პროფ. დიმიტრი ოგიცკი
დოც. მღვდელი მაქსიმე კოზლოვი

რომაული კათოლიციზმი

პეტრე მოციქულის დამოკიდებულება სხვა მოციქულებთან

მოციქულთა დასში პეტრე მოციქულს რაღაც პირველობა ეკუთვნოდა. მოციქულთა სახელების ჩამონათვალში სახელი პეტრე ყოველთვის პირველ ადგილზე დგას. მოციქულთა საქმეში მოთხრობილია იმის შესახებ, რომ განდგომილ იუდას ადგილზე მეთორმეტე მოციქულის გამოსარჩევად წინადადება სწორედ პეტრემ წამოაყენა. პეტრე მეერგასე (სულთმოფენობის) დღეს სიტყვით გამოვიდა, მოციქულთა კრებაზეც სიტყვა წარმოთქვა და ა.შ.

მაგრამ საერთო საეკლესიო მნიშვნელობის ყველა საკითხს მოციქულები ერთად, კრებაზე წყვეტდნენ. პეტრე მოციქულებს არ მბრძანებლობს, პირიქით, წიგნში „საქმე მოციქულთა“ ნათქვამია, რომ მოციქულებმა პეტრე სამარიაში „მიავლინნეს“ (საქმ. 8,14). გალატელთა მიმართ ეპისტოლეში (2, 11) კი პავლე მოციქული ამბობს, რომ იგი პეტრეს „წინაშე პირსა მისსა აღუდგა“, როცა ის, ორგულებით, არა მხოლოდ თვითონ იქცეოდა არასწორად „ჭეშმარიტებისა მიმართ სახარებისა“, არამედ სხვებსაც აიძულებდა ისე არ მოქცეულიცვნენ, როგორც საჭირო იყო (გალ. 2, 14).

აქედან გამომდინარე, პეტრესადმი ყველას ბრმა და უპირობო დამორჩილებაზე რაიმეს თქმაც კი შეუძლებელია. ყოველ მწყემსსა და მწყემსმთავარს უნდა ახსოედეს, რომ იგი არა მხოლოდ მასწავლებელი, არამედ ეკლესიის მოწაფეცაა. მოცემულ შემთხვევაში პავლე მოციქულის პირით ეკლესია ლაპარაკობდა, ხოლო პეტრე მხოლოდ მისი მოწაფე იყო.

იმ ძირითადი დოგმატური წანამძღვრების განხილვით, რობელზე დაყრდნობასაც ლათინი ღმრთისმეტყველები ცდილობენ, შეიძლება შემდეგი მთავარი დასკვნა გავაკეთოთ: მათი ამოსავალი საბუთები უსაფუძვლოა და წმიდა წერილისა და გადმოცემის განმარტებები - ყალბი. ლათინთა სწავლების განვითარება ეკლესიაზე პაპის ხელისუფლების შესახებ და ისტორიულ პლანში მისი შემდგომი შესწავლა სრული სიცხადით წარმოაჩენს, თუ რა სწრაფად გადაიქცა ლათინთა ეკლესია მართლმადიდებლობიდან გამოყოფის შემდეგ აბსოლუტურ მონარქიად, რომელსაც თავის თავზე საერო ხელისუფლების მთელი უფლება აქვს აღებული.

რომის ეპისკოპოსისა და რომის კათედრის როლი ძველ ეკლესიაში

მოციქულთა დროს მსოფლიო ეკლესიაში პირველადი მდგომარეობა იერუსალიმის კათედრას ეკუთვნოდა, რომლის პირველი ეპისკოპოსი იაკობ მართალი უფლის ძმა იყო.

ეკლესიის ისტორიის მამა ევსები კესარიელი (დაახ. 260-340) ძველი ქრისტიანების შესახებ მოგვითხრობს, რომ პეტრე, იაკობ და იოანე მოციქულებს „მაცხოვარი თუმცა უპირატესობას ანიჭებდა, მაგრამ მისი ზეცად ამაღლების შემდეგ ერთმანეთს დიდებაში არ გაჯიბრებიან, არამედ იერუსალიმის ეპისკოპოსად იაკობ მართალი აირჩიეს“.

მოციქულთა დროის შემდეგ პირველი ადგილი რომის კათედრამ დაიკავა. რომი, რამდენადაც იგი იმპერიის დედაქალაქს წარმოადგენდა, ბუნებრივად ძველი მსოფლიოსა და ძველი ეკლესიის ცენტრი იყო. IV მსოფლიო კრების 28-ე კანონში ნათქვამია, რომ მამებმა უპირატესობა ძველი რომის საყდარს მისცეს, „სამეუფოობისათჳს ქალაქისა“. გზები სახელმწიფოს სხვადასხვა მხრიდან დედაქალაქისაკენ მიდიოდა, აქ ხდებოდა ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლა, მათ შორის საეკლესიო ხასიათისაც; აქ, ირინეოს ლიონელის სიტყვით, ყოველი მხრიდან შემოდიოდა და მორწმუნეთა მიერ ერთად ინახებოდა ის, რაც სამოციქულო ტრადიციას წარმოადგენდა. ამრიგად, რომის კათედრა ეკლესიის საერთო ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ახორციელებდა. იგი ეკლესიის საერთო თანხმობის ძირითადი რგოლი იყო. იმპერიაში თავისი ცენტრალური მდგომარეობის ძალით ეკლესიათა შორის კონტაქტებისა და ეკლესიის საუნჯის - კათოლიკე სარწმუნოების დასაცავად განსაკუთრებულ როლს ასრულებდა. სხვა ადგილობრივი ეკლესიები რომის კათედრას უკავშირდებოდნენ და უთანხმდებოდნენ. ყოველივე ეს მისი უსიტყვო თანხმობით კეთდებოდა. მაგრამ სხვა ეკლესიებთან შედარებით რომის ეკლესიის მადლისმიერ უპირატესობაზე არავითარი განსაზღვრება არ იყო და არც შეიძლება ყოფილიყო. თვით რომის კათედრაც ასევე სხვა ეკლესიების მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა და მართლმადიდებლობის სიწმიდიდან მის გადახრას, შეუძლებელია, მათი მხრიდან შესაბამისი რეაქცია არ გამოეწვია.

