რამდენადაც ნათელი, სასიხარულო და სანუგეშო შტრიხებით წარმოაჩენს ღვთაებრივი სიტყვა მართალთა ნეტარ მდგომარეობას მომავალ ცხოვრებაში, ამის საპირისპიროდ, იმდენადვე შავბნელი და საშინელი ფერებითაა დახატული ცოდვილთა ბედკრული ხვედრი საყოველთაო სამსჯავროს შემდეგ. მაგრამ იმისათვის, რომ დაგვიფაროს თავის მოტყუების მცირეოდენი საბაბისგანაც კი, წმიდა წერილი ნათლად და მრავალ ადგილას ზედმიწევნით გვაფრთხილებს ამ საშინელი ხვედრის შესახებ; ასე რომ, დოგმატი ცოდვილთა მომავალი მარადიული ტანჯვის შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე აშკარაა მართლმადიდებლურ დოგმატთა შორის.
მაგრამ რა ტანჯვაა ეს და რაში მდგომარეობს იგი? წმიდა წერილის მოწმობით, ცოდვილთა ტანჯვა ჯოჯოხეთში ღმერთისაგან განშორებას ნიშნავს. „წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა (მათე 25,41), - ეტყვის მათ მართალი მსაჯული, - არა გიცნი, ვინანი ხართ; განმეშორენით ჩემგან ყოველნი მოქმედნი უსჯულოებისანი“ (ლუკა13,27). ღვთის სახისაგან ეს განშორება უდიდესი სასჯელი იქნება ცოდვილთათვის, რამეთუ ისინი დროებით კი არ იქნებიან განშორებულნი ღვთისაგან, არამედ სამუდამოდ მოაკლდებიან ამ უმაღლეს მადლს, რამეთუ მხოლოდ მასში ჰპოვებდნენ თავიანთი სულის ყველა მოთხოვნილების სრულ დაკმაყოფილებას; სამუდამოდ იქნებიან უკუგდებულნი თავიანთი მამის, მაცხოვრისაგან, რომელმაც ამდენი წყალობა და მადლი გაიღო და ასეთი უსაზღვრო სიყვარულით ზრუნავდა მათზე; ამიერიდან ვეღარასოდეს იხილავენ მისი სახის ნათელს და ვერასოდეს შევლენ თავიანთი უფლის სიხარულში (იხ. მათე 25,21). ეს მარადიული განშორება ღვთისა და სიცოცხლის მომნიჭებლისაგან უსასტიკესი და მტანჯველი სასჯელი იქნება უარყოფილთათვის.
წმიდა იოანე ოქროპირი ამგვარად მსჯელობს ამის შესახებ: „გრძნობისა და გონების მქონებელთათვის ღვთისაგან განშორებულობა უკვე გეენაში ყოფნას ნიშნავს [1] „აუტანელია გეენა და მასში ტანჯვა; მოკლედ, ათასი გეენაც რომ წარმოვიდგინოთ, ეს მაინც არაფერს ნიშნავს იმ უბედურებასთან შედარებით, რომ მოაკლდე ნეტარ დიდებას, მოგიძულოს ქრისტემ და მოისმინო მისგან: „არა გიცნი თქუენ“ (მათე 7,23) და ბრალდება, რომ ვხედავდით მას მწყურვალს და არ ვასვით წყალი! რამეთუ უმჯობესია, ელვის მრავალგზის დარტყმა ვიგემოთ, ვიდრე ვიხილოთ უფლის უწყინარი სახე, რომელიც ზურგს გვაქცევს და მისი ნათელი თვალი, რომელსაც ჩვენი მზერა არ ძალუძს“ [2].
სიკვდილის შემდეგ ცოდვილთა ტანჯვა იმაში მდგომარეობს, რომ ისინი მოაკლდებიან ზეციურ სასუფეველში მართალთათვის მომზადებულ ყველანაირ ზეციურ მადლს და „განითხინენ ბნელსა მას გარესკნელსა“ (მათე 8,12). „მადლის ეს მოკლება, - ბრძანებს წმინდა იოანე ოქროპირი, - ისეთ ტანჯვასა და მწუხარებას მიაყენებს, რომ თუნდაც ცოდვილებს იმქვეყნად არანაირი სასჯელი არ ელოდეთ, იგი თავისთავად გეენის ცეცხლზე მეტად დაფლეთდა და შეაშფოთებდა ჩვენს სულებს“. შემდეგ იგი განაგრძობს: „მრავალ განუსჯელს მხოლოდ გეენისაგან თავის დაღწევა სურს, მაგრამ მე ღვთის დიდებისაგან მოკლება გეენაზე უფრო მტანჯველ სასჯელად მიმაჩნია; მან კი, ვინც ამას მოაკლდება, ვფიქრობ, იმდენად გეენის ცეცხლზე კი არ უნდა იტიროს, რამდენადაც ზეციური მადლის მოკლებაზე, რამეთუ ეს ყველაზე უსასტიკესი სასჯელია“ [3].
„ვუწყი, რომ მრავალს მხოლოდ გეენის ეშინია; მაგრამ ვფიქრობ, რომ ღვთის დიდების მოკლება გეენაზე უფრო სასტიკი ტანჯვაა“ [4].
ტანჯვის სიმძიმესა და სისასტიკის გამრავლებას, წმინდა დიმიტრი როსტოველის სიტყვით, ისიც დაემატება, რომ „ტანჯვაში მყოფი ცოდვილები დაინახავენ მათ, ვინც სიცოცხლეში სძულდათ, სდევნიდნენ, აწამებდნენ, კლავდნენ, რომელთაც ბოროტებას უკეთებდნენ. იხილავს კაენი მის მიერ უდანაშაულოდ მოკლულ აბელს; იხილავს ჰეროდე მის მიერ უსამართლოდ მოკვდინებულ წმინდა იოანე ნათლისმცემელს; ნერონი, დიოკლეტიანე, მაქსიმიანე და სხვა მტანჯველნი იხილავენ ქრისტეს მრავალრიცხოვან აღმსარებელთ, რომელნიც წარმართებმა აწამეს.
ბატონები იხილავენ საკუთარ მონებს, თავადები კი - თავიანთ გლეხებს, რომელთაც უმოწყალოდ აწყენინეს; იხილავენ უსამართლო მსაჯულნი მათ, რომლებიც უდანაშაულოდ განსაჯეს და სიკვდილს მისცეს; იხილავენ მტანჯველნი მათ, რომელნიც უმოწყალოდ აწამეს, იხილავენ მათ მიერ მოკლულთ ქრისტეში განდიდებულთ და მოწამეთა გვირგვინით შემკულთ; იხილავენ და გაიგებენ მათ ქვითინს უფლის მიმართ: „განსაჯე, უფალო, ვინც ჩვენ გვაწყენინა; შური იძიე, უფალო, მათზე, ვინც ბოროტება გაგვიკეთა! მართალო მსაჯულო! მიაგე მათ იმ ბოროტებისათვის, რაც ჩვენს მიმართ ჩაიდინეს!“ რა შიში და ძრწოლა ექნებათ მაშინ ამ ხილვისა და მხილების გამო! მაშინ მართალს უდიდესი კადნიერება ექნება მათ წინაშე, ვინც მას აწყენინა. ყოველი მართალი ეტყვის თავის მაჭირვებელს: „რატომ გამიკეთე ბოროტება, რატომ მაწყენინე, რატომ მდევნიდი, მაწამებდი და უმოწყალოდ რატომ მომკალი?“ რას ეტყვიან ამის საპასუხოდ მათი მაჭირვებელნი? ვერაფერს; ისინი ვერაფერს ჰპოვებენ მათთვის საპასუხოდ.
„მაჭირვებელნი, ამის მხილველნი, მძიმე შიშით შეძრწუნდებიან და გააოცებთ მისი მოულოდნელი ხსნა. მაშინ აკვნესდებიან სულშეჭირვებულნი და მონანულნი ერთმანეთში იტყვიან: ეს იყო სწორედ, ვინც ოდესღაც გვყავდა დასაცინად და კიცხვის არაკად უგუნურებს... როგორღა შეირაცხა უფლის ძეთა შორის და წმიდათა ხვედრი წილად როგორ ერგო? (სიბრძნე სალომონისა 5,2-3,5).
ღვთის სიტყვა გადაჭრით ბრძანებს, რომ ცოდვილთა ტანჯვის ადგილი ყველაზე საშინელი იქნება - და ასეთ ადგილას ისინი ბოროტ სულებთან ერთად იქნებიან. როგორ წარმოგვიდგენს წმიდა წერილი ტანჯვის ადგილს, სადაც ცოდვილნი იქნებიან ჩაგდებულნი? იგი მათ სხვადასხვაგვარად მოიხსენიებს; ამ ადგილებს წმიდა წერილში ეწოდება „ბნელი გარესკნელისა“ (მათე 8,12; 22,13; 25,30); „ცეცხლის გეენა“ (მათე 5,22); „სახუმელი ცეცხლისა, სადაცა იყოს ტირილი და ღრჭენაი კბილთაი“ (მათე 13,50); „ტბა ცეცხლისა, რომელი-იგი იწუების წუმწუბითა“ (გამოცხ. 19,20; 20,14; 21,8); „ჯოჯოხეთი“ (ლუკა 16,23); „წყვდიადის ქვეყანა, შავეთის უკუნეთი“ (იობი 10,22); „უფსკრული, რომელიც თვით დემონთათვისაც კი საშინელია“ (ლუკა 8,31); „საპყრობილე“ (მათე 5,25)' „მატლი მოუკლებელი და ცეცხლი დაუშრეტელი“ (მარკ. 9,44): „მარადიული ცეცხლი“ (იუდ. 1,7); „ შავეთის უფსკრული“ (იგავნი 9,18).
იმისათვის, რომ ეს ჩვენთვის გასაგები გახდეს, წმიდა წერილი ჯოჯოხეთის ტანჯვის გამოსახატავად სხვადასხვა შედარებებს იყენებს, მიგვანიშნებს მათზე იმით, რაც ჩვენს ხილულ სამყაროში ყველაზე საშინელი და მტანჯველია. პირველ რიგში, იგი წარმოაჩენს ჯოჯოხეთში ტანჯულთა მდგომარეობას ყველაზე უფრო თვალშეუვალი სიბნელის სახით, რითაც გვინერგავს იმ აზრს, რომ ჯოჯოხეთში არანაირად არ არის სინათლე, რაც ძალზე აუცილებელია სიცოცხლისათვის და სიხარულის მომტანია ყოველი სულიერისათვის.
მეორეც, ჯოჯოხეთური ტანჯვა ყველაზე მეტად და ხშირად გამოისახება ღვთის სიტყვით მარადიულ ცეცხლში ანდა ცეცხლოვან ტბაში ყოფნის სახით; ასე რომ, ჯოჯოხეთი და მარადიული ცეცხლი, წმიდა წერილის ენაზე, თითქმის ერთმნიშვნელოვანი ცნებებია. მაგრამ რა უნდა ვიგულისხმოთ ჩაუქრობელ ცეცხლში, რომელშიც ცოდვილნი მუდმივად დაიტანჯებიან, ცეცხლი ეკიდებათ და არ დაიწვებიან?
ღვთის სიტყვა ამას არ განსაზღვრავს. ეკლესიის ზოგიერთი მასწავლებელი (წმინდა ამბროსი მედიოლანელი, ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი, ნეტარი ავგუსტინე) მარადიულ ცეცხლში მოიაზრებს არა საკუთრივ ცეცხლს, არამედ მხოლოდ უსასტიკესი ჯოჯოხეთური ტანჯვის სიმბოლოს. მაგრამ უფრო უკეთესი, სწორი და სასარგებლო იქნება, თუ ცეცხლს მისი ზუსტი განმარტებით გავიგებთ, რადგან განმარტების ასეთი სახე უფრო ძლიერ და მადლმოსილად მოქმედებს სულზე, თავს აკავებინებს ყოველგვარი ცოდვისაგან და ზეციურისა და ღვთაებრივისაკენ უბიძგებს მას. მოკლედ, ეს არც ჩვენი ამჟამინდელი ცეცხლი იქნება, რამეთუ ასეთი ცეცხლი ჩვენ, შეიძლება ვთქვათ, დაგვწვავს სამყაროს აღსასრულის ჟამს, როდესაც წმიდა წერილის მოწმობით, „ცანი მძაფრიად წარხდენ და წესნი იგი დაიწუნენ და დაიზულენ და ქუეყანაი და მას შინა საქმენი დაიწუნენ“ (2 პეტრე 3,10).
მაგრამ წმიდა წერილის ჭეშმარიტი გაგების წინაშე შესცოდავდა ის, ვინც აქედან დაასკვნიდა, რომ ჯოჯოხეთის ეს ცეცხლი უფრო ნაკლები და, ასე ვთქვათ, უფრო სულიერი რომ იყოს ჩვენს ცეცხლზე, ამით უფრო სუსტი და ადვილი გადასატანი იქნებოდა; პირიქით სწორედ თავისი სიფაქიზის გამო შეუდარებლად მძვინვარე, ულმობელი და მტანჯველი იქნება ამჟამინდელ ცეცხლთან შედარებით; ასე რომ, წმინდა მამები (წმინდა დიმიტრი როსტოველი) სამართლიანად აღნიშნავენ, რომ ჩვენი ამჟამინდელი ცეცხლი იმდენად სუსტია მომავალ ჯოჯოხეთთან შედარებით, რამდენადაც სუსტია ნახატზე გამოხატული ცეცხლი ნამდვილთან მიმართებაში.
