პროფ. დიმიტრი ოგიცკი
დოც. მღვდელი მაქსიმე კოზლოვი

რომაული კათოლიციზმი

რომაულ-კათოლიკური სწავლება ღმერთისათვის
ცოდვის გამო მისაგებელი საზღაურის შესახებ

ანსელმ კენტერბერიელის სოტერიოლოგიური სწავლება, რომელიც აღიარებულია ლათინთა მიერ, გადმოცემულია თხზულებაში „Cur Deus homo“ („რატომ განკაცდა ღმერთი“). როგორც ქვემოთ მოყვანილ მსჯელობათა ციტირებებიდან ჩანს, მათში ყურადღება გამახვილებულია არა იმაზე, თუ როგორ ზნეობრივ ზიანს აყენებს ცოდვა ადამიანს, არამედ იმაზე, თუ რა საზღაური უნდა მიაგოს ადამიანმა ცოდვისათვის ღმერთს, რომ არ დაისაჯოს. ანსელმის მიხედვით, ცოდვის ჩადენა ღმრთისთვის იმის მოკლებას ნიშნავს, რაც მას ეკუთვნის: მეპატრონეს აკლდება ის, რაც მისი მონას მართებს. ცოდვილმა ღმერთს უნდა დაუბრუნოს ის, რაც მისგან მიიტაცა (quod rapiut). უფრო მეტიც, ანსელმის მიხედვით, საჭიროა, რომ ღმერთს მისთვის მიყენებული შეურაცხყოფის ასანაზღაურებლად მისგან მიტაცებული სიჭარბით დაუბრუნდეს. განმარტების მიზნით ანსელმი შემდეგ ანალოგიებს მიმართავს: ვინც სხვის ჯანმრთელობას ზიანს აყენებს, თავის დანაშაულს მხოლოდ მისი გამოჯანმრთელებით ვერ გააქარწყლებს, მან ასევე მიყენებული ტანჯვის კომპენსირებაც უნდა მოახდინოს; ქურდმა იმაზე მეტი უნდა დააბრუნოს, ვიდრე მოიპარა (I,11). ღმრთის მოწყალებით ცოდვის შენდობა ღმრთისაგან „მიტაცებული“ პატივის (ablati honoris) აღდგენის გარეშე შეუძლებელია.

სასჯელის გარეშე ცოდვათა შენდობა წესრიგისა და კანონიერების არარსებობის ტოლფასი იქნებოდა (I,12). „არაფერია იმაზე უფრო შეუწყნარებელი, ვიდრე ის, რომ ქმნილება შემოქმედს სათანადო პატივს ართმევს და მიტაცებულს არც აბრუნებს... ღმერთი უფრო მეტი სამართლიანობით, ვიდრე თვისი ღირსების პატივს, არაფერს იცავს“ (quam suae dignitatis honorem). იგი ღირსების სრული დამცველი არ იქნებოდა, „თუკი მისგან წარტაცებულის აღდგენას არ მოითხოვდა და არ დასჯიდა მას, ვინც მიიტაცა“ (I,13). თუმცა ანსელმი იმასაც აღიარებს, რომ ადამიანს ღმრთის კუთვნილი პატივის არც გაზრდა და არც შემცირება არ შეუძლია (I,15), მაგრამ თავის მთელ სოტერიოლოგიურ სისტემას მაინც შეურაცხმყოფელისა და შეურაცხყოფილის ადამიანურ დამოკიდებულებათა ანალოგიებზე აგებს. „შეუძლებელია, რომ ღმერთმა თავისი პატივი დაკარგოს Deum impossibile est honorem suum perdere), ამიტომ ცოდვილი ან ნებაყოფლობით დააბრუნებს იმას, რაც მართებს, ან ღმერთი მასგან ძალით აიღებს“. რამდენადაც ღმერთი ადამიანს ართმევს იმას, რაც ადამიანს უნდა ეკუთვნოდეს, ე.ი. ნეტარებას (I,14), ამიტომ ნეტარებით რომ ისარგებლოს, ადამიანს ან ცოდვის არ ჩადენა, ან ცოდვისათვის საკმაო საზღაურის გაღება მოეთხოვება.

მართლმადიდებლობისათვის ეს „ან-ან“ ალტერნატივა უცხოა; ადამიანს ერთი რამ მოეთხოვება - სიწმინდე, და არა იმიტომ, რომ ადამიანი ცოდვით ღმრთის პატივს შეურაცხყოფს, არამედ იმიტომ, რომ თავისავე თავს შებღალავს. ანსელმის მიხედვით, „ნებისმიერი ცოდვა აუცილებლად ითხოვს ან საზღაურს, ან რაიმე სასჯელს“ (I,15). ამ პირობების გარეშე ღმერთმა შეიძლება მონანულს ცოდვა არ შეუნდოს. შეუძლებელია ვიფიქროთ, რომ ცოდვილს შეუძლია ღმერთისგან (პატიება) გამოითხოვოს და რომ ღმერთი, თვისი მოწყალებით, ცოდვილს მის თანანადებს სასჯელის გარეშე ისე აპატიებს, რომ ჯეროვან საზღაურს არ მიიღებს. „სასაცილოა, ღმერთს ასეთი გულმოწყალება მივაწეროთ (derisio est, ut talis misericordia Deo attribuatur), - ამბობს ანსელმი, - შენდობა მხოლოდ მას შემდეგ შეიძლება მიეცეს, როცა ვალი ცოდვათა ზომის შესაბამისად გადახდილი იქნება“ (I,24).