ქალაქი რომი ასევე, როგორც თავმოციქულთა პეტრესა და პავლეს ქადაგებისა და მოწამეობრივი აღსასრულის ადგილი, ქრისტიანთა შორის განსაკუთრებული პატივისცემით სარგებლობდა.

წმ. მამებთან რომის კათედრის, როგორც თავმოციქულთა სარწმუნოების დამცველის, ქება-დიდება გვხვდება. რასაკვირველია, ამ დიდების შესხმას მაშინ ჰქონდა ადგილი, როცა იგი საქმის მდგომარეობით გამართლებული იყო. ბუნებრივია, ეკლესიის ცხოვრებაში ამ ქალაქის ეპისკოპოსსაც მნიშვნელოვანი როლი ეკუთვნოდა. თუკი ყოველი ეპისკოპოსი მოწოდებულია თავისი ეკლესიისათვის იზრუნოს (თუმცა მისი იურისდიქციის საზღვრები მკაცრადაა შემოფარგლული), მაშინ მითუმეტეს იგივე მზრუნველობა მსოფლიო ეკლესიისა პირველადი კათედრის ეპისკოპოსის მოვალეობაშიც შედიოდა. სარდიკიის ადგილობრივი კრების (344 წ.) მამებმა რომის ეპისკოპოს იულიუსს საეკლესიო სასამართლოს მიერ მსჯავრდადებულ ეპისკოპოსთაგან აპელაციის მიღებისა და სასამართლოს ახალი შემადგენლობით მათი საქმეების ხელახლა განხილვის უფლება მისცეს. თუ დავუშვებთ, რომ ეს მხოლოდ დასავლეთის ეკლესიას ეხებოდა, მაშინაც კი ეკლესიაში რომის ეპისკოპოსის დიდი მნიშვნელობა აშკარაა.

მაგრამ ყველა ეს უპირატესობა რომის ეპისკოპოსს მთელი ეკლესიის საქმეთა ერთპიროვნულად გადაწყვეტის უფლებას არ აძლევდა. ასეთი უფლება მას ძველი ეკლესიის არც ერთი ოფიციალური აქტით არ მიეწერება. რომის ეპისკოპოსს ეთათბირებოდნენ, მის აზრს ანგარიშს უწევდნენ, მაგრამ ეკლესიაში რომისადმი უპირობო მორჩილების პრინციპი არ არსებულა. საერთო საეკლესიო საკითხების გადასაწყვეტად, მიუხედავად მაშინდელი გასაჭირისა, მაინც კრებებს იწვევდნენ. მაგალითად, ცნობილია, რომ II ს-ში სადავო საკითხი პასექის სადღესასწაულო დროის შესახებ პალესტინის, პონტოს, გალიის, მესოპოტამიისა და თვით რომის ადგილობრივ კრებებზე განიხილებოდა. ამავე დროს რომის ეპისკოპოსის აზრი გადამწყვეტი სრულიადაც არ იყო, მაგალითად, მას პოლიკარპე სმირნელი, პოლიკრატე ეფესელი და ირინეოს ლიონელი არ ეთანხმებოდნენ დ თავიანთ აზრს აშკარად გამოთქვამდნენ.

მიუხედავად ამისა, მაშინდელმა რომის ეპისკოპოსმა ბიქტორმა მცირეაზიელი ქრისტიანები, რომლებმაც რომაული პრაქტიკის მიღების სურვილი არ გამოხატეს და მოციქული იოვანე ღმრთისმეტყველიდან მომდინარე ტრადიციას დაჟინებით იცავდნენ, განკვეთა და ევქარისტიულ ერთობას განაშორა. ეს იყო პირველი გამოვლინება რომის ეკლესიაში აღმოცენებული დამახინჯებული გაგებისა მსოფლიო ეკლესიაში საკუთარი როლის შესახებ. სხვა ქრრსტიანულ ეკლესიებთან დამოკიდებულებაში ნაცვლად „სიყვარულით უპირატესობისა“ აზრი იურიდიული პირველობისა და კანონიკური მეთაურობრსათვის ვითარდებოდა.

მაშინ ეკლესიაში ცხოვრების წყობა ჯერ კიდევ ძალიან შორს იყო იმისაგან, რომ რომის ეპისკოპოსს დამორჩილებოდა, ამიტომ მისი გადაწყვეტილების გატარება არ მოხერხდა. როგორც ეკლესიის ისტორიკოსი ევსები კესარიელი წერს, „რადგან ყველა ეპისკოპოსს ეს არ მოეწონა“, განკვეთის საკითხი დეკლარაციად დარჩა. ასევე III ს-ში დიონისე ალექსანდრიელი, კვიპრიანე კართაგენელი, ფირმილიანე კესარიელი და ჰელენ ტარსელი ერეტიკოსთა გადანათვლისა და სინანულის შემდეგ მათი მიღების საკითხზე მსჯელობისას თავიანთ აზრს დაუფარავად იცავდნენ. ამ საკითხზე კართაგენის ეკლესიასთან დავის დროს პაპმა სტეფანემ თავს უფლება მისცა წმიდა მოწამე კვიპრიანე კართაგენელისათვის ცრუქრისტიანი, ცრუმოციქული და ბოროტი მონა ეწოდებინა.

