეს ქმნილებაში თვით ბუნებაც კი ზებუნებრივი იყო. მაგრამ მან თავისი თავი არჩია ღმერთს, უარყო მისი გულმოწყალება და მთელის არსებით, თავისი გამრუდებული გონებითა და გაუკუღმართებული ნებით ბოლომდე დაემონა საკუთარ „მე“-ს. ამიტომ უფლის მიმართ მიქცევას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეძლებს იგი, თუ პირწმინდად წაშლის, უკვალოდ წარხოცს პირად ეგოიზმს და თავის ამქვეყნიურ ყოფას ბუნებრივ ცხოვრებას, ღმერთისმიერ არსებობას დაუქვემდებარებს. მირიადი ასპექტი აქვს კაცის ეგოიზმს, უთვალავი სხვადასხვა სახით, ხორციელი თუ სულიერი ვნების სახით ვლიდნება იგი. დიახ, ხორციელი ვნების გარდა არსებობს სულის ვნებაც, რომელიც სხვა არა არის რა, თუ არა ადამიანური ცნობისწადილის დაკმაყოფილება და რომელსაც საფუძვლად უდევს იგივე, რაც ყველა სხვა ადამიანურ ვნებას: ზვაობა, ცუდმედიდობა, თავმოყვარეობა. ამიტომ კაცის ამქვეყნიური არსებობის მიზანი მეცნიერება კი არ არის, არამედ სულის სიწმინდე; არა უძღები სურვილი ამ წარმავალი სინამდვილის შემეცნებისა, არა გონების პატივმოყვარული მისწრაფებანი, არამედ მარადიულ, თუნდაც გონებამიუწვდომელ ჭეშმარიტებათა წინაშე ქედის მოდრეკა, მათი გულმხურვალე სიყვარული, - აი, ჩვენი ჭეშმარიტი დანიშნულება, ვინაიდან მიუტევებელი მკრეხელობაა ყოველგვარი თვითგანწილვა, თვითგაორება, შუა გაყოფილი სულის რყევა, ერთის მხრივ, ღმერთსა, ხოლო მეორეს მხრივ, სამყაროს შორის: „რამეთუ წერილ არს: წარვწყმიდო სიბრძნე იგი ბრძენტა და მეცნიერებაჲ იგი მეცნიერთაჲ შეურაცხ-ვყო. სადა არს ბრძენი? სადა არ მწიგნობარი? სადა არს გამომეძიებელი იგი ამის სოფლისაჲ? ანუ არა განაცოგაა ღმერთმან სიბრძნე იგი ამის სოფლისაჲ“ (I კორ. I, 19-20). - იხ. ჩემი შესავალი წერილი წიგნში - ბლეზ პასკალი, აზრები, ფრანგულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და შენიშვნები დაურთო ბაჩანა ბრეგვაძემ, თბ. 1981, გვ.16-17.

[18] - შდრ. ფსალმ. 8, 9.

[19] - „ჩიტები“, „ზღვაში მცურავი თევზები“, „მინდვრად მობალაზე ნახირი“, - „ნეტარ ავგუსტინეს უყვარდა ბიბლიის ალეგორიული სახეების ახსნა-განმარტება: „შეხედე ცის ფრინველებს“, ამ ქედმაღალთა და მზვაობართ, რომელთათვისაც ითქვა, ცამდე აუღერიათ თავიო. შეხედე „ზღვის თევზებს“, ანუ ცნობისმოყვარეთ, „ზღვის ბილიკებით რომ სეირნობენ“, ესე იგი, ამა სოფლის უფსკრულთა შორის ეძებენ წარმავალს, - იმას, რაც ისე სწრაფად როდი ქრება, როგორც „ზღვის ბილიკნი“, რომელთაც წყალი შლის მაშინვე, როგორც კი უკან მოიტოვებენ მათ... ხოლო „მინდვრის ნახირი“ უფრო მართებული იქნება ვუწოდოთ იმ ხალხს, რომელიც მხოლოდ ხორციელი განცხრომით ტკბება“ („ფსალმუნთათვის“, 8, 13), - რუს. თარგმანის შენ. იხ. დასახ. გამოც. გვ.239.

[20] - მეორე სჯული, IV, 24; ებრ. XII, 29.

[21] - შდრ. იოანე, I, 1-3; იოანე XIV, 6.

[22] - ფსალმ. 146, 5.

[23] - I კორ. I, 30.

[24] - იხ. მათე XXII, 17-21.

[25] - რომ. I, 21.

[26] - რომ. I, 21-22.

[27] - რომ. I, 23, 25.

[28] - ჩვენთვის უცნობია, ვინ იყვნენ ის ასტრონომები, ვის თხზულებებშიაც ნეტარმა ავგუსტინემ, როგორც თვითონ გვაუწყებს, „ბევრი ფასეული და საგულისხმ რამ ამოიკითხა შექმნილი სამყაროს შესახებ“.

[29] - ნეტარი ავგუსტინესა და მანიქეველ ფელიქსის სიტყიერი პაექრობისას (I, IX, Patrol. Lat. XLII, 525), ეს უკანასკნელი ამბობს: „მანიმ ჩვენ გვასწავლა სამყაროს დასაბამი; როგორ, რატომ, ან ვის მიერ შეიქმნა იგი. მანვე აგვიხსნა დღისა და ღამის მიზეზიც, განგვიმარტა მზისა და მთვარის მიმოქცევა. არაფერი ამდაგვარი არ განუცხადებია არც პავლეს და არც სხვა რომელიმე მოციქულს: აი, რატომ გვგონია, რომ მანი პარაკლეტონი უნდა იყოს“... თუმცა ნეტარი ავგუსტინეს მოწმობით, მანიქეველთა ფანტასმაგორიული ასტროლოგია თუ ასტროლოგიური ფანტასმაგორია სხვა არა იყო რა, თუ არა „აბდაუბდა“.

 

IV

7. „უფალო, ჭეშმარიტების ღმერთო“ [30], ნუთუ ვინც იცის ყოველივე ეს, უკვე მოსაწონია შენთვის? ვაი იმ კაცს, ვინც იცის ყველაფერი, მაგრამ არ იცის, ვინა ხარ შენ. ნეტა მას, ვინც გიცნობს, თუნდაც სხვა არაფერი იცოდეს. ხოლო სწავლულს, რომელიც გიცნობს, მეცნიერება როდი ანიჭებს მეტ ნეტარებას, რადგანაც ის მხოლოდ შენი მეშვეობითაა ნეტარი, თუკი შენი შემცნობი გადიდებს, როგორც ღმერთს, მადლს შემოგწირავს და ამაოების მსახური არ გახდება თავისი ფუჭი აზრებით [31].

რადგანაც უმჯობესია ხე მედგას და იმ სარგებლობისათვის, რაც მას შეუძლია მომიტანოს, მადლს გწირავდე შენ, თუნდაც არ ვიცოდე, რამდენ წყრთას შეადგენს მისი სიმაღლე, ან რამდენ წყრთაზე იშლება მისი ტოტები, ვიდრე ვიცოდე, რანაირად გავზომო მისი სიმაღლე და სათითაოდ დავთვალო მისი ტოტები, მაგრამ თვით ხე კი ჩემი არ იყოს, არ ვიცოდე და არც მიყვარდეს მისი შემოქმედი. ასე, შენს ერთგულს ეკუთვნის სამყაროს მთელი სიმდიდრე, და თითქოს არას მქონები „ყოველის მფლობელი“ [32] ხდება, თუკი შენ მოგანდობს თავს, შენ, ვისაც მორჩილებს ყოველი. რა ვუყოთ, თუ არ იცის, რანაირად ბრუნავს დიდი დათვის თანავარსკვლავედი? განა სიშლეგე არ იქნება ვიფიქროთ, რომ მასზე უფრო ბედნიერია ის, ვინც ზომავს ცის უსასრულო სივრცეს, სათითაოდ ითვლის ვარსკვლავებს და წონის მთელ ნივთიერებას, მაგრამ უგულებელგყოფს შენ, „რომელმაც ზომით, თვლითა და წონით განაწესე ყოველი“ [33].

[30] - ფსალმ. 30, 6.

[31] - შდრ. რომ. I, 21.

[32] - II კორ. VI, 10.

[33] - სიბრძნე სოლომ. XI, 20.

 

V

8. მაგრამ ვინ დაავალა ვიღაც მანის იმ საკითხთა კვლევა, რომელნიც არას არგიან ღვთისმოსაობის მეცნიერებას? აკი შენ უთხარი კაცს: „აჰა, ღვთისმოსაობაა სიბრძნე“ [34]. მანის შეეძლო არ სცოდნოდა ეს ჭეშმარიტი სიბრძნე, თვით იმ შემთხვევაშიც კი, სრულყოფილადაც რომ დაუფლებოდა მეცნიერებას. მაგრამ მას წარმოდგენაც არა ჰქონდა მეცნიერებაზე, თუმცა ურცხვად კი მსჯელობდა მისი სახელით. ხოლო რაც შეეხება ჭეშმარიტ სიბრძნეს, ამაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტია. საერო მეცნიერებათა ქადაგება ფუჭი საქმეა, თვით მაშინაც კი, როცა საფუძვლიანად იცნობენ მათ; ხოლო შენი აღმსარებლობა ღვთისმოსაობად შეირაცხება. მაგრამ სწორედ ამ გზას ასცდა მანი, ამდენს რომ ლაყბობდა სამეცნიერო საკითხებზე და მხილებულ იქნა ჭეშმარიტ მცოდნეთა მიერ. აქედან აშკარაა, რა ფასი უნდა ჰქონოდა მის აზრს იმ საგანზე მსჯელობისას, რაზედაც ხელი არ მიუწვდებოდა. მაგრამ იმხელა წარმოდგენა ჰქონდა თავის თავზე, რომ ცდილობდა ხალხი დაერწმუნებინა იმაში, თითქოს სული წმიდა, უფლის ერთგულთა მფარველი და მწყალობელი, მთელი თავისი ძალმოსილებით სწორედ მასში იყო დამკვიდრებული [35]. ამხილებდნენ მის უმეცრებას იმ საკითხებში, ცისა და ვარსკვლავების მოძრაობას, მზისა და მთვარის მიმოქცევას რომ შეეხება და თითქოს კავშირი არა აქვს რელიგიურ მოძღვრებათან, მაგრამ მისი მცდელობის ღვთისმგმობლური ხასიათი აქაც აშკარა იყო, რადგანაც თავისი ფუჭი და შლეგური ქედმაღლობით აღძრული არამარტო თავხედურად მსჯელობდა იმაზე, რაზედაც წარმოადგენაც არა ჰქონდა, არამედ იმასაც ცდილობდა, რომ საკუთარი პიროვნების ყბადაღებული ღვთაებრიობის ავტორიტეტით განემტკიცებინა თავისი მკრეხეული აზრები.