ანსელმ კენტერბერიელი და მასთან სულით ახლოს მყოფი ღმრთისმეტყველები ზოგჯერ ადამიანის ბუნების ცოდვილობაზეც ლაპარაკობენ, მაგრამ აქედან მხოლოდ ის დასკვნა გამოაქვთ, რომ ცოდვისათვის საზღაურის მიგება საჭიროა. ერთ ადგილას, სიკვდილის შემდეგ განსაწმენდელში ცოდვათაგან განწმენდის თაობაზე საუბრისას, ანსელმი, როგორც კონტექსტიდან ნათლად ჩანს, იმავე მისაგებელ საზღაურს გულისხმობს.

ადამიანის მიერ ღმერთისათვის ცოდვათა საზღაურის სახით ისეთ ზნეობრივ ღვაწლთა გაღება, როგორიცაა სიყვარული, სარწმუნოება, მორჩილება, გული „შემუსვრილი და დამდაბლებული“, საკუთარნი ნიჭნი და ა.შ., ანსელმის მიხედვით, არასაკმარისია, რამდენადაც ადამიანი ვალდებულია ღმერთს ეს ყოველივე ისედაც, ჩადენილი ცოდვისაგან დამოუკიდებლადაც, მიუძღვნას (I,20). კაცთა ნათესავისათვის საზღაური იესო ქრისტემ გაიღო, როცა თავისი ცხოვრება „ღმრთის პატივისათვის“ დადო (II,18).

ღმერთისათვის ცოდვის გამო მისაგებელი საზღაურის საკითხზე იმავე თვალსაზრისს უჭერს მხარს ტრიდენტის კრებაც (1545-1563). კრება ხსნის საქმის ზნეობრივ გაგებას იურიდიულით ცვლის და ამტკიცებს, რომ ქრისტეს მიერ გაღებული საზღაურის გარდა ადამიანებმა ღმერთისათვის საზღაური თავიანთი მხრიდანაც უნდა გაიღონ. წმინდა ცხოვრება - ეს სრულიადაც არ არის ის, რაც ამ მიზნისათვის არის საჭირო. ამ კრების ერთ-ერთ კანონში ნათქვამია: „თუკი ვინმე იტყვის, რომ... საუკეთესო სინანულია მხოლოდ ახალი ცხოვრება, დაე მასზე იყოს ანათემა!“ (სესია XIV, კანონი 13).

ლათინთა ეკლესიის სწავლების თანახმად, საზღაური, რომელიც კაცთა გამო იესო ქრისტემ მამა ღმერთისათვის გაიღო, ადამიანებს იმ ცოდვათათვის, რომლებიც სინანულის საიდუმლოს ძალით უკვე შეენდოთ, დამატებითი საზღაურის აუცილებლობისაგან ყოველთვის არ ათავისუფლებს. „თუკი ვინმემ თქვა, რომ ღმერთი დანაშაულთან ერთად მთელ სასჯელსაც პატიობს... დაე მასზე იყოს ანათემა“, - ასეთია ტრიდენტის კრების განჩინება (სესია XIV კანონი 12).

რომაულ-კათოლიკური ღმრთისმეტყველება ცოდვებს ორ კატეგორიად ჰყოფს: მომაკვდინებელი ცოდვა და მისატევებელი ცოდვა. მომაკვდინებელ ცოდვებს ჯოჯოხეთის მარადიული სასჯელი მოსდევს. მისატევებელი ცოდვებისათვის კი განსაწმენდელში დროებითი სასჯელებია დაწესებული. ღმერთისათვის მისაგებელ საზღაურს, რომელიც ნაწრთობ კათოლიკეს მარადიუღი სასჯელისაგან იხსნის, იესო ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილი წარმოადგენს. ეს სიკვდილი ასევე ის საზღაურიცაა, რომელიც ადამიანს იმ დროებითი სასჯელებისგანაც იხსნის, ნათლისღებამდე ჩადენილ ცოდვებს რომ უნდა მოჰყოლოდა. ამრიგად, ნათლისღების საიდუმლოში ადამიანს იესო ქრისტეს გამომხსნელობითი დამსახურების გამო, როგორც ყველა ცოდვა, ასევე მათი მიზეზით გამოწვეული ყველა სასჯელიც ეპატიება. სინანულის საიდუმლოში კი ცოდვებისათვის განსაწმენდელის მეშვეობით ან სასჯელი უნდა იტვირთოს, ანდა ღმერთისათვის საზღაური უნდა გაიღოს. ამ საზღაურთა დამატებით საშუალებებზე ტრიდენტის კრების კანონებში ნათქვამია: „თუკი ვინმემ დროებით სასჯელთან დაკავშირებით თქვა, რომ ღმერთს ქრისტეს დამსახურებათა გამო არანაირი ზომით არ ეძლევა საზღაური იმ სასჯელების მეშვეობით, რომელსაც იგი გარდამოავლენს და მას ადამიანები მოთმინებით იტანენ, ან თუ მას მღვდელი ადგენს, ანდა თვითონვე (ცოდვილები) საკუთარი ინიციატივით თავს იდებენ ისეთ საქმეებს, როგორიცაა: მარხვა, ლოცვა, მოწყალება და სხვა კეთილმსახურებანი..., დაე მასზე იყოს ანათემა“ (სესია XIV, კანონი 13). დამახასიათებელია, რომ არა მხოლოდ კეთილმსახურების საქმეები, არამედ ლოცვაც, ანუ საუბარი ღმერთთან, ამ კანონით შეფასებულია როგორც სასჯელი. ადამიანს განსაწმენდელის ტანჯვისაგან თავის დაღწევა ეგრეთ წოდებული ინდულგენციების საშუალებითაც შეუძლია.