რომის ეკლესიაში საკუთარი უფლებების იურიდიული შეგნება ფორმალურად თანდათან იზრდებოდა. პაპმა ბონიფაცი პირველმა (418-422) რომის კათედრას ყველა ეკლესიის თავი უწოდა, „თუ ვინმე რომის კათედრას ჩამოშორდება, იგი ქრისტიანული რელიგიიდან ამოირიცხოს“. თანამიმდევრული მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია, მათ შორის ამა თუ იმ კათედრის როლისა და უპირატესობის საკითხებიც, მსოფლიო კრებების ეპოქაში ჩამოყალიბდა. ეს ყველაზე უფრო კონცენტრირებულად ქალკედონის IV მსოფლიო კრების (451 წ.) 28-ე კანონშია გამოხატული. აქ შემდეგი აზრია გადმოცემული: კრების მამები იმაზე მიუთითებენ, რომ რომის ეკლესიას, რადგან რომი სამეფო ქალაქია, პირველადი როლი უნდა ეკუთვნოდეს. რამდენადაც ამ ეპოქაში ახალი დედაქალაქი კონსტანტინეპოლი გახდა (ან, როგორც მაშინ უწოდებდნენ, ახალი რომი), ამიტომ კანონში მითითებულია, რომ მის ეპისკოპოსს, კონსტანტინეპოლის პატრიარქს, იგივე უფლებები უნდა ენიჭებოდეს, როგორიც რომის ეპისკოპოსს და ფორმულირება კიდევ ერთხელ მეორდება: რამდენადაც კონსტანტინეპოლი - სამეფო და სასჳნკლიტიკო (სამთავრობო) ქალაქია.

ეკლესიოლოგიური დამოკიდებულებით იგი მნიშვნელოვან ჭეშმარიტებას ამტკიცებს: კათედრის მნიშვნელობასა და როლს არა დოგმატური, არამედ ეკლესიურ-კანონიკური ბუნება აქვს. როგორც ამ საუკუნის დასაწყისის ეკლესიის გამოჩენილი ისტორიკოსი ვ.ბოლოტოვი პატრიარქატსა და დასავლურად გაგებულ პაპობას შორის განსხვავებას განმარტავს, პატრიარქატი ცენტრისაკენ პერიფერიის ბუნებრივ მისწრაფებაზეა დამყარებული, ხოლო პაპობა თავს ღმრთივდადგენილ ინსტიტუტად მიიჩნევს. „პატრიარქატი თავის თავზე მხოლოდ იმას ამბობს, რაც ის არის, ხოლო პაპობა, რაც იგი უნდა იყოს“, ე.ი. პატრიარქატს თავისი ისტორიულ-კანონიკური არსებობის დაწყებაც შეუძლია და შეწყვვტაც, კათედრის როლი ეკლესიის რეალური ისტორიული არსებობით განისაზღვრება. რუსეთის ეკლესიის ისტორიაშიც ასე იყო. პირველადმა კათედრამ თავისი მდგომარეობა არაერთხელ, უკიდურეს შემთხვევაში, სამჯერ მაინც შეიცვალა: კიევი, ვლადიმირი, მოსკოვი. კათედრათა როლი აღმოსავლეთშიც იცვლებოდა. კონსტანტინეპოლი აღმოსავლეთის პირველადი კათედრა საკმაოდ გვიან გახდა. აქედან გამომდინარე ეს საკითხი ეკლესიურ-კანონიკური და ისტორიულია. პაპობა კი თავს ეკლესიაში თავიდანვე არსებულ ინსტიტუტად მიიჩნევს, რომელსაც მიუხედავად იმისა, რაც არ უნდა შემთხვეოდა სხვა კათედრებს, არავითარი ცვლილება არ განუცდია.

ასევე შეუძლებელია ეკლესიაში ისეთი კანონი არსებულიყო, რომელი, რომის ეპისკოპოსის გასამართლებასა და დასჯას აკრძალავდა, თუ იგი ამას დაიმსახურებდა. რა თქმა უნდა, პირველადი კათედრის ეპისკოპოსის განსჯა - განსაკუთრებული რიგის საქმეა, მაგრამ პრინციპულად ეს ყოველთვის შესაძლებლად ითვლებოდა. ამიტომ, როცა VI მსოფლიო კრებამ (680-681) მონოთელიტების ხელშეწყობისათვის რომის პაპი ჰონორიუსი სხვა იერარქებთან ერთად ანათემას გადასცა, ეს მთელმა ეკლესიამ სრულიად ბუნებრივად მიიღო და მას თვით რომშიც არავითარი წინააღმდეგობა არ გამოუწვევია. ჰონორიუსის მიმართ ანათემას რომის პაპებიც იმეორებდნენ, თუმცა ამავე დროს წუხილსაც გამოხატავდნენ იმის გაბო, რომ მან თავისი საქციელით რომის კათედრის ავტორიტეტი შეარყია.

რომისადმი ეკლესიის უსიტყვო და ბრმა მორჩილებაზე განსაკუთრებით სარწმუნოებრივ საკითხებთან დაკავშირებით ლაპარაკიც კი არ შეიძლება. ძველ ეკლესიაში რომიდან მიღებული მითითებებით ჭეშმარიტების დადგენის მარტივი წესი რომ არსებულიყო, მაშინ მსოფლიო კრებები საჭირო აღარ იქნებოდა და დოგმატური საკითხების გამო თვით ეკლესიების გაყოფაც შეუძლებელი გახდებოდა. მაგრამ არა თუ ასეთი სწავლება, არამედ მასზე გადაკრული სიტყვაც კი, სარწმუნოების არცერთ ძველ განსაზღვრებაში არ გვხვდება, თუმცა რომის კათედრის უპირატესობასთან დაკავშირებული საცდური ძალზე დიდი იყო. ზოგიერთმა პაპმა სათანადო საზღვრები ვერ დაიცვა და თავის ადგილობრივ ეკლესიას, როგორც პრივილეგირებულსა და სხვა ეკლესიათა მასწავლებელს, ისე უყურებდა, ხოლო თავის თავს ქრისტეს მთელი ეკლესიის ერთპიროვნულ მბრძანებლად, სრულიად დამოუკიდებელ და ყველასაგან განუსჯელ მონარქად მიიჩნევდა. პირველად აზრი რომის ეკლესიის მბრძანებლობის შესახებ ადგილობრივ ეკლესიებზე გაჩნდა, ხოლო შემდეგში იმაზე, რომ რომის ეპისკოპოსნი ყველა ეპისკოპოსსა და ყველა ეკლესიაზე უნდა მბრძანებლობდნენ. ლათინთა ეკლესიის პრეტენზიები მბრძანებლობაზე მაშინვე არ მხილებულა, თანაც ისტორიული ვითარება მბრძანებლობასა და ეკლესიაში მონარქიულ ხელისუფლებაზე პაპების უფლების განსაცხადებლად ხილსაყრელი აღმოჩნდა.

