სათნოებათმოყვარეობა

პირველი წიგნის პირველი ნაწილი

წმიდა ანტონი დიდი

შეგონებანი ადამიანთა ზნეობისა და სასიკეთო მოღვაწეობის შესახებ

1. ადამიანები “მოაზროვნეებად” არამართლმნიშვნელოვნად იწოდებიან, რადგან არ არიან მოაზროვნეები ძველ ბერძენთა სიტყვებისა და წიგნების შემსწავლელნი; მხოლოდღა ის ადამიანები უნდა ითქვან ჭეშმარიტად მოაზროვნეებად, რომლებსაც მოაზროვნე სული აქვთ და შეუძლიათ განარჩიონ, ერთი მხრივ, რა არის კარგი, მეორე მხრივ კი - როგორია ცუდი; ისინი, განელტვიან უკეთურსა და სულისმავნებელს და ღვაწლის მიერ წადიერად განიკუთვნებენ კეთილსა და სულისმარგებელს.

2. ჭეშმარიტად მოაზროვნე ადამიანს ერთი გულმოდგინება აქვს: დაემორჩილოს და სათნო-ეყოს ყოველთა ღმერთს, და მხოლოდღა ამისკენ განსწავლოს თავისი სული, თუ როგორ ესათნოოს იგი ღმერთს, რომ რაც უნდა შეემთხვეს მას ცხოვრებაში, ჰმადლობდეს უფლის ამგვარ და ესოდენ წინაგანგებასა და ყოვლის წარმმართველობას, რადგან უმართებულოა, რომ, ერთი მხრივ, მადლობას ვუძღვნიდეთ ექიმებს მაშინაც კი, როდესაც ისინი მწარე და ჩვენთვის უსიამოვნო წამლებს გვაძლევენ სხეულის გასაჯანმრთელებლად, ღვთის მიმართ კი, იმათ გამო, რაც სამძიმო ჩანს ჩვენთვის, უმადურნი ვიყოთ და არ ვიცოდეთ, რომ ყოველივე ჯეროვნად და ჩვენდა სარგებლად ხდება მისი წინაგანგების შესაბამისად, ვინაიდან ღვთისმიმართი ცოდნა და რწმენა ცხონებაა და სრულყოფილება სულისა.

3. თავშეკავება, ბოროტებათდათმენა, მრთელცნობიერება, გამტანობა, გამძლეობა და სხვა. ამათი მსგავსი, აი, ეს უდიდესი სათნოებითი ძალმოსილებანი გვაქვს მიღებული ღვთისგან, რომლებიც, შეგვეწევიან რა, შეებმიან და წინ აღუდგებიან მოპირისპირე სიძნელეებს. თუ ამ ძალებს გავწვრთვნით და ხელთ ვიპყრობთ მათ, მეტად აღარ ჩავთვლით ისე, თითქოს რაღაც უკეთური, სამწუხარო ანდა გაუსაძლისი ხდებოდეს ჩვენთვის, გავიაზრებთ რა, რომ ადამიანურია ეს ყოველივე და დაიძლევა კიდეც ჩვენეულ სათნოებათა მიერ. ამას არ ფიქრობენ სულით უგუნურნი, არცთუ საზრობენ იმას, რომ ყოველივე კარგად ხდება და ჯეროვნად, ჩვენს სასარგებლოდ, რათა გამობრწყინდნენ სათნოებანი და გვირგვინები მივიღოთ ღვთისგან.

4. როდესაც ქონების მოხვეჭას და მდიდრულ ცხოვრებას წუთჟამიერ ზმანებად შერაცხავ და გეცოდინება, რომ სათნოებითი და ღვთისსათნო მოღვაწეობა სიმდიდრეზე აღმატებულია, ამას იღვაწებ რა შეუბრკოლებლად და ეს გექნება რა ხსოვნაში, არ იკვნესებ, არ ივალალებ, არავის გაკიცხავ, არამედ ყველაფრის გამო მადლობელი იქნები ღვთისა, თუნდაც ხედავდე შენზე უდარესთ სიტყვამჭევრობითა და ქონებით მოქადულებს, რადგან უბოროტესი ვნებაა სულისა სიამეთმოსურნეობაც, დიდებაც და უმეცრებაც.

5. მოაზროვნე კაცი, თავად მჭვრეტი თავისი თავისა, ამოწმებს, რა შეჰფერის და რა არგებს მას, რა არის საკუთრივი და სასარგებლო სულისათვის და რა - უცხო მისთვის. ასე განელტვის იგი სულის სავნებელს, როგორც უცხოს და როგორც უკვდავებისგან მის გამმიჯვნელს.

6. რამდენადაც ზომიერი ცხოვრება აქვს ვინმეს, იმდენად უფრო ბედნიერია იგი, რადგან არ უხდება მას ზრუნვა ბევრ რამეზე, - მონებზე, მიწისმუშებზე, პირუტყვის შეძენაზე, ვინაიდან ამათზე მილურსმულები და ამათგან წარმოქმნილ სირთულეებში ჩავარდნილები ღმერთს ვკიცხავთ, ჩვენი თავმოთნეობითი სიამეთმოსურნეობით კი სიკვდილი ირწყვება და ვრჩებით ამა ყოფის წყვდიადში ცოდვებით სავსენი, არ შეგვიცვნია რა ჩვენი თავი.

7. ის კი არ უნდა თქვას ვინმემ, შეუძლებელიაო ადამიანისთვის სათნოებითი ცხოვრების მიღწევა, არამედ - ის, რომ იოლი არ არის. არცთუ ნებისმიერისთვის არის იგი ადვილსაწვდომი, არამედ ეზიარებიან სათნოებით ცხოვრებას ადამიანთა შორის ისინი, რომლებსაც კეთილმსახურებითი და ღვთისმოყვარე გონება აქვთ. მართლაც, ჩვეულებრივი გონება ამქვეყნიურია და ცვალებადი, ავლენს რა როგორც კეთილ, ასევე უკეთურ აზრებს, რადგან იცვლება იგი ბუნებითად და ნივთისკენ გარდაიქმნება, ხოლო ღვთისმოყვარე გონება დამსჯელია ბოროტებისა, ადამიანებში რომ ნებაყოფლობით აღმოცენდება დაუდევრობის გამო.

8. უსწავლელნი და მდაბიონი სასაცილოდ თვლიან სწავლებებს და მოსმენაც არ სურთ, რადგან ამით იმხილება მათი უსწავლელობა, ხოლო სწადიათ კი, რომ მათივე მსგავსი იყოს ყველა. ამგვარადვე, ცხოვრებითა და ჩვევებით აღვირახსნილნი იმას ცდილობენ, რომ მათზე უარესი იყოს ყველა, ჰგონიათ რა, რომ უკეთურთა სიმრავლის კვალობაზე თავიანთ თავს დაუდანაშაულებლობას მოუპოვებენ. მოუძლურებული სული წარიწყმიდება და იმღვრევა ბოროტებისგან, აქვს რა მას თავის თავში გარყვნილება, ამპარტავნება, უძღებობა, მრისხანება, კადნიერება, მძვინვარება, მკვლელობა, დრტვინვა, შური, ნაყროვანება, მტაცებლობა, დაძაბულობა, სიცრუე, გემოთმოყვარეობა, მერყეობა, შეწუხებულობა, მშიშარობა, დასნებოვნება, ღვარძლი, გამკიცხველობა, მოშვებულობა, ცთომილება, უმეცრება, შემაცდენლობა, ღვთის დავიწყებულობა. ამათგან და ამათ მსგავსთაგან ისჯება უბადრუკი სული, თავისი თავის გამმიჯვნელი ღვთისგან.

9. რომლებიც სათნოებითი, კრძალულებითი და სასახელო ცხოვრებით მოღვაწეობას მოსურნეობენ, არ უნდა განისაჯნონ მოჩვენებითი ჩვეულებისა და გარეგანი მოქალაქეობის მიხედვით; ასეთები ხომ, ხელოვანი მხატვრებისა და მოქანდაკეების მსგავსად, საკუთრივ საქმეთაგან გამოაჩინებენ სათნოებითსა და ღვთისმოყვარე მოქალაქეობას და როგორც მახეს, ისე განეკრძალვიან ყოველგვარ უკეთურ სიამოვნებას.

10. იმისთვის, ვინც მართებულად სჯის, მდიდარი და დიდგვაროვანი ადამიანი, სულიერი სწავლულებისა და მთელი სათნოებითი ცხოვრების გარეშე, უბედურია, ისევე როგორც ხვედრით ღარიბი და მონა, მაგრამ გამშვენებული სწავლულებითა და სათნო ცხოვრებით, - ბედნიერი, და როგორც უცხოები იბნევიან გზებზე, ამგვარადვე ისინიც, რომლებიც არ იჩენენ გულმოდგინებას სათნოებითი ცხოვრების გამო, სიამეთმოსურნეობისგან გზააბნეულნი წარიწყმიდებიან.

11. "ადამიანთშემქმნელად" უნდა ითქვას ის, ვისაც ძალუძს უსწავლელთა მოთვინიერება, რომ სწავლებანი და განათლება შეაყვარონ მათ. ამ სახითვე ისინიც, რომლებიც ცხოვრების წესით აღვირახსნილებს სათნოებითი და ღვთისთვის სათნო მოქალაქეობისკენ წარმართავენ, "ადამიანთშემქმნელებად" უნდა ითქვან, როგორც ადამიანების ჩამომყალიბებლები, რადგან უდრტვინველობა და თავშეკავება ბედნიერებაა და - კეთილი სასოება ადამიანთა სულებისათვის.

12. ჭეშმარიტად შეჰფერით ადამიანებს, რომ ჩვევები და თავიანთი მოქალაქეობა ჯეროვნად დახვეწონ, რადგან ამ მხრივ წარმატების მიღწევის შემდეგ ადვილად შეცნობადი ხდება ღვთისეულნი. მართლაც, მთელი გულითა და რწმენით ღვთის თაყვანისმცემელი მისივე წინაგანგების შესაბამისად იმორჩილებს მრისხანებასა და გულისთქმას, ვინაიდან ყოველივე ბოროტების მიზეზი გულისთქმა და მრისხანებაა.

13. "ადამიანად" ითქმის ან ის, ვინც მოაზროვნეა, ან ის, ვინც გამოსწორების დამთმენია, რადგან გამოუსწორებელი "არაადამიანად" იწოდება (ვინაიდან არაადამიანთა თვისებაა ეს) და უნდა გავურბოდეთ ამგვართ, რადგან ბოროტებაში მცხოვრებთათვის შეუძლებელია ოდესმე უკვდავთა შორის დამკვიდრება.

14. მოაზროვნეობა, ჭეშმარიტად თანამყოფი ჩვენთან, ადამიანებად წოდების ღირსად გვხდის, მოაზროვნეობის გარეშე დარჩენილებს კი მხოლოდღა სხეულის ნაწილთა აღნაგობა და ხმა გაგვასხვავებს პირუტყვებისგან. მაშ, შეიცნოს კეთილგონიერმა ადამიანმა თავისი თავი უკვდავად მყოფად და შეიძულებს იგი ყველა სამარცხვინო სიამეთმოსურნეობას, ადამიანებისთვის სიკვდილის მიზეზად ქცეულს.

15. ისევე როგორც ყოველი ხელობა მისდამი დაქვემდებარებული ნივთის გამშვენებით თავის ღირსებას გამოაჩინებს, ამუშავებს რა ერთი ოსტატი ხეს, მეორე - სპილენძს, სხვა კი - ოქროსა და ვერცხლს, ამგვარადვე, ჩვენც, შევისმენთ რა, თუ რა არის კეთილდღეობა ანთუ სათნოებითი და ღვთისსათნო მოღვაწეობა, ვალდებულნი ვხდებით ვაჩვენოთ, რომ ადამიანები ვართ არა ოდენ სხეულებრივი აღნაგობით, არამედ სწორედ სულით, როგორც ჭეშმარიტად მოაზროვნეები, ხოლო ჭეშმარიტად მოაზროვნე და ღვთისმოყვარე სული ყოველივეს, რაც ამ ცხოვრებაშია, მართლად შეიცნობს და სიყვარულისმიერად ლმობიერს ხდის ღმერთს, ამასთან ჭეშმარიტად ჰმადლობს მას, მისკენ აქვს რა მთელი გულისთქმა და გონება.

16. ისევე როგორც მესაჭეები გამიზნულად მართავენ ხომალდს, რომ არ შეაჯახონ იგი ზღვისქვეშა კლდეს ან წარაფს რასმე, ამგვარადვე სათნოებითი ცხოვრების მოტრფიალენიც გულმოდგინედ უნდა იაზრებდნენ, თუ რა აკეთონ, რას განერიდონ, და იმას რაცხდნენ თავისთვის სარგოდ, რაც ჭეშმარიტი და საღვთო რჯულდებანია, მოიკვეთდნენ კი - უკეთურ ზრახვებს სულისას.