საზღაურის შესახებ რომაულ-კათოლიკურ სწავლებას საფუძვლად სამართლიანობის შესახებ ადამიანური ურთიერთობიდან აღებული წარმოდგენები უდევს, რომელიც სოციალურ ინტერესებს უზრუნველყოფს. ასეთი სამართლიანობის პრინციპების თანახმად, ზარალი უნდა ანაზღაურდეს, ვალი დაიფაროს და ა.შ. კათოლიკები საზღაურს ასეც უყურებენ, ე.ი. როგორც „ღმრთის ინტერესთა უზრუნველყოფის საშუალებას“ (25). მაშინ როცა ღმერთსა და მის სამართლიანობას ეს ცნებები სულაც არ მიესადაგება. მოწყალებით აღსავსე ღმერთი „თავის ინტერესებს“ არ იცავს და ცოდვის გზიდან მოქცეული ცოდვილისაგან არავითარ კომპენსაციას არ ითხოვს. ეს ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის ხალხისთვისაც ცნობილი იყო. წინასწარმეტყველი ეზეკიელი ამბობს: და უშჯულომან უკუეთუ მოიქცეს ყოველთაგან უშჯულოებათა, რომელნი ქმნნა, და დაიცვნეს ყოველნი მცნებანი ჩემნი, და ყოს მსჯავრი და სიმართლე და წყალობაჲ, ცხოვნებით ცხოვნდეს და არა მოკუდეს. ყოველნი უსამართლოებანი მისნი, რომელნი ქმნნა, არა აღეჴსენნენ მას; სიმართლესა შინა მისსა, რომელნი ქმნნა, ცხოვნდეს (ეზეკ. 18,21-22). იობის მთელი წიგნიც იმას ეძღვნება, რომ კაცობრივ საზოგადოებაში მიღებული წარმოდგენების გადატანა ღმრთის სიმართლეზე არ მოხდეს. ნათელ მოწმობას იმისა, რომ ღმრთის სამართლიანობა ადამიანურ ურთიერთობათა სამართლიანობას არ ჰგავს, წარმოადგენს იგავი მუშაკთა შესახებ, რომლებმაც არათანაბარი შრომისათვის თანაბარი საზღაური მიიღეს. ასევე უძღები შვილისაგან მამას საზღაური არ მოუთხოვია, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მამას მოჯამაგირედ დადგომას თვითონ სთხოვდა.

აღსარების შემდეგ ადამიანში სინანულის გრძნობა არა მარტო უნდა შენარჩუნდეს, არამედ, ამ საიდუმლოს ბოლო ლოცვის სიტყვების თანახმად, კიდევ უფრო უნდა გაძლიერდეს, რათა „მიეცეს მას ხატი სინანულისა“ და მთელი ცხოვრება მისი თანმხლები გახდეს, რადგან აღსარება სინანულის დასასრული სულაც არ არის, ხოლო ღვაწლნი - ლოცვები, სინანულის ცრემლები, ეპიტიმიები მართლმადიდებლური გაგებით, რომლებიც ცოდვის აღხოცვის მისწრაფებიდან გამომდინარეობენ, საზღაურს სრულიადაც არ წარმოადგენენ. ყოველივე ამას ზნეობრივი მნიშვნელობა აქვს.

რომაულ-კათოლიკური სწავლება განსაწმენდელის შესახებ

ლათინთა ეკლესია სამოთხისა და ჯოჯოხეთის არსებობასთან ერთად განსაწმენდელსაც აღიარებს. იგი საიქიოში დროებითი ტანჯვის ადგილია, სადაც ადამიანები ღმერთს მიწიერი ცხოვრების ცოდვათა გამო საზღაურს მიაგებენ. ის რაც განსაწმენდელში ხდება, იმდენად არა ცოდვებისაგან განწმენდას, რამდენადაც უფრო ღმერთისათვის ცოდვის თანანადებთა გადახდას წარმოადგენს.

რომაელ-კათოლიკე ღმრთისმეტყველთა თვალსაზრისი დროებითი სასჯელების შესახებ, რომელსაც ადამიანი განსაწმენდელში განიცდის, ღმრთისათვის ცოდვის გამო მასაგებელი საზღაურის შესახებ სწავლების განხილვისას იყო გადმოცემული.