ჯოჯოხეთის ცეცხლის ულმობლობა იქიდანაც ჩანს, რომ თვით ბოროტმა სულებმა ოდესღაც სთხოვეს უფალ იესო ქრისტეს, ნუ გაგზავნიდა მათ დროზე ადრე გეენის ცეცხლში ტანჯვისათვის. წმინდა დიმიტრი როსტოველი ასე ბრძანებს გეენის ცეცხლის შესახებ: „ო, რამდენად საშინელია ეს ცეცხლი, რომლის წინაშე თვით სატანაც კი თრთის! თუ ეშმაკთათვის საშინელია გეენა, მით უფრო საშინელი უნდა იყოს იგი ადამიანებისათვის. თუკი ცეცხლოვანი სასჯელი აქვე საშინელია ადამიანისათვის, რომელსაც იგი მიესაჯა, მაშინ შეუდარებლად უფრო საშიში იქნება ის სასჯელი, რომელიც გეენის ცეცხლს ახლავს თან. ეშმაკებს აქაური ცეცხლის არ ეშინიათ, ისევე, როგორც ჩვენ არ გვაშინებს დაფაზე გამოსახული ცეცხლის დანახვა; მაგრამ მათ აშინებთ გეენის ცეცხლი. აქაური ცეცხლი მხოლოდ სხეულს წვავს, ის კი წვავს და ტანჯავს უსხეულო სულებსაც. ეს ცეცხლი წვადი ნივთიერების გარეშე ქრება, გეენიის ცეცხლი კი არ ქრება, რასაც თვით უფალი მოწმობს: „მატლი მათი არა მოაკლდების და ცეცხლი არა დაშრტების“ (მარკ. 9,44). აქაური ცეცხლი წვის დროს ანათებს, იქაური ცეცხლის ალი კი მხოლოდ წვავს, მაგრამ გარეგნულ უკუნეთს არ ანათებს; ვინმეს რომც გაენათებინა, ეს განსასჯელთათვის უფრო მეტი შიში და თრთოლა იქნებოდა და მხოლოდ იმისათვის მოხდებოდა, რომ დემონთა საშინელი სახეები ეხილათ (მათი ხილვა კი ყოველგვარ ტანჯვაზე უფრო საშინელია), იმისათვის, რომ ცოდვილთა ტანჯულ სახეებს ეხილათ ისინი, რომლებთან ერთადაც ამ ცხოვრებაში ცოდვებით განდევნიდნენ უფალს.
ამქვეყნიური ცეცხლი, რომელიც მასში ჩაგდებულ ადამიანს წვავს, მეყსეულად კლავს და ერთ საათში ფერფლად აქცევს მას, იმქვეყნიური ცეცხლი კი წვავს, მაგრამ როდი კლავს - გეენის ცეცხლში ჩაგდებული ცოდვილები არ მოკვდებიან, მარადიულად დაიწვებიან და დაიტანჯებიან. თუ ერთი საათის წვა უდიდესი და აუტანელი ტანჯვაა, წარმოვიდგინოთ, რამდენად საშინელი იქნება მათი ტანჯვა, ვინც მარადიულად ცეცხლში იქნება და არ დაიწვება (წმინდა დიმიტრი როსტოველი).
ჩვენ რომ გულწრფელად არ გვჯეროდეს უფლის სიტყვები: „უმჯობეს არს შენდა, ერთ-თუალისა შესვლად ცხოვრებასა, ვიდრე ორთა თვალთა სხმასა და შთაგდებად გეენიასა ცეცხლისასა“ (მათე 18,9); ჩვენ რომ გვქონდეს იმის შესაძლებლობა, რომ დროზე ადრე გვეხილა, რა გველის გარდაცვალების შემდეგ და ცოდვილი ცხოვრების უკანასკნელ წუთებში, მაშინ, რასაკვირველია, როგორც ერთი წმინდა მამა ბრძანებდა, ვამჯობინებდით, სიამოვნებით დაგვეყო მთელი ცხოვრება მატლებით სავსე სენაკში, ვიდრე მცირეოდენი ხანი ჯოჯოხეთურ ცეცხლში გაგვეტარებინა.
იმას, თუ რაოდენ ენითაღუწერლად მტანჯველია ამ უფსკულში ყოფნა, გვიჩვენებს ერთი ავადმყოფის მაგალითი, რომელსაც მოთმინება გამოელია და ქვითინით შესთხოვდა უფალს, შეეწყვიტა მისი ტანჯული ცხოვრება.
- კარგი, - უთხრა მასთან გამოცხადებულმა ანგელოზმა, - ყოვლადმოწყალე უფალი შეისმენს შენს ლოცვას; იგი შეწყვეტს შენს დროებით მიწიერ ცხოვრებას, მხოლოდ ერთი პირობით: მიწაზე ერთი წლის ტანჯვის სანაცვლოდ (რომელითაც ყოველი ადამიანი განიწმინდება ისევე, როგორც ოქრო ცეცხლში) თანახმა ხარ, გაატარო სამი საათი მარადიულ სატანჯველში? შენი ცოდვები შენივე ხორცის ტანჯვით განწმენდას საჭიროებენ; კიდევ ერთ წელს უნდა იავადმყოფო, რადგან არც შენთვის და არც დანარჩენ მორწმუნეთათვის არ არსებობს სხვა გზა სასუფევლისაკენ, გარდა ჯვრიანი სვლისა, რომელიც უცოდველმა ღმერთკაცმა გაკვალა. ეს მიწიერი გზა მოგბეზრდა; მაშ, გამოსცადე, რას ნიშნავს მარადიული ტანჯვა ჯოჯოხეთში, სადაც ყველა ცოდვილი მიდის; სხვათა შორის, მხოლოდ სამი საათის მანძილზე გამოსცდი მას; შემდეგ კი, წმიდა ეკლესიის ლოცვით, ცხონდები.
ავადმყოფი ჩაფიქრდა. „მიწაზე ტანჯვის ერთი წელი საშინლად ბევრია! მირჩევნია, ამ დაუსრულებელი ტანჯვის სამი საათი მოვითმინო, - გაიფიქრა მან, - ვიდრე ერთი წელი დედამიწაზე“.
- თანახმა ვარ ჯოჯოხეთზე, - უთხრა მან ანგელოზს.
მაშინ ანგელოზმა წყნარად აიყვანა მისი გატანჯული სული, ჯოჯოხეთის ქვესკნელში დატოვა იგი და გაეცალა სანუგეშო სიტყვებით:
- სამი საათის შემდეგ მოვალ შენ წასაყვანად.
ირგვლივ გამეფებული წყვდიადი, შეჭირვება, ცოდვილთა გაურკვეველი ოხვრის ხმები, ბოროტ სულთა საზიზღარი სახეების ხილვა - ეს ყოველივე საბრალო ტანჯულს საშინელ შიშსა და ტანჯვას გვრიდა. მას ყველგან მხოლოდ ქვითინი ესმოდა და ტანჯვას ხედავდა, ჯოჯოხეთის უფსკრულში სიხარულის ხმა არსად ისმოდა; მხოლოდ დემონთა ცეცხლოვანი თვალები ანათებდა უკუნეთს, მის წინ მათი ვეებერთელა აჩრდილები დაქროდნენ, რომელნიც მზად იყვნენ, დაეხრჩოთ, შთაენთქათ და დაეწვათ იგი თავიანთი მწველი სუნთქვით. საბრალო სნეული ათრთოლდა და ყვირილი დაიწყო, მაგრამ მის ძახილსა და ქვითინს მხოლოდ ჯოჯოხეთის უფსკრული გამოეპასუხა თავისი შორს მიმავალი ექოთი და გეენის ცეცხლის ბუყბუყით, რომელიც ათრთოლებული ტყვის თვალწინ ბოლქვებად ადიოდა; მას ეჩვენებოდა, რომ ტანჯვის საუკუნეები გავიდა; ყოველ წუთს ელოდა იგი ნათლის მომტან ანგელოზს, მაგრამ იგი არ ჩანდა. ბოლოს სნეულმა მისი ხილვის იმედი წარიკვეთა და კბილების ღრჭენით ამოიკვნესა. მაგრამ მისი კვნესა არავის ესმოდა. ჯოჯოხეთის გეენაში ჩაგდებული ყველა ცოდვილი საკუთარი თავითა და თავისი ტანჯვით იყო დაკავებული, ბოროტი დემონები კი ჯოჯოხეთური სიხარულით დასცინოდნენ მათ.
ბოლოს უფსკრული ანგელოზის შუქმა გაანათა. იგი სამოთხისეული ღიმილით მიუახლოვდა სნეულს და ჰკითხა:
- როგორ ხარ, ძმაო?
- არ მეგონა, რომ ანგელოზს მოტყუება შეეძლო, - ძლივს გასაგონი და ტანჯვისაგან წყვეტილი ხმით წაიჩურჩულა ტყვემ.
- რა მოხდა? - ჰკითხა ანგელოზმა.
- როგორ რა მოხდა? - უპასუხა სნეულმა, - შენ დამპირდი, რომ აქედან სამი საათის შემდეგ წამიყვანდი, მიუხედავად ამისა, მაინც მრავალი წლით დამტოვე აქ, საუკუნეები გავიდა წარმოუდგენელ ტანჯვაში.
- რა წლები, რომელი საუკუნეები? - მშვიდი ღიმილით მიუგო ანგელოზმა, - მხოლოდ ერთი საათი გავიდა ჩემი წასვლიდან, შენ აქ კიდევ ორი საათი უნდა გაატარო.
- როგორ ორი საათი? - შიშით ჰკითხა სნეულმა, - ორი საათი? მხოლოდ ერთი საათი გავიდა? ო! მეტის მოთმენა არ ძალმიძს, ძალა აღარ მეყოფა; თუ შესაძლებელია, თუ ღვთის ნება იქნება, გევედრები, წამიყვანე აქედან. უმჯობესია, მიწაზე ვიტანჯო წლებისა და საუკუნეების განმავლობაში, თვით უკანასკნელ დღემდეც კი, ქრისტეს სამსჯავროზე მოსვლამდე, ოღონდ აქედან გამიყვანე. აუტანელია! ო, შემიბრალე, - კვნესით წამოიძახა მან და ანგელოზისაკენ ხელები გაიწვდინა.
- ღმერთი გულმოწყალე და მანუგეშებელი მამაა, იგი გიწყალობებს თავის მადლს, მაგრამ უნდა იცოდე და გახსოვდეს, რა საშინელი და აუტანელია ჯოჯოხეთური ტანჯვა! [5]
 |
|
ჯოჯოხეთის სატანჯველი |
ალბათ გაჩნდება კითხვა: საიდან მოვა ამდენი გეენის ცეცხლი ცოდვილთა დასატანჯად? ცეცხლოვანი გეენისა და ტბის ხელახლა შექმნა საჭირო არ არის: ცოდვილები თვითონ წარმოშობენ თავიანთი ცოდვებით ცეცხლოვან გეენას; ცეცხლოვანი ტბაც და გეენაც ცოდვაშია, როგორც ხე - თესლში.
მაგალითად, ყურადღებით შევხედოთ ჩვენს მტერს სახეში და დავინახავთ, რომ იგი მთლად ცეცხლოვანი ბუნებისაა, რომ ცოდვის მთელ გამოვლინებას ამქვეყნადვე ჯოჯოხეთის ცეცხლი ახლავს თან და რასაც ცოდვის ძალა შეეხება, ყველაფერი მწველი და მტანჯველი ხდება. თუ ვნებების არსს მივაქცევთ ყურადღებას, აღმოჩნდება, რომ ყველა მათგანი ცეცხლოვანი ბუნებისაა. ჩვენ უნებლიედ ვაცნობიერებთ ამას, როდესაც ვამბობთ, მაგალითად, ვნებების ცეცხლი, პატივმოყვარეობის ალი!
ეს ცეცხლი ახლა ჩვენთან მრავალი ჯაჭვითაა დაკავშირებული, ამიტომ არც ისე შესამჩნევია. ვნახოთ, როგორ გამოდის იგი ადამიანის შინაგანი სამყაროდან გარეთ, როგორ ღელავს, სახე უწითლდება, ძლიერი მრისხანების ჟამს სისხლი ბობოქრობს! ასეთ დროს ეს ცეცხლი იმდენად მძვინვარე და ძლიერია, რომ ზოგიერთი ვერ უძლებს და, თითქოსდა ელვისებური დარტყმისაგან, მოულოდნელად კვდება.
სხვა ვნებების ცეცხლი ნაკლებად მძვინვარეა, თუმცა ყოველთვის გამსჭვალავს და დროთა განმავლობაში ხრწნის ადამიანის მთელ არსებას. ეს ძალზე შესამჩნევია, მაგალითად, გემოთმოყვარე, შურიან და ძუნწ ადამიანში. შინაგანი აგებულება ჩვენი სხეულისა, რომელსაც განსაკუთრებით ემუქრება მომავალი ჯოჯოხეთური ტანჯვა, ასევე მოიცავს საკუთარ თავში არა მხოლოდ აალების უნარს, არამედ ცეცხლის დაუსრულებელ მარაგს.
ავადმყოფობის დროს ეს საიდუმლო ნათესაობა ჩვენი სხეულისა ცეცხლთან კიდევ უფრო აშკარა ხდება. რომელი ავადმყოფობა არ გამომჟღავნდება სიცხით? ზოგიერთ ავადმყოფობას აშკარად ახასიათებს მთელი სხეულის ანდა მისი ავადმყოფი ნაწილების მტანჯველი წვა.
ცოდვა ცოდვილებს წვად და დაუწველ არსებებად აქცევს; სწორედ მათგან და მათთვის წარმოიქმნება ცეცხლოვანი სამყაროც, ანდა, როგორც წმიდა წერილი ბრძანებს, ცეცხლოვანი ტბა, რათა როგორნიც არიან იქ მცხოვრებნი, ისეთივე იყოს (ასე ვთქვათ) მათი სამყოფელიც. განაღა არის იმის საჭიროება, რომ ღვთის ყოვლისშემძლეობა თვითონ ქმნიდეს ცეცხლოვანი ჯოჯოხეთის უფსრკულს? ეს ცეცხლოვანი უფსკრული თავად წარმოიქმნება ცოდვისაგან. როგორ? უეჭველია, რომ ადამიანი თავისი უკანონობით ცოდვის შხამით აზიანებს და ასნებოვნებს არა მხოლოდ საკუთარ სხეულს, არამედ ყველა საგანს, რომელსაც ბოროტად იყენებს, თვით მის გარემომცველ სტიქიებსაც კი.
ეს წახდენა უმეტესწილად შეუმჩნეველია, მაგრამ ზოგჯერ იმდენად შესაგრძნობი ხდება, რომ ასნებოვნებს თვით ჰაერსაც, რომლითაც იგი სუნთქავდა; სწორედ აქედან წარმოიშობა საყოველთაო ავადმყოფობანი. ახლა წარმოვიდგინოთ სტიქიის მთელი ზიანი, რომელიც ყველა ადამიანის ცოდვითაა წარმოქმნილი; დავამატოთ ეს იმ ზიანსა და შხამს, რომლითაც ასნებოვნებენ ხილულ სამყაროს განდევნილი სულები. ამის შემდეგ წარმოვიდგინოთ, რომ სამყაროს უკანასკნელ დღეს ყველა საგნის განახლებისას ცოდვებისაგან წამხდარი და შხამიანი ბუნების ძალთა ნაწილი გამოეყოფა ახალს, განწმენდილსა და ღვთის ნათელ სამყაროს - შხამისა და ხრწნილების როგორი გროვა წარმოიქმნება მაშინ! ცეცხლისა და ალის უზარმაზარი ოკეანე! და აი, სტიქიაც, რომელშიც დამკვიდრდებიან განკვეთილი სულები!