17. ისევე როგორც მესაჭეები და მეეტლეები გარჯითა და გულმოდგინებით აღწევენ დასახულ მიზანს, ამგვარადვე ისინიც, რომლებიც სწორი და სათნოებითი ცხოვრების გამო დამაშვრალობენ, ვალდებულნი არიან გაისარჯონ და ის იზრუნონ, რომ ჯეროვანი და ღვთისთვის სათნო ცხოვრება ჰქონდეთ, რადგან ვინც მსურველია და, ამასთან, იმის შემცნობიც, რომ ძალა მოსდევს, სწამს რა, უხრწნელებისკენ წინაურდება.

18. არათუ იმათ რაცხდე თავისუფალ ადამიანებად, რომლებიც კეთილბედობით არიან თავისუფალნი, არამედ - იმათ, თავისუფალნი რომ არიან ცხოვრებითა და ზნე-ჩვევებით, რადგან შეუფერებელია ჭეშმარიტად თავისუფალი უწოდო მთავრებს, უკეთურნი რომ არიან და აღვირახსნილნი, ვინაიდან ემონებიან ისინი ნივთიერ ვნებებს, ხოლო სულის თავისუფლება და ბედნიერება ესაა - ჭეშმარიტი სიწმიდე და წუთიერთა არადჩაგდება.

19. შეახსენე შენს თავს, რომ გმართებს დღემუდამ წარმოჩნდებოდე, თუმცა კი წარმოჩნდებოდე ღირსეული მოღვაწეობით და თვით საქმეებით, რადგან, ასევე, ავადმყოფებიც ექიმებს არა, ცხადია, სიტყვათაგან, არამედ გადამრჩენელ საქმეთა და ქველმოქმედებათა შედეგად აღმოაჩენენ და სცნობენ.

20. მოაზროვნე და სათნოებითი სული შესაცნობია გამოხედვით, ნაბიჯით, ხმით, სიცილით, ურთიერთობით, საუბრებით, რადგან მასში ყველაფერი გარდაქმნილია და გარდაკაზმულია უკეთილმშვენიერესისკენ; მართლაც, მისი ღვთისმოყვარე გონება, როგორც ფხიზელი კარისმცველი, შესასვლელს უხშობს უკეთურ და სამარცხვინო ზრახვებს.

21. გამოიძიე შენი თავისა და გაიცნობიერე, რომ მთავრებსა და ხელისუფლებს მხოლოდ სხეულზე აქვთ ძალაუფლება, არათუ სულზეც; ეს გახსოვდეს ყოველთვის. ამიტომ, თუკი ისინი გიბრძანებენ ვინმეს მოკვლას ანდა რამ ისეთს, რაც უწესოა, უსამართლოა და სულისთვის მავნე, არ გმართებს მათი მორჩილება, თუნდაც რომ ტანჯონ შენი სხეული, რადგან ღმერთმა თავისუფალი და თვითუფლებრივი შექმნა სული, რომელიც, სწორედ ამის შედეგად, ან კეთილად მოქმედებს, ან უკეთურად.

22. მოაზროვნე სული ცდილობს თავი დააღწიოს გზააბნეულობას, თავმომწონეობას, ცუდმედიდობას, შურს, მტაცებლობას და ყოველსავე ამგვარს, რაც კი ეშმაკთა საქმეა და რაც ბოროტ არჩევანს განეკუთვნება, ხოლო იმ ადამიანისგან, რომლის გულისთქმა არ ეშურება უკეთურ სიამეებს, ყოველივე მიიღწევა შეუნელებელი გარჯითა და გულმოდგინებით.

23. ისინი, რომლებიც მცირედით, და არა ყოვლითურთ, არიან დაკავებულნი ამ ცხოვრებით, საფრთხესაც აღწევენ თავს და დამცველებიც არ სჭირდებათ, იმარჯვებენ კი გულისთქმაზე ყოვლითურთ და ადვილად პოულობენ ღვთისაკენ გზას.

24. მოაზროვნე ადამიანებს მართებთ ყურადღება მიაპყრონ არათუ ხშირ საუბრებს, არამედ - სასარგებლოს, რასაც კი მეწინამძღვრეობს საღვთო ნებელობა, რადგან ამ სახით კვლავ მარადიული ცხოვრებისა და სინათლისაკენ წარემართებიან ადამიანები.

25. მართებთ სათნოებითი და ღვთისმოყვარე ცხოვრების მაძიებლებს, განეშორონ ამპარტავნებასა და ყოველგვარ ფუჭსა თუ ცრუ დიდებას, და ესწრაფონ ცხოვრებისა და აზრების ჯეროვან გამოსწორებას, რადგან სწორედ ღვთისმოყვარე და უცვალებელი გონებაა ზეამყვანი გზა ღვთისაკენ.

26. არაფერი სარგებელია მოძღვრებათა შესწავლა, თუ სული მოკლებულია კეთილსათნო და ღვთივმოსაწონ მოღვაწეობას, ხოლო ყველა ბოროტების მიზეზი - ესაა ცთომილება, მაცთუნებლობა და უმეცრება ღვთისა.

27. უმშვენიერესი ცხოვრების გამო გარჯილობა და სულისთვის ზრუნვა კეთილ და ღვთისმოყვარე კაცებს მოიმუშაკებს, რადგან ვინც ღმერთს ეძიებს, პოულობს კიდეც, ყოვლითურთ იმარჯვებს რა გულისთქმაზე და არ განუდგება რა მლოცველობას, ვინაიდან ამგვარი ვინმე არ უშინდება ეშმაკებს.

28. ყოფითი იმედებით ცთუნებულებს და მხოლოდღა სიტყვით მცოდნეებს იმისას, რაც უმშვენიერესი ცხოვრებისთვის არის საქმნელი, იგივე სჭირთ, რაც იმათ, რომლებიც წამლებსა და სამკურნალო საშუალებებს მოიხმარენ, მაგრამ თუ როგორ უნდა მოიხმარონ, არც უწყიან და არც აწუხებთ ეს. ამიტომაც, ჩვენგან ჩადენილ შეცოდებათა გამო ნურც ოდესმე ჩვენს წარმოშობას და ნურც ვისმე სხვას დავდებთ ბრალს, თუ არა მხოლოდ ჩვენსავე თავს, რადგან თუ თვით სულს ნებავს მცონარება, არ შეიძლება არ დამარცხდეს იგი.

29. ვისაც არ ძალუძს განარჩიოს, ერთი მხრივ, რა არის კეთილი, მეორე მხრივ კი - როგორია ბოროტი, ამგვარ ვინმეს უფლება არა აქვს განსაჯოს კეთილნი და ბოროტნი, რადგან ადამიანი, რომელმაც იცის ღმერთი, კეთილია, ხოლო თუ ვინმე კეთილი არ არის, არ სცოდნია მას ღმერთი და არც არასოდეს ეცოდინება, ვინაიდან გზა ღვთის ცოდნისკენ - სიკეთეა.

30. კეთილი და ღვთისმოყვარე კაცები უკეთურებაში მაშინ ამხილებენ ადამიანებს, როდესაც ისინი მათთან პირისპირ არიან, მაგრამ თუ არ არიან მათთან, არ კიცხავენ, ამასთან არც სხვებს აძლევენ იმის ნებას, რომ შეეცადონ მათზე რაიმეს თქმას.

31. ურთიერთსაუბრებისას განიშორეთ ყოველგვარი უხეშობა, რადგან მოკრძალებასა და კეთილგონიერებას მოაზროვნე ადამიანების დამშვენება უფრო მეტად ძალუძთ, ვიდრე ქალწულებისა, ვინაიდან ღვთისმოყვარე გონება სულის გამაბრწყინებელი სინათლეა, ისევე როგორც მზე - სხეულისა.

32. ყოველი სულიერი ვნების მოწევნისას გახსოვდეს, რომ ისინი, რომლებიც მართლაზროვნებენ და სურთ, რომ ყოველივე საკუთარი ჯეროვნად და უსაფრთხოდ განაგონ, არათუ ხრწნადი ნივთების ფლობას მიიჩნევენ საწადელად, არამედ - მართებულ და ჭეშმარიტ სწავლებებს, რადგან ამათგან ბედნიერდებიან ისინი. მართლაც, სიმდიდრე წარიპარება და უმძლავრესთაგან მიიტაცება. ასეთ დროს სწორედ სულის სათნოებაა ერთადერთი მყარი და განუძარცველი ქონება, რაც გადაარჩენს მის მფლობელებს სიკვდილის შემდეგ, რადგან ამგვარად განმსჯელთ ვერ წარიტაცებს ოცნებები სიმდიდრეზე და სხვა დანარჩენ სიამეებზე.

33. არ შეჰფერით არამდგრად და განუსწავლელ ადამიანებს, გამოსცადონ შერაცხილნი, ხოლო შერაცხილი ის კაცია, ვინც სათნოა ღვთისთვის, ვინც ბევრს მდუმარებს ან, თუ საუბრობს, მხოლოდ მცირედს, საჭიროს და ღვთისთვის სათნოს.

34. ისინი, რომლებიც მისდევენ სათნოებითსა და ღვთისმოყვარე მოღვაწეობას, ეშურებიან სულის სათნოებებს, როგორც მათ პირად მონაპოვარსა და მარადიულ შვებას, წუთიერთაგან კი ისე იშვებენ, როგორც ეს ნებადართულია და როგორც თვით ღმერთს მოუცია და ნებავს, ამასთან, ყოვლადი სიხარულითა და მადლიერებით იხმევენ მათ, თუმცა კი ფრიად ზომიერად, რადგან უხვად ჭამა ნივთიერ სხეულს აძლევს საზრდოს, ხოლო ღვთის ცოდნა, თავშეკავება, კეთილობა, ქველმოქმედება, კეთილმსახურება და უდრტვინველობა სულს განაღმრთობს.

35. ვინც უნდა იყოს ხელისუფალი, რომელიც მძლავრობს ჩვენზე, რომ აღვასრულოთ უღირსი და სულისმავნებელი საქმეები, ვერ ეუფლება ჩვენს სულს, თვითუფლებრივად რომ შექმნილა. ამგვარი მოძალადენი სხეულს ატუსაღებენ, მაგრამ არა ჩვენს არჩევანს, რომლის ბატონიც თვით მოაზროვნე ადამიანია იმ შემოქმედი ღვთის წყალობით, რომელიც უმძლავრესია ყოველგვარ ძალმოსილებაზე, ძალადობასა და ყოველგვარ ძლიერებაზე.

36. ვინც უბედურებად მიიჩნევს ფულის, შვილების, მონების, კიდევ სხვა რამ ავლადიდების დაკარგვას, იცოდეს მან, რომ, პირველ რიგში, ის იკმაროს, ღვთით რაც ებოძა, შემდეგ კი, რაჟამს დასჭირდება ამ ყოველივეს უკუმიგება - მზაობითა და კეთილგანწყობით; ნუ დაამძიმებს, ნურაგვარად, მათი მოკლება, უკეთ - უკუზღვა, რადგან ფლობდა იგი არათავისას, და კვლავ უკუზღო ეს ყოველივე.

37. ღირსეული ადამიანის საქმე ისაა, რომ არ გაყიდოს მან თავისუფალი ნება ქონების მოხვეჭაზე ფიქრით, თუნდაც რომ მეტად ბევრი იყოს, რაც მას ეძლევა, რადგან სიზმარს ჰგავს ყოფა და სიმდიდრესაც ბინდისფერი და ჟამმოკლე ზმანებანი აქვს.

38. ჭეშმარიტი ადამიანები იმდენად უნდა ესწრაფვოდნენ ღვთისმოყვარედ და სათნოებითად მოღვაწეობას, რომ მათი სათნოებითი ცხოვრება ელვარე იყოს სხვა ადამიანთა შორის, ისევე როგორც ელვარებს და შეიცნობა თეთრ ტანსაცმელში მცირე ზომის ძოწეული, სამკაულად დადებული მასზე, რადგან ამ სახით უფრო მტკიცედ იღვაწებენ ისინი სულის სათნოებათა გამო.

39. კეთილგონიერ ადამიანს მართებს განჭვრიტოს თავისი ძალები და თავის შიგნით სულიერი სათნოების შემმართებლობა, რომ ამ სახით განემზადოს იგი და შეერკინოს შემხვედრ ვნებებს, შესაბამისად იმ ძალებისა, მასში რომ არის, - ბუნებითად ღვთივბოძებულთა, - რადგან აქვს მას თავშეკავება სილამაზისა და ყოველგვარი სულისმავნებელი გულისთქმის წინააღმდეგ, ისევე როგორც მოთმინება - სიმძიმილთა და გაჭირვების წინააღმდეგ, ან კიდევ ძვირუხსენებლობა - გინებისა და მრისხანების წინააღმდეგ, და ასე შემდეგ.

40. შესაძლებელია, რომ გახდე კეთილი და ბრძენი კაცი, თუმცა არა მყისიერად, არამედ - გარჯილობით გულმოდგინებით, ცხოვრებით, გამოცდილებით, ჟამით, ღვწით და კეთილი საქმის მოწადინებით, ხოლო კეთილი და ღვთისმოყვარე ადამიანი ისაა, ვინც ჭეშმარიტად მცოდნეა ღვთისა და არ ცხრება, რომ უშურველად აკეთოს ყოველივე, რაც სათნოა ღვთისთვის, თუმცა ამგვარნი კაცნი იშვიათად იპოვებიან.