რომაელ-კათოლიკები „განსაწმენდელის“ შესახებ თავიანთი სწავლების დასამტკიცებლად იმოწმებენ იმას, რომ იუდა მაკაბელმა და მისმა თანამებრძოლებმა ბრძოლაში დაღუპული მეომრებისთვის ილოცეს და მათი ცოდვებისთვის გამოსასყიდი მსხვერპლი შესწირეს (2 მაკ. 12,39-45). მაგრამ ამ მონათხრობში განსაწმენდელზე არავითარი მითითება არ არის. ზუსტად ასევე, განსაწმენდელი არც პავლე მოციქულს აქვს მხედველობაში, როცა ცეცხლოვან გამოცდაზე ლაპარაკობს, რომელიც ყველა კაცობრივ საქმეს, კეთილსაც და ბოროტსაც, ერთ დღეს გამოაჩენს (შეად. 1 კორ 3,12-13).

მართლმადიდებლურ საეკლესიო სწავლებაში განსაწმენდელის ცნება არ არსებობს, იგი მხოლოდ სამოთხესა და ჯოჯოხეთს აღიარებს. ეკლესიის როგორც ერთი ღმერთკაცებრივი ორგანიზმის შესახებ სწავლებიდან გამომდინარე, რომელიც არა გარეგნული სამართლიანობით, არამედ სიყვარულის კანონით ცხოვრობს, მართლმადიდებლური ეკლესია ჯოჯოხეთში მყოფთათვის ლოცვების აღვლენას და გამოსასყიდი მსხვერპლის გაღებას შესაძლებლად მათი მდგომარეობის შემსუბუქების იმედით მიიჩნევს (იხ. სულთმოფენობის მწუხრის ლოცვა).

მაგრამ მართლმადიდებლობაში, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის გარდა, არსებობს გაგება საზვერეების შესახებაც. ბუნებრივია, წარმოიშობა კითხვა, რითი განსხვავდება საზვერეები განსაწმენდელისაგან. უწინარესად ამ შეხედულებათა ავტორიტეტულობის ხარისხობრივი განსხვავების აღნიშვნაა საჭირო. თუ სწავლება განსაწმენდელზე რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის დოგმატს წარმოადგენს, სწავლებას საზვერეებზე, მისი საყოველთაო გავრცელების მიუხედავად, დოგმატური მნიშვნელობა არა აქვს. რა თქმა უნდა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მასში რაიმე ეჭვი შეიძლება შევიტანოთ. აქ მხოლოდ ის იგულისხმება, რომ სახეებს, რომელთაც წმიდა და, უფრო ფართო გაგებით, საეკლესიო გადმოცემა საზვერეების შესახებ წარმოგვიჩენს, ეკლესია დოგმატურად, ე.ი. როგორც ერთხელ და სამუდამოდ ფორმულირებულ უეჭველ ჭეშმარიტებას, არ მიიჩნევს. ამ სახეების გააზრება და განმარტება სხვადასხვა საუკუნეში სხვადასხვაგვარად შეიძლება მოხდეს.

საზვერეების გავლისას ქრისტიანის სული ღმერთს რაიმე საზღაურს კი არ მიაგებს, არამედ თავისი შინაგანი თვითგამორკვევისა და მიწიერი ცხოვრების შედეგს იმკის. არსებითად, თუკი იმ სახეებსა და სიმბოლოებს, რომლებმაც საზვერეთა შესახებ მონათხრობებში ჩვენამდე მოაღწიეს, განყენებულად წარმოვიდგენთ, გარკვევით წარმოჩნდება, განსაზღვრავდა თუ არა ქრისტიანის აწ განვლილი ამქვეყნიური ცხოვრება ღმრთისაკენ სწრაფვას, საღმრთო სიმართლითა და საეკლესიო კანონებით ცხოვრების სურვილს, თუ მის სულსა და ცხოვრებაში ცოდვა და ბიწი სჭარბობდა. ეს არსებითი შინაგანი თვითგამორკვევა, რომლის საზღვრის დადგენა იურიდიულად შეუძლებელია, სულის მიერ საზვერეთა გავლის დროს საბოლოო სახეს იძენს და საკუთარ კერძო სამსჯავროზე დგება. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სულს შემდეგში უკეთესი ხვედრის მიღწევა არ შეუძლია, მაშინაც კი თუ მას ზოგიერთი საზვერე გავლილი არა აქვს, რადგან ასეთი სული ეკლესიის ლოცვით, ცოცხალთა შუამდგომლობით, განსაკუთრებით კი ლიტურგიაზე მოხსენებით და უსისხლო მსხვერპლის შეწირვაში თანამონაწილეობით, უკეთესი ხვედრის ღირსი შეიძლება გახდეს. ამასთანავე მისი მდგომარეობის ასეთი შეცვლა არავითარ იურიდიულ გააზრებას არ გულისხმობს, რადგან ღმრთის სიყვარულისა და სამართლიანობის განსაზღვრულ ჩარჩოებში მოქცევა შეუძლებელია. ამიტომ, როცა რუსეთში გავრცელებული იყო აზრი იმის თაობაზე, რომ ორმოც მოსახსნებელ ლიტურგიას სული სრულიად ამოჰყავდა და მას უკეთესი ხვედრის მიღებაში ეხმარებოდა - ეს ხსნის იურიდიულად გააზრების დასავლურ-კათოლიკური რეფლექსი იყო, რომელიც ღმრთისათვის მისაგებელი საზღაურის შესახებ სწავლებას ეფუძნება და ღმერთსა და ადამიანს შორის რაღაც ზღვრულ სამართლიანობას გულისხმობს.