ასეთ განმარტებას განსაკუთრებული განზრახვითა და მიზნით გაძლევთ, რათა ნათქვამის ჭეშმარიტებაში დასარწმუნებლად წარმოვიდგინოთ სიმართლე და ურწმუნოებასა და თვითნებობას გამოვაცალოთ საფუძველი იმის დასამტკიცებლად, რომ ღვთის სიტყვა ჩვენი მომავალი მდგომარეობის შესახებ მხოლოდ გონებისათვის მიუწვდომელ საიდუმლოებებს გვთავაზობს. ჩვენი მიზანია, გავფანტოთ ბნელი და ცრუ აზრი, თითქოსდა შემოქმედი უშუალოდ თვითონ დატანჯავს ქმნილებებს თავისი ყოვლისშემძლეობით. არა, მარადიული სიყვარული არ ტანჯავს და არც ძალუძს ვინმეს დატანჯვა. ამქვეყნადაც და ჯოჯოხეთშიც ტანჯავს, აწამებს, წვავს მხოლოდ ცოდვა. უფალს არც სიკვდილი შეუქმნია, არც ჯოჯოხეთი: ისინი ცოდვამ წარმოშვა.
ეკლესიის ძველ მასწავლებელთა (ტერტულიანე, წმინდა გრიგოლ ნოსელი, წმინდა იოანე ოქროპირი, წმინდა ბასილი დიდი) წარმოდგენით, ჯოჯოხეთის ცეცხლს არაფერი ექნება საერთო აქაურთან, ჩვენთვის ცნობილთან: იგი დაწვავს, მაგრამ არაფერი დაიწვება და მოისპობა, ცოდვილთა მხოლოდ სხეულებზე კი არა, სულებზეც იმოქმედებს, თვით უსხეულო სულებზე - დემონებზეც კი. ეს ცეცხლი ბნელი, ნათელს მოკლებული და საიდუმლო იქნება. წმინდა იოანე დამასკელი მარადიულ ცეცხლზე ასე წერს: „ცოდვილნი მარადიულ ცეცხლში ჩავარდებიან, მაგრამ არა ისეთ არსებითში, როგორიც ჩვენ გვაქვს, არამედ ისეთში, როგორიც მხოლოდ ღვთისთვისაა ცნობილი“.
წმიდა წერილი ცოდვილთა მდგომარეობას ჯოჯოხეთში წარმოგვიდგენს მატლებით განუწყვეტელი ტანჯვის სახით: „მატლი მათი არა მოაკლდების“ (მარკ. 9,44). მაგრამ რა არის ეს მოუკლებელი მატლი? ეს გამოთქმა მეტაფორული აზრითაა გადმოცემული თუ პირდაპირი გაგებით? ეკლესიის ზოგიერთი მამა (წმინდა ამბროსი მედიოლანელი) წმიდა წერილის ამ ადგილს გადატანითი აზრით იგებს და განმარტავს, რომ მოუკლებელი მატლი სინდისის შინაგან ქენჯნას ნიშნავს.
ათონურ და ბერძნულ გარდამოცემებში არის ასეთი თხრობა მოუკლებელი მატლის შესახებ: ორი მეგობარი თავდაპირველად ფუფუნების, გარყვნილებისა და ხორციელ ვნებათა აღსრულების ფართო გზას მიუყვებოდა; სახარებისეული მდიდრის მსგავსად, „იხარებდა დღითი-დღედ ბრწყინვალედ“ (ლუკა 16,19). ერთ მათგანს, ღვთაებრივი სიტყვის ძალით, საკუთარი ცოდვების გამო გულის ისეთი შემუსვრილობა დაეწყო, რომ მისი გული ვეღარ იტევდა შეძრწუნებული სინდისის ყვედრებასა და მორეული გრძნობების სითბოს; გულწრფელად მონანულმა ღვთის წინაშე დადო აღთქმა, რომ ყოველივე მიწიერს მიატოვებდა და ბერად აღიკვეცებოდა; მეორე კი, პირიქით, თავისი გარყვნილი გულის გამოსწორების ნაცვლად, სულ უფრო მეტად სასტიკი ხდებოდა, მეტ ბოროტებას ჩადიოდა და სახარებისეულ ჭეშმარიტებებს დასცინოდა. ბერმა ერისკაცზე მეტხანს იცოცხლა და როდესაც ეს უკანასკნელი გარდაიცვალა, მისმა მეგობარმა მოისურვა, შეეტყო მისი სულის მდგომარეობა სიკვდილის შემდეგ.
დიდხანს და ჭეშმარიტი რწმენით ლოცულობდა ბერი ამისთვის ღვთის წინაშე და თავისი ლოცვის აღსრულებას უფლის წმიდა ნებას მიანდობდა. უფალმა შეისმინა მისი და რამდენიმე დღის შემდეგ ბერს ძილში მისი გარდაცვლილი მეგობარი გამოეცხადა.
- რაო, ძმაო, კარგად ხარ? - ჰკითხა მისი ნახვით გახარებულმა ბერმა.
- გინდა ამის ცოდნა? - ოხვრით მიუგო გარდაცვლილმა, - ვაი მე, საბრალოს! მოუკლებელი მატლი მხრავს და სამუდამოდ არ მაძლევს საშველს!
- რა ტანჯვაა ეს? - გამოკითხვა განაგრძო ბერმა.
- ეს აუტანელი ტანჯვაა! - წამოიძახა გარდაცვლილმა, - მაგრამ ვერაფერს გააწყობ: ღვთის რისხვას ვერ გაექცევი. ახლა შენი ლოცვით თავისუფლება მომეცა და თუ გსურს, გიჩვენებ ამ ტანჯვას; ოღონდ სრულად გინდა ამის ნახვა თუ მხოლოდ ნაწილობრივ? ჩემი ტანჯვის სრულად ხილვას ვერ გაუძლებ; ასე რომ, მხოლოდ ნაწილი გამოსცადე და შეიტყვე.
ამ სიტყვებზე გარდაცვლილმა თავისი კაბის ბოლო მუხლებამდე აიწია და საშინელებამ და სიმყრალემ ისე თავზარი დასცა მძინარე ბერს, რომ მას მყისიერად გაეღვიძა. მთელი ფეხი, რომელიც მეგობარმა უჩვენა, საშინელი მატლებით იყო დაფარული, ჭრილობებიდან კი ისეთი საშინელი სიმყრალე ამოდიოდა, რომ მას ვერც სიტყვა გადმოსცემს და ვერც კალამი. ამ ჯოჯოხეთურმა სუნმა ისე აავსო ბერის სენაკი, რომ ძლივს შეძლო იქიდან გამოქცევა და ზურგს უკან კარიც ვერ დაკეტა, რის გამოც სუნი მთელ მონასტერში გავრცელდა: მან ყველა სენაკში შეაღწია და შეშინებული ბერები ვერ ხვდებოდნენ, რას ნიშნავდა ეს. ჯოჯოხეთური სუნი დიდი ხნის განმავლობაში არ ქრებოდა; ამიტომ ძმობა იძულებული გახდა, მონასტერი მიეტოვებინა და სხვა ადგილას ეძებნა თავშესაფარი; გარდაცვლილის მეგობარი კი ვეღარ თავისუფლდებოდა ამ ჯოჯოხეთური სუნისაგან, რომელიც არც ხელიდან შორდებოდა და მისი ჩახშობა ვერანაირი სურნელებით ვერ შეძლო. აი, რას ნიშნავს მოუკლებელი მატლი.
მოუკლებელი მატლისაგან ეს ტანჯვა კი სულ მეტი ძალითა და სისატიკით განახლდება და განუწყვეტლივ დატანჯავს ცოდვილს!
ღვთის სიტყვა აღგვიწერს ცოდვილთა განუწყვეტელ ტანჯვას ჯოჯოხეთში (ლუკა 16,23); მაგრამ რა ჯოჯოხეთია ეს და რა მოიაზრება ამ სახელწოდებაში? წმიდა წერილი ჯოჯოხეთს „სულთა საპყრობილეს“ უწოდებს (1 პეტრე 3,19).
ასე რომ, ჯოჯოხეთი საპყრობილეა და თანაც ყველაზე საშინელი, ცეცხლოვანი. ამ ჯოჯოხეთურ ცეცხლში ჩავარდებიან საბრალო განკიცხულნი, ცეცხლის უფსკრული კი მათ ყოველი მხრიდან შთანთქავს. იქ ყოველი არსება განსაკუთრებულად დაიტანჯება: თვალები სიბნელისა და კვამლისაგან, ამასთანავე სხვა ცოდვილთა და დემონთა თანამყოფობისაგან ევნებიან; ყურები გაიგონებენ მხოლოდ განუწყვეტელ ქვითინს, წუწუნსა და წყევლას; ყნოსვა დამწვარ სხეულთა სიმყრალით შეწუხდება; გემოვნება - ძლიერი წყურვილისა და საშინელი შიმშილისაგან, როდესაც ერთ წვეთ წყალსაც კი ვერ მიიღებენ ტანჯვის შესამსუბუქებლად. ამიტომაც ეს ცეცხლში ვნებული, საშინელი სასჯელით გატანჯული საბრალო ტყვენი ტირიან, კვნესიან, ქვითინებენ, სასოწარკვეთილებაში ვარდებიან, მაგრამ ვერ პოულობენ და ვერც ვერასოდეს იპოვიან შემსუბუქებასა და ნუგეშს.
საშინელებისა და შიშის ამ ადგილას სულის ყველა ძალა ტანჯვას განიცდის. მეხსიერება დაიტანჯება ცოდვების მოგონებებითა და სინდისის ქენჯნით. იგი მატლივით მუდამ გამოხრავს განკიცხულს და შეახსენებს, რისთვის, რომელი უღირსი და უბადრუკი სიამოვნებისათვის დაიღუპა თავი საკუთარი ნებით. მაშინ რად მოეჩვენება ადამიანს ეს სიამოვნებანი, როდესაც ათასობით და მილიონობით წელს ჯოჯოხეთში გაატარებს? ეს მოუკლებელი მატლი გაახსენებს მას იმ დროს, რომელიც ღმერთმა გამოსწორებისათვის მისცა, საშუალებები, მოყვასთა კეთილი მაგალითები, დაპირებანი, რომლებსაც იგი იძლეოდა და არ ასრულებდა - ცხონებისათვის; ამასთან ერთად, იგი იხილავს იმასაც, რომ უკვე ვეღარ გადაურჩება სამუდამო დაღუპვას. განკიცხულის ნება მუდმივად წინააღმდეგობას განიცდის: ადამიანს არასოდეს ექნება ის, რაც მას სურს, და მუდამ ექნება მხოლოდ ის, რასაც არ ისურვებდა. გონება შეიცნობს, რა დიდ მადლს მოაკლდა ცოდვილი და რაოდენ დიდია ბოროტება, რომელსაც იგი ადრე არაფრად აგდებდა.
ჯოჯოხეთში ტანჯვას დასასრული არა აქვს. იქ სხვადასხვაგვარად და მარადიულად იტანჯებიან. გაივლის ტანჯვის ასი წელი, ათასი, მილიონი წელი და საუკუნე, ტანჯვა კი სულ უფრო ახალი და მრავალფეროვანი იქნება. თუ ანგელოზი ცოდვილს მიუტანდა ამბავს, რომ უფალი გაათავისუფლებს ჯოჯოხეთისაგან, როდესაც იმდენი მილიონი საუკუნე გავა, რამდენი წვეთი წყალიცაა ზღვაში, რამდენი ქვიშის მარცვალიცაა მიწზე, - მაშინაც კი საბრალო ცოდვილი უფრო დიდ სიხარულს შეიგრძნობდა ამ ამბის გამო, ვიდრე ადამიანი, რომელსაც უეცრად გამოუცხადებდნენ, რომ იგი დიდი სახელმწიფოს მეფედაა დადგენილი. ეს სამართლიანია, რამეთუ ცოდვილი იტყოდა: მართალია, მრავალი საუკუნის განმავლობაში ველოდი, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს დადგება დღე, როდესაც ჩემი ტანჯვა დასრულდება. მაგრამ არა! რამდენი საუკუნეც არ უნდა გავიდეს, ჯოჯოხეთი განუწყვეტლივ ხელახლა დაიწყება. ასეთია ჯოჯოხეთი და ჯოჯოხეთის ტანჯვა!
სახელდობრ, სად მდებარეობს ჯოჯოხეთი, ანუ გეენა? არ არის განსაზღვრული მითითება იმის თაობაზე, თუ სად მდებარეობს იგი. ეკლესიის წმიდა მამები ამ საკითხზე სხვადასხვა აზრის არიან. წმინდა ბასილი დიდი და წმინდა ათანასე დიდი წმიდა წერილის სიტყვებზე დაყრდნობით (რიცხვთა 16,30-34; იეზ. 26,20; 31,18) ჯოჯოხეთს დედამიწის სიღრმეში, ქვესკნელში წარმოიდგენდნენ. მაგრამ მეორენი (მაგალითად, წმინდა იოანე ოქროპირი) თვლიდნენ, რომ გეენა ამ სამყაროში არ მდებარეობს. „როგორც შორსაა სამეფო საპყრობილეები და მაღაროები, - ბრძანებს წმინდა იოანე, - ასევე გეენა სადმე, ამ სამყაროსაგან მოშორებით იქნება“. მაგრამ ყველაზე უკეთესია, გავიხსენოთ იგივე ოქროპირის სიტყვები: „გაინტერესებს, სად და რომელ ადგილას იქნება გეენა? მაგრამ რა საქმე გაქვს შენ ამასთან? უნდა იცოდე, რომ იგი არსებობს და არა ის, სად და რომელ ადგილასაა იგი დაფარული. ასე რომ, მისი მდებარეობა კი არ ვეძიოთ, არამედ ის, თუ როგორ დავაღწიოთ მას თავი“.
წმიდა წერილის თანახმად, მრავალი წმინდა მამა და ეკლესიის მასწავლებელი წარმოიდგენდა ცოდვილთა მომავალ ტანჯვას - განსაკუთრებით ღირსი ეფრემ ასური, წმინდა ბასილი დიდი და წმინდა იოანე ოქროპირი.