პაპის საერო ხელისუფლება.
„კონსტანტინეს საბოძვარი“

რომაელი მღვდელმთავრები საერო ხელისუფალნი VIII ს-ის შუა ხანებში გახდნენ, მაშინ, როცა ფრანკთა მეფის პიპინე მოკლეს მიერ ლანგობარდებისაგან ბრძოლით დაბრუნებული რავენის ეგზარქატის ტერიტორია და ქალაქი რომი მათ მფლობელობაში გადავიდა. აქედან მოყოლებული პაპები დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მეთაურები შეიქნენ, რომელმაც შემდეგში პაპის, ან საეკლესიო ოლქის სახელწოდება მიიღო. პაპების პოლიტიკით ამ მდგომარეობის განსამტკიცებლად ახალი სახელმწიფოს შემოზღუდვა იყო საჭირო, რათა ბიზანტიას მასზე ყოველგვარი უფლება დაკარგვოდა.

ამ დრომდე რომი ბიზანტიის იმპერატორის სკიპტრის ქვეშ იმყოფებოდა და სახელმწიფოებრივად კონსტანტინეპოლს ემორჩილებოდა. VIII ს-ის შუა წლებში ბიზანტიის იმპერატორების ლეონ მესამისა (717-741) და კონსტანტინე მეხუთეს (741-775) ხატმებრძოლურმა პოლიტიკამ რომსა და კონსტანტინეპოლს შორის დამოკიდებულება უკიდურესობამდე გაამწვავა. ლეონმა ურჩ პაპებს ილირიის ეგზარქატი, სიცილია და სამხრეთ იტალია ჩამოართვა. რიგში რავენის ეგზარქატის ბედი იდგა, ამ დროისათვის ლანგობარდებმა ძლიერი ზეგავლენა მოიპოვეს. 752 წელს მათ იტალიის ტერიტორიაზე ბიზანტიის მთავარი საყრდენი - რავენის ეგზარქატი და მასთან ერთად ქალაქი რომიც დაიპყრეს. ლანგობარდებმა აქ მხოლოდ ორი წელი გაძლეს, გაგრამ ისინი აქედან 754 წელს არა ბიზანტიის იმპერატორმა, არამედ მისმა მეტოქემ, ფრანკთა მეფემ პიპინე მოკლემ, განდევნა. მას გვირგვინი პაპი სტეფანე II (752-757) ხელიდან სულ ახალი მიღებული ჰქონდა, რომელმაც ეს კურთხევა იმ განზრახვით აღასრულა, რომ კაროლინგებს მისი ინტერესებისათვის მხარი დაეჭირათ.

756 წელს შექმნილი საეკლესიო სახელმწიფო ამ მსახურების გასამრჯელო იყო. პიპინემ ლანგობარდებისაგან ომით დაბრუნებული ტერიტორია პაპ სტეფანეს გადასცა. კაროლინგებთან მოლაპარაკებისას პაპმა ისეთი სახე მიიღო, თითქოს მხოლოდ დაკარგულის დაბრუნებას ცდილობდა, მაგრამ ამ თვალსაზრისს ფაქტები ვერ ასაბუთებდნენ, აუცილებელი იყო დოკუმენტი.

როგორც ჩანს, იმპერატორი კონსტანტინე დიდის (306-335) ყალბი სიგგლი, ე.წ. კონსტანტინეს საბოძვარი (Donatio Constantini, ან Constitutum Constantini), რომის ეპისკოპოსის სილვესტრ პირველის (314-335) სახელზე სწორედ იმ მიზნით შეითხზა, რომ თითქოს პაპს რომის საერო ხელისუფლება პირველი ქრისტიანი იმპერატორის, კონსტანტინე დიდის, ხელით ჯერ კიდევ IV ს-ის დასაწყისში საუკუნოდ ჰქონდა ნაბოძები.

იმპერატორ კონსტანტინეს ამ სიგელში, რომელმაც პაპობის ისტორიაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა, მოთხრობილია იმპერატორის სამადლობელი ძღვენის შესახებ, რომელიც მან თითქოს ეპისკოპრსს მიართვა სარწმუნოებრივ საკითხებში დამოძღვრის, კეთრისაგან სასწაულებრივად განკურვნისა და მონათვლის პასუხად. აქედან გამომდინარე, საბოძვარი პეტრეს ნაცვალთა კათედრას იმპერატორის უფლებასა და პატივს (potestatem et honorificentiam imperialem) ყველა მისი გარეგანი ატრიბუტის ჩათვლით (მეწამული შესამოსელი, დიადემა, სკიპტრა და სხვ.) ანიჭებდა, ასევე ადასტურებდა მის პირველობას (principatum) ოთხ პატრიარქსა და საერთოდ - ყველა ეკლესიასთან მიმართებაში. გარდა ამისა, რომის სამღვდელოებას პრივილეგიები, ხოლო პაპს - ქალაქ რომისა და იტალიის ყველა პროვინცია და მხარე ებოძა. ასეთ ვითარებაში იმპერატორს დასავლეთში აღარაფერი ესაქმებოდა და მან განაცხადა, რომ მიდის აღმოსავლეთში, რადგან „მიწიერ მეფეს არ შეჰფერის მბრძანებლობა იქ, სადაც ზეციურმა მეუფემ სამღვდელოების პირველობა და ქრისტიანული რელიგიის მეთაურობა დააფუძნა“.