41. არ შეჰფერით ადამიანთა შორის შედარებით უუნაროებს, რომ თავიანთ თავს იმედი გადაუწურონ, მცონარება გამოიჩინონ ღვთისმოყვარე და სათნოებითი მოღვაწეობის მიმართ და უგულებელყონ იგი როგორც მათთვის მიუღწეველი და მიუწვდომელი. პირიქით, მართებთ მათ, რომ ძალუმად დაშვრენ და იზრუნონ საკუთარ თავზე, რადგან თუნდაც რომ ვერ შეძლონ მათ, სათნოების კვალობაზე მწვერვალამდე ეუფლონ ცხონებასაც, გულმოდგინებისა და მოწადინების შედეგად ან უკეთესნი გახდებიან ან, ყოველ შემთხვევაში, უარესნი არა, რაც არამცირედი სარგებელია სულისა.

42. ადამიანი, მოაზროვნეობის მიხედვით, უფლის გამოუთქმელ და საღვთო ძალას უკავშირდება, ხოლო სხეულებრივად კი მონათესავეობა აქვს მას ცხოველებთან; ამასთან, ერთი მხრივ, მცირედნი ვინმე, რომლებიც სრული და მოაზროვნე ადამიანები არიან, ესწრაფვიან, რომ ღმერთთან და მაცხოვართან ჰქონდეთ გონება და თანატომობა, ამას კი საქმეთაგან და სათნოებითი მოღვაწეობის კვალობაზე წარმოაჩენენ; მაგრამ, მეორე მხრივ, ადამიანთაგან უმრავლესნი, სულით უგუნურნი, განიშორებენ რა იმ საღვთო და უკვდავ ძეობილობას, სხეულის მკვდარი, დუხჭირი და ხანმოკლე ნათესაობისკენ მიდრკებიან, პირუტყვთა მსგავსად ხორცზე მზრუნველნი და აღგზნებულნი ვნებათაგან, და თავიანთ თავს ღვთისგან მიჯნავენ, ქვედაზიდავენ რა სულს ცათაგან უფსკრულისაკენ, გამომდინარე მის ნებათაგან.

43. მოაზროვნე კაცი, ღვთიურთან თანაზიარებისა და თანაშერთვის განმზრახი, არასოდეს შეეტრფობა რასმე მიწიერს ანდა მდაბალს, არამედ ზეციურთა და საუკუნოთა მიმართ აქვს მას გონება და იცის, რომ ნება ღვთისა სწორედ ესაა: ადამიანის ცხონება, რადგან იგია ადამიანებისთვის ყოველივე კარგის მიზეზი და წყარო საუკუნო სიკეთეებისა.

44. როდესაც იპოვი კამათისმოყვარეს ვინმეს, ჭეშმარიტებისა და სინამდვილის წინააღმდეგ მებრძოლს, შეწყვიტე დავა და დაუთმე ამგვარს, გონებით ერთიანად გაქვავებულს, რადგან ისევე როგორც საუკეთესო ღვინოებს უსარგებლოს ხდის ხენეში წყალი, ასევე, ცხოვრებითა და გონებით სათნოქმნილებსაც გახრწნაში აგდებს უკეთური საუბრები.

45. თუ მთელ გულმოდგინებასა და მონდომებას ვახმართ იმას, რომ გავერიდოთ სხეულებრივ სიკვდილს, რაოდენ უფრო გვმართებს გულმოდგინება სულიერი სიკვდილისგან განსარიდებლად, რადგან ცხონების მსურველს არაფერი აქვს ხელისშემშლელი, თუ არა მხოლოდ დაუდევრობა და მცონარება სულისა.

46. ისინი, რომლებსაც უმძიმთ შეიცნონ, თუ რა არის სასარგებლო და თვით მათ მიმართ სიკეთით თქმული, ამგვარნი, საფიქრებელია, არაჯანსაღად არიან, იმათ კი, რომლებმაც შეიცნეს ჭეშმარიტება, მაგრამ მაინც ურცხვად კამათისმოყვარეობენ, აზროვნებითი ნაწილი აქვთ მკვდარი და გაპირუტყვებულია მათი ზნეობა. არ იციან მათ ღმერთი, არცთუ მათი სულია განათებული.

47. ცხოველთა სახეობები სხვადასხვა საჭიროებისთვის შემოიყვანა ღმერთმა თავისი სიტყვით, - კერძოდ, ერთნი როგორც შესაჭმელნი, მეორენი როგორც მსახურნი, - ადამიანი კი შექმნა მან თავისდა მჭვრეტად, რომ მას, მადლიერს, განემარტთა უფლის საქმენი. ადამიანებიც ამასვე უნდა ეშურებოდნენ, რათა არ მოხდეს ისე, რომ მოკვდნენ ისინი როგორც ღვთისა და მის საქმეთა ვერმჭვრეტნი და ვერშემცნობელნი, ვით უგუნური პირუტყვები. მართებს კი ადამიანს იმის ცოდნა, რომ ღმერთს ძალუძს ყოველივე, ხოლო ყოვლისშემძლეს წინ ვერაფერი დაუდგება. პირიქით, არაფრისგან ყოველივე, რაც ინება, თავისი სიტყვით შექმნა მან და ქმნის ადამიანთა ცხონებისათვის.

48. ცაში მყოფები უკვდავნი არიან მათში არსებული სიკეთის გამო, მიწაზე მყოფნი კი - მოკვდავნი მათში არსებული თვითარჩევითი ბოროტის გამო, რაც შეემთხვევათ უგუნურთ თავიანთი მცონარებისა და ღვთის შესახებ უმეცრების გამო.

49. სიკვდილი იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც აცნობიერებენ მას, უკვდავებაა, მაგრამ უბირთათვის, რომლებიც ამას ვერ აცნობიერებენ, სიკვდილი სიკვდილია, უნდა გვეშინოდეს კი არა ამ სიკვდილისა, არამედ სულის წარწყმედისა, რაც არის უმეცრება ღვთისა, რადგან ისაა საშინელება სულისთვის.

50. ბოროტება ესაა ვნება ნივთისა. ამიტომ, შეუძლებელია, რომ სხეული ბოროტების გარეშე იყოს, მაგრამ მოაზროვნე სული, შეიცნობს რა ამას, განიფერთხავს ნივთის სიმძიმეს, რაც არის ბოროტება, და ამ სიმძიმისგან ზეამხედველი შეიცნობს ყოველთა ღმერთს, ხოლო სხეულს ეკრძალვის ვით მტერსა და თავის მოქიშპეს, არ სჯერა რა მისი. აი, ასე დაედგმის ღვთისგან გვირგვინი სულს როგორც უკეთურებისა და ნივთის ვნებათა მძლეველს.

51. ბოროტება, შეცნობილი სულის მიერ, უმყრალესი მხეცისებრ მოიძაგება, ვერშეცნობილი კი შეიყვარება იმისგან, ვინც მის შესახებ უმეცარია და ვისაც შემდეგ ატყვევებს იგი, იმონებს რა თავის მეტრფეს, რომელიც, გაუბედურებული და უბადრუკი, ვერ ხედავს და ვერ ცნობს თავისთვის სარგოს. პირიქით, იმას ფიქრობს, რომ ბოროტება ამშვენებს მას, და ამით ხარობს.

52. სპეტაკი სული, არის რა კეთილი, ღვთისგან ნათდება და ბრწყინდება. ასეთ დროს გონებაც კეთილს საზრობს და ღვთისმოყვარე სიტყვებს შობს. მაგრამ როდესაც სული ბოროტებისგან დაჭაობდება, ღმერთი განეკრძალვის მას, უკეთ, თვით სული განაშორებს თავის თავს ღვთისგან, და უკეთური ეშმაკები, მის გონებაში შეღწეულნი, უწმინდურ საქმეებს შთააგონებენ სულს, კერძოდ: მრუშობას, მკვლელობას, ტაცებას, ტაძართმძარცველობას და ასე შემდეგ, რაც კი საქმეა ეშმაკისა.

53. ღვთისმცოდნენი აღივსებიან ყოველგვარი კეთილი აზრით და ცათა მსურველნი ამ ცხოვრებას მოიძაგებენ, მაგრამ ამგვარნი არ მოსწონთ მრავალთ (ისევე როგორც, არც თავად ამათ მოსწონთ მრავალნი). ამის გამოა, რომ არა მხოლოდ სძაგთ ისინი, სასაცილოდაც იგდებენ მათ უგუნურთა სიმრავლენი; დაითმენენ კი, გასაჭირი რასაც შეამთხვევთ, რადგან იციან, ბოროტებად რაც უჩანთ მრავალთ, სიკეთე არის თავად მათთვის; მართლაც, ციურთა შემმეცნებელს რწმენა აქვს ღვთისა, და ესეც იცის, რომ ყოველივე ქმნილებაა მისი ნებისა. ვინც ამას ვერ ცნობს, ვერასოდეს ირწმუნებს იმას, რომ ეს სოფელი საქმეა ღვთისა და შექმნილია ადამიანის ცხონებისათვის.

54. ბოროტებისგან აღვსებულნი და უმეცრებით მთვრალნი ვერ ცნობენ ღმერთს, რადგან ვერ მღვიძარებენ სულით, მაგრამ ღმერთი გონითია და იგი, თუმც უხილავი, უცხადესია ხილულთა შორის, ისევე როგორც სხეულში სული, და თუ სხეული უძლურია მედეგობდეს სულის გარეშე, ამგვარადვე ყოველივე, რაც იხილვება და არსებობს, უძლურია ღვთის გარეშე მედეგი იყოს.

55. რისთვის შეიქმნა ადამიანი? იმისათვის, რომ მას, ღვთის ქმნილებათა შემმეცნებელს, ღმერთი ეხილვა და ედიდებინა იგი, - ადამიანის გამო ქმნილთა შემქმნელი, ხოლო გონება, ღვთის მოტრფიალე, სიკეთე არის უხილავი, ღირსეულთათვის ღვთით ბოძებული, მათი კეთილი ღვაწლისამებრ.

56. თავისუფალი ისაა, ვინც არ ემონება სიამეებს, არამედ აზრითა და კეთილგონიერებით ბატონობს სხეულზე და დიდი მადლიერებით კმაყოფილდება იმით, რაც ღვთით ებოძა, თუნდაც რომ მეტად კნინი იყოს ეს ნაბოძები, რადგან როდესაც ღვთისმოყვარე გონება და სული თანხმობაშია, მაშინ მშვიდობა აქვს მთელ სხეულს და უწადილობა, რადგან ინებებს რა სული, იშრიტება მთელი სხეულებრივი აღძრულობა.

57. ისინი, რომლებიც არ კმაყოფილდებიან იმით, საარსებოდ რაც მიეცათ, და მეტსა და მეტს ეშურებიან, თავიანთ თავს ვნებებს უმონებენ, რომლებიც აშფოთებენ სულს და შთაუგდებენ მას ფიქრებსა და წარმოსახვებს, რომ ცუდია ის ყოველივე, მას რომ ებოძა. ამასთან, ისევე როგორც ხელს უშლის ზომაზე გრძელი სამოსელი მოასპარეზეებს სრბოლაში, ამგვარადვე ზომაზე მეტი სიმდიდრის ჟინიც აბრკოლებს სულებს, იასპარეზონ ანთუ ცხონდნენ.

58. სადაც ვინმე იძულებით და თავისი ნების გარეშე მყოფობს, იქ საპყრობილეა მისთვის და სასჯელი. დაკმაყოფილდი, ამიტომ, იმით, რაც გაქვს, რათა არ მოხდეს ისე, რომ შენ, უმადურად მიმღებმა, შენდა შეუცნობლად დასაჯო შენივე თავი; ხოლო გზა ამისკენ ერთია: ამქვეყნიურთა მოძაგება.

59. ისევე როგორც მხედველობა ხილულთა შესაცნობად მოგვეცა ღვთისგან (თუ, ერთი მხრივ, რომელია თეთრი, მეორე მხრივ კი, როგორია მელნის ფერი), ამგვარადვე აზროვნებაც იმის გამო გვიბოძა ღმერთმა, რომ გავარჩიოთ, სულს რა არგებს. მაგრამ სურვილი, აზროვნებას გაშორებული, გემოთმოყვარეობას შობს და არ ანებებს სულს, რომ ცხონდეს იგი ანთუ ღმერთს შეერთოს.

60. ცოდვაა არა ბუნებითად ნამოქმედარი, არამედ - არჩევანისეული უკეთურება. არათუ ჭამაა ცოდვა (რომ ამ გზით, ყოველგვარი უკეთური ზრახვის გარეშე, სხეული ნარჩუნდებოდეს სიცოცხლეში), არამედ - უმადურებით, უშვერად და უზომოდ ჭამა. არცთუ სიწმინდით ხედვაა ცოდვა, არამედ შურით, ამპარტავნებით და განუძღომელად ხედვა; ასევე ცოდვაა არა სიმშვიდით სმენა, არამედ - მრისხანებით, არა - მოუზღუდველობა ენისა მადლობისა და ლოცვისთვის, არამედ - მოუზღუდველობა ენისა ავსიტყვაობისთვის; არა - ხელგარჯილობა ქველმოქმედებისთვის, არამედ - მკვლელობისა და ტაცებისათვის. ამგვარადვე, ყოველი ასო მაშინ სცოდავს, როდესაც იგი, ღთის ნების საწინააღმდეგოდ, სიკეთეთა ნაცვლად თვითარჩევითად მოქმედებს ბოროტს.