9. როდესაც მესმის, რომ ჩემი ერთ-ერთი ქრისტიან ძმათაგანი, რომელსაც მეცნიერებისა საერთოდ არა გაეგება რა, უთავბოლოდ მსჯელობს ამ საკითხებზე, - მოთმინებით ვიტან მის უაზრო ლაქლაქს, რადგანაც ვხედავ, რომ ამას არ შეუძლია რაიმე ავნოს; მხოლოდ შენ, არ მოგიხსენიოს უდიერად, უფალო ჩემო, „ყოველის შემოქმედო“ [36], და რა ვუყოთ, თუ წარმოდგენაც არა აქვს შექმნილ საგანთა ბუნებაზე. ვნება და ზიანი მაშინ იკითხეთ, თუკი გადაწყვეტს, რომ ამ საკითხებს რამე კავშირი აქვთ საღვთისმოსაო მოძრვრებასთან, და კადნიერად დაიწყებს იმის მტკიცებას, რისიც არა გაეგება რა. თუმცა თვით ამნაირ უმწეობასაც კი გულმოწყალება დედაშვილური სიყვარულით მიუტევებს იმათ, ვინც ჯერ კიდევ ჩვილია რწმენით, ვიდრე ახალი კაცი არ იქცევა „სრულყოფილ კაცად“ [37], რომელსაც „ვერ შეარყევს ყოველგვარი მოძღვრების ქარი“ [38].

მაგრამ ვის არ შეზარავს და თავს არ შეაზიზღებს იმისი სიშლეგე, ვინც ამდენჯერ ამხელს სიცრუეში, და მაინც გაბედა წარმდგარიყო თავისი მსმენელების წინაშე როგორც მოძღვარი, როგორც ფუძემდებელი, წინამძღოლი და თავკაცი, რათა მის მიმდევრებს ჰგონებოდათ, რომ უბრალო მოკვდავს კი არ მიჰყვებოდნენ კვალდაკვალ, არამედ თვით შენს წმინდა სულს?

ჩემთვის პირადად არცთუ მთლად ნათელი იყო, შეიძლებოდა თუ არა მანის მოძღვრების თანახმად აგვეხსნა დღეებისა და ღამეების სიგრძე თუ სიმოკლე, თვით დღე-რამის მონაცვლეობა, მზისა თუ მთვარის დაბნელება და სხვა მისთანანი, რაზედაც გარკვეული წარმოდგენა მქონდა სულ სხვა წიგნების წყალობით. ამნაირი ახსნა რომ შესაძლებელი ყოფილიყო, ჩემთვის სრულიად გაურკვეველი დარჩებოდა საგანთა ჭეშმარიტი ბუნება; მაგრამ ჩემს რწმენას საფუძვლად ედო მანის ავტორიტეტი, რადგანაც ჯერ კიდევ არ მეპარებოდა ეჭვი მის სიწმინდეში.

[34] - იობი, XXVIII, 28.

[35] - როგორც ზემოთ (შენ. 29) აღვნიშნეთ, მანის თუ მანესს (რომელსაც 275 წელს სპარსეთის მეფის ბაჰრამ I-ის ბრძანებით, ცოცხლად გააძრეს ტყავი) „პარაკლეტოსად“, ანუ იმ „ნუგეშინისცემლად“ მოჰქონდა თავი, იესო ქრისტემ წინასწარ რომ აუწყა თავის მოწაფეებს (იხ. იოანე XIV, 16). მანის პარაკლეტოსობაში არც მის მიმდევრებს ეპარებოდათ ეჭვი. თუმცა, ამ მხრივ, ისინი პირველობას ვერ დაიჩემებენ. თითქმის ერთი საუკუნით ადრე ფრიგიელმა ჰერესიარქმა მონტანუსმა (გარდ. 212 წ.) დააარსა მონტანისტთ მწვალებლური სექტა, რომლის წევრებიც ღრმად იყვნენ დარწმუნებულნი, რომ სწორედ მონტანიუსი იყო ის „პარაკლეტონი“, რომელზედაც გადმოვიდა სული წმიდა, და რომელსაც თავისი მოწაფეებისთვის უნდა გაემჟღავნებინა ღვთიური საიდუმლო, რის აღსაქმელადაც თურმე ჯერ კიდევ არ იყვნენ მზად იესო ქრისტეს მოციქულები.

[36] - II მაკაბ. I, 24.

[37] - ეფეს. IV, 13.

[38] - ეფეს. IV, 14.

 

VI

10. თითქმის მთელი ცხრა წელიწადი, ვიდრე ჩემი მოხეტიალე სული ხარბად ეწაფებოდა მანიქეველთა „სიბრძნეს“, მოუთმენლად მოველოდი ზემოხსენებული ფაუსტუსის ჩამოსვლას. მანის დანარჩენი მიმდევრები, ვისაც კი შევხვედრივარ და ჩემთვის თავსამტვრევ საკითხებზე მისაუბრია, ვერაფერს მეუბნებოდნენ პასუხად, მაგრამ მაიმედებდნენ, მალე ჩამოვა ფაუსტუსი, შეხვდი, გაესაუბრე და სულ ადვილად და გასაგებად აგიხსნის არა მარტო მაგ თავსამტვრე საკითხებს, არამედ, თუ ჰკითხავ, გაცილებით უფრო რთული პრობლემების გადაჭრაშიც დაგეხმარებათ.

ბოლოს, ფაუსტუსიც ჩამოვიდა! მისი სახით მე გავიცანი მართლაც მომხიბლავი და ამოდ მოუბარი კაცი, სხვებზე გაცილებით უკეთ რომ მსჯელობდა ყოველივე იმის შესახებ, რაც არაერთხელ მსმენია მანიქეველებისაგან. მაგრამ რა სასმელი შემომთავაზა მწყურვალს თავისი ძვირფასი თასით ამ მომხიბლავმა მწდემ? ამნაირი სიტყვებით უკვე ყურები მქონდა გამოჭედილი: ისინი სულაც არ მეჩვენებოდნენ უკეთესნი იმის გამო, რომ უკეთ წარმოსთქვამდნენ; არც ჭეშმარიტნი, რადგნაც მჭევრმეტყველების ნიმუშებს უფრო ჰგავდნენ; სული არ ჩანდა ბრძენი, ვინაიდან თვით მჭევრმეტყველის სახე მრავლისმეტყველი იყო, გამოთქმები კი - საგულდაგულოდ შერჩეული. მანიქეველები, რომლებიც ფაუსტუსს მიქებდნენ, ცუდი მსაჯულები გამოდგნენ. მათ ის ბრძენი ეჩვენებოდათ მხოლოდ იმიტომ, რომ მონუსხულნი იყვნენ მისი სიტყვებით.

მე ვიცნობდი სხვა ჯურის ხალხსაც, რომელსაც თვით ჭეშმარიტებაც კი საეჭვოდ მიაჩნია, თუ ის მაღალფრდოვანი და ზიზილ-პიპილებით შემკული სიტყვითაა გადმოცემული. ხოლო მე შენ დამმოძღვრე, ღმერთო ჩემო, იდუამლი და გონებამიუწვდომელი გზით; დიახ, მე მჯერა, რომ შენ დამმოძღვრე, რადგანაც ესაა ჭეშმარიტება, ხოლო შენს გარდა არ არსებობს ჭეშმარიტების სხვა მოძღვარი, სადაც უნდა მოგვევლინოს, ან საიდანაც უნდა მოგვევლინოს იგი. შენგან ვისწავლე, რომ მჭევრმეტყველური სიტყვა არ შეიძლება ჭეშმარიტი იყოს მხოლოდ იმის მიხედვით, რომ მჭევრმეტყველურია, უთავბოლო სიტყვა კი - ყალბი, მხოლოდ იმიტომ, რომ უთავბოლოდ ითხზვის როყიოდ წამოროშილი და ულაზათო ბგერებით; და პირიქით: ულაზათო სიტყვა თავისი ულაზათობის გამო როდი იქნება ჭეშმარიტი, ბრწყინვალე სიტყვა კი - ყალბი, მხოლოდ იმიტომ, რომ ბრწყინვალეა. სიბრძნე და სიბრიყვე თითქოს საზრდოა, სასარგებლო ან მავნე; დახვეწილი და ტლანქი სიტყვები კი - ქალაქური თუ სოფლური ჭურჭელი, რომლითაც ამა თუ იმ კერძს გვთავაზობენ.