რომაულ-კათოლიკური სწავლება
დამსახურებათა საგანძურისა და ინდულგენციების შესახებ

მართლმადიდებელ და კათოლიკე ღმრთისმეტყველთა შორის არსებულ აზრთა სხვადასხვაობის ძირითადი პუნქტების განხილვის დროს უკვე მოცემული იყო ძირითადი გაგება ე.წ. დამსახურებათა საგანძურისა და რომაულ-კათოლიკურ სწავლებაში ხსნის შესახებ (იხ. კარი „რომაულ-კათოლიკური სწავლება ხსნის შესახებ“), ასევე მის კავშირზე სწავლებებთან განსაწმენდელისა და მისგან გამომდინარე ინდულგენციათა შესახებ, ინდულგენციებისა - როგორც დამატებითი საზღაურის ერთ-ერთი ფორმისა, რომლის დახმარებითაც კათოლიკეს შეუძლია სიკვდილის შემდეგდროინდელ ტანჯვას თავი დააღწიოს განსაწმენდელში.

თვით სიტყვა „ინდულგენცია“ შემწყნარებლობას, შეწყალებას და შებრალებას აღნიშნავს. რომის ეკლესიის თანამედროვე კათოლიკური სამართლის თანახმად, ინდულგენცია ღმრთის წინაშე ცოდვის გამო დროებითი სასჯელის მიტევებას ეწოდება, რომელიც უკვე აღსარების დროს იყო მიტევებული. გამოთქმა „ღმრთის წინაშე“ ნიშნავს, რომ ინდულგენცია ღმრთის მიერ განმზადებული სასჯელისაგან, ანუ განსაწმენდელის ტანჯვისაგან ათავისუფლებს. ამავე დროს, როგორც ლათინთა ეკლესია ასწავლის, დამსახურებათა საგანძურიდან კეთილ საქმეთა აუცილებელი რაოდენობა როგორც საზღაური ჩაითვლება. რომაულ-კათოლიკური სწავლების მიხედვით, დამსახურებათა საგანძურის კლიტეს უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლება, უწინარეს ყოვლისა კი, პაპი ფლობს.

იურიდიული თვალსაზრისით ეს სრულიად ბუნებრივი გაგებაა. ერთი კაცი მხოლოდ საკუთარი ხსნისათვის საჭირო ზომით გაისარჯა, ანუ მან ღმრთის სამართლიანობის ადეკვატური საზღაური გაიღო: მისი სინანულიცა და სატისფაქციაც სრულიად ღირსჯეროვანი იყო. სხვა არასაკმარისად გაისარჯა, არასაკმარისი საზღაური გაიღო და ამიტომ განსაწმენდელში მოხვდება. მესამე კი იმაზე მეტად გაისარჯა, ანუ იმაზე მეტი კეთლი საქმე აღასრულა და ღმრთის წინაშე იმაზე მეტი დამსახურება მოიპოვა, ვიდრე ეს მისი ხსნისათვის საჭირო იყო. კათოლიკური შეხედულებით, სწორედ ესაა ის ჭარბი დამსახურებანი, ანუ ჭარბი კეთილი საქმენი, რომლებიც წმინდანთა ჭარბ დამსახურებებთან ერთად დამსახურებათა საგანძურს შეადგენენ. მათი გადანაწილება უმაღლეს საეკლესიო ხელისუფლებას ხელეწიფება და ეს დამსახურებანი შეუძლია მიაკუთვნოს იმას ვისაც სინამდვილეში იგი არ გააჩნია.

ასეთი ინდულგენციების მიღება განსაზღვრული, წინასწარ შეთანხმებული კეთილმსახურებითი საქმეების აუცილებელ შესრულებას უკავშირდება. თავდაპირველად პირობას ინდულგენციის მისაღებად ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მონაწილეობა წარმოადგენდა, ხოლო მოგვიანებით, და დღემდეც ეს ასეა, ინდულგენციების გაცემა დაიწყეს, მაგალითად, გარკვეული ლოცვის მოცემული რაოდენობით წარმოთქმისათვის, განსაზღვრული წესების დაცვით მითითებულ სიწმიდეთა მოლოცვისათვის, გოლგოთის გზის გავლისათვის, ტარიფიცირებული შენაწირისათვის, განსაკუთრებულად ნაკურთხი საგნების (ჯვრის, ფსკვნილის ან მედალიონის) განსაზღვრული დანაწესების მიხედვით გამოყენებისათვის და ა. შ.

ინდულგენციის მიღების პირობებსა და მათ ეფექტურობას პაპი ან მის მიერ რწმუნებული ეპისკოპოსები ადგენენ. ინდულგენციაში მითითებულია ზუსტი ვადა, თუ რა ხნით ამოკლებს იგი განსაწმენდელის სატანჯველს: 40 დღით, წლით, 100 წლით და ა. შ. მაქსიმალური ვადა, რომილიც აქამდე კერძო ინდულგენციით ოდესმე გაცემულა, 154000 წელია. ბოლო დრომდე რომაელ-კათოლიკე ღმრთისმეტყველები ასწავლიდნენ, რომ ეს ვადები დამოკიდებულია არა იმ ადამიანის შინაგან განწყობილებაზე, ვინც მას იღებს, არამედ მარტოოდენ იმის ნებაზე, ვინც მას ადგენს.