IX ს-ში „კონსტანტინეს საბოძვარი“ სხვა მსგავს ნაყალბევ დოკუმენტებთან ერთად საეკლესიო-კანონიკური დოკუმენტების კრებულებში - დეკრეტალიებშიც შევიდა და სევილიელი ეპისკოპოსის ისიდორეს სახელის მიხედვით „ცრუისიდორეს დეკრეტალიები“ ეწოდა, რადგან ისიდორე VII ს-ში ცხოვრობდა და ამიტომ კრებულის შედგენასთან არ შეიძლება კავშირი ჰქონოდა.

კრებულის დოკუმენტები, კერძოდ კი, „კონსტანტინეს საბოძვარი“ დასავლელი კანონისტების მიერ დიდი ხნის განმავლობაში სრულიად უტყუარად მიიჩნეოდა. პაპები მათ ხალისით იმოწმებდნენ. დოკუმენტების ნამდვილობის შესახებ ეჭვი მხოლოდ XV ს-ში გამოითქვა, თუმცა ლათინები მათ უეჭველობას პროტესტანტებთან დავის დროს, XVI საუკუნეშიც კი, იცავდნენ.

ამ დოკუმენტის სტილის ანალიზმა მეცნიერები იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ, შესაძლოა, იგი თვით პაპი სტეფანე მეორის, ან მისი მემკვიდრის პავლე პირველის კანცელარიაში იყოს შედგენილი.

ახლა „კონსტანტინეს საბოძვარისა“ და „ცრუისიდორეს“ დოკუმენტების სიყალბეში ეჭვი უკვე აღარავის ეპარება, მაგრამ თავის დროზე მათ თავისი საქმე გააკეთეს, როცა პაპის ხელისუფლების შესახებ სწავლების განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინეს, რას გამოც პაპებმა თვით ეკლესიასაც კი საერო მონარქის თვალით დაუწყეს ცქერა.

პაპების კონფლიქტი კონსტანტინეპოლის ეკლესიასთან

გახდნენ რა დამოუკიდებელი საერო მონარქები, რომაელთა ეპისკოპოსებმა საეკლესიო ურთიერთობათა სფეროშიც უფრო გაბედული მოქმედების შესაძლებლობა მოიპოვეს.

მართლმადიდებლობასთან პაპიზმის პირველი დიდი შეჯახების მიზეზი, რომელიც 150 წლის შემდეგ ეკლესიათა განხეთქილების მომასწავებელი გამოდგა, კონსტანტინეპოლის ეკლესიასთან პაპი ნიკოლოზ პირველისა (858-867) და მისი მემკვიდრის ადრიანე მეორის (867-872) კონფლიქტი შეიქნა, რომელიც წმინდა პატრიარქი ფოტიოსის ე.წ. „საქმესთან“ იყო დაკავშირებული.

ორი სამყაროს ამ შეტაკების დახასიათებისას, რომელთა წიაღშიც დაშორება უკვე გარკვევით იყო მომწიფებული, რასაც გარდაუვალი განხეთქილებაც უნდა მოჰყოლოდა, პატრიარქების ფოტიოსისა და ეგნატეს ცნობილი საქმის შესახებ დეკ. ალექსანდრე შმემანი წერს: „პატრიარქმა ფოტიოსმა პირველმა მიანიშნა ცხადად და გარკვევით დასავლეთის ეკლესიის ახალშემოღებულ დოქტრინებზე, რომლებიც გაყოფის ნამდვილ მიზეზებს წარმოადგენდნენ: პაპიზმსა და სწავლებაზე სულიწმიდის გამომავლობის შესახებ... მასთან ჩვენ დასავლურ ცდომილებებზე ჭეშმარიტად ეკლესიური და მართლმადიდებლური რეაქციის დასაწყისს ვხვდებით“.

IX ს-ის შუა ხანებში, კონსტანტინეპოლის კათედრა პატრიარქ ეგნატეს ეჭირა, რომელიც რთულ პოლიტიკურ ინტრიგებში აღმოჩნდა ჩათრეული. მან იმპერატორ მიხეილ მესამეს წინააღმდეგ მოწყობილ შეთქმულებაში მიიღო მონაწილეობა, კეისარი ბარდა ეკლესიიდან განაყენა და კონსერვატიულ ბერ-მონაზვნურ პარტიას ჩაუდგა სათავეში, რომელსაც მისი სახელის მიხედვით ეგნატიანელნი უწოდეს. ეს საქციელი მას კათედრის დაკარგვად დაუჯდა, ბიზანტიის მთავრობამ იგი გადაასახლა კიდეც. ეგნატეს ესმოდა, რომ შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავალი არ იყო, ამიტომ გადადგომის განცხადებას ხელი მოაწერა და ახალი პატრიარქის ასარჩევად ლოცვა-კურთხევაც გაიღო.

ბიზანტიის მთავრობამ განთავისუფლებულ კათედრაზე განსწავლული და ღმრთისმოსავი კაცი, ფოტიოსი დაადგინა, რომელიც ხატმებრძოლეობის [1] წინააღმდეგ ეკლესიის შიგნით ჯერ კიდევ არსებულ ბრძოლაში „იკონომისტების“ [2] პოზიციაზე იდგა.

858 წელს ფოტიოსი საპატრიარქო საყდარზე ერთხმად აირჩიეს. მიუხედავად ამისა, „შეურიგებელთა“ ბრძოლა მისი და მისი მომხრეების (ფოტიანელების) წინააღმდეგ გრძელდებოდა, რაშიც სამწუხაროდ მონაწილეობა თვით ეგნატემაც მიიღო.