11. მე ისე ხარბად და იმდენხანს ველოდი ფაუსტუსს, რომ ახლა ეს ჩემი სიხარბე თითქოს ცხრებოდა მისი მსჯელობის უჩვეულო ცხოველმყოფელობითა და უზადო სიტყვიერი გარსით, რომელშიაც ის გასაოცარი სიმსუბუქით აქცევდა თავის აზრებს. სხვებთან ერთად ვტკბებოდი მისი ხელოვნებით და სხვებზე მეტად ვაქებდი და ვადიდებდი მას, მაგრამ მწყინდა, რომ მსმენელთა ბრბოში გარეულს არ შემეძლო შეკითხვები მიმეცა ყოველივე იმის შესახებ, რაც ასე ძლიერ მტანჯავდა, ან გულითად საუბარში ჩემი აზრები გამეზიარებინა მისთვის. თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, ამის შესაძლებლობაც მომეცა და ჩემს მეგობრებთან ერტად დავიმარტოხელე იგი, როცა აზრების ამნაირი გაზიარება სავსებით დროული ჩანდა, და ჩემთვის მტანჯველი ზოგიერთი საკითხი შევთავაზე განსახილველად. მაგრამ სულ მალე დავრწმუნდი, რომ ამ კაცს წარმოდგენაც არ ჰქონდა თავისუფალ მეცნიერებაზე, გრამატიკის გარდა, თუმცა მისი ცოდნა აქაც ზერელე და ზედაპირული იყო. მას წაკითხული ჰქონდა მხოლოდ ციცერონის რამდენიმე სიტყვა, სენეკას ორიოდე ტრაქტატი, ძველი პოეტების ცალკეული ლექსები და იმ მანიქეველთა თხზულებები, რომლებიც ასე თუ ისე ასატანად და თანაც ლათინურად წერდნენ; ამას დაუმატეთ ყოველდღიურ ლაყბობაში გაწაფული ენა, და ეს იქნება ყველაფერი, რასაც ეფუძნებოდა ფაუსტუსის მჭევრმეტყველება, რომელიც მისი მახვილგონიერებისა და ბუნებრივი ხიბლის წყალობით კიდევ უფრო სასიამოვნო, შემპარავი და მაცთური ხდებოდა.

ზუსტია თუ არა ეს მოგონებები, უფალო ღმერთო ჩემო, ცემი სინიდისის მსაჯულო? შენს წინაშეა გადაშლილი ჩემი გულიცა და მეხსიერებაც. შენ უკვე შემიყვანე შენი განგების იდუმალებით მოცულ სიღრმეში და თვალნათლივ მიჩვენე ჩემი სამარცხვინო ცთომილება, რათა მეხილა და სამუდამოდ შემზიზღებოდა იგი.

 

VII

12. მას შემდეგ, რაც ჩემთვის ცხადი შეიქნა, რომ ფაუსტუსს წარმოდგენაც არ ჰქონდა იმ მეცნიერებებზე, რომელთა დიდი მცოდნეც მეგონა, სასოწარკვეთილებამ შემიპყრო, რადგანაც მივხვდი, რომ მისგან ვეღარ ვეღირსებოდი ჩემთვის ესოდენ საინტერესო საკითხთა ახსნა-განმარტებას. მართალია, მათი არა გაეგებოდა რა, მაგრამ მაინც შეეძლო ჭეშმარიტი რწმენა ჰქონოდა, მანიქეველი რომ არ ყოფილიყო. მანიქეველთა წიგნები ხომ დაუსრუებელი არაკებითაა სავსე, სადაც ერთავად ცაზე, ვარსკვლავებზე, მზესა და მთვარეზე ლაყბობენ. მე უკვე აღარა მქონდა იმის იმედი, რომ ფაუსტუსი დამაკმაყოფილებლად ამიხსნიდა იმას, რაც ასე ძალიან მსურდა: ერთმანეთისათვის შეედარებიან ჩემს მიერ სხვა წიგნებში ამოკითხული გამოთვლები და მანიქეველთა მონაცემები, ხოლო შემდეგ ეჩვენებინა, რამდენად შეესაბამებოდნენ ისინი ერთიმეორეს, ან რომელი იყო უფრო ზუსტი.

როდესაც ეს საკითხები შევთავაზე განსახილველად, მოკრძალებით აღიარა, ესოდენ მძიმე ტვირთს ვერ შევეჭიდებიო, და ჭკვიანურადაც მოიქცა. იცოდა, რისი შემძლეც იყო, და არ რცხვენოდა ამის აღიარება. იმ აუტანელ მოლაყბეებს როდი ჰგავდა, ყველაფერს რომ მიხსნიდნენ, მაგრამ ვერაფერს მაგებინებდნენ. ფაუსტუსს შენს მიმართ „არ ჰქონდა წრფელი გული“ [39], უფალო, თორემ საკუთარი თავის მიმართ ყოველთვის დიდ სიფრთხილესა და წინდახედულებას იჩენდა. ვერ ვიტყვით, თითქოს არ იცოდა, რომ არაფრის მცოდნე არ იყო. ამიტომაც თავს არიდებდა მისთვის უცნობ საკითხზე კამათს, რათა გამოუვალ მდგომარეობაში არ ჩავარდნილიყო. ამით უფრო მეტად მომაწონა თავი. თავმდაბლობა, რომელიც თავის სისუსტეს აღიარებს, გაცილებით უფრო მომხიბლავია, ვიდრე ცოდნა, რომლის შეძენასაც მე ვაპირებდი. ხოლო ფაუსტუსი ყველა რთული და ჩახლართული საკითხის გადაწყვეტისას - მე თვითონ ვარ ამისი მოწმე, - უჩვეულო თავმდაბლობას იჩენდა.

13. გულმოდგინება, რომლითაც ვეწაფებოდი მანის თხზულებებს, თანდათანობით გამინელდა. სასომიხდილმა მანიქეველთა სხვა მოძღვრებებზედაც ავიყარე გული, რაკიღა მათ შორის ყველაზე სახელგანთქმულმაც კი ვერ შესძლო განემარტა იმ კითხვების უმრავლესობა, როლებიც ასე მტანჯავდნენ და მაწამებდნენ. მაგრამ კვლავინდებურად განვაგრძობდი მასთან ურთიერთობას, რადგანაც ფაუსტუსი გატაცებული იყო მწერლობით, ხოლო მე - იმხანად კართაგენელი რიტორი - სწორედ მწერლობას ვასწავლიდი ჩემს შეგირდებს. ჩვენ ერთად ვკითხულობდით იმ მწერლებს, რომელთა სახელიც ყურმოკვრით სმენოდა და ამიტომ ძალიან უნდოდა მათი გაცნობა, აგრეთვე იმ ავტორებს, რომლებიც მისი სულიერი წყობისათვის ყველაზე შესაფერისად მიმაჩნდა. ამ კაცის გაცნობამ ფრთები შეაკვეცა ჩემს მისწარაფებას - რამენაირად დავწინაურებულიყავი მანიქეველთა სექტაში. მართალია, საბოლოოდ არ გავმდგარვარ მათგან, მაგრამ ისე კი მეჭირა თავი, როგორც კაცს, რომელმაც დღემდე ვერაფერს მიაკვლია იმ მოძღვრებაზე უკეთესს, რასაც უწინ ესოდენ ბრმად იზიარებდა, და ამიტომაც იძულებულია ჯერხნობით ამით დაკმაყოფილდეს, იმის მოლოდინში, რომ შემთხვევით მაინც გამოკრთება რარაც უფრო ნათელი და არსებითი, რათა მასზე შეაჩეროს თავისი არჩევანი.

ამრიგად, ფაუსტუსმა, რომელიც მრავალთათვის „სიკვდილის მახედ“ [40] იქცა, თავისდა უნებურად დაიწყო იმ მახის გახსნა, რომელშიაც მე ვიყავი გაბმული. ეს იმიტომ, რომ შენს მოწყალე ხელს, უფალო, შენივე განგების გონებამიუწვდომელი იდუმალებით, არ მიუტოვებია ჩემი სული. საბრალო დედაჩემი, ვის ტანჯულ გულსაც დღედაღამ შეუწყვეტლივ სდიოდა სისხლი, ცრემლებს გწირავდა მსხვერპლად ჩემს გამო, და შენ სასწაულებრივად დამიფარე, უფალო ჩემო; დიახ, დამიფარე, რადგანაც „უფლის მიერ წარიმართება კაცის ნაბიჯი, და ის უჩვენებს გზას“ [41]. ვინ გვიხსნის, თუ არა შენი ხელი, რომელიც განაახლებს შენსავ ქმნილებას?

[39] - ფსალმ. 77, 37; მოციქ. საქმენი, VIII, 21.

[40] - ფსალმ. 17, 6.

[41] - ფსალმ. 36, 23.

 

VIII

14. შენი ხელი ერია იმაშიც, რომ დაბეჯითებით მირჩიეს და კიდევაც დამარწმუნეს, რომში გადავსახლებულიყავი, სადაც, ჩემი მრჩევლების აზრით, უკეთ შევძლებდი იმის სწავლებას, რასაც ჩემს შეგირდებს კართაგენში ვასწავლიდი. უყოყმანოდ ვაღიარებ შენს წინაშე, რამ გადამაწყვეტინა ეს: შენი ზრახვების იდუმალი სიღრმე და შენი გულმოწყალება, რომელიც ყოველთვის მზადაა ჩვენს დასახმარებლად, ღირსია იმისა, რომ ჩაგვაფიქროს და აღგვაფრთოვანოს.