ღირსი ეფრემ ასური ასე მსჯელობს იმ ტანჯვის შესახებ, რომელიც ცოდვილებს ამქვეყნიური ცხოვრების მიღმა ელით: „როდესაც ცოდვილის სიცოცხლე საზღვარს მიაღწევს, უფლის მიერ გამოგზავნილი მრისხანე ანგელოზი მოითხოვს სულს და იტყვის: „დასრულდა შენი ამქვეყნიური გზა; წადი ახლა სხვა სამყაროში, შენს ადგილას“; ამის შემდეგ ცოდვილი ტოვებს ამქვეყნიურ სიამოვნებებს, რომლით მარადიულად ტკბობის იმედიც ჰქონდა და ანგელოზი წაიყვანს მას ტანჯვის ადგილას, რომლის დანახვაზეც ათრთოლდება, სახეში ხელებს ირტყამს, აქეთ-იქით მიაწყდება და გაქცევას იმედოვნებს. მაგრამ გაქცევა შეუძლებელია, რადგან იგი მაგრად ჰყავთ შეკრული.
მაშინ მისი შემაკავებელი ანგელოზები იტყვიან: „რისი გრცხვენია, საბრალოვ? რატომ ხარ აღშფოთებული და დამწუხრებული? რისი გეშინია, საბრალოვ? რატომ თრთი? თვითონ მოიმზადე ადგილი, რაც დათესე, იმას მოიმკი“.
და კიდევ: „სინანულის დრო გავიდა: აქ სასყიდელი მოგეგება; ახლა მართალნი გვირგვინით არიან შემკულნი, თქვენ კი, ცოდვილნი, ცეცხლის გეენას მიეცემით. ახლა მართალნი გაბრწყინდებიან ცათა სასუფეველში; თქვენ კი, ცოდვილნი, საშინელ უფსკრულში ჩავარდებით; ახლა მართალნი ანგელოზებთან ერთად უგალობენ უფალს, თქვენ კი, ცოდვილნი, ტანჯვისაგან ტირით და კბილებს აღრჭიალებთ, ნანობთ, რომ სინანულის დრო უდარდელობაში გაფლანგეთ“.
მეორე ადგილას ღირსი ეფრემ ასური ასე ბრძანებს მომავალი ტანჯვის შესახებ: „ვინც მიწაზე სცოდავდა, ღმერთს შეურაცხყოფდა და თავის საქმეებს მალავდა, იგი საშინელ უფსკრულში იქნება ჩაგდებული, რომელიც ცეცხლითა და გოგირდით იქნება სავსე. ვინც მრისხანებდა და თავის გულში სიყვარულს არ უშვებდა, სძულდა კიდეც მოყვასი, იგი ეშმაკებს საშინელი ტანჯვისათვის მიეცემა“.
წმინდა ბასილი დიდი ასე გვასწგვლის მარადიული ტანჯვის შესახებ: „ადამიანს, რომელმაც ცხოვრებაში მრავალი ცუდი საქმე ჩაიდინა, აწვალებენ საშინელი და მრისხანე ანგელოზები, რომელთა გამოხედვაც და სუნთქვაც ცეცხლოვანია, თავიანთი სისასტიკის დაღვრემილობისა და კაცთმოძულეობის გამო სახე ღამეს მიუგავთ; შემდეგ იქნება გაუვალი უფსკრული, ღრმა უკუნეთი, ბნელი ცეცხლი, რომელსაც სიბნელეში წვის ძალა აქვს, მაგრამ ნათელს მოკლებულია; შემდეგ რაღაც შხამიანი და ხორცისმჭამელი მატლი, რომელიც ხარბად ჭამს, მაგრამ ვერასოდეს ძღება, ამ ჭამით კი აუტანელ დაავადებებს იწვევს; შემდეგ ყველა ტანჯვაზე უსასტიკესი - მარადიული სირცხვილი“.
მეორე ადგილას იგივე წმინდა მამა ბრძანებს: „როგორი იქნება მდგომარეობა სულისა, რომელიც ასე დაუსრულებლად და დაუთმენლად დაიტანჯება იქ, სადაც ჩაუქრობელი ცეცხლი, მოუკლებლად მღრღნელი მატლი, სიბნელე და ჯოჯოხეთის საშინელი უფსკრული, მწარე ქვითინი, ტირილი და კბილთა ღრჭენაა, ტანჯვას კი დასასრული არა აქვს? ამ ყველაფრისაგან თავის დაღწევა სიკვდილის შემდეგ შეუძლებელია, არც საშუალება არსებობს ამ მწარე ტკივილისაგან თავის დასახსნელად“.
წმინდა ბასილი დიდი ბრძანებს: „ისინი, ვინც ბოროტებას ჩადიოდნენ, შეურაცხყოფისა და სირცხვილისათვის აღდგებიან, რათა დაინახონ საკუთარი სისაძაგლე და ჩადენილი ცოდვის ანაბეჭდი. შესაძლოა, სიბნელეზე საშინელი და მარადიულ ცეცხლზე უარესი იყოს ის სირცხვილი, რომელიც წილად ხვდებათ ცოდვილთ, გამუდმებით რომ ექნებათ თვალწინ ხორცში ჩადენილი ცოდვის კვალი, მსგავსად რაღაც უხილავი საღებავისა, რომელიც მათი სულის ხსოვნაში მუდამ დარჩა.
წმინდა დიმიტრი როსტოველი ცოდვილთათვის განკუთვნილ საშინელ ტანჯვათა რიცხვს მიაკუთვნებს მარადიულ სირცხვილს: „წარმოვიდგინოთ, - ბრძანებს წმინდა მამა, - რომ ვინმე ამხილონ ერთ ცოდვაში თავისივე თანასწორის წინაშე მცირერიცხოვანი ადამიანების თანდასწრებით; როგორ შერცხვება მას! თუ ადამიანი ამხილეს მრავალი ადამიანის წინაშე, თანაც არა ერთ ცოდვაში, არამედ მრავალში - მაშინ სირცხვილი უფრო დიდი იქნება. რას ვფიქრობთ? მაშ, როგორ შეგვრცხვება იმ უკანასკნელ დღესა და ჟამს, როდესაც ჩვენს მიერ ჩადენილი არა ერთი, არამედ ყველა ცოდვა (ჩვენს მიერ ჩადენილი საქმით, სიტყვით თუ გულისხმისყოფით) გამოაშკარავდება და ცხადი გახდება, და არა მხოლოდ ჩვენნაირ ცოდვილთა, არამედ ყველა წმინდანისა და ანგელოზთა დასის წინაშე? ო, როგორ შერცხვებათ მაშინ ცოდვილთ!
იმის შესახებ, თუ რაოდენ საშინელი და აუტანელია ცოდვილთა მომავალი ტანჯვა, წმინდა იოანე ოქროპირი ბრძანებს: „როდესაც ცეცხლის შესახებ გაიგებ, ნუ იფიქრებ, თითქოს იქაური ცეცხლი აქაურს ჰგავდეს: ეს ცეცხლი წვავს და სხვად გარდააქცევს, ის კი, თუ ერთხელ შეიპყრობს ადამიანს, მარადიულად დაწვავს და არასოდეს დამთავრდება, ამიტომაც ეწოდება მას ჩაუქრობელი; რამეთუ ცოდვილნიც უკვდავნი გახდებიან, თანაც არა პატივისათვის, არამედ იმისათვის, რომ ეს მათთვის იქაური ტანჯვის მარადიული თანამგზავრი გახდეს; ამ საშინელების წარმოდგენა კი გონებას არასოდეს შეუძლია, მხოლოდ მცირე უბედურებათა შეცნობის გამოცდილებას ძალუძს ასევე მცირეოდენი წარმოდგენა შეუქმნას ადამიანს იმ დიდ ტანჯვათა შესახებ. თე ოდესმე მოხვდები ზომაზე მეტად გაცხელებული წყლის აბაზანაში, მაშინ წარმოიდგინე გეენის ცეცხლი; თუ ოდესმე ძალზე ცხელ წყალში დაიწვები, გონებით იქაური ალი წარმოიდგინე; მაშინ გაიგებ კარგად ამ განსხვავებას, რამეთუ თუკი აბანო და ცხელი წყალი ასე ტანჯავს და გვაწუხებს, მაშინ რა გრძნობა გვექნება, როდესაც იმ ცეცხლის მდინარეში აღმოვჩნდებით, რომელიც საშინელი სამსჯავროს დადგომამდე წვავს?
და კიდევ: როდესაც იქ წავალთ, ძალზე დიდი სინანულის შემთხვევაშიც კი, ამისაგან არანაირი სარგებელი აღარ გვექნება; რამდენიც არ უნდა ვაღრჭიალოთ კბილები, რამდენიც არ უნდა ვიქვითინოთ და ათასგზის ვევედროთ, თითის წვერიდან არავინ დაგვაწვეთებს ალში გახვეულს - პირიქით, ჩვენ მოვისმენთ იგივეს, რაც სახარებისეულმა მდიდარმა: „შორის ჩუენსა და შენსა დანახეთქი დიდი დამტკიცებულ არს“ (ლუკა 16,26).
აუტანელი ტანჯვისაგან კბილების ღრჭიალს დავიწყებთ, მაგრამ ვერავინ გვიშველის; ხმამაღლა ვიკვნესებთ, როდესაც ალი სულ უფრო მეტად მოგვედება, მაგრამ ვერავის დავინახავთ, გარდა ჩვენთან ერთად დატანჯულებისა და უდიდესი სიცარიელისა. მაშ, რაღა ვთქვათ იმ საშინელებათა შესახებ, რომელიც სიბნელის გამო დააწვება ჩვენს სულს?
როგორი იქნება შედეგი ყველა იმ ტანჯვისა, რომელსაც ცოდვილნი ოდესმე განიცდიან? აი, ასეთი: ტირილი და კბილთა ღრჭენა - „მუნ იყოს ტირილი და ღრჭენაი კბილთაი“ (მათე 8,12), - ბრძანებს წმიდა წერილი, - სასოწარკვეთილება და მარადიული დაღუპვა. წმიდა მოციქული პავლე ნათლად ადასტურებს ცოდვილთა შესახებ: „რომელთა-იგი სასჯელი მიეხადოს, მომსრველი საუკუნოი, პირისაგან უფლისა და დიდებისაგან ძლიერებისა მისისა“ (2 თეს. 1,9). „რომელთა აღსასრული წარწყმედა არს“ (ფილ. 3,19).
ყველა ცოდვილი ერთნაირად დაიტანჯება?
არა. როგორც სასუფელში ნეტარების სხვადასხვა ხარისხები იქნება თითოეულის კეთილი საქმეების შესაბამისად: „კაცად-კაცადმან თავისი სასყიდელი მიიღოს თვისისაებრ შრომისა“ (1 კორ 3,8); და კიდევ: „სხუაი დიდებაი არს მზისაი და სხუაი დიდებაი არს მთოვარისაი და სხუაი დიდებაი არს ვარსკულავთაი, რამეთუ ვითარცა-იგი ვარსკულავი ვარსკულავსა ჰმატს დიდებითა, ეგრეცა აღდგომასა მკუდართასა, დაეთესვის ხრწნილებით და აღდგების უხრწნელებით“ (1 კორ. 15,41-42). ასევე ჯოჯოხეთური ტანჯვის სფეროში სასჯელის სხვადასხვა სახე იქნება. ჩადენილი ცოდვების შესაბამისად, ზოგიერთი ცოდვილი მეტ სასჯელს მიიღებს, სხვანი კი - უფრო ნაკლებს. ეს ჭეშმარიტება თვით უფალმა იესო ქრისტემ გვაუწყა, როდესაც ბრძანა: „მონამან, რომელმან იცის ნებაი უფლისა თვისისა და არა განემზადოს ნებისაებრ მისისა, იტანჯოს იგი ფრიად. ხოლო რომელმან არა იცის და ქმნეს რაიმე ღირსი ტანჯვისაი, იგუემოს მცირედ. რამეთუ ყოველსა, რომელსა მიეცა დიდად, დიდადცა მიეღოს მისგან, და რომელსა მიეცა ფრიად, უმეტესი მოჰხადონ მას“ (ლუკა 12,47-48); ასევე ფარისეველთა შესახებ: „რომელნი შესჭამენ სახლებსა ქურივთასა და მიზეზით განგრძობილად ილოცვენ. ამათ მოიღონ უმეტესი საჯელი“ (ლუკა 20,47); „უმოლხინეს იყოს ქუეყანაი იგი სოდომისაი და გომორისაი დღესა მას სასჯელისასა, ვიდრე ქალაქი იგი“, რომელიც მოციქულთა ქადაგებას არ მოისმენს (მათე 10,15), და „ტვიროსი და სიდონი უმოლხინეს იყოს დღესა მას სასჯელისასა, ვიდრე თქუენ“ - ქორაზინსა და ბეთსაიდას (მათე 11,22). მოციქული პავლე ნათლად ქადაგებდა, რომ საყოველთაო სამსჯავროზე მართალი მსაჯული „მოაგებს კაცად-კაცადსა საქმეთა მათთაებრ“ (რომ. 2,6).
წმიდა წერილზე დაყრდნობით, წმინდა მამები და ეკლესიის მასწავლებლები ქადაგებდნენ, რომ ცოდვილთათვის ტანჯვის სხვადასხვა სახეობა იქნება. ასე, მაგალითად, წმინდა ეფრემ ასური ქრისტესმოყვარეთა კითხვაზე - ყველა ცოდვილი ერთნაირად დაიტანჯება თუ ტანჯვა სხვადასხვანაირი იქნება, პასუხობღა: „ტანჯვის სახეობანი სხვადასხვაა, როგორც სახარებიდან ვიცით, არის ჯოჯოხეთი, სადაც ცოდვილნი მყოფობენ და ჯოჯოხეთის ფსკერი - ყველაზე მძიმე სატანჯველი ადგილი. ამ ტანჯვისათვის განწირულნი იქნებიან ცოდვილნი, თითოეული თავისი ცოდვების შესაბამისად - უფრო მძიმე თუ ცოტა უფრო მსუბუქი, როგორც ბიბლია ბრძანებს: „საკუთარი ავკაცობა დაიჭერს ბოროტეულს და თავისი ცოდვის საკრველებით შეიბოჭება“ (იგავნი 5,22).როგორც განსხვავებულია ცოდვები, ასევე განსხვავდება ტანჯვაც; როგორც სხვადასხვაგვარია აქაური სასჯელი, ასევეა მომავალ ცხოვრებაშიც: ანუ, მრუში სხვაგვარად იტანჯება, მსიძვავი - სხვაგვარად, მკვლელი - სხვაგვარად, განსხვავებულად დაიტანჯებიან ქურდი და მემთვრალე. მათ, ვინც ერესით შესცოდა, ეტყვიან: „ბოროტეული... უფლის დიდებას ვერ იხილავს“ (ისაია 26,10). ერთმანეთთან მტრობაში მყოფნი (თუ ამ მდგომარეობაში გავლენ სხეულიდან) სამსჯავროს დროს აუცილებლად განისჯებიან ამისათვის და უკუნეთ სიბნელესა და მოუკლებელ ცეცხლში იქნებიან, რადგან უგულებელყვეს უფლის მსუბუქი მცნება, რომელიც ბრძანებს: „იყვარიბოდით ურთიერთას“ (იოანე 15,17) და მიუტევეთ „სამეოც და ათ შვიდ გზის“ (მათე 18,22).