61. თუ გეეჭვება, რომ ყოველი ჩვენი ნამოქმედარი დაინახება ღვთისგან, დაუკვირდი: თუკი თვით შენ, რომელიც ადამიანი ხარ და მტვერი, ძალგიძს ერთსა და იმავე დროს ფიქრობდე და საზრობდე ყოველგვარი ადგილის შესახებ, რამდენად უფრო შეძლებს ამას ღმერთი, რომელიც მდოგვის მარცვლისებრ ხედავს ყველას და ნებისამებრ წარმოშობს და ზრდის ყოველივეს?

62. როდესაც ხშავ სახლის კარებს და მარტო რჩები, იცოდე, რომ თანამყოფია შენთან ის ანგელოზი, ღმერთმა რომ განუჩინა ყოველ ადამიანს, რომელსაც ბერძნები 'სახლის ანგელოზს" უწოდებენ. მარადმღვიძარეა იგი და მოუცთუნებელი; ყოველთვის შენთან თანამყოფია, ყველაფერს ხედავს და სიბნელისგან არ ბრკოლდება. მასთან ერთად [ხედავდე] ღმერთსაც, რომელიც მყოფობს ყველა ადგილას, რადგან არ არსებობს ადგილი ან რაიმე ნივთი, მასში რომ ღმერთი არ მკვიდრობდეს, როგორც ყოველთა უდიდესი და თავის ხელში ყოვლის მომცველი.

63. თუკი ჯარისკაცები კეისრისადმი ერთგულებას ინარჩუნებენ, რადგან მისგან იღებენ თავიანთ საზრდოს, რამდენად უფრო გვმართებს გულმოდგინება იმის გამო, რომ დაუდუმებელი ბაგეებით მოუკლებლად ვმადლობდეთ უფალს და ვაამებდეთ მას, რომელმაც ადამიანის გამო შექმნა ყოველივე?

64. ღვთისადმი მადლიერება და ღირსეული მოღვაწეობა ის ნაყოფია ადამიანისა, ღმერთს რომ ესათნოება. მიწის ნაყოფნი არათუ ერთ ჟამს მწიფდებიან, არამედ ხანგრძლივ დროში, წვიმებისა და ზრუნვის შედეგად. ამგვარადვე, ადამიანის ნაყოფიც სწორედ ღვაწლით, გარჯილობით, ხანგრძლივი დროით, გამძლეობით, თავშეკავებით და მოთმინებით იძენს ბრწყინვალებას, ხოლო თუ ოდესმე ამათ გამო ვიღაცებს ღვთისმოშიშად წარმოუჩნდები, არ ერწმუნო საკუთარ თავს, ვიდრე ჯერ კიდევ სხეულში ხარ და არ იფიქრო, რომ შენეულთაგან რაიმე სათნოა ღვთისთვის, რადგან იცოდე, ადვილი არ არის ადამიანისთვის უცოდველობის ბოლომდე დაცვა.

65. ადამიანთა შორის არაფერია სიტყვაზე უფრო უპატიოსნესი. იმგვარად ძალმოსილია სიტყვა, რომ სიტყვითა და მადლობით თვით ღმერთს ვმსახურებთ. მაგრამ უგვანი და უპატიო სიტყვების ხმარებით ჩვენს სულს ვგმობთ. ასე რომ, უგუნური ადამიანის საქმეა, თავის წარმოშობას ანდა ვისმე სხვას დასდოს ბრალი თავის ცოდვებში, მაშინ როცა თავისი ნებით მოიხმობს იგი უკეთურ სიტყვას ანდა საქმეს.

66. თუ სხეულის ვნებათა განკურნებას ვესწრაფვით, რაჟამს მათ გამო სასაცილო ვხდებით მავანთაგან, ბევრად მეტად იმას უნდა ვესწრაფოთ, რომ განვიკურნოთ სულის ვნებანი (მოველით რა განკითხვას ღვთის წინაშე), რომ არ აღმოვჩნდეთ უპატიონი ან სასაცილოდ ასაგდებნი, რადგან გვაქვს რა თვითუფლებრივობა, რაჟამს ვინებებთ ვნებათაგან განრიდებას, თუნდაც გვეწადოს უკეთური საქმეები, შევძლებთ ამას და არის კიდეც ჩვენსავე უფლებამოსილებაში ღვთისსათნოდ ცხოვრება. ვერც ვერასოდეს გვაიძულებს ვინმე, ჩვენს უნებურად ბოროტება ჩაგვადენინოს. აი, ამგვარად მოღვაწენი გავხდებით კიდეც ღირსნი ღვთისა და ანგელოზთაებრ ცათა მკვიდრნი.

67. თუ ინებებ, მონა ხდები ვნებებისა; თუ ინებებ, თავისუფალი ხარ და არ მოუდრკები ვნებებს, რადგან ღმერთმა თვითუფლებრივად შეგქმნა შენ და ვინც დასძლევს ხორცის ვნებებს, უკვდავების გვირგვინს დაიდგამს, ვინაიდან ვნებები რომ არ ყოფილიყო, არც სათნოება იქნებოდა, არც გვირგვინები, ღვთისგან ღირსეულთ რომ ენიჭება.

68. ისინი, რომლებიც ვერ ხედავენ, რა არის მათთვის სასარგებლო და არ იციან, კარგი რაა, დაბრმავებულნი არიან სულით და დახშული აქვთ განსჯის უნარი. ამიტომ, არ გვმართებს, რომ მათ მივაპყროთ ჩვენი გონება, რათა არ მოხდეს ისე, რომ ჩვენც, როგორც ბრმები, იძულებით მათებრ დავეცეთ განუკრძალველად.

69. მცოდველთა მიმართ ნუ განვრისხდებით, თუნდაც რომ დანაშაული იყოს, რაც ჩაიდინეს, ღირსი სასჯელისა, არამედ, როგორც თვით სამართალი მოითხოვს ამას, დამნაშავეთა მოქცევა გვმართებს და დასჯაც მათი, თუ საჭიროა, ან თვით ჩვენგანვე ან სხვათა მიერ, მაგრამ მათ მიმართ განრისხება ან გულისწყრომა არ ეგების, რადგან რისხვა ვნების შესაბამისად მოქმედებს მხოლოდ, არათუ - განმსჯელობისა და სიმართლის ნიშნით. ამასთან, არც ის გვმართებს, რომ ვიწონებდეთ არაჯეროვნად შემწყალებლებს, თუმცა კი სწორედ სიკეთისა და სიმართლის გამო უნდა ვსჯიდეთ უკეთურებს და არა - იმ რისხვის გამო, თვით ჩვენივე ვნება რომ არის.

70. მარტოოდენ სულის სიმდიდრეა უსაფრთხო და განუძარცველი, ხოლო ეს არის: სათნოებითი და ღვთისსაწადი მოღვაწეობა, კეთილ საქმეთა ცოდნა და ქმნა, რადგან სიმდიდრე ამ სოფლისა - ბრმა მეგზურია და უგუნური თანამბჭობი; ვინც კი მოიხმარს ამ სიმდიდრეს ბოროტად და განსაცხომელად, წარიწყმედს კიდეც თავის უგრძნობ სულს.

71. მართებთ ადამიანებს ან არაფერს ფლობდნენ ზედმეტს, ანდა თუ ფლობენ, იცოდნენ მტკიცედ: ყოველივე ამა სოფლისა ბუნებითად განხრწნადია, ადვილად უკუწარსატაცი, მისაძაგები და შემუსრვადი; ამიტომაც, შემთხვევითთა გამო არ მართებთ მათ სულმოკლეობა.

72. სხეულებრივი ტკივილები, იცოდე, ბუნებითად ეთვისება სხეულს. როგორც ხრწნადსა და ნივთიერს. ამიტომაც მართებს განსწავლულ სულს ზემოხსენებულ ვნებათა მიმართ მადლიერებით გამოავლინოს გამძლეობა და მოთმინება, და არ აყვედროს ღმერთს, რატომ შექმნა მან სხეული.

73. ოლიმპიადებზე მოასპარეზეებს გვირგვინი დაედგმით არათუ ერთისა და ორის დაძლევის გამო, არამედ მხოლოდ მაშინ, როდესაც სძლევენ ისინი მათთან მორკინალს ყველას. სწორედ ასევე, ვისაც კი ღვთისგან გვირგვინი ნებავს, მართებს იმგვარად ავარჯიშოს თავისი სული, საღად რომ საჯოს არა მხოლოდ სხეულებრივ საქმეთა გამო, არამედ იმათ გამოც, რაც ეხება მომხვეჭელობას, მტაცებლობას, მოშურნეობას, გემოთსიამეს, ფუჭ დიდებას, მაგინებლობას, აგრეთვე სიკვდილს და სხვა ამგვარს.

74. არათუ ადამიანთა ქების გამო უნდა ვესწრაფოთ ღირსეულ და ღვთისმოყვარე მოღვაწეობას, არამედ გამოვირჩევდეთ სათნო ცხოვრებას ჩვენი სულის ცხონებისათვის, რადგან სიკვდილი ყოველდღიურად მოჩანს ჩვენს თვალწინ და ყოველივე კაცობრივი არამდგრადია.

75. ჩვენს უფლებამოსილებაშია კეთილგონივრულად რომ ვიცხოვროთ, მაგრამ ის, რომ გავმდიდრდეთ, ჩვენს უფლებამოსილებაში არ არის. რატომ? იმიტომ, რომ განა არ დაგვჭირდება ჩვენი სულის დაგმობა ამ სწრაფწარმავალი სიმდიდრის გამო, რაც ზმანებაა და რისი ფლობის ძალმოსილებაც არ გაგვაჩნია? ნუთუ მარტოოდენ სიმდიდრის ჟინი უნდა გვქონდეს? ჰოი, რა უგუნურად მიმოვიქცევით, არ ვიცით რა, რომ ყველა სათნოებაზე უწინარესი მდაბალცნობიერებაა, ისევე როგორც ყველა ვნებაზე უწინარესი ესაა ნაყროვანება და ამქვეყნიურთა გულისთქმა.

76. გონიერთ მართებთ განუწყვეტლივ იხსენებდნენ, რომ ამ ცხოვრებაში მცირედი და ხანმოკლე შრომის დათმენით სიკვდილის შემდეგ უდიდესი სიამითა და საუკუნო ლხენით ვიშვებთ ადამიანები. ამიტომ, ვინც ერკინება ვნებებს და სურს, რომ გვირგვინი მიიღოს ღვთისგან, თუ დაეცემა, ნუ აღმოჩნდება სულმოკლე, ნუ დაახანებს დაცემულობაში და სასოს ნუ წარუკვეთს თავის თავს, არამედ აღდგეს და კვლავ იბრძოლოს, კვლავ იზრუნოს გვირგვინისათვის ვიდრე უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე, შემთხვეული დაცემისგან წამომართულმა, რადგან სხეულებრივი ჯაფა სათნოებათა საჭურველია და იგი მაცხოვნებელი ხდება სულისთვის.

77. ცხოვრებისეული განსაცდელნი ადამიანებს იმ მებრძოლებად ხდის, ღვთისგან გვირგვინის მიღების ღირსნი რომ არიან. ამიტომ, საჭიროა, რომ ამ ცხოვრებაში ყოველივე ამქვეყნიურისადმი მოაკვდინონ მათ თავიანთი სხეულებრივი ნაწილები, რადგან მკვდარი ამქვეყნიურზე არაფერზე წუხს.

78. არ შეჰფერის მოაზროვნე და ღვაწლში მყოფ სულს, ერთბაშად დაუფრთხეს და შეუშინდეს შემთხვეულ ვნებებს, რათა არ გახდეს იგი დასაცინი როგორც მშიშარა, რადგან ცხოვრებისეულ ზმანებათაგან შეშფოთებული სული განუდგება ჯეროვანს, მაშინ როცა სწორედ ჩვენი სულიერი სათნოებანია, საუკუნო სიკეთეებისკენ რომ მიგვიძღვიან, თვითარჩევითი ბოროტებანი კი სასჯელთა მიზეზად უხდებიან ადამიანებს.

79. მოაზროვნე ადამიანს ერკინებიან სულის ვნებები მასში მყოფი არამოაზროვნეობითი გრძნობების მიერ. სხეულებრივი გრძნობის ორგანო ხუთია: მხედველობა, ყნოსვა, სმენა, გემოვნება და შეხება. აი, ამ ხუთი გრძნობის ორგანოს მიერ თავისი ოთხი ვნების ქვეშ ექცევა და ტყვევდება უბადრუკი სული, ხოლო ეს ოთხი ვნება სულისა შემდეგია: ფუჭი დიდება, სიამეთნდომა, მრისხანება და სიმხდალე. ამიტომ, როდესაც ადამიანი აზროვნებისა და განსჯის შედეგად ღირსეულად წარმართავს ბრძოლას, შეიპყრობს რა და დაამარცხებს ვნებებს, მეტად აღარც გამოცდის იგი მათგან თავდასხმას. პირიქით, სულს დაიმშვიდებს და გვირგვინსაც მიიღებს ღვთისგან როგორც მძლეველი.