რომში გადასვლა იმიტომ კი არ მოვიწადინე, რომ იქ, როგორც ჩემი მეგობრები მარწმუნებდნენ, უფრო მეტ გასამრჯელოს შემომთავაზებდნენ და მეტი პატივით მელოდა, თუმცა ერთსაც და მეორესაც ჯერ კიდევ დიდი ფასი ედო ჩემს თვალში: მთავარი და ლამის ერთადერთი მიზეზი ის იყო, რომ გავიგე, თითქოს იქაურ ახალგაზრდებს, მკაცრი დისციპლინის წყალობით, გაცილებით უფრო ნაკლები გასაქანი ჰქონდათ, ამიტომაც უფრო მშვიდად ეჭირათ თავი, და ვერ ბედავდნენ თავხედურად შეჭრილიყვნენ მათთვის უცხო მასწავლებლის კლასში, სადაც მხოლოდ თვით მასწავლებლის ნებართვით თუ შეიძლებოდა შესვლა. კართაგნეში კი, პირიქით, მოსწავლეების აღვირახსნილობა მართლაც რომ უსაზღვროა. გათავხედებულნი ურცხვად ამტვრევენ სკოლის კარს და მასწავლებლებს ძალით უვარდებიან კლასში; გამაოგნებელი სიჩლუნგით სჩადიან ათასნაირ უხამსობას, რისთვისაც კანონიერი სასჯელი არ ასცდებოდათ, ჩვეულება რომ არ იყოს მათი მფარველი. ამ უბედურებს ნებადართული ჰგონიათ ის, რასაც შენი მარადიული კანონი არასოდეს არ მიიჩნევს ნებადართულად. სასჯელის შიში არა აქვთ, რადგანაც ჰგონიათ, ყველაფერი შეგვრჩებაო, მაგრამ მათივე სიბრმავეა მათი სასჯელი; ამიტომაცაა, რომ გაცილებით უფრო მეტად იტანჯებიან, ვიდრე სხვებს სტანჯავენ და აწამებენ.

ჩემი მოწაფეობისას არავითარი სურვილი არა მქონდა ამ უკეთურთა ბრბოში გავრეულიყავი. მაგრამ როცა მასწავლებელი გავხდი, მეტი რა გზა მქონდა, ძალაუნებურად უნდა ამეტანა ისინი. ამიტომაც მინდოდა იქ წასვლა, სადაც, თვითმხილველთა მოწმობით, ვერაფერს ამის მსგავსს ვერ ჰპოვებდით. სინამდვილეში კი „სასოებავ ჩემო, წილხვდომილო ჩემო ცოცხალთა ქვეყნად“ [42], სწორედ შენ მაიძულე სულის სახსნელად გამომეცვალა საცხოვრისი: კართაგენში დეზის კვრით მაქეზებდი, რომ იქაურობას გავცლოდი, რომში კი სატყუარს მიგებდი, რომ იქ ჩაგეტყუებინე, და ორსავე შემთხვევაში იმათი მეშვეობით მოქმედებდი, ვისაც თავდავწყებით უყვარს ეს მკვდარი სიცოცხლე; ერთგან ისინი შლეგდებოდნენ, მეორეგან კი ურიცხვი ამაო აღთქმით მაბრუებდნენ, ხოლო შენ ფარულად იყენებდი მათსა და ჩემსავ სიბილწეს, რათა სათანადოდ წარგემართა ჩემი ნაბიჯი [43]. რადგანაც ჩემი სიმშვიდის დამრღვევთათვის სამარცხვინო სიშლეგეს დაევსო თვალი, ხოლო უკეთესი ხვედრის მიმართ ჩემი მხმობელნი ამქვეყნიური სიბრძნით იყვნენ ბრძენნი. და მე, ვისაც კართაგენში მთელის არსებით მძულდა ნამდვილი ტანჯვა, დაუოკებლად მივილტვოდი რომში - მოჩვენებითი ბედნიერებისაკენ.

15. შენ იცი, უფალო, რატომაც ვტოვებდი კართაგენს და რომში მივემგზავრებოდი, მაგრამ არავითარი ნიშანი არ მოგიცია არც ჩემთვის და არც დედაჩემისთვის, რომელიც მწარედ ტიროდა ჩემი გამგზავრების გამო და უნდოდა თვით ზღვამდე გავეცილებინე. გამწარებული ჩამფრენოდა ორივე ხელით, რათა ან უკან დავებრუნებინე, ან ჩემთან ერთად წამოსულიყო. მაგრამ მე ვიცრუე და თავი ისე მოვაჩვენე, ვითომ მეგობართან ვაპირებდი დარჩენას, რომელიც ზურგსქარსღა უციდა გასამგზავრებლად.

დიახ, დედაჩემს ვეცრუე, და მერე რანაირ დედას! ასე დავუსხლტი ხელიდან. მაგრამ შენმა გულმოწყალებამ ესეც მომიტევა; შენ დამიფარე, მწვირითა და სილირწით სავსე, ზღვის ტალღებისგან, რათა შენი მადლის ცხოველმყოფელ წყაროსთან მიგეყვანე, რომ მასში განბანილს ამომეშრო დედაჩემის ცრემლები, რომლებითაც შენს წინაშე უხვად რწყავდა მიწას, ჩემზე მტირალი. არასდიდებით არ უნდოდა უჩემოდ გაბრუნებულიყო უკან, და მე რის ვაივაგლახით დავარწმუნე, ის ღამე ნეტარი კიპრიანეს [44] სამლოცველოში გაეტარებინა, რომელიც ჩვენი ხომალდის მახლობლად იდგა. სწორედ იმ ღამეს გავიპარე, ის კი ნაპირზე დარჩა, ჩემზე მტირალი და მლოცველი.

მაინც რას გევედრებოდა, უფალო, ცრემლების ფრქვევით? იმას, რომ გამგზავრების საშუალება არ მოგეცა ჩემთვის? მაგრამ მის მთავარ სათხოვარს რომ უსმენდი, შენი უღრმესი ზრახვის თანახმად, ანგარიში არ გაგიწევია მისი იმჟამინდელი თხოვნისათვის, რათა იმად გექციე, რასაც ის მარადჟამ გთხოვდა.

დაჰბერა ქარმა, გაშლილ იალქნებს ეკვეთა და მალე ჩვენი ნაპირიც თვალს მიეფარა, სადაც, დილაუთენია, მწუხარებისაგან შეშლილი დედაჩემი ყურთასმენას გიყრუებდა თავისი გმინვითა და მოთქმა-გოდებით, რისთვისაც ყურადღება არ მიგიქცევია, რადგანაც ჩემი ვნბების ძახილზე მიმაქროლებდი, რათა სამუდამოდ დაგეთრგუნა იგივე ვნებები, დედაჩემის ხორციელ ჭმუნვას კი მართალი სამართლით სჯიდა ტკივილის შოლტი როგორც ყველა დედას, მასაც უნდოდა ყოველთვის გვერდით ვყოლოდი, მაგრამ მისი სურვილი კიდევ უფრო მძაფრი იყო, ვიდრე სხვა დედებისა, და არ იცოდა, რამხელა სიხარულს აღუთქვამდი იმით, რომ ჩემს თავს აშორებდი. არა, არ იცოდა და ამიტომაც ტიროდა ასე მწარედ, რაც თვალნათლივ ავლენდა მასში ევას მემკვიდრეს: ტირილით ეძებდა იმას, რაც ტირილით ეშვა [45]. დიდხანს მოსთქვამდა საბრალო, დიდხანს მეძაცდა ცრუსა და გულქვას, მაგრამ ბოლოს მაინც ლოცვა დაიწყო, რათა შენთვის შეევედრებინა ჩემი თავი, და ისევ თავის ჩვეულებრივ საქმიანობას დაბრუნებოდა; ხოლო მე რომში ჩავედი.

[42] - ფსალმ. 141, 6.

[43] - შდრ. ფსალმ. 39, 3; სიბრძნე სოლომ. XX, 24.

[44] - კიპრიანე (დაიბ. დაახლ. 200 წ.) - კართაგენის ეპისკოპოსი, რომელსაც 258 წლის 14 სექტემბერს თავი მოჰკვეთეს იმპერატორების პუბლიუს ლიცინიუს ვალერიანიუსისა (253-260 წ.) და მისი ძის გალიენუსის (253-268 წ.) ბრძანებით. ეკლესიის მიერ კიპრიანე წმიდანად იქნა შერაცხილი.

[45] - შდრ. დაბად. III, 16.

 

<

IX

16. და აი, თავისი შოლტით მიწია ხორციელმა სნეულებამაც; უკვე ჯოჯოხეთს ვეშურებოდი და თან მიმქონდა ჩემი ცოდვები, რომლებიც ჩავიდინე არა მარტო შენს წინაშე, არამედ ჩემი თავისა და სხვების მიმართაც, - გრძელი და მძიმე ჯაჭვი, დასაბამიერი ცოდვის ბორკილზე გამობმული, ცოდვისა, რომლითაც „ყველანი ვკვდებით ადამში“ [46]. შენ ჯერაც არაფერი მოგეტევებინა ჩემთვის ქრისტეს მიერ, რადგანაც მას ჯერ კიდევ არ გაექარწყლებინა თავისი ჯვარცმით მტრობა [47], რასაც შენს მიმართ მიღვივებდნენ ჩემი ცოდვები. რანაირად შეეძლო მისი გაქარწყლება იმ ჯვარცმულ აჩრდილს, რომელიც მაშინა მწამდა? [48] რამდენადაც მოჩვენებითი მეგონა მაშინ მისი ხორციელი სიკვდილი, იმდენადვე ნამდვილი იყო ჩემი სულიერი კვდომა, და რამდენადაც ნამდვილი იყო მისი ხორციელი სიკვდილი, იმდენადვე მოჩვენებითი იყო ჩემი სულიერი სიცოცხლე, რომელსაც არ სწამდა იგი.