როდესაც წმინდა ბასილი დიდი განმარტავს სახარების სიტყვებს: „მეტად დაიტანჯება და იგუემოს მცირედ“ (ლუკა 12,47-48), - აღნიშნავს, რომ „ეს სიტყვები ტანჯვის დასასრულს კი არ აღნიშნავენ, არამედ მათ შორის განსხვავებას. თუ ღმერთი მართლმსაჯულია არა მხოლოდ მართალთა, არამედ ცოდვილთა მიმართაც, რომელიც თითოეულს თავის საქმეთა მათთაებრ მიაგებს, მაშინ ერთი მიიღებს ჩაუქრობელ ცეცხლს, ძალზე ძლიერს ან ცოტა ნაკლებ მტანჯველს, მეორე - მოუკლებელ მატლს, კვლავ ცოტა ასატანს ანდა გაუსაძლისი ტკივილის მომნიჭებელს, თითოეულს დამსახურების შესაბამისად, სხვას კი - გეენას, რომელშიც უეჭველად არის ტანჯვის სხვადასხვა სახეობანი და მეორე, უკუნეთ სიბნელე, სადაც ერთი ადამიანი მხოლოდ ტირის, მეორე კი მძიმე ტანჯვისაგან კბილებს აღრჭიალებს.
თვით უკუნეთი სიბნელე, უეჭველად გვიჩვენებს, რომ მასში არის რაღაც შინაგანიც; და ნათქვამი: „ჯოჯოხეთის ფსკერზე“ - (იგავნი 9,18) გვაფიქრებინებს, რომ ზოგიერთნი, მართალია, ჯოჯოხეთში არიან, მაგრამ არა მის ფსკერზე და ცოტა უფრო მსუბუქად იტანჯებიან. ეს შესაძლოა, აქაც გავარჩიოთ ხორციელი ტკივილებით, რადგან ერთს აწუხებს ციებ-ცხელება შეტევითა და სხვა გამოვლინებებით, მეორეს კი მხოლოდ ციებ-ცხელება აქვს და ისიც არა სხვის მსგავსად; მესამეს, მართალია, ციება არა აქვს, მაგრამ სხეულის რომელიმე ნაწილი აწუხებს, ამ შემთხვევაშიც სხვაზე მეტად ან ნაკლებად“.
წმინდა იოანე ოქროპირი მომავალ ცხოვრებაში დასჯის შესახებ ასე ბრძანებს: „ვინც მეტი სწავლება მიიღო, მან დანაშაულისთვისაც მეტი სასჯელი უნდა მიიღოს. რაც მეტად გათვითცნობიერებულნი და ძლიერნი ვართ, მით უფრო მძიმე იქნება სასჯელი ცოდვისათვის. თუ მდიდარი ხარ, მეტი შეწირულობა გევალება, ვიდრე ღარიბს; თუ გონიერი ხარ, მეტი მორჩილება გმართებს; თუ ძალაუფლება გაქვს, აჩვენე თვალისმომჭრელი დამსახურებანი. ამრიგად, სხვა ყველაფერშიც შენი შესაძლებლობების შესაფერის პასუხს გასცემ. მრავალი კეთილი და ბოროტი საქმეებით იქ წამსვლელს გარკვეულად შეუმსუბუქდება მომავალი ტანჯვა. და პირიქით, ვისაც კეთილი საქმეები არა აქვს და მხოლოდ ბოროტებას წაიღებს, გამოუთქმელად მძიმე იქნება მისი მარადიული ტანჯვა“.
ასევე მსჯელობდა ამის შესახებ ნეტარი იერონიმე: „თუ სოდომი და გომორი უფრო ნუგეშცემული იქნება, ვიდრე ის ქალაქი, რომელიც სახარებას არ მიიღებს, აქედან გამომდინარეობს, რომ ცოდვილთა შორისაც სასჯელი სხვადასხვაგვარი იქნება“.
იგივეს გვასწავლის ნეტარი ავგუსტინეც: „უეჭველია, რომ ცოდვილთათვის განკუთვნილი სასჯელები, დანაშაულის შესაბამისად, სხვადასხვაგვარი იქნება“.
ღვთის სიტყვა გადაწყვეტილად და გარკვევით ბრძანებს, რომ ცოდვილთა ტანჯვა მარადიული და დაუსრულებელი იქნება. თვითონ მაცხოვარმა დაამოწმა, რომ დროებითი სამსჯავროს შემდეგ იგი ეტყვის ცოდვილთ „წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა... და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა“ (მათე 25,41,46).
მოციქული იუდა თავის ეპისტოლეში მარადიულ სატანჯველს ასე ახასიათებს: „ვითარცა სოდომოი და გომოროი და გარემოის მათსა ქალაქები იგი, რომელნი მათდავე სახედ ისიძვიდეს და მიდევნებულ იყვნეს შედგომად ხორცსა უცხოსა, წინა სხენან სახედ, ცეცხლისა საუკუნოისა სასჯელი მიუღებიეს“ (იუდა 1,7). პავლე მოციქული ნათლად გვასწავლის, რომ ცოდვილთ „სასჯელი მიეხადოს, მომსრველი საუკუნოი, პირისაგან უფლისა და დიდებისაგან ძლიერებისა მისისა, რაჟამს მოვიდეს დიდებაი შორის წმიდათა მისთა და საკვირველებად ყოველთა შორის მორწმუნეთა მისთა, რამეთუ სარწმუნო იქმნა წამებაი ჩუენი თქუენდა მიმართ მას დღესა შინა“ (2 თეს. 1,9-10). იოანეს გამოცახდებაში ასევე ვნახულობთ გამოთქმებს, რომელნიც ამ ჭეშმარიტებას ადასტურებენ: „და კუამლი ტანჯვისა მისისაი უკუნითი უკუნისამდე აღვიდოდის, და არა აქუნდეს განსვენებაი დღე და ღამე“ (გამოცხ. იოანესი 14,11), და რომ ეშმაკი და მისი დამხმარენი, რომლებთან ერთადაც წავლენ ცოდვილნი ჯოჯოხეთში, „იტანჯებოდიან დღე და ღამე უკუნითი უკუნისამდე“ (გამოცხ. იოანესი 20,10).
წმიდა წერილში ცოდვილთა ტანჯვა მარადიულად და დაუსრულებლად წარმოგვიდგება. ამ დაუსრულებელი ტანჯვის შესახებ ჯერ კიდევ ისაია წინასწარმეტყველი ბრძანებდა: „მათი მატლი არ მოკვდება და მათი ცეცხლი არ ჩაქრება“ (ისაია 66,24); წმინდა იოანე წინასწარმეტყველი აგრეთვე ბრძანებდა: „შეკრიბოს იფქლი საუნჯესა, ხოლო ბზე დაწუას ცეცხლითა მით უშრეტითა“ (მათე 3,12).
დაბოლოს, თვით მაცხოვარი ტანჯვის დაუსრულებლობას ასე ძლიერად წარმოგვიდგენს: „და უკუეთე დაგაბრკოლებდეს ხელი შენი, მოიკუეთე იგი: უმჯობეს არს შენდა უხელოისა შესლვად ცხოვრებასა, ვიდრე ორთა ხელთა სხმასა და შესლვად გეჰენიასა, ცეცხლსა მას უშრეტსა. სადა-იგი მატლი მათი არა მოაკლდების, და ცეცხლი არა დაშრტების. და უკუეთუ ფერხი შენი დაგაბრკოლებდეს შენ, მოიკუეთე იგი: უმჯობეს არს შენდა მკელობელისა შესლვად ცხოვრებასა, ვიდრე ორითა ფერხითა შთაგდებად გეჰენიასა, ცეცხლსა მას უშრეტსა, სადა-იგი მატლი მათი არა დაესრულების, და ცეცხლი არა დაშრტების. და უკუეთე თუალი შენი გაცდუნებდეს შენ, აღმოიღე იგი: უმჯობეს არს შენდა ერთითა თვალითა შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა, ვიდრე ორითა თვალითა შთაგდებად გეჰენიასა ცეცხლისა უშრეტისასა, სადა-იგი მატლი მათი არა დაესრულების, და ცეცხლი არა დაშრტების“ (მარკ. 9,43-48).
წმიდა წერილზე დაყრდნობით წმინდა მამები და ეკლესიის მასწავლებელნი აღიარებდნენ და ქადაგებდნენ, რომ ჯოჯოხეთის ტანჯვა მარადიული იქნება.
წმინდა პოლიკარპე ტანჯვის მარადიულობის შესახებ ბრძანებს: „შენ მემუქრები დროებითი ცეცხლით, რომელიც მალე ჩაქრება; რამეთუ არ უწყი მომავალი სამსჯავროსა და მარადიული ტანჯვის შესახებ, რომელიც არაწმინდათათვის არის მომზადებული“.
წმინდა კირილე იერუსალიმელი: „ცოდვილი მიიღებს მარადიულ სხეულს, რომელიც ცოდვის გამო დაიტანჯება, რათა მუდამ იწვოდეს დაუსრულებელ ცეცხლში“.
წმინდა ბასილი დიდი ტანჯვის მარადიულობის შესახებ ბრძანებს: „უფალი გადაწყვეტით ამბობს, „და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა“ (მათე 25,46), და გზავნის მათ „ცეცეხლსა მას საუკუნესა, რომელი განმზადებულ არს ეშმაკისათვის და ანგელოზთა მისთა“ (მათე 25,41), მეორე ადგილას კი ცეცხლის გეენას უწოდებს და დასძენს: „სადა-იგი მატლი მათი არა მოაკლდების, და ცეცხლი არა დაშრტების“ (მარკ. 9,44,46,48); ჯერ კიდევ ძველ აღთქმაში ისაია წინასწარმეტყველის პირით ბრძანა, რომ „მათი მატლი არ მოკვდება და მათი ცეცხლი არ ჩაქრება“ (ისაია 66,24); ასეთი მოწმობანი წმიდა წერილში საკმაოდ ბევრია; ამის მიუხედავად, ბევრს თითქოსდა ავიწყდება ღვთის ასეთი სწავლებანი და განსაზღვრებანი და მაინც ფიქრობს, რომ ტანჯვას დასასრული ექნება (ასეთი ფიქრი მათ საშუალებას აძლევს, ადვილად მიეცნენ ცოდვას). ეს, რასაკვირველია, ეშმაკის ერთერთი მახეთაგანია, რამეთუ თუ ოდესმე მარადიულ ტანჯვას დასასრული ექნებოდა, მაშინ, მარადიული ცხოვრებაც, უეჭველია, როდისმე დასრულდებოდა. თუ მარადიული ცხოვრების შესახებ ასეთ რამეს ვერ ვიფიქრებთ, მაშ, რა საფუძველი უნდა გვქონოდა, რომ იგივე გვეფიქრა მარადიული ტანჯვის შესახებ? ტანჯვასაც და სიცოცხლესაც ერთნაირად ჰქვია ერთი სიტყვა: მარადიული.
წმინდა იოანე ოქროპირი ამის შესახებ ბრძანებს: „თუნდაც მრავალი წელი იცოცხლო ისე, რომ შენს ცხოვრებაში არანაირი ცვლილება არ მოხდეს; ეს ხომ არაფერია დაუსრულებელ საუკუნეებთან და იქ განცდილ ტანჯვასთან შედარებით? ამქვეყნად ბედნიერებასაც და უბედურებასაც დასასრული აქვს, თანაც ძალზე სწრაფი, იქ კი ერთიცა და მეორეც დაუსრულებლად გრძელდება და თავისი ხარისხითაც იმდენად განსხვავდება აქაურისაგან, რომ ამის აღწერაც კი შეუძლებელია... თუ ვინმე იტყვის: როგორ უნდა შესცოდოს სულმა ამდენი, თუ ამისათვის იგი საუკუნოდ დაიტანჯება? ასეთმა ადამიანმა იმაზე იფიქროს, რაც აქ ხდება - რაოდენ ხშირად და ხანგრძლღვად ავადმყოფობს მრავალი ადამიანი. და თუ ტანჯვა მაინც დასრულდა, არა იმიტომ, რომ სული სრულიად გამოიფიტა, არამედ იმის გამო, რომ სხეულს მეტი აღარ ძალუძს და სხეულს რომ შესძლებოდა, სულიც ტანჯვას არ შეწყვეტდა. ასე რომ, როდესაც სული უხრწნელ სხეულს მიიღებს, მაშინ ვეღარაფერი შეუშლის ხელს იმას, რომ ტანჯვა დაუსრულებლად გაგრძელდეს... ამიტომ ნუ გვექნება. იმის იმედი, რომ გადამეტებული ტანჯვა გადაღლის ჩვენს სულს, რამეთუ ამ დროს აღარც სხეული განიცდის ამ გამოფიტვას, არამედ სულთან ერთად მარადიულად დაიტანჯება, რასაც დასასრული არა აქვს.
ტანჯვის მარადიულობის წარმოდგენაზე ადამიანური აზრი ირყევა. შეუძლებელია, მასზე უფრო საშინელისა და სულის შემაძრწუნებელის წარმოდგენა. მართლაც, ძნელი წარმოსადგენია, რომ ღმერთმა მარადიული ტანჯვისათვის გაწიროს ცოდვილი, მაგრამ მონანიე სული, რომელმაც ვერ მოასწრო საქმით გაემართლებინა თავისი სინანული და კეთილი საქმეები აღესრულებინა, რომელსაც „სწყურის და შიის სიმართლისათვის“; თვით მაცხოვარი ჰპირდება, რომ სალბუნს დააადებს ამ წყურვილსა და შიმშილს (მათე 5,6).
