წმინდა მართალი
ნიკოლოზ კავასილა

ღვთაებრივი ლიტურგიის განმარტება

12. საწყისი სადიდებელი

წმიდა სიტყვების რიგში პირველ ადგილს იჭერს საწყისი სადიდებელი: "კურთხეულ არს მეუფება მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა".

ღვთისადმი აღვლენილი ლოცვა, ჩვეულებრივ, შედგება ქება-დიდებით სამადლობლისგან, სინანულისა და თხოვნისგან.

მათ შორის პირველი ადგილი უჭირავს სადიდებელს (ქება-დიდებას), უპირველესად იმიტომ, რომ ასეთია ღმერთს შედგომილ კეთილგონიერ ადამიანთა წესი - პირველ რიგში, არა იმის წარმოდგენა, რაც მათ ეხება, არამედ იმის, რაც თითქოსდა მხოლოდ ღმერთს შეეხება.

სწორედ ამგვარია სადიდებელი, ვინაიდან ვინც ითხოვს, ის თავისი მდგომარეობის გამოსწორების სურვილით ივსება; ვინც სინანულშია, ცდილობს ბოროტებისგან განთავისუფლებას და საკუთარ თავსაც წარმოაჩენს; და ვინც მადლობს, ცხადია, საკუთარი მადლის კმაყოფილების ზემოქმედებით მოქმედებს; ხოლო ვინც სადიდებელს უძღვნის, ის გვერდით ტოვებს საკუთარ თავსაც და ყოველივე პირადს და ადიდებს უფალს თავად უფლისთვის, მისი ძალისა და დიდებისთვის.

გარდა ამისა, თავად საგანთა წესრიგი, თავად საქმის არსთან შესაბამისობა მოითხოვს, სადიდებელმა აქ პირველი ადგილი დაიჭიროს. როგორც კი უფალს მივეახლებით, უპირველეს ყოვლისა, მის მიუწვდომელ დიდებას, ძალასა და სიდიადეს შევიცნობთ; შედეგად, გვეუფლება გაკვირვება, გაოცება და სხვა მსგავსი განცდა - ხოლო ეს უკვე სადიდებელია.

თუკი გავყვებით, ვნახავთ მის მოწყალებასა და კაცთმოყვარეობას, - რის შედეგადაც მოდის მადლიერება, რომლის შედეგად შეგვიძლია მისი წყალობის მთელი სიდიადის, მისი კაცთმოყვარეობის მთელი სიმდიდრის ჭვრეტა; ამ სიდიადის, ამ სიმდიდრის პირველი და საკმაო მტკიცებულება ისაა, რომ მიუხედავად ჩვენი სიცუდისა, ის მაინც არ წყვეტს მოწყალებას ჩვენ მიმართ; ეს მტკიცებულება გვარწმუნებს ღვთის კაცთმოყვარეობაში, და გვარწმუნებს სხვაზე უკეთესად, რადგან ჩვენთვის უფრო მახლობელია: ის - ჩვენშია, ის ჩვენ თვალწინაა; ამასთან ერთად, თუკი ღმერთის წინაშე გავიხსენებთ ჩვენს მიერ ჩადენილ ცუდ ქმედებებს, ეს იქნება ის, რასაც აღსარებას ვუწოდებთ.

თხოვნა კი მეოთხე ადგილს იკავებს; ამგვარი განსჯის შემდეგ, რომლის მეშვეობითაც ჩვენ მიმართ ღვთის მოწყალება და მისი კაცთმოყვარეობა შევიმეცნეთ, თავისთავად გვმართებს მტკიცედ ვიყოთ დარწმუნებულნი, რომ რაც გვჭირდება, აუცილებლად მოგვეცემა, თუკი ვითხოვთ. თუკი ღმერთი ესოდენ მოწყალე იყო ცუდი ადამიანების მიმართ, მაშ, როგორი იქნება იმათ მიმართ, ვინც უკეთესობისკენ იცვლება, ვინც უკვე გამართლებულია იმის გამო, რომ მოინანია თავისი ცოდვები, წინასწარმეტყველის სიტყვებით რომ ვთქვათ: "გამახსენე, ერთად განვსაჯოთ; ილაპარაკე, რათა გამართლდე" (ესაია 43:26).