სრულიად ცხადია, ინდულგენცია კათოლიკეთა სულიერ ცხოვრებას რამდენად ამახინჯებს, შეაქვს რა ადამიანისა ღმერთის დამოკიდებულებაში ისეთი ზომა და ანგარიში, რომელიც ადამიანში ქვეცნობიერად ნერგავს აზრს, რომ მისი განსაწმენდელში ყოფნის ხანგრძლივობა რომელიმე ასეთი ლოცვის, კეთილი საქმისა თუ სხვა პირობების ძალით გარკვეული დღეებით, თვეებით თუ წლებით შემცირდება. ეს არა სულიერი ამაღლებისა და ღმერთთან მიახლოების, არამედ სასჯელის შემცირებისა და ჩათვლის ღონისძიებაა.

ინდულგენციის წარმოშობა ადრეული შუა საუკუნეების დასავლეთის ეკლესიამ მოამზადა სწავლებით სინანულის შესახებ. ინდულგენციები (თავდაპირველად კერძო) როგორც დადებულ ვპიტიმიათა შემამოკლებელი საშუალება, ჯერ კიდეე XI საუკუნემდე გაჩნდა, რომელსაც ინდივიდუალურ შემთხვევებში ეპისკოპოსები თავიანთი შეხედულებისამებრ და მონანულთა გულმოდგინებისა და გარემოებების გათვალისწინებით ადგენდნენ. ასეთი „სინანულთა შემოკლების“ ბოძების თანმხლები ქველის საქმე ან მომლოცველობა არა სინანულის ნაწილობრივ შეცვლას ან გამოსყიდვას, არამედ ცოდვილის სინანულისა და რელიგიურობის გარეგნულ მაჩვენებელს. წარმოადგენდა, რომლითაც იგი შეღავათის მიღების შესაძლებლობას იღებდა.

საკუთრივ ინდულგენციები მხოლოდ XI საუკუნეში წარმოიშვა და არა ინდივიდუალურ, არამედ საერთო ზომებს ეხებოდა, რომელიც ყველა იმ პირზე ვრცელდებოდა, ვინც აკმაყოფილებდა მოთხოვნილ პირობებს. ეს ზომები უმაღლესი საეკლესიო ინსტანციიდან (ეპისკოპოსის ან პაპისაგან) მომდინარეობდნენ და სინანულის საქმისგან (ნაწილობრივ ან სრულიად) პრინციპულად ათავისუფლებდნენ. ეკლესია, ადებს რა ეპიტიმიას ღმრთის სახელით, თავს უფლებას აძლევს გაათავისუფლოს კიდეც მისგან.

სინანულის შესახებ სწავლების განვითარებამ, რომელიც XII-XIII საუკუნეებში ისეთ საიდუმლოდ აღიარეს, რომლის არსს თვით სინანულისა და აღსარების (contritio-confessio) აქტითა და მღვდლის მიერ ცოდვათა მიტევებით განსაზღვრავდნენ, საზღაურის (დაკმაყოფილების) იდეა გამოჰყო და მისი (საიდუმლოს) სხვაგვარად დასაბუთება მოითხოვა. სქოლასტიკოსების აზრით, აბელიარიდან (1079-1143) მოყოლებული, ცოდვილს ცოდვა-ბრალი (culpa) სინანულის ძალით მღვდლის მიერ მიეტევება, მაგრამ ეს სინანული ღმრთის სამართლიანობას მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში აკმაყოფილებს. ამიტომ ცოდვების გამო ღმრთისაგან სასჯელიც (poena) გამოსყიდვა აუცილებელია, რომელიც ამქვეყნად სინანულის საქმეებით, განსაწმენდელში კი ტანჯვით მიიღწევა. ამგვარად, ინდულგენცია არა მხოლოდ ეკლესიის მიერ დადებული ეპიტიმიისაგან გამათავისუფლებელი, არამედ უმთავრესად სააქაო და საიქიო სასჯელების მიმტევებელიც ხდება. მაგრამ იმის გამო, რომ საზღაურის (satisfactio) ამგვარად გააზრების დროს ადამიანი არა ეკლესიის, არამედ ღმრთის მევალედ განიხილებოდა, ეკლესია კი თავის ხელისუფლებას ტრანსცენდენტურ საიქიო სფერომდეც აფართოებდა, ეკლესიის მიერ სინანულის საქმეთა მიტევების გასამართლებლად საფუძვლის გამონახვა შესაბამისი ხილული ეკვივალენტის გარეშე გახდა საჭირო, რადგან ამას საღმრთო სამართლიანობის იდეა ითხოვდა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ - ინდულგენცია როგორც გამოსასყიდი უნდა მოაზრებულიყო მანამდე, რისი აუცილებლობაც არ იყო, სანამ ეკლესიის მიერ დადებული ეპიტიმია მიტევებული არ იქნებოდა. ეს საფუძველი გამოინახა სწავლებაში დამსახურებათა საგანძურის შესახებ, რომელიც ეკლესიის (ეპისკოპოსთა და, უმთავრესად, პაპის) გამგებლობაში იმყოფებოდა.