80. სასტუმროებში მყოფთაგან ნაწილი საწოლს იღებს, სხვებს კი არა აქვთ საწოლი და იატაკზე სძინავთ, თუმცა იმათზე არანაკლებ ხვრინავენ, რომლებიც საწოლებზე წვანან, და ღამის გასვლას დალოდებულნი განთიადზე ტოვებენ სასტუმროს საწოლს, ერთად გადიან რა ყველანი, და რაც მათია, ის მიაქვთ მხოლოდ. სწორედ ასევე, ამ ცხოვრებაში შემოსულთაგან ყველა, - ზომიერად მცხოვრებიც და ისიც, დიდებაში და სიმდიდრეში რომ უცხოვრია, - ამა ყოფიდან ისე გადის, ვით სასტუმროდან, არ მიაქვს რა თან არაფერი ამა ქვეყნის შვებისა და სიმდიდრისგან, თუ არა მხოლოდ თავისივე საქმეები, კარგი და ცუდი, ამ ცხოვრებაში რაც აკეთა.

81. თუ ზეაღმატებული უფლებამოსილება გაქვს, იოლად ნურავის დაემუქრები სიკვდილით, იცი რა, რომ ბუნებითად შენც სიკვდილის ქვეშ ხარ და რომ ისევე განიძარცვავს სული სხეულს, როგორც უკანასკნელ შესამოსელს. ამის აშკარად მცოდნემ თავმდაბლობა იღვაწე და როდესაც სიკეთეს გააკეთებ, დღემუდამ ჰმადლობდე ღმერთს, რადგან ვინც უწყალოა, არა აქვს მას სათნოება თავის თავში.

82. სიკვდილისგან განრიდება შეუძლებელია და განუხორციელებელი. ამის მცოდნე ჭეშმარიტად მოაზროვნე ადამიანები, სათნოებებში და ღვთისმოყვარე მსჯელობაში გაწვრთნილები, იღებენ სიკვდილს კვნესის, შიშისა და მოთქმის გარეშე, იაზრებენ რა როგორც მის გარდაუვალობას, ასევე მის მიერ ამა ყოფის ბოროტებათაგან თავის დაღწევას.

83. ისინი, რომლებიც ივიწყებენ ღირსეულ და ღვთისსათნო მოღვაწეობას და არ დამაშვრალობენ მართალი და ღვთისმოყვარე დოგმატების გამო, არათუ უნდა მოვიძაგოთ, არამედ უმალ გვებრალებოდეს როგორც განმსჯელობითი უნარის დამკარგავნი, და გულითა და გონებით ბრმები, რადგან ბოროტებას ისე იღებენ, როგორც სიკეთეს და უმეცრებისგან წარწყმდებიან. ვერ ცნობენ ისინი ღმერთს, - ეს სამგზის საბრალონი და სულით უგუნურნი.

84. ერიდე მრავალთა წინაშე კეთილმსახურებისა და კარგი ცხოვრების შესახებ სიტყვების თქმას. არა იმიტომ, რომ მშურს მათთვის, არამედ იმიტომ, რომ ამ უგუნურთა წინაშე, ვფიქრობ, სასაცილო გამოჩნდები, რადგან "მსგავსი მსგავსით ხარობს", ამგვარ სიტყვებს კი მსმენელები ცოტა ჰყავს, - ალბათ ძალიან იშვიათნი; ამიტომაც, უმჯობესია, არ ისაუბრო, რადგან ეს არ იქნება ის, რაც ნებავს ღმერთს ადამიანთა საცხონებლად.

85. სული თანაივნებს სხეულთან ერთად, სხეული კი არ არის თანავნებული სულთან. მაგალითად, სხეულის გაკვეთისას თანაივნებს სულიც, ისევე როგორც სხეულის გაძლიერებისა და გაჯანმრთელებისას ტკბობაშია სულის ვნებებიც, მაგრამ, მეორე მხრივ, როდესაც სული ფიქრებითაა შეპყრობილი, სხეულიც მასთან ერთად როდი ეძლევა ფიქრებს, არის რა იგი თავისთვის მარტოდშთენილი, ხოლო ფიქრებით შეპყრობილობა ვნებაა სულისა, ისევე როგორც უმეცრება, ამპარტავნება, ურწმუნოება, ანგარება, მძულვარება, მოშურნეობა, მრისხანება, სულმოკლეობა, ფუჭი დიდება, პატივმოყვარეობა, ორგონებობა, სიკეთისადმი უგრძნობლობა და სხვა ამგვარი, რაც კი სულისგან იმოქმედება.

86. ღვთის შესახებ მოფიქრალი კეთილმსახური იყავ: უშურველი, სახიერი, კეთილგონიერი, მდაბალი, ძალისამებრ გამცემი, გულღია, კამათის არმოყვარე და სხვა ამგვარი, რადგან სწორედ ესაა წარუპარველი განძი სულისა - ღმერთს ვესათნოოთ ამათ მიერ; ამასთან, ნურავის განვსჯით და ნუ ვიტყვით ვინმეს შესახებ, რომ ეს ვიღაც ბოროტია და რომ სცოდა მან; უმჯობესია, მოვიძიოთ ჩვენი სიავე და ჩვენვე ვსაჯოთ ჩვენი საქმე, არის კი იგი სათნო ღვთისა, რადგან ჩვენთვის რა, თუკი ვინმე უკეთურია.

87. ჭეშმარიტი ადამიანი იმას ცდილობს, კეთილმსახური იყოს, ხოლო კეთილმსახური ისაა, ვისაც არ სურს რაიმე უცხო, ადამიანისთვის კი უცხოა ყველაფერი, რაც ქმნილებაა. ამიტომ, ყოველივეს მოიძაგებს იგი როგორც ღვთის ხატად მყოფი, ხოლო ღვთის ხატი მაშინ ხდება, მართლად როს იღწვის და ღვთისთვის სათნოდ, მაგრამ არ ძალუძს ამგვარი გახდეს, თუ ამქვეყნიურს არ განუდგება; ღვთისმოყვარე გონების მქონემ იცის მთელი ის სულიერი სარგებლობა და ღვთისმოსაობა, მისგან რაც ქმნილა. ღვთისმოყვარე კაცი სხვას არავის კიცხავს იმაში, რაშიც თვით სცოდა, ეს კი ნიშანია ცხონებადი სულისა.

88. ისინი, რომლებიც ძალადობით ცდილობენ წუთიერი სიმდიდრის ფლობას და უყვართ სწრაფვა უკეთური საქმეებისკენ, უმეცარნი არიან რა სიკვდილისა და საკუთარი სულის წარწყმედისა (ამასთან, ვერც ჭვრეტენ მათთვის სასარგებლოს ეს უბადრუკნი), არ იაზრებენ, სიკვდილის შემდეგ როგორ ტანჯავს ადამიანს უკეთურება.

89. ბოროტება ნივთის ვნებაა, მაგრამ ამის მიზეზი ღმერთი როდია, რომელმაც მიჰმადლა ადამიანებს მცოდნეობა, მეცნიერება, სიკეთისა და ბოროტების განსჯის უნარი, თვითუფლებრივობა. ბოროტების ვნებათმშობელი ადამიანთა უღვაწობა და მცონარებაა, ღმერთს კი ბრალი არანაირად არ დაედება. ეშმაკებიც ხომ ნებელობითი არჩევანით გახდნენ ბოროტნი, ისევე როგორც ადამიანთაგან უმრავლესნი.

90. კეთილმსახურებით მცხოვრები ადამიანი არ ანებებს უკეთურებას, რომ მის სულში შემოაღწიოს, ხოლო როდესაც მასში ბოროტება არ არის, სულით უსაფრთხოდ და უვნებლად ჰგიეს იგი; ვერც მრუდე ეშმა, ვერც ბედისწერა ვერ იპყრობს ამგვართ, რადგან ღმერთი უკეთურთაგან განარიდებს მათ და ცხოვრობენ ისინი უვნებელნი, დაცულნი, ღვთისმსგავსნი. თუნდაც რომ ვინმემ შეაქოს ამგვარი კაცი, დასცინებს იგი თავის თავში თავის მეხოტბეს; თუნდაც გაკიცხონ, თავის თავს არ დაიცავს მაყვედრელთაგან, რადგან არც მის შესახებ ნათქვამთა გამო მრისხანებს იგი.

91. ბოროტება ბუნებას თან ახლავს, როგორც ჟანგი სპილენძს და ჭუჭყი სხეულს, მაგრამ არც სპილენძის ოსტატს შეუქმნია ჟანგი, არც მშობლებს - ჭუჭყი. ამგვარადვე, არც ღმერთს შეუქმნია ბოროტება. პირიქით, მისცა მან ადამიანს ცოდნაც და განსჯაც, რომ გაჰქცეოდა იგი ბოროტებას, ეცოდინებოდა რა, რომ ივნებდა და გაიტანჯებოდა მისგან. ამიტომაც, შენც ფხიზლად ჭვრიტე, რათა არ მოხდეს ისე, რომ ძალაუფლებითა და სიმდიდრით ბედნიერი ადამიანის დანახვაზე ეშმაკისგან მოხიბლულმა ნეტარჰყო იგი, არამედ მყისვე სიკვდილი გქონდეს თვალწინ და მაშინ არანაირ ბოროტებას, არაფერს ამქვეყნიურს არასოდეს აღარ ისურვებ.

92. ჩვენმა ღმერთმა ზეცაში მყოფთ უკვდავება მიჰმადლა, ამქვეყნად მკვიდრთ კი ცვალებადობა შეუქმნა. ყველაფერს სიცოცხლე და მოძრაობა მიანიჭა მან, მაგრამ ყველაფერი ეს - ადამიანისთვის. ამიტომაც, ნუ მიგიტაცებს ამქვეყნიური ზმანება ეშმაკისა, უკეთურ ზრახვებს რომ შთაუგდებს სულს, არამედ მყისვე გაიხსენე ზეციური სიკეთენი და შენს თავს უთხარი: თუკი ვისურვებ, ჩემს ნებაზეა, რომ დავძლიო ეს შემოტევაც ვნებისა, ვერ დავძლევ კი, თუ პირიქით, იმას ვისურვებ, რომ შევისრულო ჩემეული სიამეთნდომა. აი, ეს იღვაწე, რასაც ძალუძს აცხოვნოს შენი სული.

93. სიცოცხლე ესაა გონების, სულისა და სხეულის ერთობა და თანაშერთვა, სიკვდილი კი არის არა თანაშერთულთა მოსპობა, არამედ დარღვევა მათი კავშირისა, რადგან ღვთისგან ნარჩუნდება ყველა მათგანი რღვევის შემდეგაც.

94. გონება სული არ არის, არამედ საბოძვარი ღვთისა, სულის მხსნელი. ღვთისსათნო გონება წინ მიურბის სულს და მოძღვრავს მას, რომ, ერთი მხრივ, მოიძაგოს წუთიერნი, ნივთიერნი და ხრწნადნი, მეორე მხრივ კი, შეეტრფოდეს საუკუნო, უხრწნელ და უნივთო სიკეთეებს, ისე რომ, სხეულით მავალი ადამიანი, ამავე დროს, გონების გზით შემცნობი და განმჭვრეტი იყოს იმ ყველაფრისა, რაც ზეცაშია, ღვთის გარშემოა; სწორედ ამგვარი ღვთისმოყვარე გონებაა ადამიანის სულისთვის ქველმოქმედი, მისი ცხონება.

95. სხეულს შემსჭვალული სული მყისვე წუხილითა და გემოთმოყვარეობით ბნელდება და წარიწყმიდება, ეს წუხილი და გემოთმოყვარეობა კი თითქოსდა სითხეებია სხეულისა67. რაც შეეხება ღვთისმოყვარე გონებას, საწინააღმდეგოს მოქმედებს იგი, რადგან ამწუხრებს სხეულს და გამოიხსნის სულს, როდესაც მკურნალისებრ კვეთს ან წვავს სხეულს.

96. ის სულები, რომლებიც აზროვნების მიერ არ ილაგმებიან და გონების მიერ არ იმართებიან, რომ ამ გზით ჩაიხშოს, მოითოკოს და იმართოს მათი ვნებები (ესე იგი მათი წუხილი და სიამეთმოსურნეობა), ასეთი სულები პირუტყვი ცხოველების მსგავსად იღუპებიან, რაჟამს, ცხენებისგან ძლეული მეეტლისებრ, წარიტაცება აზროვნება ვნებათა მიერ.

97. სულის უდიდესი სნეულება, დაღუპვა და წარწყმედა არის არცოდნა ღვთისა, რომელმაც ყოველივე შექმნა ადამიანისთვის და მიუბოძა მას გონება და სიტყვა; ამათ მიერ ზეაფრენილი ადამიანი ღმერთს შეერთვის, შეიმეცნებს რა და ადიდებს მას.