ციებ-ცხელებამ მიმატა. აშკარად ვგრძნობდი, რომ ვკვდებოდი. სად წავიდოდი, მაშინ რომ მოვმკვარიყავი? რაღა თქმა უნდა, შენი მართალი მსჯავრით, - მხოლოდ ცეცხლის გეენასა და სატანჯველში, რასაც, ჩემი უკეთურების გამო, სავსებით ვიმსახურებდი. დედაჩემმა კი არ იცოდა ეს, და მაინც, ჩემგან შორს მყოფი ჩემთვის ლოცულობდა. შენ კი ყველგან მყოფო, იქ შეიწყნარე მისი ლოცვა, სადაც დედაჩემი იყო, ხოლო მე იქ შემიწყალე, სადაც ვიყავი. ასე რომ, მოვმჯობინდი და კვლავ სააქაოსაკენ ვიბრუნე პირი, თუმცა ჯერ კიდევ სნეული იყო ჩემი ღვთისმგმობი გული. მე ხომ თვით ამ საშინელი განსაცდელის ჟამსაც არ ვისურვე შენი ნათლობით მოვნათლულიყავი. რამდენად უკეთესი ვიყავი სიყმაწვილისას, როცა ღვთისმოსავლ დედაჩემს ვთხოვდი სასწრაფოდ მოვენათლე. ჩემდა სამარცხვინოდ, გავიზარდე და, დამთხვეული, დავცინოდი შენს სალბუნსა და წამლობას, მაგრამ შენმა გულმოწყალებამ არ ინება, რომ ღვთის პირიდან გადავარდნილი ორმაგი სიკვდილით მოვმკვდარიყავი [49]. ამნაირ იარას რომ მოეწყლა დედაჩემის გული, ნამდვილად ვერ გაღარიბდებოდა. საცოდავს მზე და მთვარე ჩემზე ამოსდიოდა, თავს მევლებოდა, მელოლიავებოდა და, ჩემი გაჩენის დღიდან მოყოლებული, უფრო მესათუთებოდა სულით, ვიდრე იმ ცხრა თვის მანძილზე, როცა მუცლით მატარებდა.

17. არა, არ ვიცი რა გადაარჩენდა, ჩემი სიკვდილის, და თანაც ამნაირი სიკვდილის ამბავს მახვილივით რომ განეწონა მისი სიყვარულით მფეთქავი გული. ვის მიმართ აღავლენდა ესოდენ გულმხურვალე და უწყვეტ ლოცვა-ვედრებას, თუ არა შენს მიმართ, მხოლოდ შენს მიმართ, უფალო? და განა შენ, გულმოწყალეთა ღმერთო, ზიზღით დახედავდი წმინდა და ლმობიერი ქვრივის „მოდრეკილსა და მორჩილ გულს“? [50] ქვრივისა, უშურველად რომ გასცემდა მოწყალებას, დაუზარებლად მსახურებდა შენს ერთულ მსახურთ, და დღე ისე არ გავიდოდა, რომ შესაწირავი არ დაედო შენს საკუთხეველზე [51]. დღეში ორჯერ, დილა-საღამოს, დადიოდა შენს ეკლესიაში, მაგრამ იმისთვის კი არა, რომ ჭორიკნების მითქმა-მოთქმა თუ დედაბრების ჩიფჩიფი მოესმინა, არამედ იმ მიზნით, რომ შენი ხმა სმენოდა შენივე სიტყვებიდან და შენთვისაც მოეწვდინა ხმა თავისი ლოცვა-ვედრებით. და ნუთუ ზიზღით დახედავდი მის ცრემლებს, ხელს აიღებდი და შეწევნას არ აღირსებდი იმას, ვინც  ოქრო-ვერცხლს, ან სხვა ხრწნადსა და მსწრაფლწარმავალ სიკეთეს კი არა გთხოვდა, არამედ მხოლოდ ერთ რამეს გევედრებოდა: გეხსნა მისი შეცთომილი ძის სული? არა და არა, უფალო, შენ გვერდით იდექ, გესმოდა მისი ხმა და ყველაფერი ისე წარმართე, როგორც შენი წინასწარგანჩინებით გადაგეწყვიტა. შეუძლებელია იმ ხილვებითა თუ პასუხებით მოგეტყუებინა, რომელთაგანაც მხოლოდ ზოგი მოვიხსენიე, ზოგი კი არა, და რომელთაც სათუთად ინახავდა გულის სიღრმეში, რათა ლოცვისას ისე წარმოედგინა შენთვის, როგორც შენივე ხელწერილი. რადგანაც თვითონვე ინებე, რაკიღა „მარადიულია შენი წყალობა“ [52], თავს გედო შენი აღთქმის აღსრულება, და ამრიგად, იმათი მოვალე ყოფილიყავი, ვისაც თვითონვე მიუტევებ მათ ვალს.

[46] - I კორ. XV, 22.

[47] - შდრ. ეფეს. II, 16.

[48] - როგორც ვიცით (იხ. მესამე წიგნის შენ. 25), მანიქეველები გადაჭრით უარყოფდნენ განკაცებას, რადგანაც ეს ღვთაებრივი ბუნების შებღალვად მიაჩნდათ. და რაკი ქრისტეს არასოდეს შეუმოსავს ადამიანური სხეული, ამიტომ, ცხადია, მისი ჯვარცმაც მოჩვენებითი იყო.

[49] - ხორციელი და სულიერი სიკვდილი იგულისხმება.

[50] - ფსალმ. 50, 19.

[51] - ე.ი. პური და ღვინო ევქარისტიისთვის.

[52] - ფსალმ. 117, 1; 137, 8.

 

X

18. ამრიგად, შენ განმკურნე ამ სნეულებისაგან და იხსენი „შენი მხევლის ძე“ [53], მართალია, ჯერ მხოლოდ ხორციელად, რათა საშუალება გქონოდა უფრო ქმედითი და საიმედო ხსნითაც დაგეხსნა იგი.

მე რომშიაც დავუკავშირდი ცრუთა მიერ ცთუნებულ ამ ცრუ წმიდანებს; ამჯერად, არა მარტო „მსმენელებს“, რომელთა რიცხვს ეკუთვნოდა ჩემი მასპინძელი, ვის სახლშიაც მოვიხადე ავადმყოფობა, არამედ იმათაც, ვისაც „რჩეულებს“ [54] უწოდებენ. კვლავინდებურად მეჩვენებოდა, რომ ჩვენ კი არ ვცოდავდით, არამედ რომელიღაც სხვა ბუნება სცოდავდა ჩვენში; ჩემი სიამაყე ტკბებოდა იმით, რომ წილი არ მედო ცოდვაში, ამიტომ თუ რაღაც სიავეს ჩავიდენდი, არამც და არამც არ ვაღიარებდი ჩემს დანაშაულს, რომ „განგეკურნე, რადგანაც შენს წინაშე ვცოდე“ [55]. მე მსიამოვნებდა გამემართლებინა ჩემი თავი და დამედანაშაულებინა ვიღაც სხვა, რომელიც ჩემში იყო, მაგრამ ჩემს თავთან არასოდეს გამეიგივებინა იგი. თუმცა სინამდვილეში ერთი ვიყავი, მაგრამ ჩემმა სვედვსილობამ გამაორა და ჩემს თავსვე დამაპირისპირა: ცოდვა მით უფრო უკურნებელი ჩანდა, რომ ცოდვილად არ მიმაჩნდა თავი; ჩემ ამაზრზენ უსამართლობას ის უფრო სურდა, ყოველისმძლეო, რომ, ჩემსავ წარსაწყმედად, შენ ყოფილიყავი ძლეული ჩემში, ვიდრე შენ თვითონ გეძლიე ჩემდა სახსნელად. რადგანაც „ჯერ კიდევ არ მიგეჩინა გუშაგი ჩემი პირისათვის, და არ მოგეზღუდა ჩემი ბაგეების კარი, რათა უკეთურ სიტყვათა მიმართ არ მიქცეულიყო ჩემი გული, რომ უსამართლობის მოქმედთა მსგავსად მიტევება ეძებნა თავისი ცოდვებისათვის“ [56]. აი, რატომ განვაგრძობდი „რჩეულებთან“ ურთიერთობას, თუმცა იმედი კი აღარა მქონდა, რომ რაღაც სასარგებლოს ვპოვებდი მათ მოძღვრებაში. და მაინც, გადაწყვეტილი მქონდა, მანამდე არ გამეწყვიტა კავშირი მათთან, სანამ უკეთესს არ მივაკვლევდი რასმე, თუმცა მანიქეველებზე გულაყრილს სულ უფრო და უფრო მიჭირდა ამ კავშირის შენარჩუნება.

19. ერთხანს იმასაც კი ვფიქრობდი, რომ ფილოსოფოსთა შორის სიბრძნით ყველას ჩრდილავდნენ ეგრეთწოდებული აკადემიკოსები, რომელთა აზრითაც, ყველაფერი საეჭვოა, ხოლო ჭეშმარიტება საერთოდ მიუწვდომელია ადამიანისათვის [57]. სხვებთან ერთად მეც მეგონა, რომ სწორედ ამას ამტკიცებდნენ ისინი, მაგრამ მათი ჭეშმარიტი ზრახვა ჩემთვის ჯერ კიდევ გაუგებარი იყო.