უეჭველია, რომ რწმენითა და სინანულით ამსოფლიდან გასულ სულებს, რომელთაც საყოველთაო სამსჯავრომდე ვერ მოასწრეს კეთილი საქმეების აღსრულება, შესაძლებლობა აქვთ, გათავისუფლდნენ ტანჯვისაგან ეკლესიის ლოცვით, განსაკუთრებით კი მიცვალებულთათვის შეწირული უსისხლო მსხვერპლით წმინდა მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი უფლის წინაშე მორწმუნეთა ლოცვის კადნიერების შესახებ ბრძანებს: „რაიცა-იგი ვითხოვოთ და უწყით, რამეთუ მოვიღოთ თხოვაი იგი, რომელი ვითხოვეთ მისგან“ (1 იოანე 5,15). ამიტომ იგი შთააგონებს თითოეულ მორწმუნეს, ილოცოს თავისი ცოდვილი ძმისათვის იმის იმედით, რომ უფალი შეისმენს მის ლოცვას. მხოლოდ ერთი სახის ცოდვის შენდობისათვის ლოცვას არ გვასწავლის მოციქული: „უკუეთუ ვინმე იხილოს ძმაი თვისი, რომელი ცოდვიდეს ცოდვასა არა სასიკუდინესა, ითხოვოს და მოსცეს მას ცხორებაი, რომელნი-იგი ცოდვიდენ არა სასიკუდინედ; არს ცოდვაი სასიკუდინე, არა მისთვის ვიტყვი, რაითა-ითხოვოს“ (1 იოანე 5,16).
თვით უფალი მოწმობს იმის შესახებ, რომ კაცთა მოდგმის ყველა ცოდვის მიტევება შესაძლებელია. „ამინ გეტყვი თქვენ: ყოველივე მიეტეოს ძეთა კაცთა ცოდვანი და გმობანი, რაოდენსაცა ჰგმობდნენ“ (მარკ. 3,28). მხოლოდ ერთი ცოდვა არ მიეტევება - სულიწმიდის გმობა: „რომელმან თქუას გმობაი სულისა წმიდისათვის, არა აქუს მიტევებაი უკუნისამდე, არამედ თანამდებ არს იგი საუკუნოისა სასჯელისა“ (მარკ. 3,29; მათე 12,32).
სულიწმიდის გმობა ღვთის მორიგი ჭეშმარიტების ჯიუტი წინაღდგომაა, სრული ურწმუნოება და შეუნანებლობა, მადლის ჯიუტი უარყოფა, შეერთებული ზიზღთან იმ ყოველივეს მიმართ, რაც წმინდა და ღვთისათვის სათნოა (ებრ. 10,26,29); ანდა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სულიწმიდის გმობა არის გასასტიკება ბოროტებაში, მოუნანიებელი ბოროტება, რომელსაც საბოლოოდ დაუკარგავს მადლის მიღების შესაძლებლობა.
ისმება კითხვა - შეუძლია თუ არა ქმნილებას, კერძოდ კი ადამიანის სულს, დარჩეს ასეთ შეუნანიებელ, გასასტიკებულ მდგომარეობაში მარადიულად? არსებობს იმის საფუძველი, რომ ამ კითხვაზე დადებითი პასუხი იქნას გაცემული. ადამიანის სულში შექმნისას ჩადებულია შესაძლებლობა განუწყვეტელი განვითარების, ზრდისა და წარმატებისა; განუწყვეტელი ზრდის ეს შესაძლებლობა მას შეუძლია მიმართოს როგორც სიკეთის, ასევე ბოროტებისაკენ. ადამიანის სიცოცხლის აზრი ღვთის მიმსგავსება, საკუთარ თავში ღვთის სრულყოფილების ასახვაა.
თუ თავისუფალი ქმნილება სწორ ანდა კეთილ მიმართულებას იღებს, მაშინ მასში იხსნება შესაძლებლობა დაუსრულებელი სრულყოფისა სიკეთეში, შეუჩერებელი და მარადიული მისწარაფებისა საკუთარი მიზნისაკენ - ღვთის მიმსგავსებისა და მასთან მჭიდროდ შეერთებისაკენ. სწორედ ასევე, თუ იგი მიიღებს დამახინჯებულ ანდა ბოროტ მიმართულებას, მასში გაიხსნება შესაძლებლობა შეუჩერებელი მისწრაფებისა ბოროტების გზაზე, დამახინჯებული და დაუსრულებელი სწრაფვა თავისი მიზნიდან - ღვთისაგან განშორებულობისაკენ. ღვთისადმი სიყვარული მისკენ დაუსრულებელი სწრაფვით ნელ-ნელა იზრდება, მტკიცდება და ძლიერდება ისე, რომ ბოლოს თავისუფალ არსებობაში ისპობა თვით შესაძლებლობა ბოროტებისა, როგორც შეწყდა იგი ანგელოზებში და შეწყდება სულებში, რომლებიც ამ ცხოვრებიდან რწმენითა და სინანულით გავლენ; ასევე ბოროტებაც, თავის გზაზე დაუსრულებელი წინსვლით გამუდმებით გაიზრდება და გაძლიერდება; ასე რომ, ბოროტებით გასვრილ არსებაში სიკეთის ყოველგვარი შესაძლებლობა ქრება. ასე გაქრა იგი ეშმაკებში; ასევე მოხდება იმ ადამიანთა სულებშიც, რომლებიც ამქვეყნიდან გავლენ და იქ სისასტიკესა და შეუნანებლობაში იქნებიან.
ამრიგად, ადამიანური სულის თვისებით, მისთვის შესაძლებელია და მისი დანიშნულებაა მარადიული წარმატება და სრულყოფილება სიკეთეში; მაგრამ მისთვის შესაძლებელია შენელება და დაუსრულებელი ზრდა ბოროტებაში. ადამიანს ძალები განუწყვეტელი განვითარებისა და საქმიანობისათვის მიეცა; მაგრამ თავისი საქმიანობის გზას ადამიანის თავისუფალი ნება ირჩევს და როგორი გზაც არ უნდა აირჩიოს - სიკეთისა თუ ბოროტებისა - ადამიანს აქვს შესაძლებლობა, იაროს არჩეული გზით დაუსრულებლად და უკან შემოუბრუნებლად.
უნდა ითქვას, რომ მიწიერი ცხოვრების დროს ჩვეულებრივი ადამიანური ბოროტება ცხონებისადმი გულგრილობას ნიშნავს და არა შეგნებულ უარყოფასა და ზიზღს ყოველგვარი მაცხოვნებელი და მადლმოსილი შეწევნისადმი. მოკლედ, ამ ცხოვრებაშივე არსებობს ბოროტების უსაშინლესი ძალის მაგალითები. სიცოცხლის მანძილზე ადამიანს არაფრის სჯერა, ისე ცხოვრობს, თითქოს არც ღმერთი არსებობდეს, არც მომავალი ცხოვრება, დასცინის და აბუჩად იგდებს რწმენას, როგორც სისუსტეს ანდა ოცნებას ანდა, როგორც მოციქული ბრძანებს, „სისხლი იგი აღთქმისაი არაღირსად შეჰრაცხოს, რომლითა განწმიდნა, და სული იგი მადლისაი აგინა?“ (ებრ. 10,29).
დგება სიკვდილი და მის დანახვაზეც კი არ მოდის გონს ადამიანი, მოუნანიებელი რჩება: ეჭვით უყურებს იგი რჩევებსა და რწმუნებებს იმის შესახებ, რომ სიკვდილის წინ შეინანოს ღვთის წინაშე. ასეთ სიძლიერეს მიღწეული გაბოროტება ხანმოკლე მიწიერი ცხოვრების მანძილზე, რასაკვირველია, სწრაფად შეიძლება მომწიფდეს და გაძლიერდეს მოუნანიებელ გამძვინვარებამდე. ამ ცხოვრების გამოცდილებაზე დაყრდნობით ბუნებრივია, ვივარაუდოთ, რომ სული, რომელიც ამ ცხოვრებიდან ბოროტებისაკენ ღრმად ფესვგადგმულ სწრაფვას გაიტანს, იმქვეყნიურ ცხოვრებაშიც გამუდმებით გამოამჟღავნებს ამ სწრაფვას. გამოცდილება უდავოდ ადასტურებს, რომ არაფერია ჩვენთვის იმაზე ძნელი, ვიდრე საყვარელი ცოდვის ამოძირკვა, საკუთარ თავში დაფუძნებული ჩვეულების მოსპობა; არაფერია იმაზე ძნელი, ვიდრე სულში შეზრდილი რწმენის ამოძირკვა და მისი სრულიად საწინააღმდეგოთი შეცვლა.
იმისათვის, რომ ამგვარი გამძვინვარების შესაძლებლობაში დავრწმუნდეთ, საჭიროა, ჩავუკვირდეთ მის შინაგან საწყისსა და არსს. ცოდვა, რომელიც მოუნანიებლობის გამო მარადიული ტანჯვის საწინდარი გახდება, იგივე ცოდვაა, რომლითაც ბოროტების მთავარი დაეცა და მთელი კაცობრიობაც თან ჩაითრია. ესაა სულიერი სიამაყე, ქმნილების კადნიერი სწრაფვა ღვთისაგან დამოუკიდებლობის, მასთან გათანასწორების, საკუთარი თავის გაღმერთებისაკენ.
სწორედ ეს ცოდვა, რომელიც განუწყვეტლივ იზრდება და მტკიცდება სამყაროში მცხოვრებ ზნეობრივ არსებებში, სამყაროს აღსასრულის წინ განცხადდება განსაკუთრებით მძლავრად და საკუთარ თავში აღმოაჩენს აშკარა მტრობას ღვთის წინააღმდეგ, ზიზღს ყველა მისი საჩუქრისა და აღთქმის მიმართ და ქმნილების უგუნურებამდე ამაყ მიზიდულობას ღვთის დიდებისა და ღირსების მიმართ. მაცხოვრის სიტყვით, სამყარო ჰგავს მინდორს, რომელზეც მკის დროს ხორბალთან ერთად სარეველაც იზრდება. მკა სამყაროს აღსასრულია, რომლის დროსაც სამყაროს მინდორზე ხორბალიცა და ღვარძლიც, სიკეთეცა და ბოროტებაც სრულ სიმწიფეს მიაღწევს: ხორბალი ზეციური სამყოფელისთვის, სარეველა კი - ჩაუქრობელი ცეცლხისთვის (მათე 13,38-39).
წმინდა მოციქული პავლე მუქი ფერებით აღწერს სამყაროს აღსასრულის წინ ადამიანთა ზნეობრივ მდგომარეობას: „უკუანაისკნელთა დღეთა, - ბრძანებს იგი, - მოიწინენ ჟამნი ბოროტნი და იყვნენ კაცნი თავის მოყუარე, ვერცხლის მოყუარე, ლაღ, თავმოთნე, ამპარტავან, მგმობარ, მამა-დედისა ურჩ, უმადლო, უღირს, უყუარულ, უწირავ, მასმენელ, უთმინო, დაუმჭირველ, უზავ, უმშვიდებელ, კეთილის მოძულე, შინა-განმცემელ, წარმდებ, აღზუავებულ, გულის თქუმის მოყუარე უფროის, ვიდრე ღმერთის მოყუარე“ (2 ტიმ. 3,1-4).მაგრამ სიკეთის ეს ამაყი და ქედმაღალი მტრები, რომელთაც ღვთისმოსაობის ძალა არ ექნებათ, დაიწყებენ ღვთისმოსაობის სახის ანდა პიროვნების წარმოჩინებას (2 ტიმ. 3,5).
უშუალოდ სამყაროს აღსასრულის წინ ბოროტება ღვთისმოსაობის ყოველგვარ ნიღაბს მოიხსნის ანტიქრისტეს სახეში. „კაცი იგი უსჯულოებისაი, შვილი იგი წარსაწყმედელისაი“ მოვა ღვთის აშკარა მტრად, ღვთისმგმობი კადნიერებით უარყოფს ყოველგვარ დამოკიდებულებას ღმერთზე და მისდამი ყოველგვარ თაყვანისცემას (2 თეს. 2,3-4). რასაკვირველია, ასეთი ამპარტავანი ღვთისმგმობი სულითა და ღვთისადმი სიძულვილით იქნებიან განმსჭვალულნი მისი მიმდევრებიც (იხ. ლუკა 18,8; მათე 24,12).
ღვთის მიმართ ასეთი საშინელი გამძვინვარებული მტრობისა და სიძულვილის მდგომარეობაში ღვთის მოუნანიებელი მტრები ტანჯვის ადგილას ჩავარდებიან. მოუნანიებელი ის გაბოროტებაა, რომელიც არასოდეს შერბილდება, არამედ მარადიულად გაგრძელდება და მუდმივად გაიზრდება და განმტკიცდება. ვიცით, რომ თუ ადამიანი ამქვეყნიური ხანმოკლე ცხოვრების მანძილზე მთელი არსებით მიეცემა რაიმე ვნებას, იგი გადაულახავი გახდება, სრულიად მოიცავს ადამიანის გონებასა და ნებას. ამპარტავნება კი, განსაკუთრებით სულიერი, ყველაზე ჯიუტი და დაუძლეველია ადამიანურ ვნებათა შორის. შეუძლებელია იმის წარმოდგენა, რა განზრახვით შეიძლება, ღვთის მიმართ ფესვგადგმული და ამპარტავანი მტრობა გადაიზარდოს ოდესმე ჭეშმარიტ თავმდაბლობასა და საკუთარი შემოქმედის წინაშე არარაობის მოკრძალებულ შეგრძნებაში.
ღვთის წინააღმდეგ გამძვინვარებული არსება გმობს მის ძღვენსა და აღთქმებს, დასცინის რწმენასა და ლოცვას და სამარცხვინო სისუსტედ თვლის მას. განა შესაძლებელია, რომ ასეთი არსება, რომელიც ამაყად გმობს თვით ღვთის მრავალრიცხოვან ძღვენს, შეურიგდეს უფალს იმ ტანჯვის გამო, რომელშიც იგი შთაგდებული იქნება ღვთის სამართლიანი მართლმსაჯულების გამო? რასაკვირველია, სასჯელს ან ტანჯვას შემარბილებელი და გონსმომყვანი ძალა აქვს, მაგრამ მხოლოდ იმ სულებზე, რომლებიც ბოროტებით არ გაუხეშდნენ, რომლებიც თავიანთ მიწიერ სიყვარულში დამარცხებულნი მიმართავენ ღმერთს და მასში ეძიებენ ნუგეშსა და განსვენებას.