შემდგომ ნაბიჯს ინდულგენციის თეორიის განვითარება თვით ცოდვის მიტევებასთან მისი შეთავსება წარმოადგენდა. XIV ს-დან ინდულგენციის უმაღლესი სახე (plenissimma remissio) ე.წ. სრული ინდულგენციაა, რომელიც როგორც დანაშაულისაგან, ასევე სასჯელისგანაც ათავისუფლებს (indulgentia a poena et a cupla). ამავე დროს, რა თქმა უნდა, ინდულგენციის მიღებამდე ან მიღების შემდეგ ამ ცოდვათა აღსარებაც იგულისხმება, ისე რომ ცოდვის (cupla) მიტევებაში ის შემთხვევებიც გაიაზრება, რომელიც რეზერვირებულია ეპისკოპოსთან ან პაპთან, განსაკუთრებული პენიტენციარების დანიშვნის ან განსაკუთრებულ მღვდლებზე ცოდვათა მიტევების უფლების გადაცემის გზით იმ პირებთან დაკავშირებით, რომლებიც ინდულგენციას იღებინ.

მეორე მხრივ, ინდულგენციის მეშვეობით განსაწმენდელზე ეკლესიისა და პაპის უფლებათა ნავარაუდევმა გაფართოებამ ის გამოიწვია, რომ თავიდან იპისკოპოსებმა, ხოლო XV ს-დან პაპებმა ინდულგენციების გაცემა განსაწმენდელში მყოფ მკვდარ სულებზეც დაიწყეს, რადგან ეკლესიისგან მინიჭებული შეკვრისა და გახსნის უფლება მათზეც ვრცლდებოდა, ხოლო მათთვის აღვლენილი ლოცვები და მესები დიდი ხნით ადრეც ქმედითად იყო მიჩნეული. ასეთ ინდულგენციებს გარდაცვლილის ნათესავებსა და მეგობრებზე ყიდდნენ; ამის გამო ცოდვილს სინანულისა და აღსარების ნავარაუდევი მომენტი ეკარგებოდა, მაგრამ სამაგიეროდ მას მხოლოდ სინანულის აღუსრულებელი საქმეები მიეტევებოდა, რადგან განსაწმენდელში მყოფს ცოდვები უკვე ამ ქვეყნად ჰქონდა მიტევებული.

ინდულგენციის შემოსავლიანობამ მისი სულ უფრო მეტად განვითარება და მისი მინიჭებას ახალ საბაბთა ძიება გამოიწვია. თვით ინდულგენციის თეორიაც ფინანსური მოტივის გავლენის გარეშე არ შემუშავებულა და მისი მქადაგებელნი და გამყიდველნი აშკარად ფულადი ინტერესებით ხელმძღვანელობდნენ.

ამან თვით ინდულგენციების, მისით მოვაჭრე ეკლესიისა და უმთავრესად პაპის წინააღმდეგ პროტესტი წარმოშვა. ინდულგენციებს როგორც კათოლიკობის მოწინააღმდეგენიც, XII-XIII და მომდევნო საუკუნეების ერეტიკოსები, ასევე ღმრთისმეტყველებიცა და კრებებიც, ესხმოდნენ თავს. მით უმეტეს, რომ მასებში ინდულგენციის თვით ბუნების გაგება იკარგებოდა და მისი აუცილებელი კავშირი გულწრფელ სინანულსა და აღსარებასთან დავიწყებას ეძლეოდა. ზოგიერთები სრული ინდულგენციების არსებობის შესაძლებლობასაც კი უარყოფდნენ, სხვები მკვდართათვის განკუთვნილი ინდულგენციების წინააღმდეგნი იყვნენ, მესამენი კი მათი პრინციპული უარყოფისათვის იმაღლებდნენ ხმას. ინდულგინციებზე თავდასხმები XVI ს-ის რეფორმატული მოძრაობის ერთ-ერთი პირველი მომენტი იყო.

დოგმატური თვალსაზრისით, ინდულგენციური სწავლების ყველაზე სუსტი მხარეების აქცენტირებისას, ფართოდ გავრცელებულ, მაგრამ არასწორ პოლემიკურ შეხედულებას, რომ ინღულგენცია - ეს ცოდვების მიტევებაა, რომელიც ფულის საშუალებით მიიღება, თავი უნდა ავარიდოთ. ინდულგენცია ნებისმიერ შემთხვევაში სინანულის საიდუმლოს უკავშირდება, ე.ი. თუ კაცმა ცოდვისათვის პატიება ვერ მიიღო, მაშინ არავითარი ინდულგენცია ქმედითად არ ჩაითვლება (ლაპარაკია ცოცხლებზე).

რომაულ- კათოლიკურ ეკლესიაში ინდულგენციების გაცემის პრაქტიკა ახლაც არსებობს. იგი ვატიკანის II კრებაზე (1962-1965) განხილვის საგანი იყო. მისი ზოგიერთი მონაწილე იმის აუცილებლობაზე ლაპარაკობდა, რომ თუ ინდულგენციების საერთოდ ერთხელ და სამუდამოდ გაუქმება არ შეიძლებოდა, მაშინ ინდულგენციათა გაცემის პრაქტიკა ქრისტიანის რელიგიური გაგებისათვის უფრო მისაღები მაინც გაეხადათ.