ამრიგად, სადიდებელს ლოცვებს შორის პირველი ადგილი უკავია; ამ მიზეზით ღვთისმსახური ყოველი ლოცვის, ყოველგვარი წმიდა სიტყვების წინ ადიდებს უფალს.

მაგრამ რატომ განადიდებს სამებას ღმერთში და არა ერთობას? არ ამბობს: კურთხეულია ღმერთი ან კურთხეულია ღვთის მეუფება, - არამედ განყოფს პირებს: "კურთხეულ არს მეუფება მამისა, და ძისა, და წმიდისა სულისა"? იმიტომ, რომ უფლის განკაცებით ადამიანებმა პირველად გაიგეს, რომ ღმერთში სამი პირია; ამასთან, ყველაფერი, რაც აქ აღესრულება, სწორედ უფლის განკაცების საიდუმლო გამოხატულებად გვევლინება; ამიტომაც საჭიროა, ამ ღვთისმსახურების დასაწყისშივე განბრწყინდეს, გამოცხადდეს სამება.

სადიდებლის შემდეგ მღვდელმსახური გვთავაზობს თხოვნას: "მშვიდობით უფლისა მიმართ ვილოცოთ".

ვინაიდან ჩვენ "რაიმცა-იგი ვილოცეთ, ვითარ-იგი ჯერ-არს, არა ვიცით" (რომ. 8:26) და "ნუ მრავალსა იტყვით" (მათ. 6:7), ამისთვის, ცარიელ სიტყვებს რომ არ წარმოვთქვამდეთ, ის ლოცვების შესახებ აუცილებელ დარიგებას გვაძლევს და პირველ რიგში გვმოძღვრავს, როგორ უნდა ვილოცოთ, - რომ უნდა ვილოცოთ მშვიდობით.

მაგრამ რატომაა, რომ უშუალოდ სადიდებლის შემდეგ გვიბრძანებს თხოვნას, როცა ჯერ არ ყოფილა არც სინანული, არც სამადლობელი? ვინაიდან სიტყვაში "მშვიდობა" იგულისხმება იმ ლოცვების სახეობების შინაარსიც, თუკი ვინმეს ნამდვილად მოუნდება ამის გააზრება, რადგან ვინც ცხოვრებისეული გარემოებებით უკმაყოფილოა, მას შეუძლებელია სიმშვიდე ჰქონდეს საკუთარ თავშიც; მშვიდი მხოლოდ კეთილგონიერი ადამიანია, რომელიც, ნეტარი პავლეს კანონი მიხედვით, ყველაფრისთვის მადლობს უფალს (1 თეს. 5:18); მშვიდი ვერც ის იქნება, ვისაც სინდისი არ აქვს სუფთა, ხოლო სუფთა სინდისი სინანულის გარეშე შეუძლებელია.

ამრიგად, ვინც მშვიდობით ლოცულობს, მას სულში უკვე ჰქონდა მადლიერებაც და სინანულიც. ამასთან ერთად, თხოვნაც, რომლითაც ისინი ღმერთს მიმართავენ, წარმოაჩენს მათ მადლიერებასაც და აღმსარებლობასაც. რას ითხოვენ ისინი? შეწყალებას. ეს კი მსჯავრდადებულთა თხოვნაა: როდესაც ამ უკანასკნელთ აღარ აქვთ დაცვის საშუალება, ვერაფრით იმართლებენ თავს, ისინი მსაჯულს უკანასკნელი სიტყვით მიმართავენ - იმ იმედით, რომ სათხოვარი შესმენილ იქნება არა მათი უფლებით, არამედ მსაჯულის კაცთმოყვარეობით. ხოლო ვინც ამგვარად იქცევა, ის ამით თავადვე მოწმობს, ერთი მხრივ - მსაჯულის განსაკუთრებულ სულგრძელობას, მეორე მხრივ - თავის უარყოფით თვისებებს: აქ ერთი სინანულის თვისებაა, ხოლო მეორე - მადლიერებისა.