მაგრამ როგორ მოქმედებს სასჯელი ან ტანჯვა ბიწიერ და უპატიოსნო ადამიანზე? ის კი არ არბილებს მას, არამედ უფრო ამძვინვარებს. ტანჯვის უღელქვეშ მისი ადრინდელი სიცივე ღვთის მიმართ, ჩვეულებისამებრ, მტრულ გრძნობაში, სიძულვილში, ღვთის გმობაში გადაიზრდება. ასეთივე გავლენა ექნება ჯოჯოხეთურ ტანჯვასაც გამძვინვარებულ ცოდვილებზე. მიწაზეც ხილულია იმის მაგალითები, რომ ამაყი ადამიანი არათუ უარს ამბობს მადლზე, არამედ საკუთარ თავს სწირავს მძიმე გასაჭირისა და სიღატაკისათვის მხოლოდ იმის გამო, რომ თავისი სიმაყე არ დაამციროს ანდა დამოკიდებული ან დაქვემდებარებული არ გახდეს ვინმეზე, რომელიც საკუთარ თავზე უარესად თუ არა, არაფრით თავისზე აღმატებულად არ მიაჩნია.
სიმაყის გამო განცდილ გასაჭირსა და სიღარიბეში ამპარტავანი ადამიანი თავისებურ კმაყოფილებასაც განიცდის, როგორიც აქვს ადამიანს ძვირფასი და მძიმე მსხვერპლის დროს, რომელსაც საკუთარი მრწამსის წინაშე გაიღებს. თუკი ასეთი ჯიუტია ამპარტავნება მიწაზე, განა უფრო დამთმობი გახდება იგი ჯოჯოხეთში, ღვთის წინააღმდეგ გამძვინვარებულ არსებებს შორის? ღვთაებრივი ყოვლისშემძლეობის შესახებ აზრსაც არ ძალუძს შეასუსტოს ღვთისადმი გამძვინვარების გრძნობა გამოუსწორებელ ცოდვილებში. ეს აზრი მხოლოდ გაამძაფრებს მათ გამძვინვარებას. ამით ისინი მხოლოდ საკვებს მისცემენ თავიანთ შემეცნებაში საკუთარ დაუმორჩილებლობასა და აშკარა მტრობას იმასთან, რომლის ყოვლისშემძლეობასაც საზღვარი არ გააჩნია.
ამრიგად, თუ გონიერ არსებას მარადიულად შუძლია დარჩეს ღმერთთან შეურიგებელ მტრობაში, მაშასადამე, როგორც ქმნილება, რომელსაც არ ძალუძს ნეტარი ერთობა ღმერთთან, უნდა განეშოროს მას და როგორც ბოროტი არსება, უნდა შემოიფარგლოს თავისი ბოროტი საქმიანობით; იგი მარადიულად დამწყვდეული იქნება უკუნეთში იმიტომ, რომ ასეთი არსების ბოროტებაც მოუნანიებელი და შეურიგებელია, რომელიც არასოდეს დასრულდება, არამედ მარადიულად გაგრძელდება და განმტკიცდება.
მიწიერ და დროებით დამნაშავეთა სამყაროში ადამიანი, რომელიც გამოსწორების არავითარ ნიშანწყალს არ ამჟღავნებს, განიდევნება საზოგადოებიდან ანდა მას სამუდამოდ დააპატიმრებენ და იგი განწირულია ე.წ. პოლიტიკური სიკვდილისათვის. ადამიანური მართლმსაჯულება თვლის, რომ ეს სრულად კანონიერი და სამართლიანია. მაშ, რა არის უსამართლობა იმაში, რომ ღვთის მარადიულ სამეუფოში გამოუსწორებელი დამნაშავე განიდევნება იმ სამეუფოდან და სამუდამოდ დაემწყვდევა ჯოჯოხეთურ საპყრობილეში? ასე რომ, ღვთის მარადიული და მოუნანიებელი მტრებისათვის უნდა იყოს მარადიული ტანჯვა ისევე, როგორც მიწაზე გამოუსწორებელი დამნაშავეებისათვის აუცილებელია სამუდამო განდევნა ან პატიმრობა.
თუ ადამიანის სული, დაცემული უსხეულო სულების მსგავსად, შესაძლოა, სამუდამოდ დარჩეს მძვინვარე მდგომარეობაში და თანდათანობით ემატებოდეს ღვთის მიმართ გაბოროტება და სიძულვილი, მაშინ ზემოთ მოყვანილი საწინააღმდეგო აზრი ტანჯვის მარადიულობის შესახებ აზრს კარგავს. ამ სწავლების მოწინააღმდეგენი ცდილობენ, წინააღმდეგობაში მოიყვანონ იგი ღვთის თვისებებთან, სიბრძნესთან, მჭვრეტელობასთან და ა.შ. მაგრამ ოდნავაც არ აქცევენ ყურადღებას ადამიანური სულის ბუნებას, მაშინ, როდესაც ამავე ბუნებაშია განსაკუთრებულობა, რომელსაც ძალუძს, ადამიანი აცხოვნოს ან დაღუპოს კიდევაც.
მოწინააღმდეგენი აპროტესტებენ: თუ მარადიული ტანჯვა იქნება, მაშინ ღმერთი, მათი აზრით, ვერ აღწევს ქმნილების მიზანს ანდა, სრულად ვერ აღწევს მას. მაგრამ განა შესაძლებელია მიზნის ასეთი მიუღწევლობა ყოვლისშემძლე ღვთის სიბრძნისათვის? მართალია, უფალმა მოუწოდა ყოფიერებისაკენ გონიერ და თავისუფალ არსებებს თავისთან მარადიული და ნეტარი ერთობისაკენ, მაგრამ თუ ღმერთი თავისუფალ არსებებს ქმნის, მაშინ ამ თავდაპირველ მიზანს იგი ქმნილებათა თავისუფლებაზე დამოკიდებულს ხდის. თავისუფლება შემოქმედის საჩუქარი და ქმნილებათა დიდი უპირატესობაა. მის გარეშე შეუძლებელია ქმნილებათა ზნეობრივი ნეტარი შეერთებაც ღმერთთან და მათი მის მიმართ სიყვარულიც, როგორც გულითადი და ძალდაუტანებელი მისწრაფება.
თავისუფალი ქმნილება თავისუფლად უნდა მიდიოდეს მისთვის მითითებული მიზნისაკენ, რაიმე გარეშე გაურკვეველი ძალდატანების გარეშე. მაშინ უფალი, რომელიც არ აკლებს თავის წყალობას, არასოდეს ატანს ძალას ქმნილებათა თავისუფლებას მხოლოდ თავისი ყოვლისშემძლეობით არც ძალდატანებით აცხოვნებს იგი ადამიანს. აქედან გამომდინარე, ღვთის ყოვლისშემძლეობა არ არის დამნაშავე იმაში, თუ თავისუფალი ქმნილება მისთვის დასახული მიზნისაკენ არ მიისწრაფის. ყოვლისშემძლეობას ყოველივე ძალუძს, მაგრამ არ არღვევს ღვთის ზნეობრივ მეუფებას, მთელ სამყაროს არ აქცევს მანქანად, რომელიც აუცილებლობის ძალით მოძრაობს, არ ართმევს არსებებს იმ უპირატესობას, რომელთა შედეგადაც მათ, ღირსი მარკოზ ეფესელის სიტყვისაებრ, მხოლოდ საკუთარი თავის მართვა კი არ ძალუძთ, არამედ ყოვლისშემძლე უფალთან მიმსგავსებაც; ეს უპირატესობა ისევე აუცილებელია გონებითა და სიტყვით დაჯილდოვებულ ქმნილებათავის, როგორც სუნთქვა ცხოველთათვის. „ნუთუ ყველა ქმნილებათაგან მხოლოდ ჩვენ ვიქნებით უმადურნი და გავკიცხავთ საკუთარ ბუნებას, - ასკვნის წმინდა მარკოზი, - რამეთუ ვუწყით და, გარკვეულწილად, თვითონ განვსაზღვრავთ საკუთარ მოვალეობებს? ეს იმის მსგავსი იქნებოდა, მთელი სამყაროს მეფედ დადგენილ ადამიანს პორფირი და გვირგვინი რომ მოეხსნა და უწესო და გარყვნილი ცხოვრება დაწყო, შემდეგ კი, როდესაც ამის გამო ტახტიდან ჩამოაგდებდნენ, საკუთარ თავზე კი არ ეწუწუნა, არამედ იმაზე, ვინც მას ძალაუფლება მიანიჭა“.
ღვთის სიბრძნე მოითხოვს, რომ თავისუფალ ქმნილებას საკმარისი საშუალება ჰქონდეს მის მიერ დასახული მიზნის მისაღწევად. უდანაშაულო ადამიანს საკმაოდ ბევრი საშუალება ჰქონდა ბოძებული და კიდევ უფრო მეტი ნიჭი - ცოდვიდან აღმდგარ ადამიანს. წმინდა პეტრე მოციქული ბრძანებს, რომ უფალმა ჩვენმა იესო ქრისტემ ღვთაებრივი ძალით „საცხორებელად მოგვანიჭა ჩუენ მეცნიერებითა მისითა, რომელმან-იგი მიჩინნა ჩუენ თვისსა მას დიდებასა და სათნოებასა“ (2 პეტრე 1,3). აქედან გამომდინარე, ყოვლისშემძლე უფალი როდია დამნაშავე იმაში, თუ თავისუფალი ქმნილება, რომელსაც ცხონებისა და ნეტარების ყველა საშუალება გააჩნია, კი არ ღებულობს ამ საშუალებებს, არამედ უარყოფს მათ (იხ. ებრ 10,29) და ამით უსპობს საკუთარ თავს ნეტარების საშუალებას. განა დამნაშავეა მამა, რომელმაც ყველა საშუალება უბოძა შვილს ცხოვრების კეთილმოწყობისათვის, მან კი მთელი ქონება მრუშობაში დახარჯა და სიღატაკეში ჩავარდა?
ამრიგად, გამძვინვარებულ ქმნილებათა მარადიული ტანჯვა სულაც არ ეწინააღმდეგება არც უფლის ყოვლისშემძლეობას, არც მის სიბრძნეს. ღმერთი თავისი ქმნილების მიზანს აღწევს იმ ზომით რის შესაძლებლობასაც ქმნილებათა თავისუფლება იძლევა; აქედან გამომდინარე, მას სრულად აღწევს, რადგან ღვთის გონებაში თავდაპირველად ეს მიზანი უპირობო როდი იყო, არამედ ქმნილებათა თავისუფლებით იყო განპირობებული.
ზოგიერთს მარადიული ტანჯვა ადამიანის გამოსყიდვის შემდეგ შეუძლებლად მიაჩნია. ისინი ამბობენ: „ნუთუ მაცხოვრის დამსახურება ღვთაებრივი მართლმსაჯულების წინაშე ვერ გადაფარავს ადამიანის ყველა შეცოდებას? ნუთუ ძე ღვთისას მიერ გამომსყიდველი მსხვერპლის გაღების შემდეგ ზოგიერთი ადამიანი მაინც გაიწირება მარადიული ტანჯვისათვის?“
ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ძნელი არ არის. მაცხოვრის მიერ ადამიანთა ხსნისათვის გაღებული მსხვერპლი მართლაც უსაზღვროდ აღემატება ყველა ადამიანურ ვალს ღვთის წინაშე. რაოდენ მძიმე და ურიცხვიც არ უნდა იყოს ადამიანთა ცოდვები, ისინი ქრისტეს გამომხსნელი ღვაწლის განუსაზღვრელ სისრულესთან შედარებით იგივეა, რაც ზღვაში წვეთი. „სადა-იგი განმრავლდა ცოდვაი, მუნ უფროისად გარდაემატა მადლი“ (რომ. 5,20). მაგრამ მაცხოვრის მიერ ჩვენთვის მონიჭებული მადლი ადამიანის აუცილებლად და ძალით მაცხოვნებელი ძალა არ არის. მადლი ძალდატანებით არ მოქმედებს. ღირსი იოანე დამასკელი ბრძანებს: „ღმერთი არ აიძულებს ღვთისმოსაობას და არც ძალით გამოჰგლეჯს ადამიანს სიკვდილს“.
მადლი ადამიანისაგან თავისუფალ თანხმობას, თანაგრძნობასა და დახმარებას ითხოვს. მისი გზა ადამიანმა ცხონების სურვილითა და ცოდვების სინანულით უნდა მოამზადოს, რწმენით მიიღოს, უკიდურეს შემთხვევაში, მისკენ მომავალს გულის კარი მაინც არ ჩაუკეტოს (გამოცხ. 3,20), მოსულს წინააღმდეგობა არ გაუწიოს, არ ჩააქროს და როცა უკვე მოვა, შეურაცხყოფა არ მიაყენოს (საქ. მოც. 7,51; 1 თეს. 5,19; ეფ. 4,30). როგორ მოიქცეს მადლი გამძვინვარებულ ცოდვილებთან, რომლებსაც არც რწმენა აქვთ, არც სინანული, მაგრამ ამაყად უარყოფენ მადლმოსილ საშუალებებს და კვლავ ჯვარს აცვამენ ძე ღვთისას, „რომელმან ძე ღმრთისაი დათრგუნოს და სისხლი იგი აღთქუმისაი არა-ღირსად შეჰრაცხოს, რომლითა განწმიდნა, და სული იგი მადლისაი აგინა?“ (ებრ. 6,6; 10,29).
კაცთა მიერ ფეხქვეშ გათელილი მაცხოვრის სისხლი, მათ მიერვე უარყოფილი და შეურაცხყოფილი მისი მადლი ღვთს წინაშე იღაღადებს და მათ დანაშაულს გააღრმავებს. ამრიგად, მაცხოვრის ფასდაუდებელი დამსახურებაც კი ვერ აცხოვნებს გამძვინვარებულ ცოდვილებს; არა იმიტომ, რომ ქრისტეს გამომხსნელ ღვაწლს ამის ძალა არ აქვს, არამედ იმიტომ, რომ თვითონ ისინი ნებაყოფლობითი სიჯიუტით ართმვვენ საკუთარ თავს მაცხოვრის დამსახურებით მოპოვებულ და ბოძებულ ძღვენში მონაწილეობის შესაძლებლობას.