შემდგომმა მოვლენებმა პატრიარქების, ეგნატესა და ფოტიოსის საქმესთან დაკავშირგბით მთელი რიგი კრებები გამოიწვიეს, რომელთაც რომისა და კონსტანტინეპოლის ეკლესიათა ბრძოლაში ცენტრალური ადგილი ეჭირათ და მომდევნო ორი ათეული წლის განმავლობაში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო საყდარს ხან ერთსა და ხან მეორეს მონაცვლეობით აკუთვნებდნენ.

საქმე განხეთქილებამდე მივიდა. 659 წელს აღმოსავლელ ეპისკოპოსთა ჯგუფმა, დაახლოებით 25 ადამიანმა (მაშინ კონსტანტინეპოლის პატრიარქატში დაახლოებით სულ 300 ეპისკოპოსი იყო), ეგნატე ერთადერთ კანონიერ პატრიარქად გამოაცხადა და ფოტიოსი იმ საბაბით განაყენა, რომ თითქოს მან ეგნატესათვის მიცემული პირობა, რომ მას საკადრისი პატივისცემით მოეპყრობოდა, არ შეასრულა. განდგომილებს ბერების ერთი ნაწილიც შეუერთდა, რასაც ფოტიოსმა კრებათა დადგენილებებით უპასუხა, იმის თაობაზე, რომ ეგნატეს პატრიარქობის უფლება ჩამორთმეული პქონდა.

მაგრამ განხეთქილებით გამოწვეული მღელვარება არ დამცხრალა. გადაწყდა, რომ საეკლესიო საქმეთა მოსაწესრიგებლად კონსტანტინეპოლში კრება მოეწვიათ. კრების მთაეარი მიზანი ეგნატესა და ფოტიოსის საკითხის მოგვარება იყო, რომელთაგან პირველს, განყენებულს, თავის მდგომარეობასთან შერიგება არ სურდა, ხოლო მეორეს, თუმცა პატრიარქის საყდარი კი ეპყრა, მაგრამ ამისათვის ჯერ კიდევ საკმარისი სანქციები არ გააჩნდა. მათი მოპოვების მიზნით ფოტიოსმა რომის პაპს ნიკოლოზს მიმართა და კრებაზე თავისი ლეგატების გამოგზავნა სთხოვა.

პაპმა ნიკოლოზმა თავისი გეგმების განსახორციელებლად შექმნილი მდგომარეობის გამოყენება გადაწყვიტა. მან ბიზანტიის იმპერატორის მიხეილისადმი გაგზავნილ წერილში ეგნატეს რომის საყდრისა და პაპის მითითებათა უგულებელყოფაში დასდო ბრალი. ამავე დროს განაცხადა, რომ რომის ნებართვის გარეშე ეგნატეს განყენება არ შეიძლებოდა და მისი ლეგატების მიერ მთელი საქმის გამოძიებამდე ფოტიოსის პატრიარქად აღიარებაზე უარს ამბობდა. ამავე წერილში მან იმპერატორისაგან რომის საყდრის იურისდიქციაში ილირიის, კალაბრიისა და სიცილიის დაბრუნება მოითხოვა. დოტიოსისადმი გაგზავნილ მეორე წერილში კი პაპი მზადყოფნას გამოხატავდა ძმური სიყვარულით მოხვეოდა „ამ დიდი ქალაქის პატრიარქს“, თუკი ლეგატთა გამოძიებას კეთილი შედეგები მოჰყვებოდა. ორივე წერილის შინაარსისა და ტონის მიხედვით ჩანს, რომ პაპი ეგნატეს დაცვას განსაკუთრებულად სრულიადაც არ ცდილობდა. მისთვის მთავარი იყო, რომ ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენის გადაწყვეტა, როგორიც კონსტანტინეპოლის კათედრაზე მესაჭის შეცვლა იყო, რომის ნებართვისა და თანხმობის გარეშე არ დაეშვა. პაპი ფოტიოსის სასარგებლოდ საკითხის გადაწყვეტის საძლებლობას არ გამორიცხავდა, მაგრამ მას სურდა, რომ კონსტანტინეპოლის მხარეს ასეთი საკითხების საბოლოო გადაწყვეტის უფლება პაპისათვის დაეთმო, ბალკანეთისა და სამხრეთ იტალიის საეკლესიო იურიდისდიქციასთან დაკავშირებული მოთხოვნა დაეკმაყოფილებინა და საერთოდ, ყველა ეს საქმე „მოციქულო საყდრის“ ავტორიტეტის განმტკიცებას მომსახურებოდა.

კრება 861 წელს კონსტანტინეპოლში შედგა [3]. ამრიგად, პაპს უნდოდა, რომ კონსტანტინეპოლს იგი გადამწყვეტ ინსტანციად მიეჩნია და მისთვის ილირია, კალაბრია და სიცილია დაებრუნებინა. მაგრამ პაპის პოზიცია კონსტანტინეპოლის შეხედულებებს არ პასუხობდა კონსტანსტანტინეპოლში ეგნატეს საკითხს გადაწყვეტილად თვლიდნენ, მაგრამ პაპისათვის ანგარიშის გაწევა მაინც საჭირო იყო და კონსტანტინეპოლის მხარე იმაზე დათანხმდა, რომ ეგნატეს საკითხი, ამჯერად ლეგატების მონაწილეობით, კრებაზე კიდევ ერთხელ განეხილათ, ოღონდ ისე, რომ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების უფლება პაპს არ მიენიჭებოდა.

