წმიდა ბასილი დიდი

კესარია-კაბადოკიის მთავარეპისკოპოსი

სულიწმიდის შესახებ

თავი XXVII

საიდან დაედო სათავე მარცვალს – თან და რა ძალა აქვს მას; აგრეთვე, ეკლესიის დაუწერელ კანონთა შესახებ.

65. უკეთუ მარცვალი –ში/-ით (εν), – გვეუბნებიან ისინი, – საკუთრივ სულიწმიდის შესაფერისია და მის შესახებ ჩვენი ყველა გაგების გამოსახატავად საკმარისი, რისთვის შემოგაქვთ ეს ახალი მარცვალი, როცა ამბობთ სულისა თანა (συν τω πνεωματι) და არა სულითა წმიდითა (εν τω πνεωματι τω αγιω), რომელიც არც საჭიროა და არც ეკლესიის მიერ დაკანონებულ გამოთქმას წარმოადგენს?

ზემოთ უკვე ითქვა, რომ მარცვალი –ში/-ით (εν) არა მხოლოდ სულისა წმიდისა მიმართ, არამედ მამისა და ძის მიმართაც გამოიყენება. იმის შესახებ, რომ იგი სულიწმიდას არა მხოლოდ არ ართმევს რაიმე ღირსებას, არამედ, პირიქით, კიდევ უფრო დიდ სიმაღლეზე აჰყავს სრულიად გაურყვნელ ადამიანთა აზრები, ვფიქრობ, საკმაოდ ითქვა. განსახილველი გვრჩება მარცვალი –თან(συν), კერძოდ, საიდან დაედო მას სათავე, რა ძალა აქვს და წმიდა წერილს როგორ შეესაბამება.

66. ეკლესიაში დაცულ დოგმატთა და ქადაგებათაგან, ნაწილი წმ. წერილის მოძღვრებაში გვაქვს, ნაწილმაც მოციქულთა გადმოცემებით მოაღწია ჩვენამდე და დაფარულად მივიღეთ, მაგრამ ღმრთისმოსაობისათვის ორივეს ერთი და იგივე ძალა აქვს და გადმოცემებს არავინ, ვინც კი ეკლესიის დადგენილებებს ცოტათი მაინც იცნობს, საკამათოდ არ ხდის. ჩვენ რომ დაუწერელ (წმ. წერილში გადმოუცემელ) ადათთა, ვითარცა დიდი ძალის არ მქონეთა, უარყოფა გვეცადა, ჩვენთვის შეუმჩნევლად სახარებას თვით ყველაზე მთავარს მოვაკლებდით; უკეთ რომ ვთქვათ, ქადაგებას უბრალო სახელად ვაქცევდით; მაგალითად, უწინარესად პირველსა და ყველაზე საზოგადოს შეგახსენებთ: უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტეს სახელის მიმართ სასოების ნიშნად ჯვრის გამოსახვა მის დამწესებელთაგან წერილობით რომელმა გვასწავლა? ლოცვისას პირით აღმოსავლეთისკენ მიბრუნება, რომელი წერილიდან ვისწავლეთ? მოწვევის სიტყვები, სამადლობელო პურისა და კურთხევის ბარძიმის ხალხისთვის საჩვენებლად აწევისას, დაწერილი წმინდანთაგან რომელმა დაგვიტოვა? ჩვენ ხომ იმ სიტყვებით, რომელნიც მოციქულმა და სახარებამ მოიხსენიეს, არ ვკმაყოფილდებით და წინაც ვურთავთ და ბოლოშიც ვამატებთ სხვებს, ვითარცა საიდუმლოს აღსრულებისათვის დიდი ძალის მქონეთ, თუმცა ისინი წმ. წერილში გადმოუცემელი სწავლებიდან მივიღეთ. როცა ნათლობის წყალსაც, საცხებელ ზეთსაც და თვით მონათლულსაც ვაკურთხევთ, რომელი წესებით წმ. წერილში გადმოცემულისა? არა დუმილით დაცული დაფარული გადმოცემის მიხედვით? და კიდევ რა? თვით ზეთისცხებაც რომელმა დაწერილმა სიტყვამ გვასწავლა? ნათლობისას ადამიანის სამგზის წყალში შთაფლვა საიდანაა? და დანარჩენიც, რაც ნათლობას ეკუთვნის, მაგალითად, განგდება სატანისა და მისი ანგელოზებისა, – რომელი წერილიდანაა? არა იმ გაუსაჯაროებელი და განუცხადებელი სწავლებიდან, რომელიც მამებმა არამაძიებლობითა და გულმოდგინებით შემოგვინახეს, მშვენივრად ესმოდათ რა, რომ საიდუმლოთა მნიშვნელობა (დიდებულება) დუმილით უნდა იყოს დაცული? განა იმის ღიად, წერილობით, სწავლება, რომლის ცქერის ნებაც კი არ აქვთ ხელდაუსხმელებს, გონივრული იქნებოდა?