ლოცვისკენ ხალხს აღძრავს ღვთისმსახური, როგორც დადგინებული პიროვნება. სწორედ იმისთვის არის დადგენილი, როგორც ერზე მზრუნველი და შუამავალი, რათა მისი ლოცვა ნამდვილი იყოს და ძალა ჰქონდეს, როგორც იაკობ მოციქულმაც აღნიშნა: "ფრიად შემძლებელ არს ლოცვაი მართლისაი შეწევნად" (იაკ. 5:16). მაშინ ყველანი, ვისთვისაც ლოცვა აღესრულება, ყველაფერს, რაც მათი მხრიდან არის საჭირო, - კეთილზნეობას, ლოცვებს, მორჩილებასა თუ სხვა კეთილ თვისებებს, - სთავაზობენ მართლებს, რომელთა შესახებაც იციან, რომ ღმერთისთვის სათნონი არიან.

რომელია პირველი, უშუალოდ ამის შემდგომი თხოვნა? "ზეგარდმო მშვიდობა და სულთა ჩვენთა ცხოვრება".

მას შემდეგ, რაც მითითება მოგვცა იმის შესახებ, თუ როგორი განწყობილება უნდა გვქონდეს ლოცვისას, ახლა იმას გვასწავლის, რა უნდა ვითხოვოთ უპირველესად, კერძოდ: პირველად ცათა სასუფეველი და მისი სიმართლე (მათ. 6:33), რადგან სულის ხსნა სასუფეველს ნიშნავს, ხოლო ზეგარდმო მშვიდობა - ღვთის სიმართლეს. ამ მშვიდობის შესახებ თქვა მოციქულმა პავლემ: "მშვიდობამან ღმრთისამან, რომელი ჰმატს ყოველთა გონებათა" (ფილ. 4:7). ეს დაუტოვა უფალმა მოციქულებს, როდესაც მამასთან განსვლისას უთხრა: "მშვიდობასა დაგიტევებ თქუენ, მშვიდობასა ჩემსა მიგცემ თქვენ" (იოან. 14:27). როგორც იქ სიტყვა "სიმართლე" არა მხოლოდ ყველასთვის თანაბრად მიცემას ნიშნავს, არამედ ნებისმიერი სახის უმანკოებასაც, ასევე აქაც სიტყვა "მშვიდობა" რაღაც საერთოს აღნიშნავს, რადგან ყველა კეთილი თვისების ერთობლიობა და ყოველგვარი სიბრძნისმოყვარეობის ნაყოფია, რადგან შეუძლებელია სრული სიმშვიდის მოპოვება მისთვის, ვისაც აკლია თუნდაც ერთი სათნოება; და პირიქით, აუცილებლად უნდა გაიაროს ყველა სათნოების საფეხური იმან, ვისაც სიმშვიდით ტკბობა სურს.