98. სული იმყოფება სხეულში, სულში კი არის გონება, ხოლო გონებაში - სიტყვა, რომელთა მიერ შემეცნებული და განდიდებული ღმერთი უკვდავყოფს სულს, ანიჭებს რა მას უხრწნელებასა და შვებას, რადგან ღმერთმა ოდენ სიკეთისა გამო მიჰმადლა არსებობა ქმნილებებს.

99. როდესაც ღმერთმა თვითუფლებრივად შექმნა ადამიანი, როგორც უშურველმა და კეთილმა, მიანიჭა კიდეც მას შემძლეობა იმისა, რომ სურვილისამებრ გამხდარიყო სათნო ღვთისა, ღმერთს კი ის ესათნოება, რომ ადამიანში არ იყოს ბოროტება. მართლაც, თუ ადამიანებისთვისაც, ერთი მხრივ, საქებარია კარგი საქმენი და ღირსეული ღვთისმოყვარე სულის სათნოებანი, მეორე მხრივ კი დასაგმობია სამარცხვინო და უკეთური მოქმედებანი, რაოდენ მეტად - ღვთისთვის, რომელსაც ნებავს, რომ ადამიანის ცხონება მოხდეს?

100. სიკეთეებს ადამიანი იღებს ღვთისგან როგორც კეთილისგან, რადგან სწორედ ამის გამო შექმნა იგი ღმერთმა. რაც შეეხება უკეთურებებს, ისინი თვით ადამიანმა მოუზიდა თავის თავს თავისივე თავისგან და თავისვე თავში არსებული ბოროტებისგან, სიამეთმოსურნეობისგან და უგრძნობელობისგან.

101. განსჯის უნარს მოკლებული სული, უკვდავად მყოფი და მეპატრონე სხეულისა, გემოთმოყვარეობის გამო ემონება სხეულს, ვერ ხვდება რა, რომ სხეულის შვება დაზიანებაა სულისა, და იგი, გრძნობადაკარგული და გასულელებული, სხეულის შვებაზე ზრუნავს.

102. ღმერთი კეთილია, ადამიანი - უკეთური. არაფერია ბოროტი ცაში, არაფერია კეთილი მიწაზე, მოაზროვნე ადამიანი კი უმჯობესს გამოირჩევს და ცნობს ყოველთა ღმერთს, ჰმადლობს და უგალობს მას, და ვიდრე სიკვდილამდე მოძაგებული ჰყავს სხეული, არ ანებებს რა მას დაიკმაყოფილოს უკეთური სურვილები, იცის რა მათი წარმწყმედელობა და ზემოქმედების ძალა.

103. უკეთურ კაცს უყვარს ანგარება, მოიძაგებს კი სამართლიანობას, არ იაზრებს რა არც ამ ცხოვრების უმტკიცობას, უმდგრადობასა და სწრაფწარმავლობას, არცთუ სიკვდილის მოუსყიდველობასა და ულმობელობას უფიქრდება იგი. თუ, ამასთან, მოხუცი კაცია ამგვარად სამარცხვინო და უგუნური, იგი როგორც დამპალი ძელი გამოუსადეგარი ხდება რაიმეში გამოსაყენებლად.

104. ისევე როგორც სამწუხაროთა განცდის შემდეგ ხდება ჩვენთვის შესაგრძნობი სიამეები და სიხარული, რადგან ვერასოდეს შესვამს სიამოვნებით ვინმე, ვისაც არ მოსწყურებია, ვერც შეჭამს სიამოვნებით, ვისაც არ მოშიებია, ვერც სიამოვნებით დაიძინებს, ვინც მეტისმეტად არ დაქანცულა, ვერც სიხარულის გრძნობა ექნება, ვისაც ადრე მწუხარება არ ჰქონია, ამგვარადვე ვერც საუკუნო სიკეთეებით დავტკბებით ჩვენ, თუ ამ საწუთროს არ მოვიძაგებთ.

105. სიტყვა გონების მსახურია, რადგან გონებას რაც ნებავს, სწორედ იმას განმარტავს სიტყვა.

106. გონება ყველაფერს ხედავს, - იმასაც, რაც ცაშია, - და არაფერი აბნელებს მას, თუ არა მხოლოდ ცოდვა, ხოლო განწმენდილისთვის არაფერია ჩაუწვდომელი, ისევე როგორც სიტყვისთვის - გამოუთქმელი.

107. სხეულის გამო ადამიანი მოკვდავია, გონებისა და სიტყვის გამო - უკვდავი. მდუმარებ რა, აზროვნებ; აზროვნებ რა, მეტყველებ, რადგან გონება დუმილში შობს სიტყვას, ხოლო ღვთისადმი აღვლენილი მადლიერების სიტყვა ადამიანის ცხონებად გვევლინება.

108. ვინც განუსჯელად ლაპარაკობს, გონება არა აქვს მას, რადგან მეტყველებს ფიქრის გარეშე. მაგრამ განჭვრიტე, რისი ქმნა გარგებს, რომ სული აცხოვნო.

109. გონების მქონე და სულისმარგებელი სიტყვა საბოძვარია ღვთისა, ისევე როგორც, მეორე მხრივ, ყბედობით აღსავსე სიტყვა, ცისა და მიწის საზომთა და მანძილთა, აგრეთვე, მზის და ვარსკვლავების სიდიდეთა მაძიებელი, გამონაგონია ამაოდმოქმედი ადამიანისა, რადგან სწორედ ფუჭმედიდი ადამიანი ეძიებს იმას, რასაც სარგებლობა არაფერი აქვს, ცდილობს რა საცრით წყლის ამოხაპვას. მართლაც, ამ ყოველივეს გამოკვლევა ადამიანს არ შეუძლია.

110. არავის ძალუძს ცას უყუროს და შეიმეცნოს ციურნი, თუ არა მხოლოდ იმ ადამიანს, რომელიც სათნოებით ცხოვრებას ირჩევს, რომელიც იმეცნებს და ადიდებს იმას, ვინც შექმნა ცა ადამიანის ცხონებისა და სიცოცხლისათვის, რადგან ამგვარმა ღვთისმოყვარე ადამიანმა მტკიცედ იცის, რომ ღვთის გარეშე არ არსებობს არაფერი. არის კი ღმერთი ყველგან და ყველაფერში, რადგან შემოუსაზღვრავია იგი.

111. ისევე როგორც დედისეული საშოდან გამოდის ადამიანი, ამგვარადვე გამოდის სხეულიდან სული შიშველი, - ზოგი განწმენდილი და ნათლიერი, ზოგი - ცთომილებებით შემწიკვლული, ზოგიც - გაშავებული მრავალგვარი შეცოდებებით. ამიტომ, მოაზროვნე და ღვთისმოყვარე სული, სიკვდილის შემდგომ უბედურებათა გამო მოფიქრალი და მათი განმსჯელი, კეთილმსახურებით მოღვაწეობს, რათა არ მოხდეს ისე, რომ დაისაჯოს და ჩავარდეს იმ გასაჭირში, რადგან ურწმუნონი6 უღვთონი და შემცოდენი, სულით უგუნურნი, სწორედ იმქვეყნიურთ უგულებელყოფენ.

112. ისევე როგორც მუცლიდან გამოსულს არ გახსოვს ის, რაც მუცელში იყო, ამგვარადვე სხეულიდან გასულსაც არ გემახსოვრება ის, რაც სხეულშია.

113. ისევე როგორც მუცლიდან გამოსული უკეთესი და უმჯობესი გახდი სხეულით, ასევე სხეულიდან განწმენდილად და უმწიკვლოდ გამოსული უფრო უკეთესი იქნები და უხრწნელი, ცათა შინა დამკვიდრებული.

114. ისევე როგორც მუცელში დასრულებული სხეული აუცილებლად უნდა იშვას, ამგვარადვე სულიც, სხეულში ღვთივგანსაზღვრული ჟამის აღმსრულებელი, აუცილებლად უნდა გამოვიდეს სხეულიდან.

115. როგორც ეპყრობი სულს, სხეულში მყოფს, ასევე მოგეპყრობა ისიც შენ, სხეულიდან გასული, რადგან ვინც აქ სხეულს კარგად და განცხრომით ეპყრობა, თავის თავს ცუდად მოეპყრო იგი სიკვდილის შემდეგ, ვინაიდან დაგმო მან თავისი სული როგორც უგუნურმა.

116. ისევე როგორც დედის მუცლისგან დასრულების გარეშე გამოსულ სხეულს არ ძალუძს გაზრდა, ასევე სხეულიდან გამოსულ იმ სულსაც, რომელიც ღირსეული მოღვაწეობის გზით არ წარმატებულა ღვთის ცოდნაში, არ ძალუძს ცხონდეს ან ღმერთს შეერთოს.

117. სულთან შეერთებული სხეული მუცლის სიბნელიდან სინათლეზე გამოდის, ხოლო სხეულს შეერთებული სული სხეულის წყვდიადს თანაშეეკვრის. ამიტომ, საჭიროა მოვიძაგოთ და განვსწავლოთ სხეული როგორც სულის მტრად და მეტოქედ მყოფი, რადგან სანოვაგეთა და საამურ საჭმელთა სიმრავლე უკეთურ ვნებებს აღუძრავს ადამიანს, ხოლო მუცლის მოზღუდვა ამდაბლებს ვნებებს და აცხოვნებს სულს.

118. სხეულის მხედველობის ორგანო თვალებია, სულის მხედველობის ორგანო კი - გონება, და როგორც უთვალო სხეული ბრმაა და ვერ ხედავს მზეს, რომელიც მთელ ამ მიწასა და ზღვას ანათებს, არცთუ ის ძალუძს, რომ სინათლით დატკბეს, ამგვარადვე სულიც, კეთილი გონებისა დაღირსეული მოღვაწეობის არმქონე, ბრმაა და ვერ ცნობს ყოვლიერების შემოქმედ და კეთილმოქმედ ღმერთს, არცთუ ადიდებს მას და არც ის ძალუძს, რომ მისეული უხრწნელებითა და საუკუნო სიკეთეებით დატკბეს.

119. სულის უგრძნობლობა და სისულელე უმეცრებაა ღვთისა, რადგან ბოროტება სწორედ უმეცრებისგან იშვება, ხოლო სიკეთე ღვთისმცოდნეობისგან შთაარსდება ადამიანებში და აცხოვნებს სულს. ამიტომ, თუ იმას ეცდები, რომ არ შეისრულო შენი სურვილები, როგორც მღვიძარემ და ღვთის შემცნობმა, სათნოებათა მიმართ გექნება გონება, მაგრამ თუ დაეშურები იმას, რომ შენი უკეთური სურვილები სიამტკბილობით შეისრულო, ღვთის უმეცრებით მთვრალი წარწყმდები როგორც პირუტყვი, არ ფიქრობ რა იმ გასაჭირზე, სიკვდილის შემდეგ რომ შეგემთხვევა.

120. წინაგანგებაა ის, რაც საღვთო აუცილებლობის შესაბამისად ხდება, როგორც, მაგალითად, ყოველდღიური ამოსვლა და ჩასვლა მზისა და მიწისგან ნაყოფის აღმოცენება. ამგვარადვე, თავის მხრივ, რჯულად ის ითქმის, რაც ადამიანური აუცილებლობის შესაბამისად ხდება, ყველაფერი კი სწორედ ადამიანის გამო შეიქმნა.

121. რასაც კი აკეთებს ღმერთი, როგორც კეთილი, ადამიანისთვის აკეთებს, ხოლო რასაც ადამიანი აკეთებს, თავისთვის აკეთებს, - კარგსაც და ცუდსაც. იმისათვის, რომ არ გიკვირდეს უკეთურთა კეთილდღეობა, იცოდე, რომ ისევე როგორც ქალაქები აძლევენ სარჩოს ჯალათებს, თუმცა კი ამით მათ უსაშინლეს არჩევანს როდი აქებენ, არამედ სწორედ მათ მიერ სჯიან იმათ, რომლებიც სასჯელს იმსახურებენ, ამგვარადვე ღმერთიც ანებებს უკეთურ ადამიანებს, იბატონონ ამ ცხოვრებაზე, რომ მათი გზით დაისაჯოს, ვინც უღირსია, თუმცა შემდეგ ესენიც სასჯელს გადაეცემიან, რადგან მათ არათუ ღვთისადმი მსახურების გამო, არამედ საკუთარ უკეთურებას დამონებულებმა, ბოროტება გაუკეთეს ადამიანებს.

122. კერპთა მოთაყვანეებს რომ შეეცნოთ და გულით დაენახათ, რას სცემდნენ თაყვანს, არ შეცდებოდნენ ეს უბადრუკნი კეთილმსახურებისგან, არამედ ღვთისგან ქმნილთა და ქმნადთა კეთილშემკობილობის, წესრიგისა და წინაგანგების განმჭვრეტნი შეიმეცნებდნენ კიდეც იმას, ვინც შექმნა ეს ყოველივე ადამიანისთვის.

123. ადამიანს, როგორც ბოროტსა და უსამართლოს, შეუძლია, რომ მოკლას, მაგრამ ღმერთი არ აჩერებს სიცოცხლის მინიჭებას თვით უღირსებისთვისაც კი, რადგან მან, როგორც ბუნებით უშურველმა და კეთილმა, განიზრახა ქვეყნიერების შექმნა და შეიქმნა კიდეც, რაც კვლავაც ქმნადობს ადამიანისა და მისი ცხონების გამო.