ეგნატემ მაშინვე იგრძნო, რომ რომი მის მხარეს არ დაიჭერდა და განაცხადა, რომ მისი საქმის განხილვაში რომის მონაწილეობის წინააღმდეგი იყო. მართლაც, ლეგატებმა მთელი საქმის განხილვის შემდეგ ეგნატეს საქციელი საძრახისად მიიჩნიეს და მის მსჯავრმდებლებს შეუერთდნენ, მაგრამ ეგნატეს მოვლენათა შემდგომი განვითარება არ განუჭვრეტია. კონსტანტინეპოლმა ხომ პაპს მხოლოდ ნაწილობრივ დაუთმო, როცა საქმის გადასინჯვაში მას ლეგატებს მონაწილეობის უფლება მისცა. პაპის ორი მთავარი სურვილი განუხორციელებელი დარჩა: მისი როგორც გადამწყვეტი ინსტანციის უფლება არ იქნა აღიარებული, ხოლო ილირია, კალაბრია და სიცილია კონსტანტინეპოლის იურისდიქციაში დარჩა. ფოტიოსმა, მიუხედავად იმისა, რომ პაპისაგან აღიარება ძლიერ სურდა, პაპისათვის არსებითად მნიშვნელოვან ამ ორ საკითხში მის მხარდასაჭერად მზადყოფნა არ გამოამჟღავნა და, ამგვარად, მისი იმედები არ გაამართლა.

ამავე დროს ეგნატეს რომაელი მომხრეები, ჩასწვდნენ რა პაპი ნიკოლოზის ფარულ აზრებს, დაჟინებით არწმუნებდნენ მას, რომ ეგნატე სრულიად მორჩილი იქნებოდა. მაშინ ნიკოლოზმა ფოტიოსს ზურგი გადაჭრით შეაქცია და, აქამდე არსებული ყველა კრების განჩინებებისა და საკუთარ ლეგატთა შეხედულებათა იგნორირებით, თავისი ეკლესიის კრებაზე, რომში 863 წ. ეგნატეს საპატრიარქო ღირსება აღუდგინა, ხოლო ფოტიოსი, როგორც „კონსტანტინეპოლის საყდრის მიმტაცებელი“, ღირსებააყრილად გამოაცხადა. ბიზანტიამ, ბუნებრივია, რომის ეს გადაწყვეტილება, მიღებული კონსტანტინეპოლის ეკლესიასთან დაკავშირებით, უგულებელყო.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მსოფლიო ეკლესიას ადგილობრივ ეკლესიათა სრული იზოლირება და ერთმანეთის საქმეთა მიმართ გულგრილი დამოკიდებულება პრინციპად არასოდეს გაუხდია. ასეთი ჩაურევლობა ეკლესიური გრძნობის გაღარიბების სამწუხარო ნიშანი იქნებოდა. მაგრამ ჩარევა სხვადასხვაგვარი შეიძლება იყოს. ერთია ძმური კრიტიკა, ძმური რჩევა და ძმური შეწევნა, ხოლო მეორეა - სხვისი უფლებების ხელყოფა.

მალე დამოკიდებულება რომსა და კონსტანტინეპოლს შორის ბულგარეთის საეკლესიო იურისდიქციის გამო კიდევ უფრო გაუარესდა. პაპზე დაქვემდებარებულმა ფრანკთა სამღვდელოებამ აღმოსავლეთის სამღვდელოებასთან ღია ბრძოლა გააჩაღა. ფრანკები ბულგართა შორის სარწმუნოების სიმბოლოს „ფილიოკვეს“ დანამატით ავრცელებდნენ, ბერძენთა სამღვდელოების მიერ მირონცხებულებს მირონის ცხებას ხელმეორედ აიძულებდნენ. პაპი ნიკოლოზი ბულგარებისადმი მიწერილ წერილში საეკლესიო დისციპლინის დაცვისათვის ფიზიკური ძალმომრეობის რეკომენდაციას იძლეოდა. ასე იბადება ეკლესიის შესახებ ცრუ სწავლებიდან სამოძღვრო მოღვაწეობის ცრუ ნორმებიც.

პაპი ნიკოლოზი 865 წ. ბიზანტიაში გაგზავნილ წერილში ამტკიცებდა, რომ მასზე დაქვემდებარებულ ეპისკოპოსებს ეგნატეს გასამართლება არ შეეძლოთ, რადგან პატრიარქთა განსჯის უფლება მხოლოდ პაპის საყდარს ეკუთვნოდა. ამიტომ პაპის დასტურის გარეშე კრებათა დადგენილებებიც ბათილად ითვლებოდა და იგი, როგორც პეტრე მოციქულის მემკვიდრე, მთელი ეკლესიის ხელისუფალი იყო. ამ წერილში საეკლესიო ცხოვრების ერთ-ერთ ძირითად საკითხზე მართლმადიდებლობისათვის უცხო შეხედულება ისევ გამოიხატა. ფოტიოსმა გადაწყვიტა პაპი ნიკოლოზის საკითხი საერთო საეკლესიო ფორუმზე გამოეტანა; კრება 867 წ. კონსტანტინეპოლში ჩატარდა. მისი აქტები არ მოინახა. მხოლოდ ცნობილია, რომ ამ მრავალრიცხოვან კრებაზე პაპი ნიკოლოზი გაასამართლეს.

იმავე წელს პაპი ნიკოლოზი გარდაიცვალა და პაპის საყდარი ადრიანე მეორემ დაიკავა, ხოლო ბიზანტიაში სამეფო კარზე მორიგი გადატრიალება მოხდა, რომელსაც „შეურიგებლები“ ასე ელოდნენ: იმპერატორი მიხეილ III მოკლეს და ტახტზე ბასილი მაკედონელი ავიდა. ახალმა იმპერატორმა ფოტიოსი მაშინვე გადააყენა და დაატუსაღა, ხოლო ეგნატე საპატრიარქო საყდარზე ისევ დააბრუნა. „შეურიგებლები“ ზეიმობდნენ. მაგრამ ეპისკოპოსებისა და მორწმუნეთა დიდი ნაწილი მომხდარ ცვლილებას სრულიადაც არ თანაუგრძნობდა. იმპერატორს შეუძლებელია არ დაენახა, რომ „შეურიგებლებზე“ დაყრდნოშთლად საიმედო არ იყო. იმპერატორის ბუნებრივი მოკავშირე რომი გახდა. ბასილი მაკედონელმა ტახტზე ასვლისთანავე სწორედ რომს მიმართა და ყველა საეკლესიო საქმის გადაწყვეტის უფლება პაპს ჩაუგდო ხელში. რომში 867 წ. კრების ოქმები ჩაიტანეს.