ამრიგად, ჯერ საკუთარი თავი უნდა მივაჩვიოთ ადამიანებთან ჩვენთვის შესაძლებელი მშვიდობის დამყარებას და მხოლოდ ამის შემდეგ ვთხოვოთ ღმერთს მისეული მშვიდობა. იგივე წესრიგი ეხება ყველა სხვა სათნოებას: არსებობს უბიწოება, რომელიც გმირობის შედეგად მოიპოვება და არსებობს უბიწოება, რომელიც სულს უფლისგან მოენიჭება. ზუსტად ასეა სიყვარულის, ლოცვის, სიბრძნისა და ყველა სხვა სათნოების შემთხვევაში. ამიტომაც მღვდელმსახური თავდაპირველად იმ სიმშვიდეზე საუბრობს, რომელიც ხელგვეწიფება, რომელიც ჩვენ მიერ მიიღწევა და ამ სიმშვიდით მოგვიწოდებს ღმრთისთვის შენდობის თხოვნას; შემდეგ - იმ სიმშვიდეზე, რომელიც უფლისგან გვეძლევა და მისთვის ლოცვას გვაიძულებს, როდესაც ამბობს: "ზეგარდამო მშვიდობისა ვილოცოთ". ის აქ ამბობს არა მხოლოდ ურთიერთის მიმართ სიმშვიდეზე, როდესაც ერთმანეთის გულმანკიერება არ გვახსოვს, არამედ საკუთარ თავში არსებულ სიმშვიდეზე, როდესაც ჩვენი გული არ გვარცხვენს. ამგვარი სიმშვიდიდან დიდი სარგებელია; შეიძლება ითქვას - ის ყოველ ნაბიჯზე აუცილებელია, რადგან შფოთით აღელვებული სულისთვის ყოვლად შეუძლებელია უფალთან ერთობის მიღწევა საკუთრივ აღელვების თვისების გამო: როგორც სიმშვიდით არის შესაძლებელი, მრავალნი ერთ პიროვნებას წარმოადგენდნენ, ასევე მშფოთვარებით ერთი პიროვნება მრავლად ნაწევრდება. როგორ უნდა იყოს ამგვარი პიროვნება თანხმობაში ღმერთთან, ერთან ან უბრალო არსებასთან? და კიდევ იმიტომ, რომ მშვიდობის გარეშე მლოცველი ვერც კარგად ლოცვას შეძლებს, ვერც რაიმე კარგის მიღებას თავისი ლოცვით. თუკი ადამიანი მრისხანებამ აღაშფოთა და ბოროტმეხსიერებამ მის სულს სიმშვიდე დააკარგვინა, ის თავისი ლოცვით ვერც ცოდვათა შენდობას და მით უმეტეს ვერც სხვა წყალობას ვერ მიიღებს; ანდა თუ კაცს რომელიმე სხვა ცოდვების შედეგად სინდისის ქენჯნა ტანჯავს, გულში საყვედურს ატარებს და შეშფოთებულია, ამ შემთხვევაში მას, ცნობილი გამონათქვამიდან გამომდინარე: დაკარგული აქვს ყოველგვარი კადნიერება ღვთის წინაშე (1 იოან. 3;21) და როდესაც ლოცულობს, ლოცულობს კადნიერების ე.ი. რწმენის გარეშე. ხოლო ვინც რწმენის გარეშე ლოცულობს, ის ყოვლად უნაყოფოდ და უსარგებლოდ ლოცულობს.

ამიტომაც ნაბრძანები გვაქვს, ღმერთისადმი მშვიდობით ვილოცოთ და ზევიდან უპირველესად მშვიდობა ვითხოვოთ, ამის შემდგომ კი კეთილი განწყობილებით ღმერთს სხვა საგნებიც შევთხოვოთ: არა მარტო ეკლესიისა და სახელწიფოსთვის, არამედ მათი მეთაურებისთვისაც, იმათთვის, ვინც საფრთხეშია, ვინც დევნილობასა და უბედურებაშია, ერთი სიტყვით, ყოველი ადამიანისთვის, მთელი სამყაროსთვის, მშვიდობისთვის, მთელი მსოფლიოსთვის.

კერძოდ იმიტომ, რომ ჩვენს უფალს მივიჩნევთ ყველასთვის საერთო უფლად და გვწამს, რომ ის თითოეულ მათგანზე ზრუნავს, როგორც შემოქმედი თავის ქმნილებაზე, და ვინც მათზე ზრუნავს, უფალს იმათზე მეტად აამებს, ვინც მსხვერპლს სწირავს: "რადგან თქვენი სიკეთე მახარებს და არა მსხვერპლი" (ოსია 6:6).

მეორე მხრივ კი, ნეტარი პავლეს თქმით: "რაითა მშვიდობით და მყუდროებით ვცხოვნდებოდით ყოვლითა ღმრთისმსახურებითა და სიწმიდითა" (1 ტიმ. 2:2).

და ვლოცულობთ არა მარტო სულიერი კეთილდღეობისთვის, არამედ ჩვენთვის აუცილებელი ფიზიკურისთვისაც - "კეთილშეზავებისათვის ჰაერთასა და კეთილგამოღებისათვის ნაყოფთა ქვეყანისათა", რათა ყველა ამ სიკეთის მიზეზად და მომნიჭებელად ღმერთი მივიჩნიოთ და მხოლოდ მას მივაპყროთ ჩვენი მზერა, რადგან, სხვათა შორის, თავად ქრისტემ გვიბრძანა, მისთვის გვეთხოვა პური არსობისა (მათ. 6:11).