რა განზრახვით არ აქცია დიდმა მოსემ ყოველივე ყველასათვის მისაწვდომად, არამედ ცოდვებით წაბილწულნი წმიდათას ზღუდის გარეთ დააყენა, შედარებით განწმენდილნი – პირველი ეზოს კარიბჭესა შინა, ღირსეულ მსახურებად ღმრთისა კი, მხოლოდ ლევიტელნი შეარჩია, ხოლო დაკვლა (მსხვერპლისა), ყოვლადდასაწველი და სხვა მღვდელმოქმედებანი წილად მღვდლებს არგუნა, მათგან კი მარტო ერთი შეარჩია საკურთხეველში შესასვლელად და ისიც არა ყოველთვის, არამედ წელიწადის მხოლოდ ერთ დღეს და ამ დღესაც განსაზღვრული დრო დაუდგინა შესვლისათვის, რათა წმიდათა წმიდათათვის, მიუწვდომელობისა და შეუჩვევლობის გამო, განცვიფრებით ემზირა? ბრძენმა მოსემ კარგად იცოდა, რომ გაქელილი და თავისთავად მისაწვდომი ასათვალწუნებლადაა განმზადებული, ხოლო არაყოველდღიური და იშვიათი ბუნებრივად ხდება საგანი გულმოდგინე ძიებისა.