ზოგჯერ ცდილობენ, ტანჯვის მარადიულობის ურწმუნოება დააფუძნონ ღვთის მართლმსაჯულებაზე, მადლსა და ყოვლისმჭვრეტელობაზე. ისინი ამბობენ: „სამართლიანია, რომ მიწიერი ცხოვრების ხანმოკლე ცოდვების გამო ადამიანი დაისაჯოს მარადიული ტანჯვით?“ მაგრამ: „ცოდვის ხანგრძლივობის გამო კი არ განისჯებიან, არამედ ცოდვის ბუნების გამო“, - ბრძანებს წმინდა იოანე ოქროპირი. ამასთან ერთად, მარადიულ ტანჯვას მიეცემიან არა მხოლოდ მიწიერი ცხოვრების დროებითი ცოდვები, რომლებიც ღრმად აზიანებენ და ამძვინვარებენ სულს, არამედ გაცილებით უფრო ღრმად მოუნანიებელი გაბოროტება და შეურიგებელი სიძულვილი სიკეთისადმი; ასე რომ, მარადიული სატანჯველი თანმხლები მოვლენაა ქმნილების გამძვინვარებულისა და ცოდვაში დაუსრულებელი მყოფობისა.
ამბობენ: „ღმერთი მადლი და სიყვარულია. როგორ შევუთავსოთ ღვთის მადლს მარადიული ტანჯვა ქმნილებათა, რომლებიც მადლით ყოფიერებისათვის არიან მოწოდებულნი?“ მართლაც, თვით უფალი მოწმობს, რომ მისი სიყვარული ადამიანისადმი უფრო ძლიერია, ვიდრე დედის სიყვარული თავისი ჩვილის მიმართ (იხ. ის. 49,15) ანდა მამის სიყვარული საკუთარი ძის მიმართ (იხ. მათე 7,9-10). ყოველივე ის, რაც ხორციელ მამას შეუძლია, გააკეთოს თავისი შვილის აღზრდისა და განათლებისათვის, სრულიად არაფერია იმ საშუალებებთან შედარებით, რომლებიც ღმერთმა გამოიყენა ადამიანის განბრძნობისა და ცხონებისათვის.
ყოველივე ამასთან ერთად, მოიძებნებიან არსებანი, რომლებიც უარყოფენ ამ მაცხოვნებელ და მადლმოსილ საშუალებებს, ჩაახშობენ საკუთარ თავში სიკეთის მარცვალს და სამუდამოდ დარჩებიან გამძვინვარებულ ბოროტებასა და ღვთის მტრობაში. ნუთუ ასეთ ქმნილებებზეც უნდა გადმოაფრქვიოს ღმერთმა თავისი მადლი და წყალობა? ხომ არ იქნებოდა ეს სიწმიდის მიცემა ძაღლებისათვის და მარგალიტის დაყრა ღორთათვის (რასაც უფალი მოციქულებს უკრძალავს)? (იხ. მათე 7,6). კიდევ შეიძლებოდა, რომ საღვთო მადლი გარდამოსულიყო ცოდვილებზე, რომლებიც ცოდვაში ვარდებიან ადამიანური უძლურებით, უნებლიედ; ცოდვილებზე, რომლებიც ინანიებენ თავიანთ ნებსით თე უნებლიე შეცოდებებს და შენდობასა და შეწყალებას ითხოვენ; მაგრამ მარადიული ტანჯვისათვის განისჯებიან შეუნანიებელი ცოდვილები, ღვთის მტრები, საღვთო მადლისა და წყალობის მოძულენი. რასაკვირველია, მათი დაღუპვა ღმერთზე როდია დამოკიდებული; ღვთის მადლი იხსნიდა, თუკი ისინი მოისურვებდნენ ცხონებას. საღვთო მადლი მისი ნების ისეთი თვისებაა, რომლითაც უფალი უცხადებს მადლის სისრულეს ყველა ქმნილებას, რამდენსაც ის დაიტევდა თავისი ბუნებით.
რა შეუძლია გააკეთოს საღვთო მადლმა ისეთ არსებებთან, რომლებმაც თვითონ მოუსპეს საკუთარ თავს სულიერი მადლის მიღების შესაძლობლობა და ამაყადაც უარყოფენ მას? მხოლოდ ღვთის მადლს ძალუძს, დაუტოვოს მათ არსებობა, რომელიც თვითონვე ამოავსეს უღონო გაბოროტებითა და ტანჯვით.
მაგრამ, - ამბობენ ისინი, - უფალმა უწყოდა ბედკრულ არსებათა ასეთი ხვედრი, მაშ, რატომღა შექმნა ისინი? განა უმჯობესი არ იქნებოდა, საერთოდ არ ყოფილიყვნენ, ვიდრე მარადიულ ტანჯვაში ეარსებათ? წარმოიდგინეთ, რომ მამას ათი ვაჟიშვილი ჰყავს. მათგან ცხრა გონიერი, ღვთისმოსავი, სრულიად ბედნიერია, მამას პატივით ემსახურება და საზოგადოებასაც ამშვენებს. მაგრამ მეათე შვილი დაღუპული და გამოუსწორებელია, ბიწიერი ცხოვრება დაიწყო, დანაშაულები ჩაიდინა და სამუდამოდ განიდევნა საზოგადოებიდან.
ამ საბრალოს დაღუპვის მიუხედავად, განა შეიძლება, ამ ცხრა გონიერი და ღვთისმოშიში შვილის მამას ბედნიერი ვუწოდოთ? რასაკვირველია, მამისთვის მწარეა ერთი შვილის დაკარგვაც კი, მაგრამ არაბუნებრივია იმის ფიქრი, რომ მამას არ უხაროდეს ცხრა შვილის ბედნიერება და სრულყოფილება, წუხდეს ერთის გამო და ნანობდეს, რომ იგი გააჩინა ამქვეყნად; წინასწარაც რომ სცოდნოდა თავისი ვაჟიშვილების ბედი, განა შეიძლებოდა, ერთი მათგანის გამო ცხრის გაჩენაზე უარი ეთქვა?
ეს მაგალითი გარკვეული მსგავსებაა შემოქმედის დამოკიდებულებისა ქმნილების მიმართ რასაკვირველია, ღმერთმა სამყაროს შექმნამდე უწყოდა იმ ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც ეშმაკთან და მის ანგელოზებთან ერთად მარადიულ სატანჯველში ჩავარდებოდნენ; მაგრამ უფალმა ისიც განჭვრიტა, რომ მრავალი ადამიანი სასუფევლის მარადიული ნეტარებით დატკბებოდა. თუკი ღვთის მიერ განჭვრეტილ გამძვინვარებულ ცოდვილთა დაღუპვას შეეძლებოდა შეჩერება შემოქმედებითი მადლისა, რომელსაც გონიერი ქმნილებების შექმნა სურდა, მაშ, ღვთის მიერვე განჭვრეტილ მართალთა და ცხონებულთა ნეტარებას რატომ არ შეეძლო წაექეზებინა იგი შექმნისაკენ? „ასეთ შემთხვევაში, - აღნიშნავს წმინდა იოანე დამასკელი, - ბოროტება ღვთის მადლზე გაიმარჯვებდა“.
„უფალმა უწყოდა, - ბრძანებს წმინდა იოანე ოქროპირი, - რომ ადამი დაეცემოდა; მაგრამ ისიც იცოდა, რომ მისგან წარმოიშვებოდა აბელი, ენოსი, ენოქი, ნოე, ილია, წარმოდგებოდნენ წინასწარმეტყველნი, სამყაროს დამამშვენებელი საოცარი მოციქულები, ღმერთშემოსილი მოწამენი, რომელთაგანაც ღვთისმოსაობა გარდამოედინებოდა“.
რაც შეეხება იმას, თითქოს გამძვინვარებულ ქმნილებათა მარადიული ტანჯვა ღვთის ქმნილებებს ლაქას სდებს, ყოველი კეთილგონიერი ადვილად დაეთანხმება იმ აზრს, რომ მარადიული ტანჯვა არანაირად არ ეწინაააღმდეგება არც ღვთაებრივ ყოვლისშემძლეობას, არც მის სიბრძნეს. მისმა სიბრძნემ ადამიანს ცხონების ყველა საშუალება მისცა; მისი ყოვლისშემძლეობა არ არღვევს ქმნილების თავისუფლებას, რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა ქმნილებების ზნეობრივი მეუფება და ნეტარება ღვთის სიყვარულთან კავშირში. გონიერთა და თავისუფალთაგან ვინ მოისურვებს, რომ ღმერთმა იგი არაცნობიერ მანქანად გადააქციოს?
ამბობენ, რომ მარადიული ტანჯვა, როგორც სასჯელი, რომლის მიზანიც დასჯილთა გამოსწორება არ არის, უმიზნო სისასტიკე და ღვთისთვის შეუფერებელი შურისძიებაა. მაგრამ რას იტყოდა ადამიანური მართლმსაჯულება, მის წინაშე ასეთი წარმოსახვა რომ წარმოედგინათ: საზოგადოებაში არსებობენ გამძვინვარებული და გამოუსწორებელი დამნაშავენი; მათ არანაირი სასჯელი არ გამოასწორებთ; მაშასადამე, მათზე დადებული სასჯელი უმიზნო და უშედეგო სიმკაცრეა? აქედან გამომდინარე, ასეთი ავაზაკები ყოველგვარი სასჯელის გარეშე უნდა გათავისუფლდნენ და მათ მოქმედების სრული თავისუფლება უნდა მიეცეთ? ადამიანური მართლმსაჯულება ეყრდნობა სიმართლის გარდაუვალ და ყველას მიერ აღიარებულ კანონებს და არა მხოლოდ წირავს ბოროტმოქმედს სამუდამო განდევნით ან პატიმრობით, არამედ ძალიან დიდი დანაშაულისათვის მისთვის სასიკვდილო განაჩენიც გამოაქვს. ამასთან, რასაკვირველია, დამნაშავის გამოსწორება მხედველობაში მიღებული არ არის.
სამართლიანობის კანონი მოითხოვს, რომ მისი დარღვევისათვის სანაცვლო მიეზღოს, დამოუკიდებლად სხვა მიზნებისა, როგორიცაა, მაგალითად, დასჯილის გამოსწორება, სხვების შეშინება და ა.შ. ეს მიზნები, შესაძლოა, არც კი იყოს; მაგრამ სასჯელის პირდაპირი მიზანი დანაშაულისთვის სანაცვლოს მიგებაა, რომელსაც მართლმსაჯულების კანონი მოითხოვს. თვითონ დამნაშავეც საკუთარ შემეცნებაში იღებს მისთვის დადებულ სასჯელს არა როგორც გამოსასწორებელ ღონისძიებას (თუმცა იგი შესაძლოა, ყოფილიყო ასეთი ზომა), არამედ როგორც კანონის დარღვევისათვის მიგებულ სანაცვლოს.
დაბოლოს, პავლე მოციქულის სიტყვებში ცდილობენ, იპოვონ ქადაგება ყველა ქმნილების დიდებისა და ნეტარების მდგომარეობაში საყოველთაო აღდგომის შესახებ. ღვთის დიდების სამეუფოს დასაწყისში, - ბრძანებს მოციქული, - „ყოვლად ყოველსა შინა“ (1 კორ. 15,28). ხოლო სადაც ღმერთია, იქვეა სინათლე, ცხოვრება და ნეტარება. და მაინც ამბობენ: „სად იქნება გეენა, თუ ღმერთი ყველგან იქნება?“ მაგრამ იმას, რომ მოციქული საყოველთაო აღდგომის მქადაგებელი არაა, იგი თვითონ მოწმობს, როდესაც ბრძანებს, რომ უკანასკნელ სამსჯავროზე „რომელთა-იგი არა იციან ღმერთი და რომელნი-იგი არა დაემორჩილებიან სახარებასა მას უფლისა ჩუენისა იესო ქრისტესსა, რომელთა იგი სასჯელი მიეხადოს, მომსრველი საუკუნოი, პირისაგან უფლისა და დიდებისაგან ძლიერებისა მისისა“ (2 თეს. 1,8-9).
საკუთარ თავს ხომ არ შეეწინააღმდეგება მოციქული? მართალია, სადაც ღმერთია, იქვეა სინათლე, ცხოვრება და ნეტარება, მაგრამ მხოლოდ მათთვის, ვისაც ამის სახილველი თვალი აქვთ (იხ. რომ. 11,8,10) და აქვთ წმინდა გული, რომელთაც ძალუძთ იცხოვრონ ღმერთში და დატკბნენ ღვთის ჭვრეტის ნეტარებით (იხ. მათე 5,8). ბუნებრივი ნათელი დაავადებულ თვალთათვის მძიმე და აუტანელია - იმდენად აუტანელია ღვთაებრივი ბრწყინვალება ცოდვით დამძიმებულ სულთათვის. წმინდა გულის მქონეთათვის ღმერთი მართლაც სინათლე და სიცოცხლეა, ცოდვით დაბინდულთათვის კი - „ღმერთი ჩუენი ცეცხლ განმლეველ არს“ (ებრ 12,29). მაშინ, როდესაც პირველნი ღვთის ჭვრეტაში დაუსრულებელ ნეტარებას მიიღებენ, უკანასკნელთ ღვთის შესახებ მხოლოდ აზრიც კი საშინელებასა და თრთოლას მოჰგვრის (იაკ. 2,19).
„დაე, იყოს ღმერთი ყოვლად ყოველსა შინა, მაგრამ ამით ნეტარნი როდი იქნებიან ნეტარების ვერშემძლებელნი და უღირსნი. ბუნებრივი ნათელი განანთლებს ხილული სამყაროს ყველა საგანს, მაგრამ ამით გამჭვირვალე და ბრწყინვალე როდი ხდება ბნელი და შუქგაუმტარი სხეულები“.
ასე რომ, ჯოჯოხეთური ტანჯვის მარადიულობის შესახებ სწავლება, გონიერი მსჯელობის თანახმად, არანაირად არ ეწინააღმდეგება არც საღვთო მადლს, არც მართლმსაჯულებას, არც სიბრძნეს, არც ყოვლისშემძლეობას, არც ყოვლისმჭვრეტელობას. უფლის სიტყვები: „წავიდენ ესენი (ცოდვილნი) სატანჯველსა საუკუნესა“ (მათე 22,49) იმდენად ნათელი და განსაზღვრულია, რომ შეუძლებელია მათი რაიმე სახის განმარტება, გარდა ზედმიწევნითისა. ამიტომაც მართლმადიდებელ ეკლესიას ყოველთვის სწამდა და სწამს, რომ ცოდვილთა ტანჯვა მარადიული და დაუსრულებელი იქნება.
თარგმნა ხათუნა რაქვიაშვილმა
რედაქტორი: მღვდელი თეოდორე გიგნაძე