1967 წელს პაპმა პავლე მერვემ გამოსცა ახალი „დოქტრინა ინდულგენცივბზე“ (Indulgentiorum doctrina), რომლის თანახმად ინდულგენციასა და განსაწმენდელში ყოფნის ვადას შორის პირდაპირი დამოკიდებულება აღარ ფიქსირდება, მაგრამ თვით ინდულგენციის პრაქტიკა შენარჩუნებულია. ახალი კანონები სრული ინდულგენციების მიღების შესაძლებლობას რამდენადმე ზღუდავენ, რადგან ის, „რაც უხვად მიენიჭება, მცირედ ფასდება“. ახალი კანონების თანახმად, კათოლიკეს დღეში მხოლოდ ერთი სრული ინდულგენციის მიღება შეუძლია (პირადად მისთვის ან ვინმე გარდაცვლილისთვის). ამას გარდა, ამიერიდან სრული ინდულგენციის მისაღებად შესაბამისი შინაგანი განწყობილებაც აუცილებელია, მის გარეშე მხოლოდ ნაწილობრივი ინდულგენცია გაიცემა. ახალი დადგენილების თანახმად, ნაწილობრივი ინდულგენციები ვადის დაზუსტების გარეშე გაიცემა. უბრალო მღვდლის მიერ ნაკურთხი საგნების საშუალებით ახლა მხოლოდ ნაწილობრივი ინდულგენცია შეიძლება გაიცეს. კატეგორია წმინდა საგნებისა, რომელთაც აქამდე ინდულგენცირების ძალა გააჩნდათ, რამდენადმე შიმცირებულია. ამ კატეგორიიდან გამორიცხულმა წმინდა საგნებმა 1967 წლის 1 აპრილს ძალა დაკარგეს. პაპის დამატებით განმარტებაში გათვალისწინებულია ზოგიერთი გამონაკლისი შემთხვევა, როცა ინდულგენციის (მათ შორის სრულისაც) გაცემა წინასწარი აღსარების გარეშეც დასაშვებია.

მთელი ამ პრაქტიკის ძველი ეკლესიის პრაქტიკასა და სახარებისეულ სულთან შეუსაბამობა მტკიცებასაც კი არ საჭიროებს. ახლა ზოგიერთი რომაელ-კათოლიკეც კი აღიარებს, რომ იმ ფორმალიზმიდან, რომლითაც ინდულგენციური პრაქტიკაა მოცული, ფეტიშიზმამდე შორს აღარ არის.

საკითხი ადამიანის ხსნის შესახებ ქრისტიანული სარწმუნოებრივი სწავლების უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. მართლმადიდებლობასა და კათოლიკობას შორის ერთ-ერთი არსებითი სარწმუნოებრივი განსხვავება სწორედ ხსნის გაგებაში ძევს. როგორც პატრ. სერგი (სტრაგოროდსკი) შენიშნავსა: „მართლმადიდებლობა და უცხოდმადიდებლობა ერთმანეთის საპირისპიროა... როგორც სრულიად განსხვავებული, ერთმანეთზე დაუყვანელი სამართლებრივი და ზნეობრივი მსოფლმხედველობანი“.

მართლმადიდებლური სწავლებით, ხსნის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ უფალმა იესო ქრისტემ მოგვანიჭა ძალა, რომლითაც ეშმაკის თავდასხმებს ვიგერიებთ და ვნებათაგან ვთავისუფლდებით. ჩვენი ხსნის აღსრულების წესი გარეგნულ-სამართლებრივი და მაგიური კი არაა, არამედ იგი შინაგან განვითარებას გულისხმობს, რომელიც ადამიანში ღმრთის მადლის მოქმედებით თანდათან აღესრულება.

კათოლიკურ სოტერიოლოგიაში კი, სახელდობრ, სწავლებებში გამოსყიდვისა და პირველი ცოდვის შედეგების შესახებ და სატისფაქციის თეორიაში უპირატესობა რაციონალისტურმა იურიდიზმმა მიიღო. აქაც დამსახურების, საზღაურისა და ჩათვლის იდეები, იურიდიულობა და გარეგნულობა სჭარბობენ ზნეობრივსა და ორგანულ-მისტიკურ სწავლებას ჩვენი ხსნის შესახებ, რომელიც ძე ღმერთის განკაცებით, ტანჯვითა და აღდგომით და მის გამომხსნელ მსხვერპლსა და მის ნათელ ცხოვრებაში ჩვენი შინაგანი ორგანული მონაწილეობით აღესრულება. კათოლიკეს სულიერი ცხოვრებისათვის იურიდიული სწავლების მთავარი საშიშროება კერძოდ იმაშია, რომ სურვილის შემთხვევაში ადამიანი მხოლოდ გარეგნული მოქმედებით შეიძლება შემოიფარგლოს. ასე რომ, აქ ადგილი აქვს დიდ საცთურს და, გარკვეული აზრით, კაცობრიობის მტრის გამარჯვებასაც, რომელმაც მრავალი და მრავალი კათოლიკეს ნამდვილი ხსნის გზა დაამახინჯა.

✞ გაგრძელება...