მსგავსად ამისა, ეკლესიის დასაბამისას კანონმდებელმა მოციქულებმა და მამებმა საიდუმლოთა მნიშვნელობა დაფარულად და დუმილით დაიცვეს, რადგან საიდუმლო არც არის ხომ ის, რაც საყოველთაოდ და ამაო მოსმენისათვის გამოიტანება. ასეთია საფუძველი წმ. წერილში შეუტანელი გადმოცემებისა, რათა ის, რაც დოგმატების ცოდნისათვის ძალისხმევას არ მოითხოვს, შეჩვევის გამო მრავალთათვის ადვილად ასათვალწუნებელი არ გამხდარიყო. სხვა არის ხომ დოგმატი და სხვა – ქადაგება. პირველი დუმს, ხოლო ქადაგებანი საქვეყნოდ ხმიანდება. მაგრამ ერთი სახე დუმილისა, ის ბუნდოვანებაცაა, რომელსაც წმინდა წერილი მკითხველთა სასარგებლოდ დოგმატთა შინაარსის ძნელად განსაჭვრეტად იყენებს. ცოტამ თუ ვიცით, რის გამო ვიმზირებით ლოცვებისას აღმოსავლეთისაკენ, სახელდობრ, რომ ძველ სამშობლოს – სამოთხეს ვეძებთ, რომელიც დაასხა ღმერთმან ედემისა აღმოსავალით (შესქ. II, 8). შვიდეულის პირველ დღეს (იგულისხმება კვირა დღე)  ლოცვებს აღმართულნი აღვასრულებთ, მაგრამ ყველამ არც ამის მიზეზი ვიცით; ასე ვიქცევით არა მხოლოდ ვითარცა ქრისტესთან ერთად აღდგომილნი და მოვალენი იმისა, რომ ზეციურთა ძიებისა და აღდგომის დღეს ლოცვისას სწორად დგომით ის მადლი გავიხსენოთ, რომელიც გვებოძა, არამედ იმიტომაც, რომ, როგორც ჩანს, ეს დღე ერთგვარად ხატია საუკუნისა, რომელსაც ველით. ამიტომაც უწოდა დასაბამს დღეებისა მოსემ არა პირველი, არამედ ერთი; ნათქვამია ხომ: და იქმნა მწუხრი და იქმნა განთიად დღე ერთი (შესქ.1.5) რადგან ერთი და იგივე დღე  მრავალგზის ბრუნდება. ამის გამო არის ის ერთიც და მერვეც, გამოხატავს რა ნამდვილად ერთსა და ჭეშმარიტად მერვე დღეს, რომელიც ფსალმუნთა მგალობელმა ფსალმუნების ზოგიერთ ზედწარწერაში მოიხსენია (ფს. VI) და წარმოაჩინა მდგომარეობა, რომელიც ახლანდელ დროს მოჰყვება, ანუ შეუწყვეტელი, დაუღამებელი, უცვალებელი დღე და უსასრულო და უბერებელი საუკუნე. ამიტომაც თავის შვილებს ეკლესია ამ დღეს ლოცვათა აღსრულებას უცილობლად ფეხზე დგომით ასწავლის, რათა ხსოვნამ დაუსრულებელი ცხოვრებისა გვაიძულოს არ დავივიწყოთ ზრუნვა იმ გზაზე, რომლითაც მასში გადავდივართ. მთელი ორმოცდაათეული იმ საუკუნეში აღდგომის გახსენებაა, რომელსაც ველით. ის ერთი და პირველი დღე, შვიდგზის შვიდზე გამრავლებული წმინდა ორმოცდაათეულში შვიდ შვიდეულს აღასრულებს, რადგან იწყება პირველი დღით (შვიდეულისა) და შემდგომად მათ შორის მათივე მსგავსი დღეების ორმოცდაათგზის მოქცევისა, მისითვე მთავრდება; იმიტომაც ბაძავს მსგავსებით საუკუნეს, რომ წრიულად მოძრაობს: მათი ნიშნებიდან იწყება და ამ ნიშნებითვე მთავრდება. ეკლესიის დადგენილებებმა გვასწავლეს, ამ ხნის განმავლობაში ლოცვისას უპირატესობა სწორად დგომას მივანიჭოთ, რაც ნათლად შეგვახსენებს იმას, რომ თითქოსდა ჩვენი გონება აწმყოდან უკვე მომავალში გადასახლდა. სინამდვილეში, ყოველი მუხლმოდრეკითა და შემდეგ ადგომითაც ხომ იმას ვაჩვენებთ, რომ, მართალია, ცოდვის მიერ მიწაზე დავეცით, მაგრამ დამბადებლის კაცთმოყვარეობამ ზეცისთვის მოგვიწოდა.

67. მთელი დღეც არ მეყოფა ეკლესიის იმ საიდუმლოთა მოსათხრობად, რომელნიც წმიდა წერილში არაა გადმოცემული; სხვებს გამოვტოვებ, მაგრამ თვით აღმსარებლობა მამის, ძისა და სულიწმიდის რწმენისა, რომელი წიგნებიდან გვაქვს? რადგან თუ ნათლობის შესახებ გადმოცემის საფუძველზე, შესაბამისად ღმრთისმოსაობისა, – რაკი მოვალენი ვართ, როგორც ვინათლებით, ისევე გვწამდეს – აღმსარებლობასაც ნათლობის მსგავსს გადმოვცემთ, დაე, დაგვრთონ იმის ნებაც, რომ სარწმუნოებას, იმავე შესაბამისობით, მსგავსი ქება მივუძღვნათ. ხოლო უკეთუ ამ სახეს დიდებისმეტყველებისა, ვითარცა წმ. წერილში გადმოუცემელს, უარყოფენ, მაშინ მოგვცენ ჩვენ წმინდა წერილში მოცემული მტკიცებულებანი სარწმუნოების აღმსარებლობისა და სხვა დანარჩენნიც, რომელნიც ჩვენ ჩამოვთვალეთ.

ამასთან, როცა ამდენი რამაა გადმოუცემელი წმინდა წერილში და თანაც ასეთი ძალის მქონე საიდუმლოსათვის ღმრთისმოსაობისა, ნუთუ ნებას არ დაგვრთავენ ერთი გამოთქმა, მამებიდან ჩვენამდე მოღწეული, რომელიც გაუმრუდებელ ეკლესიაში ჩვენ ბუნებრივი ტრადიციით დაცული ვიპოვეთ და რომელსაც არც მცირე საფუძველი აქვს და არც უმნიშვნელო ძალა საიდუმლოს აღსრულებისათვის, შემოვიტანოთ?