124. ადამიანი ისაა, ვინც შეიცნობს, თუ რა არის სხეული (რომ ხრწნადია იგი და სწრაფწარმავალი), რადგან ამგვარი ვინმე სულსაც იმეცნებს (რომ საღვთოა იგი, უკვდავია და როგორც ღვთისაგანი შთაბერილობა, სხეულთანაა თანაშეკრული სხეულისვე გამოსაცდელად და განსაღმრთობად. ამასთან, ვინც სული შეიცნო, მართლად და ღვთისსათნოდ მოღვაწეობს, არ ემორჩილება სხეულს და თავისი გონებით ღვთისმხედველი გონითად იმასაც ხედავს, რაც ღვთის მიერ სულს ენიჭება.

125. ღმერთმა, მარადის კეთილმა და უშურველმა, უფლებამოსილება მისცა ადამიანს კეთილისა და ბოროტისა, მიანიჭა რა მას ცოდნა, რომ განეჭვრიტა ქვეყნიერება და ყოველივე, რაც მასშია, და ამ გზით შეეცნო იგი, ვინც შექმნა ყოვლიერება ადამიანისთვის, მაგრამ შეუძლია უღირსს, რომ, სურვილისამებრ, არ შეიცნოს ღმერთი, რადგან ნება აქვს მას, არც სწამდეს, თავსაც იუბედურებდეს და ჭეშმარიტების საწინააღმდეგოსაც ფიქრობდეს. დიახ, ესოდენი უფლებამოსილება აქვს ადამიანს, - კარგისაც და ცუდისაც.

126. განჩინებაა ღვთისა, რომ ხორცის გაზრდის შემდეგ სული გონებით აღივსოს, რათა ადამიანმა კარგისა და ცუდისგან ღვთისთვის სათნო გამოირჩიოს, ხოლო ის სული, რომელიც კარგს არ აირჩევს, გონების არმქონეა. ასე რომ, ყველა სხეულს აქვს სული, მაგრამ ყველა სული გონების მქონედ არ ითქმის, რადგან ღვთისმოყვარე გონება იმათში შთაარსდება, რომლებიც კეთილგონიერნი, ღირსეულნი, მართალნი, განწმენდილნი, კეთილნი, მოწყალენი და კეთილმსახურნი არიან, და გონების თანამყოფობა შემწეობაა ადამიანისათვის ღვთისკენ.

127. მხოლოდ ერთი რამის შესაძლებლობა არა აქვს ადამიანს, რომ მოკვდავი არ იყოს, თუმცა შეუძლია კი, შეერთოს ღმერთს, თუ იფიქრებს, რომ შემძლეა ამისა, რადგან რაჟამს ადამიანი, ინებებს რა, შეიმეცნებს, ირწმუნებს და შეიყვარებს ღმერთს, ღირსეული მოღვაწეობის შედეგად მისი თანამოსაუბრე გახდება.

128. თვალი ხილულს ხედავს, გონება კი უხილავს შეიცნობს, რადგან ღვთისმოყვარე გონება სინათლეა სულისა. ამიტომ, ვისაც ღვთისმოყვარე გონება აქვს, გულით განათლებულია და თავისი გონებით ხედავს ღმერთს.

129. არავინ, ვინც კეთილია, სამარცხვინო არაა, მაგრამ ვინც კარგი არ არის, უთუოდ უკეთურია და სხეულისმოყვარე, ხოლო ადამიანის პირველი სათნოება ესაა ხორცის მოძაგება, რადგან წუთიერთაგან, ხრწნადთაგან და ნივთიერთაგან ნებაყოფლობითი (და არა უპოვარებითი) განშორებულობა საუკუნოვან და უხრწნელ სიკეთეთა მემკვიდრეებად გვაქცევს ჩვენ.

130. ვისაც გონება აქვს, იცის თავისი თავი, თუ რა არის (რომ ადამიანი ხრწნადია), ხოლო თავისი თავის მცოდნემ ყოვლიერება იცის (რომ ღვთის ქმნილებაა იგი და რომ შექმნილია ადამიანის ცხონებისათვის), რადგან ყოვლის შეცნობა და მართლად რწმენა ადამიანის უფლებამოსილებაშია, ხოლო ასეთმა კაცმა ურყევად იცის, რომ ამქვეყნიურთა უარმყოფელებს გასაჭირი უმცირესი აქვთ, სიკვდილის შემდეგ კი ისინი საუკუნო შვებასა და მოსვენებას იღებენ ღვთისგან.

131. ისევე როგორც მკვდარია სხეული სულის გარეშე, ასევე სულიც გონითობის გარეშე უმოქმედოა და არ ძალუძს მას, რომ ღმერთი დაიმკვიდროს.

132. მხოლოდ ადამიანისას ისმენს ღმერთი; მხოლოდ ადამიანს უჩნდება ღმერთი. კაცთმოყვარეა ღმერთი; სადაც არ უნდა იყოს ადამიანი, ღმერთიც იქვეა. მხოლოდ ადამიანია ღვთის ღირსეული თაყვანისმცემელი. ადამიანის გამო ფერისმცვალებლობს ღმერთი.

133. ღმერთმა ადამიანს შეუქმნა მთელი ცა და ამკობენ მას ვარსკვლავები. ადამიანის გამო შექმნა მან მიწა, რასაც თავისთვის ამუშავებენ კაცნი. ისინი, რომლებიც ვერ გრძნობენ ღვთის ესოდენ წინაგანგებას, სულით უგუნურნი არიან.

134. მშვენიერება უჩინარია ზეციერთაებრ. ბოროტება ცხადლივია მიწიერთაებრ. მშვენიერება ბადალის არმქონეა. გონების მქონე ადამიანი უმშვენიერესს ირჩევს, რადგან მხოლოდ ადამიანისთვისაა შესაცნობი ღმერთი და მისი ქმნილებები.

135. გონება სულში ჩნდება და ბუნება სხეულში. გონება სულის განღმრთობაა, ბუნება კი სხეულის წარდინებაა. ყოველ სხეულშია ბუნება, მაგრამ ყველა სულში როდია გონება. ამიტომ, ვერც ყველა სული ცხონდება.

136. სული სოფელშია როგორც შობილი, გონება კი ზესოფლისაა როგორც უშობელი, ხოლო სოფლის შემმეცნებელ და ცხონების მოსურნე სულს ყოველ ჟამს აქვს გარდაუვალი რჯული და თავისთვის იმას განსჯის, რომ აი, ახლაა ბრძოლა და გამოცდა, რომ - ვერ შეძლებს იგი თვალი გაუსწოროს მსაჯულს, და რომ - იღუპება სული (ცხონდება კი) მცირე და სამარცხვინო სიამოვნების გამო.

137. მიწაზე შეიქმნა ღვთის მიერ შობადობა და სიკვდილი, ცაში კი - წინაგანგება და კანონზომიერება, ყველაფერი კი ადამიანისა და მისი ცხონებისთვის დაიბადა. ღმერთმა, რომელიც უნაკლულოა ყოველგვარი სიკეთით, ადამიანთა გამო შექმნა ცა, მიწა და სტიქიონები, პატივად მიაგო რა მას ამათ მიერ ყოველგვარი ტკბობა სიკეთეებით.

138. მოკვდავნი უკვდავთ ექვემდებარებიან, უკვდავნი კი მოკვდავთ მსახურებენ, ესე იგი სტიქიონები - ადამიანს. ეს კი ხდება შემოქმედი ღმერთის კაცთმოყვარეობისა და ბუნებითი სიკეთის შედეგად.

139. ვინც უბადრუკია და არ ძალუძს, რომ ავნოს ვინმეს, კეთილმსახურთა შორის არ ჩაითვლება, მაგრამ ვისაც ზიანის მოტანა შეუძლია და თავის ძალას ბოროტებისთვის არ იყენებს, არამედ ინდობს მასზე უფრო მდაბალთ, რადგან კეთილმსახურებს იგი ღმერთს, ამგვარი ვინმე სიკვდილის შემდეგაც სიკეთეთა უკუმიგების წიაღში იქნება.

140. ჩვენი შემოქმედი ღვთის კაცთმოყვარეობის გამო ადამიანებს უამრავი გზა აქვთ ცხონებისა, რაც სულებს მოაქცევს და ზეაიყვანს ცათაკენ, რადგან ადამიანთა სულები სათნოების წილ სანაცვლო საზღაურს მოიპოვებენ, შეცოდებათა წილ კი - სატანჯველთ.

141. ძე მამაშია, სულიწმინდა ძეშია, მამა კი ორივე მათგანშია; ადამიანმა რწმენით იცის ყოველივე ის, რაც უხილავია და გონებით აღსაქმელი, ხოლო რწმენა ესაა სულის ნებაყოფლობითი დათანხმებულობა.

142. ისევე, როგორც ის ადამიანები, რომლებიც რაღაც საჭიროებისა თუ ვითარების გამო იძულებული გახდნენ ჩავარდნილიყვნენ ძალიან დიდ მდინარეში, თავს დააღწევენ მას, იფხიზლებენ რა, რადგან თუნდაც მძლავრი იყოს დინება, ისინი, მცირედით დაბნეულები, თუკი რასმე შემაღლებული ადგილის მსგავსს მოეჭიდებიან, გადარჩებიან, მაგრამ თუ ვინმე მთვრალი იქნება, ათასგზისაც რომ სცადოს მან ნაპირამდე მიცურვა, მაინც დამარცხდება ღვინისგან, დინებაში ჩაინთქმება და ცოცხალთა მიღმა აღმოჩნდება, ამგვარადვე სულიც, ამ ცხოვრების დინებათა კვეთებასა და მიმოქცევაში ჩავარდნილი, თუ არ გამოფხიზლდება ნივთის ბოროტებისგან და არ შეიცნობს თავის თავს, რომ იგი, ღვთიური და უკვდავი, გამოსაცდელად იქნა თანაშეკრული სხეულის სწრაფწარმავალ, მრავალვნებად და მოკვდავ ნივთიერებასთან, მიიზიდება რა სხეულებრივ სიამეთა მიერ წარწყმედისაკენ, ასეთი სული, თავისი თავის მომძაგებელი, უმეცრებით მთვრალი და არშემწევნელი თავისივე თავისა, წარიწყმიდება და ცხონებულთა მიღმა აღმოჩნდება, რადგან სხეული ხშირად სწორედ მდინარისებრ თანამიგვითრევს ჩვენ უღირსი სიამეებისკენ.

143. მოაზროვნე სული, კარგ არჩევანზე შეუძრავად დამყარებული, ცხენისებრ მართავს თავის უგუნურ ვნებებს: მრისხანებასა და სიამეთმოსურნეობას, იმარჯვებს რა მათზე, თოკავს და სძლევს მათ, რის გამოც გვირგვინს იდგამს და ცათა შინა დამკვიდრების ღირსი ხდება, მძლეობისა და გარჯილობის ჯილდოდ იღებს რა ამ ყოველივეს მისი შემქმნელი ღვთისგან.

144. ჭეშმარიტად მოაზროვნე სული, ხედავს რა უკეთურთა კეთილდღეობას და უღირსთა ბედნიერ ყოფას, არ მშფოთვარებს მათი ამცხოვრებისეული განცხრომის წარმოდგენისას, როგორც ეს ემართებათ განსჯის უნარს მოკლებულ ადამიანებს, რადგან ნათლად უწყის მან ბედ-იღბლის უმდგრადობაც, ამა ყოფის უსახურობაც, ამ ცხოვრების სწრაფწარმავლობაც და სამართლიანობის მოუსყიდველობაც. სწამს თავისი თავის შესახებ ამგვარ სულს, რომ არ იქნება იგი ღვთისგან უყურადღებოდ დატოვებული აუცილებელი საზრდოს გარეშე.

145. სხეულის სიცოცხლე და ამა ყოფის მეტისმეტ სიმდიდრესა და ძალაუფლებაში განცხრომა სიკვდილი ხდება სულისთვის. ხოლო მადლიერებითი დამაშვრალობა, მოთმინება, შეჭირვება და სხეულის სიკვდილი სულის სიცოცხლეა და საუკუნო შვება.

146. მოაზროვნე სული, ნივთიერი შესაქმისა და სწრაფწარმავალი ცხოვრების მომძაგებელი, ზეციურ შვებასა და საუკუნო ცხოვრებას ირჩევს და ღირსეული მოღვაწეობის შედეგად იღებს მას ღვთისგან.

147. ისინი, რომლებმაც სამოსელი ტალახში ამოსვარეს, მათთან შემხებთა პერანგსაც აჭუჭყიანებენ. ამგვარადვე ისინიც, რომლებიც არჩევანით უკეთურნი არიან და საქმიანობით მრუდენი, თანამყოფობენ რა მარტივთა გვერდით და ესაუბრებიან რა არაჯეროვანთა შესახებ, ტალახის მსგავსად სვრიან მათ სულებს მოსმენის გზით.