რომის კათედრის ახალი კრება 869 წ. ივნისში მოეწყო. ადრიანე მეორემ, რომელიც ნიკოლოზ პირველის პოზიციებზე იდგა და ცრუ ისიდორეს დეკრეტალიების სულით მოქმედებდა, განაცხადა, რომ ყველა ადგილობრივი ეკლესიის წინამდგომთა გასამართლების უფლება პაპს ეკუთვნის, თვით პაპი კი არავისგან არ განისჯება. კონსტანტინეპოლის კრების (867) ოქმები დაწვეს, ფოტიოსი ეკლესიიდან განკვეთილად გამოაცხადეს, ხოლო კრების* მონაწილეები და მათ შორის პაპის ლეგატებიც დასაჯეს.

ლეგატებმა მოითხოვეს, რათა ამ კრების მონაწილეებს განსაკუთრებულ დოკუმენტზე (Libellus satisfactionis) პაპის უმაღლესი ხელისუფლების აღიარებისა და ფოტიოსის ანათემაზე გადაცემის შესახებ წინასწარ მოეწერათ ხელი. ამ მოთხოვნას შეუძლებელია კონსტანტინეპოლში გაკვირვება არ გამოეწვია. საკითხის ამგვარი დასმით კრებამ საკუთარი ნების თავისუფლად გამოხატვის შესაძლებლობა დაკარგა. იმპერატორსაც სურდა კრებაზე კანონიერება გარეგნულად მაინც დაეცვა, პაპის მოთხოვნა არ ეპიტნავა, მაგრამ პაპთან დამოკიდებულების შესანარჩუნებლად გული გაიმაგრა და ლეგატებს მხარი დაუჭირა. მაგრამ ეგნატელთა პარტიის გავლენასთან დაკავშინიდან უკვე ორი წელი იყო გასული, ძირითადი მასა სამღვდელოებისა კი ისევ ფოტიოსს თანაუგრძნობდა და მისკენ მიიწევდა. ბასილი მაკედონელი მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა. კონსტანტინეპოლში ვერაფრით ურიგდებოდნენ იმ აზრს, რომ ფოტიოსის საქმე კრებას არ უნდა განეხილა და იგი სასამართლოს გარეშე უნდა განსჯილიყო. ლეგატები კი ხაზგასმით იმეორებდნენ, რომ ისინი არა ყოფილი პატრიარქის განმარტებების მოსასმენად ჩამოვიდნენ, არამედ იმისათვის, რომ მისი განაჩენი საზეიმოდ გამოეცხადებინათ. თუმცა იმპერატორმა ბოლოს მაინც დაჟინებით მოითხოვა, რომ ფოტიოსისა და მისი მომხრე ეპისკოპოსებისთვის სიტყვა მიეცათ, წინააღმდეგ შემთხვევაში კრების ოქმების ხელმოწერაზე უარს აცხადებდა; მაგრამ თვით ფოტიოსმა არ ისურვა გამოსულიყო იმ კრებაზე, რომელმაც ტრიბუნალის როლი იკისრა და არსებითად მისი საქმის გარკვევასაც კი არ აპირებდა. ფაქტიურად კრებას საკუთარი განაჩენის თავისუფლად გამოტანის შესაძლებლობა არ ჰქონდა. კრების მონაწილე მამები ფოტიოსის საქმეში იძულებულნი იყვნენ, რომას მითითებას დამორჩილებოდნენ, მაგრამ როცა საქმე სართო გადაწყვეტილებათა ფორმულირებაზე მიდგა, მათ განსაკუთრებული სიფრთხილე გამოიჩინეს: კრების კანონებში სიტყვაც კი არ არის ნათქვამი იმის თაობაზე, რომ პაპის განსჯა კრებას არ შეეძლო. რომის კათედრასთან დაკავშირებით წამოჭრილ საქმეებში კრება მხოლოდ შესაფერისი ტაქტის დაცვასა და წინდახედულების გამოჩენას ითხოვდა.

კრების ბოლო სხდოშა 870 წ. ჩატარდა, რომელსაც ბულგარეთის ელჩობაც დაესწრო. საკითხი ბულგარეთის იურისდიქციის შესახებ პაპის სურვილის შესაბამისად არ გადაწყდა. ამით უკმაყოფილო ლეგატებმა პატრიარქ ეგნატეს პაპის წინასწარ მომზადებული წერილი გადასცეს, რომელშიც ეგნატეს ბულგარეთზე თავისი იურისდიქციის გავრცელება ეკრძალებოდა, მაგრამ ეგნატემ ეს მოთხოვნა უგულებელყო.

აქედან რომის მხრიდან პროტესტისა და მუქარის ახალი პერიოდი დაიწყო, რომელიც კიდევ ერთხელ ამტკიცებდა იმას, რამდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ამ მოვლენებში ბულგარეთის საკითხს. ეს მუქარა ამჯერად უკვე არა ფოტიოსის, არამედ ეგნატეს მისამართით იყო გამოთქმული.

თვით ფოტიოსისა და ფოტიოსელთა მსჯავრდებამ ძალა დიდხანს ვერ შეინარჩუნა, მაგრამ მან კონსტანტინეპოლის ეკლესიაში განხეთქილება გამოიწვია. ორი კრებულის არსებობამ, რომელსაც ერთმანეთთან კავშირი გაწყვეტილი ჰქონდა, კონსტანტინეპოლში რთული მდგომარეობა შექმნა. ამას შეუძლებელია იმპერატორი არ დაეფიქრებინა, რომელსაც, ბუნებრივია, სურდა ამ აშლილობასა და დაყოფას ბოლო მოღებოდა.

✞ გაგრძელება...