ყოველნაირად ვცდილობდით დამერწმუნებინა ჩემი მასპინძელი, რომ ბრმად არ უნდა ნდობოდა ამ ცრუ არაკებს, რომლებითაც სავსეა მანიქეველთა წიგნები. მაგრამ კვლავინდებურად მჭიდრო ურთიერთობა მაკავშირებდა მანიქეველებთან და უფრო მეგობრულად ვიყავი განწყობილი მათ მიმართ, ვიდრე იმ ხალხისადმი, ვინც ამ მწვალებელთა სექტას არ ეკუთვნოდა. მართალია, უწინდელი შემართებით აღარ ვიცავდი მათ მოძღვრებას, მაგრამ მათთან სიახლოვე (ხოლო რომს იმხანად უამრვი მანიქეველი აფარებდა თავს) ხელს მიშლიდა იმაში, რომ უკეთესი მოძღვრება მეძია, და, ეგეც არ იყოს, სასოწარკვეთილს არავითარი იმედი აღარა მქონდა, ცისა და მიწის უფალო [58], ყოველივე ხილულისა და უხილავის შემოქმედო [59], რომ შენს ეკლესიაში ვპოვებდი ჭეშმარიტებას, რომლისკენაც მიმავალი გზა მანიქეველებმა გადამიღობეს; ამიტომაც სამარცხვინოდ მიმაჩნდა იმისი რწმენა, რომ შენ ადამიანივით ხორციელი არსება ხარ, ჩვენი სხეულის გარსით მოზღუდულ ვიწრო ფარგლებში მოქცეული [60]. მაგრამ როდესაც ვცდილობდი წარმომედგინა ჩემი ღმერთი, ვერაფერსაც ვერ ვხედავდი, სხეულებრივი სიდიდის გარდა, და მე მეგონა, რომ საერთოდ არა არის რა სხეული: აი, სწორედ ეს იყო ჩემი საბედისწერო ცთომილების მთავარი და, ალბათ ერთადერთი მიზეზიც.

20. ამიტომ ბოროტებაც ასეთივე სუბსტანციად წარმომედგინა [61], ბნელ და უფორმო სიდიდედ; ის ხან მკვრივი იყო, რასაც ისინი მიწას უწოდებდნენ, ხან კი ჰაერივით ისვიათ და ნატიფი: მათი წარმოდგენით, ეს იყო მიწაზე მცოცავი ბოროტი სული. და რადგანაც თვით ჩენი უბადრუკი ღვთისმოსაობაც კი მაიძულებდა მერწმუნა, რომ შეუძლებელია კეთილ ღმერთს შეექმნა თუნდაც ერთი ბოროტი არსება, ამიტომაც გადავწყვიტე, რომ არსებობს ორი ურთიერთსაპირისპირო სიდიდე, და ორივე უსასრულოა, თუმცა სიკეთე, ჩემი აზრით, მაინც უფრო ვრცლად იყო განფენილი, ვიდრე ბოროტება [62]. ამ მოწამლული სათავიდან იღებდა დასაბამს მთელი ჩემი ღვთისმგმობლობა.

და მართლაც, როცა ჩემი სული ცდილობდა კვლავ დაბრუნებოდა კათოლიკურ სარწმუნოებას, დაუყოვნებლივ უკუმაგდებდა რაღაც უხილავი ძალა; რადგანაც ჩემი წარმოდგენა ამ სარწმუნოებაზე ნაკლებად შეესაბამებოდა მის ნამდვილ არსს. მე უფრო დიდ ღვთისმოსაობად მიმაჩნდა იმისი რწმენა, უფალო, (ვის გულმოწყალებასაც თვითონვე ვმოწმობ ჩემი აღსარებით), რომ ყოველმხრივ უსაზღვრო და უსასრულო ხარ, თუმცა იძულებული ვიყავი ერთ რამეში მაინც მეღიარებინა შენი საზღვრულობა, კერძოდ, იქ, სადაც ბოროტება მთელი თავისი საზარელი სიდიდით გიპირისპირდება; დიახ, ეს უფრო დიდ ღვთისმოსაობად მიმაჩნდა, ვიდრე იმის აღიარება, რომ ყოველმხრივ ადამიანური სხეულის ფორმითა ხარ შემოსაზღვრული. მე მეგონა, უმჯობესი იყო მერწმუნა, რომ შენ არ შეგიქმნია არავითარი ბოროტება (ჩემი უმეცრების გამო არა მარტო ერთგვარ სუბსტანციად მიმაჩნდა იგი, არამედ სხეულრბრივ სუბსტანციადაც, ვინაიდან თვით ჩემს გონებასაც არ შეეძლო მისი წარმოდგენა სხვა რამედ, თუ არა უნატიფეს სხეულად, რომელიც, მიუხედავად ამისა, სივრცეში იყო გათქვეფილი), ვიდრე მეღიარებინა, რომ შენგან იღებს დასაბამს ის, რაც ბოროტებად მესახებოდა. რაც შეეხება მაცხოვარს ჩვენსას, შენს მხოლოდშობილ ძეს, ჩემი წარმოდგენით, ის შენი სხივოსანი სხეულის გამონაშუქი იყო, ამ ქვეყნად ჩვენდა სახსნელად ჩამოსული [63], და არ ვენდობოდი არაფერს, გარდა ჩემივე ფუჭი წარმოსახვისა, რომლის თანახმადაც, ამნაირი ბუნება შეუძლებელია ისე დაბადებულიყო ღვთისმშობლისაგან, რომ ხორციელ ბუნებას არ შეზავებოდა, მაგრამ ვერ წარმომედგინა, რანაირად შეიძლებოდა ხორციელ ბუნებას შეზავებოდა და შეუბღალავი კი დარჩენილიყო. ამიტომაც მეშინოდა მისი განკაცება მერწმუნა, რათა იძულებული არ ვყოფილიყავი მეღიარებინა, რომ ადამიანის ხორცით შეიბღალა.

ეს ჩემი „აღსარებანი“ დღეს რომ ჩვენს სულიერ მოძღვრებს ჩაუვარდეთ ხელში, ალბათ, ალერსითა და სიყვარულით დამაყრიან სიცილს, მაგრამ სწორედ ასეთი ვიყავი მე.

[53] - ფსალმ. 115, 7.

[54] - „მსმენელები“, „რჩეულები“ - იხ. მესამე წიგნის შენ. 25.

[55] - ფსალმ. 40, 5.

[56] - ფსალმ. 140, 3-4.

[57] - 388 წელს (ძვ.წ.ა.) ატიკელი გმირის აკადემოსის სახელობის ჭალაში პლატონმა დააარსა თავისი სახელგანთქმული „აკადემია“, რომელმაც თითქმის ათი საუკუნე იარსება (ვიდრე 529 წელს ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინიანემ საგანგებოა ბრძანებით არ გააუქმა იგი) და უდიდესი როლი შეასრულა ბერძნული, და არა მარტო ბერძნული, მეცნიერების განვითარების საქმეში. აკადემიის ისტორიაში გამოყოფენ სამ პერიოდს: 1. „ძველი აკადემია“ (388-270 ძვ.წ.ა.); 2. „საშუალო აკადემია“ (270-150 ძვ.წ.ა.) და 3. „ახალი აკადემია“ (150 ძვ.წ.ა. - 529 ახ.წ.ა.). ნეტარი ავგუსტინე სწორედ ამ უკანასკნელს გულისხმობს, რომლის წარმომადგენელთა („აკადემიკოსთა“) შორისაც თანდათანობით ძლიერდება სკეპტიკური ტენდენცია, რაც ბოლოს აშკარა აგნოსტიციზმში - სინამდვილის სრული შეუცნობლობის აღიარებაში გადადის. უფრო გვიან ახალმა აკადემიამ დასძლია სკეპტიციზმი და პლატონის, არისტოტელესა და სტოიკოსების იდეათა ეკლექტიკურ განზოგადებას შეუდგა, უწინარეს ყოვლისა, ეთიკის სფეროში. ზოგიერთ მკვლევარის აზრით, ნეტარი ავგუსტინე აკადემიკოსტა მოძღვრებას იცნობდა მხოლოდ ციცერონის „აკადემიკას“ მიხედვით, რომელიც დიდმა რომაელმა ორატორმა და ფილოსოფმა თავისი სიცოცხლის მიმწუხრს (45 ძვ.წ.ა.) დაწერა.

[58] - დაბად. XXIV, 3.

[59] - კოლ. I, 16.

[60] - იხ. აქვე, შენ. 48.

[61] - ამ მცდარი აზრის საპირისპიროდ, ბოროტების არასუბსტანციურობის შესახებ იხ. შენიშვნები, წიგნი მესამე, 39.

[62] - იხ. შენიშვნები, წიგნი მესამე, 25... აქვე უნდა ითქვას შემდეგი: ღვთაებრივი არსის წარმოდგენისას მანიქეველებისათვის უცხო იყო ყოველგვარი ანთროპომორფიზმი, მაგრამ ისინი ვერ ამაღლდნენ ღმერთის, როგორც სულის ცნებამდე. ღვთაებრივ სუბსტანციას ისინი სინათლესთან აიგივებდნენ. თანაც სინათლე არა მარტო ღვთაების სინათლედ მიაჩნდათ, არამედ მის საკუთარ არსადაც (ნეტარი ავგუსტინე, „მწვალებლობისათვის“, 46; „ნეტარი ცხოვრებისათვის“, 4). ამრიგად, მანიქეველებისათვის ღმერთი იყო სხეულებრივი სინათლე, ანუ, ნეტარი ავგუსტინეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, უზარმაზარი „სხივოსანი სხეული“ („აღსარებანი“, III, X, 20), უკიდეგანოდ განფენილი სამყაროს ზედა ნაწილში. მათ მოძღვრებაში ვერსად შეხვდებით მკვეთრად გამოხატულ იდეას ღმერთის აბსოლუტურობის შესახებ. მანიქეველთა კეთილი ღმერთი მხოლოდ ბოროტ საწყისებზე უზენაესია. მართალია, ისინი მარტოოდენ მას მიაგებენ ღვთაებრივ პატივს, მაგრამ მთელ სამყაროულ სივრცეს კი თანაბრად ანაწილებენ მასა და სიბნელის მთავარს შორის. თუმცა ზოგჯერ ეს კეთილი ღმერთისათვის შეუფერებლად მიაჩნდათ, და მაშინ ერთგვარად ზღუდავდნენ ბოროტების საუფლოს, რომელიც სინათლის სფეროში შეჭრილი სოლის სახით წარმოედგინათ, ყოველი მხრიდან შემოსაზღვრული მხოლოდ ქვემოთ რომ ვრცელდება უსასრულოდ. ზოგჯერ კი, იმავე მიზნით, სინათლესა და სიბნელეს შორის სიცარიელეს ათავსებდნენ („ფაუსტუსის წინააღმდეგ“, 4, 2), რომელიც ერთგვარ ნეიტრალურ ზონად მიაჩნდათ.