68. ამრიგად, იმის შესახებ, თუ რა ძალა აქვს ყოველ გამოთქმას, უკვე ითქვა, და იმის შესახებაც ვიტყვით, რაში ეთანხმებიან ისინი ერთმანეთს და რაში შორდებიან, ისე რომ, ერთმანეთს კი არ ეწინააღმდეგებიან, არამედ თითოეულს ღმრთისმოსაობაში განსაკუთრებული აზრი შეაქვს. რადგან მარცვალი –ში/-ით (εν) უფრო ჩვენთან მიმართებას გამოხატავს, ხოლო –თან (συν) სულიწმიდის ღმერთთან ერთობას გადმოსცემს, ამიტომ ორივე გამოთქმას ვიყენებთ, გამოვხატავთ რა ერთით ღირსებას სულისა წმიდისა, ხოლო მეორეთი ვაუწყებთ მის მადლზე, რომელიც ჩვენშია. ამგვარად ღმერთს დიდებას სულიწმიდითაც ვუძღვნით და სულიწმიდასთან ერთადაც და არაფერს ვამბობთ ჩვენით, არამედ როგორც რჯულიდან, უფლის სწავლებიდან გადაგვაქვს გამოთქმა იმათზე, რომელნიც ერთმანეთთან ახლოს არიან, ერთმანეთთან არიან დაკავშირებულნი და, ამასთან, საიდუმლოთა შინა ერთმანეთთან უცილობელი შეხება აქვთ. ვფიქრობ, ნათლობისას ერთად შერაცხულნი, სარწმუნოებაშიც შეერთებულნი უნდა იყვნენ. ჩვენ აღმსარებლობა რწმენისა ჩვენთვის, ვითარცა რაღაც დასაბამი და დედა დიდებისმეტყველებისა, ვაქციეთ, და ახლა როგორ მოვიქცეთ? დაე, გვასწავლონ, რომ ან ისე არ მოვინათლოთ, როგორც გადმოგვეცა, ან როგორც ვინათლებით, ისე არ გვწამდეს, ან ისე არ ვადიდოთ, როგორც ვირწმუნეთ. დაე, ვინმემ დაგვიმტკიცოს, რომ ან ამათ შორის არ არსებობს უცილობელი და უწყვეტი კავშირი, ან ამ კავშირში შეტანილი სიახლე ყოველივეს არ დაარღვევს.

მაგრამ ისინი არ წყვეტენ ბუტბუტს იმის თაობაზე, რომ დიდებისმეტყველება სულისა წმიდისა თანა წმიდა წერილში დამოწმებული და გადმოცემული არაა და სხვა მისთანანი.

უკვე ითქვა, რომ მნიშვნელობის მიხედვით ერთი და იგივეა, რას ვიტყვით: დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, თუ: დიდება მამასა და ძესა სულისა წმიდისა თანა. რადგან, ისევე როგორც შეუძლებელია, ვინმემ არ შეიწყნაროს ან ამოშალოს თავად უფლის სიტყვებიდან გადმოღებული მარცვალი და, ასევე არაფერი უშლის ხელს მისი თანაბარი ძალის მქონე მარცვლის მიღებასაც. მის შესახებ უკვე ზემოთ ვაჩვენეთ, რითი განსხვავდება იგი პირველისაგან (იგულისხმება კავშირი და) და რითი – არა. ჩვენს შეხედულებას მოციქულიც ამტკიცებს, ერთმანეთისაგან განუსხვავებლად იყენებს რა ორივე გამოთქმას და ერთ-ერთ ადგილას ამბობს: სახელითა უფლისა იესუისითა და (και) სულითა ღმრთისა ჩუენისათა (I კორ. 6, 11); და კიდევ: შეკრებასა სულისა ჩემისა და თქუენისასა, ძალითურთ (συν) უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა (I კორ. V, 4). არ თვლის რა საჭიროდ განასხვავოს ისინი, სახელთა შეკავშირებისას ერთსაც (και) იყენებს და მეორესაც (συν).

წინა თავი < < < სარჩევი > > > შემდეგი თავი