[63] - მანიქეველთა ქრისტოლოგია, პირველწყაროთა სიმწირის გამო (მათი აბსოლუტური უმრავლესობა განადგურებულ იქნა) საკმაოდ ბუნდოვანია. მოკლედ, იხ. შენიშვნები, მესამე წიგნი, 25.

 

XI

21. ეგეც არ იყოს, მე ვფიქრობდი, რომ შეუძლებელი იყო შენი საღმრთო წერილის იმ ადგილების დაცვა, რომლებსაც თავს ესხმოდნენ მანიქეველები [64]. თუმცა ზოგჯერ მაინც მინდოდა ცალ-ცალკე განმეხილა ესა თუ ის ადგილი საღმრთო წერილში საფუძვლიანად გაწაფულ რომელიმე სწავლულთან ერთად, რათა გამეგო მისი აზრი ყოველივე ამის შესახებ.

ჯერ კიდევ კართაგენში ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ვინმე ელპიდიუსმა [65], რომელიც საჯაროდ ილაშქრებდა მანიქეველების წინააღმდეგ: ძნელი იყო წინ აღდგომოდი მის სიტყვებს საღმრთო წერილის შესახებ. მანიქეველთა პასუხები მით უფრო უსუსური მეჩვენებოდა, რომ ისინი თავს არიდებდნენ საჯარო პაექრობას და საიდუმლოდ გვიზიარებდნენ თავიანთ მოსაზრებებს: მათი მტკიცებით, ახალი აღთქმა გაყალბებული იყო მავანთა მიერ, რომელთაც სურდათ ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე დაემყნათ იუდეველთა სჯული, თუმცა თავიანთი მოსაზრების დასტურად ვერც ერთ წერილობით საბუთს ვერ გვიჩვენებდნენ [66]. მე კი კვლავაც ზემოხსენებულ სხეულებრივ სიდიდეებზე ვფიქრობდი, და, როგორც მათი სიმძიმით გასრესულ ტყვეს, არ შემეძლო სული მომეთქვა, რომ შენი მარტივი ჭეშმარიტეის სუფთა და მჭვირვალე ჰაერი ჩამესუნთქა.

[64] - უპირატესად ძველი აღთქმის ცალკეული პასაჟები იგულისხმება. მათ შესახებ იხ. პროფ. ი.ვ.პოპოვი, დასახ. ნაშრ. გვ.88-91.

[65] - ჩვენ არავითარი ცნობები არ მოგვეპოვება ამ პოლემისტის შესახებ.

[66] - „მანიქეველებისათვის განსაკუთრებულ სიძნელეს წარმოადგენდა შემდეგი გარემოება: ახალი აღთქმა ხშირად იმოწმებს სჯულსა და წინასწარმეტყველთ, რაც იმის მაუწყებელი იყო, რომ სახარების მქადაგებელნი სულაც არ უარყოფდნენ ძველი აღთქმის ავტორიტეტს და არც ბნელი ძალების ქმნილებად მიაჩნდათ იგი. ყველა ამნაირ შემთხვევაში მანიქეველები ძალზე მარტივად პოულობდნენ გამოსავალს: ყოველგვარი ტექსტოლოგიური თუ კრიტიკული კვლევა-ძიების, ხელნაწერთა ყოველგვარი შეჯერების გარეშე, ამნაირ ადგილებს ჩანართებად და ნაყალბევად აცხადებდნენ“ (პროფ. ი.ვ.პოპოვი, დასახ. ნაშრ. გვ.91).

 

<

XII

22. გულმოდგინედ მოვკიდე ხელი იმ საქმეს, რისთვისაც რომს ჩამოვედი: რიტორიკის სწავლება დავიწყე და, უწინარეს ყოვლისა, რამდენიმე შეგირდს მოვუყარე თავი; მათი წყალობით უკეთ გამიცნო ხალხმა.

მაგრამ სულ მალე შევიტყვე, რომ რომში ისეთი რამ ხდება, რაც ჩემთვის სრულიად უცნობი იყო აფრიკაში: მართალია, აქაური ჭაბუკი არამზადები ყველაფერს თავდაყირა არ აყენებდნენ, - რისი მოწმეც თავად გახლავართ, - მაგრამ სულ სხვა რამ მაუწყეს: იმ მიზნით, რომ მასწავლებელი გაეცურებინათ და სწავლის საფასური არ გადაეხადათ მისთვის, შეგირდები თურმე პირს შეკრავდნენ და ჯგუფ-ჯგუფად გადადიოდნენ სხვა მასწავლებელთა, რადგანაც სიტყვის გამტეხთ სულს ერჩიათ ფული. სამართლიანობა უფრო იაფად უღირდათ. სძულდა ჩემს გულს ამნაირი უღირსნი და უკეთურნი, თუმცა არა „სრული სიძულვილი“ [67]. შესაძლოა, უფრო იმის გამო მძულდა ისინი, რაც მათგან უნდა ამეტანა, ვიდრე იმ ზიანის გამო, რასაც სხვებს აყენებდნენ.

ამნაირი ადამიანები მართლაც უღირსნი არიან, „შენგან შორს მყოფნი რომ ეძლევიან გარყვნილებას“ [68], წამიერ თავშექცევასა და ბიძურ გამოსარჩენს დახარბებულნი, მაგრამ ვაი ამნაირ გამოსარჩენს: შეეხები თუ არა, სამუდამოდ გესვრება ხელი; ამ მსწრაფლწარმავალი ქვეყნის ტრფიალნი ზიზღით გიყურებენ შენ, უცვლელსა და წარუვალს, უკანვე რომ მოუხმობ და შეცოდებას მიუტევებ ადამიანის შეცთომილ სულს, რომელსაც სურს კვლავ მოგეახლოს.

მე დღესაც მძულს ამნაირი გარყვნილნი და უკეთურნი, მაგრამ, იმავდროულად, კიდევაც მიყვარს ისინი, რადგანაც მათი გამოსწორების იმედი მაქვს: დაე, ფულს ამჯობინოს მეცნიერება, რომელსაც ეუფლებიან, მეცნიერებას კი შენ გარჩიონ, უფალო ჩემო, რომელიც ხარ ჭეშმარიტება, უხრწნელი სიკეთისა და აუმღვრეველი სიმშვიდის უშრეტი წყარო. მაშინ კი უმალ ის მინდოდა, რომ არავითარი საქმე აღარ მქონოდა მათთან, ბოროტს რომ იზრახავდნენ ჩემთვის, ვიდრე ის, რომ კეთილნი ყოფილიყვნენ შენს მიმართ.

[67] - ფსალმ. 138, 22.

[68] - ფსალმ. 72, 27.

 

XIII

23. ამიტომ, როცა მედიოლანელებმა თხოვნა აახლეს რომის პრეფექტს [69], იქნებ რიტორიკის მასწავლებელი გვიშოვნო და უფლება მისცე, სახაზინო ეტლით ჩამოვიდესო, - ცდა არ დამიკლია, რომ ამ ადგილზე გავემწესებინეთ, რისთვისაც თავიანთი ფუჭი ზმანებებით მთვრალი მანიქეველები მოვიშველიე, რათა სამუდამოდ გავცლოდი მათ, თუმცა მაშინ არც მე და არც მათ აზრადაც არ მოგვსვლია ეს. სიტყვის წარმოთქმა შემომთავაზეს. იმხანად რომის პრეფექტი სიმმაქე [70] იყო, რომელმაც მოიწონა ჩემი სიტყვა და მედიოლანუმს წარმგზავნა.

მედიოლანუმში ეპისკოპოს ამბორისის [71] ვეწვიე; ეს იყო საქვეყნოდ სახელგანთქმული, უკეთესთა შორის უკეთესი კაცი, შენი ერთგული მსახური, ვინც თავისი ქადაგებებით გამუდმებით სთავაზობდა შენს ხალხს „ნოყიერ ხორბალს, სიხარულის ზეთსა და სიფხიზლის ღვინოს“ [72]. ჩემს დაუკითხავად მიმგვარე მას, რათა მას ჩემივე ნებით მოვეყვანე შენთან.

ამ „ღვთის კაცმა“ [73] მამაშვილური სიყვარულით მიმიღო და ეპისკოპოსის ღირსებით დამიდასტურა თავისი სიხარული ჩემი ჩასვლის გამო [74]. მე მაშინვე შევიყვარე იგი, მართალია, არა როგორც ჭეშმარიტების მასწავლებელი (რადგანაც უკვე აღარა მქონდა იმის იმედი, რომ შენი ეკლესიის წიაღში ვპოვებდი ჭეშმარიტებას), არამედ როგორც ჩემი კეთილმოსურნე. გულმოდგინედ ვუსმენდი მის საუბარს ხალხთან, მაგრამ არა იმ მიზნით, რა მიზნითაც უნდა მესმინა, არამედ რათა დავრწმუნებულიყავი, მართლა ისეთი დიდებული მჭევრმეტყველი იყო თუ არა, როგორც ამბობდნენ, და ამრიგად, გამეგო, გადამეტებულად ხომ არ აქებდნენ, თუ, პირიქით, მეტის ღირსიც იყო. საგულდაგულოდ ვწონიდი მის სიტყვებს, მაგრამ დაუდევრად უგულებელვყოფდი მათ შინაარსს. მე ვტკბებოდი მისი მომხიბლავი სიტყვით, რომელშიაც გაცილებით მეტი ცოდნა იყო ჩაქსოვილი, მაგრამ სინატიფითა და დახვეწილობით კი ჩამოუვარდებოდა ფაუსტუსის სიტყვას. რაც შეეხება შინაარსს, ამ მხრივ მათი შედარება შეუძლებელი იყო, რადგანაც ერთს მანიქეველთა სიყალბის უსიერ ტევრში დაებნა გზა, მეორე კი ნამდვილი მხსნელივი გვმოძღვრავდა, თუ როგორ გვეხსნა სული. მაგრამ „შორსაა ხსნა ცოდვილთაგან“ [75], მე კი ცოდვილი ვიყავი მაშინ, თუმცა, ქვეშეცნეულად, თანდათანობით ვუახლოვდებოდი ხსნის გზას.

[69] - რომის პრეფექტის (praefectus urbis) უფლება-მოვალეობათა შესახებ იხ. მ.სერგეენკო, დასახ. ნაშრ. გვ.38-40.

[70] - ცნობილი რომაელი ორატორი და სახელმწიფო მოღვაწე კვინტუს ავრელიუს სიმმაქე (დაახლ. 345-403 წ.) რომის პრეფექტი იყო 384-385 წ.

[71] - იხ. პირველი წიგნის შენ. 4.

[72] - იხ. ფსალმ. 80, 17; 103, 15; 44, 8.

[73] - IV მეფ. I, 9.

[74] - შდრ. I ტიმ. III, 2.

[75] - ფსალმ. 118, 155.

 

XIV

24. მართალია, არ მიცდია იმის შესწავლა, რასაც ის ლაპარაკობდა, მაგრამ გულდასმით კი ვაკვირდებოდი მის მეტყველებას (არა, იმედი აღარა მქონდა, რომ ადამიანის წინაშე შეიძლებოდა გახსნილიყო გზა, რომელსაც შენსკენ მოვყავართ, მაგრამ სიტყვისადმი ამნაირი დამოკიდებულება სასომიხდილსაც კი შემომრჩა). თუმცა იმ სიტყვებთან ერთად, რომლებსაც ასეთი სიამოვნებით აღვიქვამდი, ჩემში თავისთავად შემოდიოდა იმავე სიტყვებით გამოხატული აზრი, რის მიმართაც ესოდენ გულგრილად ვიყავი განწყობილი: მე არ შემეძლო ერთმანეთისაგან გამეცალკევებინა ისინი, და როცა ჩემს გულს ვუშლიდი იმას, რაც ესოდენ მოხდენილად იყო ნათქვამი, შიგ, მართალია, ნელ-ნელა და თანდათანობით, მაგრამ მაინც შემოდიოდა ის ჭეშმარიტებაც, რომელიც ესოდენ მომხიბლავი სიტყვებით იყო გამოთქმული.

უწინარეს ყოვლისა, მე შევნიშნე, რომ შეიძლებოდა მისი აზრების დაცვა, და უკვე აღარ ვფიქრობდი, რომ მხოლოდ უტიფრობას თუ შეეძლო ხმა აემაღლებინა კათოლიკე სარწმუნოების მხარდასაჭერად, რომლის დაცვაც მანიქეველთა თავდასხმისაგან აქამდე შეუძლებელი მეგონა. განსაკუთრებით დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე ძველი აღთქმის არა ერთი და ორი ბუნდოვანი ადგილის ახსნამ, რადგანაც მათი სიტყვასიტყვით განმარტება მომაკვდინებლად მოქმედებდა ჩემზე [76]. მაგრამ მას შემდეგ, რაც მოვისმინე საღმრთო წერილის ცალკეულ ადგილთა სპირიტუალური განმარტება [77], ჩემს თავს ყვედრება დავუწყე იმ სასოწარკვეთილების გამო, რასაც განვიცდიდი იმის შედეგად, რომ მჯეროდა, თითქოს შეუძლებელი იყო წინ აღვდგომოდით მათ, ვისაც სძულს და სასაცილოდაც არ ჰყოფნის საღმრთო წერილი და წინასწარმეტყველნი [78].

თუმცა მე მაინც არ მეგონა, რომ ეკლესიის გზას უნდა გავყოლოდი: განა კეთოლიკე სარწმუნოებას აკლდა გამოცდილი და ღრმად განსწავლული დამცველნი, რომელტაც შეეძლოთ ერთიმეორის მიყოლებით გაებათილებინათ მოპირისპირეთა მოსაზრებანი? მაგრამ მე არც ის მინდოდა, რომ ერთბაშად მექცია ზურგი ჩემი თანამოაზრეებისათვის, რადგანაც ორივე მხარე ტოლძალი ჩანდა. კათოლიკე სარწმუნოება ძლეული როდი მეგონა, თუმცა არც გამარჯვებულად მიმაჩნდა.

25. სწორედ მაშინ იყო, თავდაუზოგავად რომ ვცდილობდი ეჭვშეუვალ საბუთებზე დაყრდნობით მემხილებინა მანიქეველთა სიცრუე. ჩემს გონებას რომ შესძლებოდა სულიერი სუბსტანციის წარმოდგენა, მთელ მათ გამონაგონს ხელის ერთი მოსმით აღვგვიდი პირისაგან მიწისა და მეც სამუდამოდ მოვისვენებდი, მაგრამ ვაი რომ ამნაირი სუბსტანციის წარმოდგენა არ შემეძლო. თუმცა აქვე უნდა ითქვას: ჩემი გულმოდგინე განხილვისა და ურთიერთშეჯერების შედეგად იმ დასკვნამდე მივედი, რომ ფილოსოფოსთა უმრავლესობას გაცილებით უფრო სწორი წარმოდგენა ჰქონდა სამყაროსა და ბუნების შესახებ, რომლებსაც გრძნობებით აღვიქვამთ.

ასე, აკადემიკოსებისა [79] არ იყოს (თუკი სწორია, რასაც გვაუწყებენ მათზე), ყველაფერზე დაეჭვებულმა და ურთიერთსაპირისპირო შეხედულებებს შორის ამდენი რყევით თავგაბეზრებულმა გადავწყვიტე სამუდამოდ ჩამოვშორებოდი მანიქეველებს, რადგანაც შეუძლებლად მიმაჩნდა კვლავინდებურად დავრჩენილიყავი ამ სექტაში, რომელსაც უკვე ზოგიერთი ფილოსოფოსი მერჩია; მაგრამ გადაჭრით უარვყავი იმის შესაძლებლობა, რომ ამ ფილოსოფოსებისათვის მიმენდო ჩემი დაუძლურებული სულის მკურნალობა, რაკიღა მათთვის სრულიად უცხო იყო ქრისტეს ყოვლისმხსნელი სახელი.

ამიტომაც გადავწყვიტე კატეხუმენად [80] დავრჩენილიყავი კათოლიკე ეკლესიაში, სადაც ლოცულობდა ჩემი დედ-მამა, და დავლოდებოდი ამა თუ იმ მხრიდან ანაზდეულად გამომკრთალ შუქს, რომელიც გამინათებდა ესოდენ ძნელად სავალ გზას.

[76] - შდრ. II კორ. III, 6: „ასო კლავს, ხოლო სული აცოცხლებს“.

[77] - წმიდა ამბროსი მედიოლანელი სწორედ სპირიტუალურ-ალეგორიული მეთოდით განმარტავდა საღმრთო წერილს, რასაც თვალნათლივ გვიმოწმებს მისი ტრაქტატი „Hexaemeron“ („ექვსთა დღეთათვის“), რომელიც ბასილი დიდის იმავე სათაურის მქონე თხზულებითაა შთაგონებული. „ცხრა სიტყვისაგან შემდგარ ამ თხზულებაში, შესაქმის ექვს დღეს რომ ეხება, - წერს შუა საუკუნეების ფილოსოფიის ცნობილი ფრანგი მკლევარი ეტიენ ჟილსონი, - ამბროსი ფართოდ იყენებს ალეგორიულ ინტერპრეტაციას, რაც ზოგჯერ თითქოს უწონადს ხდის საღმრთო წერილის სიტყვებს. მაგრამ სანანებლად ნუ დაგვრჩება ეს მეტისმეტობა, რადგან მილანის ეპისკოპოსს რომ უსმენდა, რომელიც ალეგორიულად განმარტავდა ბიბლიას, ნეტარი ავგუსტინე სწორედ ამის წყალობით მიხვდა, რომ „სიტყვა კლავს, ხოლო სული აცოცხლებს“ (E.Gilson, La philosphie au moyen âge, Paris, 1962, p.112).

[78] - იგულისხმებიან მანიქეველები.

[79] - იხ. აქვე, შენ. 57.

[80] - იხ. პირველი წიგნის შენ. 37.

თარგმნა და კომენტარები დაურთო ბაჩანა ბრეგვაძემ

  

 

სარჩევი