148. ცოდვის სათავე გულისთქმაა, რითაც იღუპება მოაზროვნე სული, ხოლო ცხონებისა და ცათა სასუფევლის სათავე სულისთვის სიყვარულია,

149. ისევე როგორც უმოქმედო სპილენძი, რასაც აღარ მიაგებენ ჯეროვან მზრუნველობას, ხანგრძლივი შეფუთვისა და გამოუყენებლობის გამო მასზე გაჩენილი ჟანგისგან ლპება და უვარგისი და უსახური ხდება, ამგვარადვე, უმოქმედო სულიც, რომელიც არ ზრუნავს იმაზე, რომ ღირსეულად იღვაწოს და ღვთისკენ მიიქცეს, განაშორებს თავის თავს ღვთის მფარველობისგან უკეთურ საქმეთა შედეგად, და იმ ბოროტების მიზეზით, რაც მცონარების გზით ჩნდება სხეულის ნივთიერებაში, ეს სულიც დაჟანგული სპილენძისებრ იშლება და ცხონებისათვის უსახური და გამოუსადეგარი ხდება.

150. ღმერთი კეთილია, უვნებო და უცვალებელი, ხოლო თუ ვინმე, ერთი მხრივ, კეთილგონივრულად და ჭეშმარიტად სჯის, რომ უცვალებელია ღმერთი, მაგრამ, მეორე მხრივ, ვერ არკვევს იმას, თუ როგორღა ხარობს მაშინ იგი კეთილთა გამო და როგორ განელტვის უკეთურთ, ანუ როგორ ურისხდება შემცოდეებს, ანდა მსახურებული როგორღა ხდება მოწყალე, გვმართებს ვთქვათ, რომ ღმერთი არც განიხარებს, არც მრისხანდება, რადგან სიხარულიც და მწუხარებაც ვნებაა, არცთუ ძღვენთაგან იმსახურება იგი (რადგან მაშინ სიამეთმოყვარეობით უნდა ყოფილიყო ძლეული). არ შეიძლება, რომ ადამიანურ საქმეთა კვალობაზე კარგად ან ცუდად იყოს ღმრთეება, არამედ კეთილია იგი და მხოლოდღა სასარგებლოს მოქმედებს, ზიანი კი არასოდეს მოაქვს, არის რა ყოველთვის ერთი და იგივე, მაშინ როცა ჩვენ, თუკი კეთილნი ვრჩებით მსგავსების გზით, ღმერთს შევერთვით, მაგრამ თუ ბოროტნი ვხდებით, მსგავსებისგან დაკლების გამო, განვეშორებით ღმერთს. ასე რომ, სათნოდ მცხოვრებნი შედგომილნი ვართ ღვთისადმი, მაგრამ გაუკეთურებულნი ჩვენს მტრად ვხდით მას, არათუ ფუჭად განრისხებულს, არამედ - შეცოდებათა გამო, ხოლო როდესაც არ ვანებებთ ღმერთს, რომ გაბრწყინდეს ჩვენში, მტანჯველ ეშმაკებს შევერთვით მაშინ. ამასთან, თუკი ლოცვებითა და კეთილი საქმეებით ცოდვათა გაუქმებას ვპოვებთ, არათუ იმიტომ, რომ ვმსახურებთ რა, ღმერთს ვცვლით, არამედ როდესაც ჩვენი მოქმედებებითა და ღვთიურობისკენ უკუმიქცევით ჩვენეულ უკეთურებას ვუმკურნალებთ, კვლავ მიმღებნი ვხდებით ღვთის სიკეთისა; ამრიგად, თქმა იმისა, რომ ღმერთი განელტვის უკეთურთ, მსგავსია იმის თქმისა, რომ მზე ემალება მხედველობას მოკლებულთ.

151. კეთილმსახურმა სულმა იცის ყოველთა ღმერთი, რადგან სხვა არაფერია კეთილმსახურება, თუ არა აღსრულება ღვთის ნებისა, რაც ნიშნავს, რომ ცოდნა ღვთისა ეს იგივეა, ვიყოთ უშურველნი, კეთილგონიერნი, მდაბალნი, ძალისამებრ გამცემნი, გახსნილნი, კამათის არმოყვარენი და სხვა ამგვარი, რაც ესათნოება ღვთის ნებელობას.

152. ღვთის ცოდნა და მისი შიში ნივთის ვნებათა მაკურნებელია, რადგან როდესაც სულთან თანამყოფია უმეცრება ღვთისა, უკურნებლად დარჩენილი ვნებები ალპობს სულს, რომელიც ხანიერი წყლულის მსგავსად ლპება ბოროტების შედეგად, ამაში კი უდანაშაულოა ღმერთი, რადგან მან ადამიანებს მეცნიერება და ცოდნა გადმოუვლინა.

153. ადამიანი მეცნიერებითა და ცოდნით აღავსო ღმერთმა, რომელიც ცდილობს განწმინდოს მისი ვნებები და თვითარჩევითი ბოროტება, სურს რა, რომ, თავისი სიკეთის შედეგად, მოკვდავი უკვდავებაში გადაიყვანოს.

154. განწმენდილ და ღვთისმოყვარე სულში მყოფი გონება ჭეშმარიტად ხედავს ღმერთს, - უშობელს, განუჭვრეტელსა და გამოუთქმელს, ერთადერთს წმინდას გულით განწმენდილთათვის.

155. უხრწნელების გვირგვინი, სათნოება და ცხონება ადამიანისა, ესაა კეთილწადიერად და მადლიერებით დათმენა უბედურებისა, ხოლო ალაგმვა რისხვისა, ენისა, მუცლისა და სიამეთმოყვარეობისა უდიდესი შემწეობაა სულისთვის.

156. ქვეყნიერების მპყრობელი ღვთის წინაგანგებაა და არ არსებობს არც ერთი ადგილი წინაგანგებას მოკლებული, ხოლო წინაგანგება ესაა ღვთის თვითსრული სიტყვა, დამსახველი სოფლად შემომავალი ნივთისა და ყოველივე არსებულის დამბადებელი და მეხელოვნე, რადგან არ ძალუძს ნივთს გამშვენდეს სიტყვისმიერი განმრჩეველობითი ძალის გარეშე, რომელიც არის ხატი, გონება, სიბრძნე და წინაგანგება ღვთისა.

157. ფიქრისეული წადილი ძირია წყვდიადის მონათესავე ვნებებისა და სულიც, მოწადინების ფიქრში მყოფი, უმეცარია თავისი თავისა, - რომ ღვთის შთაბერილობაა იგი, თუმცა კი აგრერიგად მიექანება ცოდვისაკენ, არ უფიქრდება რა, ეს უგუნური, სიკვდილის შემდგომ უბედურებებს.

158. სულის უდიდესი და უკურნებელი სნეულება და წარწყმედა ესაა უღმერთობა და დიდებისმოყვარეობა, რადგან ბოროტების მოსურვება ნაკლებობაა სიკეთისა, ხოლო სიკეთე ესაა უშურველად აღსრულება ყველა იმ კარგი საქმისა, რაც ესათნოება ყოველთა ღმერთს.

159. მხოლოდ ადამიანია მიმღები ღვთისა, რადგან მხოლოდ ამ ცოცხალ არსებას ეზრახება ღმერთი, - ღამით სიზმრებში, დღისით კი გონების გზით, - და ყოველთა მიერ სწორედ თავის ღირს ადამიანებს აუწყებს და მიანიშნებს იგი წინასწარ სამომავლო სიკეთეთა შესახებ.

160. არაა რთული ღვთის შეცნობა იმისთვის, ვინც მორწმუნეა და ამის მსურველი, ხოლო თუ გინდა, რომ იხილო კიდეც ღმერთი, განჭვრიტე ყოველივე იმის კეთილშობილება და წინაგანგებულება, რაც მისი სიტყვით შეიქმნა და იქმნება, ხოლო ეს ყველაფერი ადამიანისთვისაა.

161. წმინდანად იწოდება ის, ვინც განწმენდილია ბოროტებისა და ცოდვათაგან. ასე რომ, სულის უდიდესი წარმატება და ღვთისადმი სათნოყოფა ესაა ადამიანში ბოროტების არარსებობა.

162. სახელი არის მრავალთაგან ერთის აღმნიშვნელი. ამის გამო, უგუნურებაა იმის ფიქრი, რომ ღმერთს, რომელიც ერთია და მხოლო, სხვა სახელი ჰქონდეს, რადგან 'ღმერთი" ამას აღნიშნავს: დაუსაბამოს, ადამიანის გამო ყოვლიერების დამბადებელს.

163. თუ შეიცნობ შენს თავში უკეთურ საქმეებს, კეთილთა მოლოდინით მოიკვეთე ისინი შენი სულისგან, რადგან სამართლიანია ღმერთი და კაცთმოყვარე.

164. ღმერთს ცნობს და ღვთის მიერ იცნობა ის ადამიანი, რომელიც ცდილობს ყოვლითურთ განუყრელი იყოს ღვთისგან, ხოლო ღვთისგან განუყრელი ის ადამიანი ხდება, რომელიც არის ყოველგვარად კეთილი და ყველა სიამოვნების მომთოკველი, თუმცა არა ამათი მოხვეჭის ვერშემძლეობის გამო, არამედ - საკუთარი ნებისა და თავშეკავების წყალობით.

165. სიკეთე გაუკეთე შენს შეურაცხმყოფელს და მეგობრად გეყოლება ღმერთი. ნურავის წინაშე ნუ განაქიქებ შენს მტერს, იღვაწე სიყვარული, კეთილგონიერება, მოთმინება, თავშეკავება და სხვა ამგვარი, რადგან სწორედ ესაა ღვთის ცოდნა - მდაბალცნობიერებით და სხვა ამგვარით თანმიყოლა ღვთისადმი, ხოლო ამგვარი რამ არათუ ნებისმიერის საქმეა, არამედ - შემმეცნებელი სულისა.

166. იმათი მიზეზით, რომლებიც უღვთოდ ამბობენ, რომ მცენარეც და მწვანილიც სულიერია, დავწერე მე ეს თავი უმარტივესთათვის საცოდნელად: მცენარეებს აქვთ ბუნებითი სიცოცხლე, მაგრამ სული არა აქვთ, ხოლო ადამიანი 'მოაზროვნე ცოცხალ არსებად" ითქმის, რადგან აქვს მას გონება და მიმღებია მეცნიერებისა. რაც შეეხება სხვა ცოცხალ არსებებს, რომლებიც კი მიწაზე და ჰაერში არიან, ხმას გამოსცემენ ისინი, რადგან სუნთქვა აქვთ და სული, ხოლო ყველაფერი ის, რაც იზრდება და იკლებს, ცოცხალია, რადგან ცოცხლობს და იზრდება, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ სულიც აქვს. ცოცხალ არსებათა სახესხვაობა ოთხია: მათგან ერთი ნაწილი უკვდავია და სულიერი, როგორც, მაგალითად, ანგელოზები, მეორე ნაწილს გონება, სული და სუნთქვა აქვს, როგორც, მაგალითად, ადამიანებს, მესამე ნაწილს სუნთქვა და სული აქვთ, როგორც, მაგალითად, ცხოველებს, მეოთხე ნაწილს კი მხოლოდ სიცოცხლე აქვს, როგორც, მაგალითად, მცენარეებს. ასე რომ, სიცოცხლე მცენარეებში შემტკიცებულია სულის, სუნთქვის, გონების და უკვდავების გარეშე, თუმცა არც სხვა რომელიმეს ძალუძს სიცოცხლის გარეშე არსებობა, ყველა სული კი - ცხადია, ადამიანური, - მარადმოძრავია ერთი ადგილიდან მეორე ადგილზე.

167. როდესაც გაიცოცხლებ რაიმე სიამოვნების წარმოსახვას, დაიცავი შენი თავი, რომ მყისვე არ გახდე წარტაცებული მისგან, არამედ მცირედით დაახანე, გაიხსენე სიკვდილი და დაფიქრდი, რაოდენ უმჯობესია შეიცნო საკუთარი თავი, - სიამოვნებისეული საცთურის დამმარცხებელი.

168. ისევე როგორც შობაში არის ვნება, რადგან რაც კი ამ ცხოვრებაში წარმოიშვება, იხრწნება კიდეც, ამგვარადვე არის ვნებაში ბოროტება. მაგრამ ნუ იტყვი, რომ არ შეუძლია ღმერთს ბოროტების აღმოფხვრა, რადგან ამის მთქმელი უგრძნობოდ და უგუნურად მეტყველებს. არ იქნებოდა მართებული, რომ ღმერთს მოესპო ნივთიერება იმ მიზეზით, რომ ნივთიერებაშია ეს ვნებები, თუმცა ღმერთმა ჯეროვნად მოუსპო ადამიანებს ბოროტება იმით, რომ გონება, მეცნიერება, ცოდნა და სიკეთის განმრჩეველობა მიჰმადლა მათ, რათა ბოროტების შეცნობით (ესე იგი, იმის შეცნობით, რომ ზიანი მოაქვს მას ჩვენთვის), თავი დაგვეღწია მისგან, მაგრამ უგუნური ადამიანი ბოროტებას მისდევს, ამაყობს კიდეც მისით, ბადეში მოქცეულივით ბრძოლობს, არის რა შიგნით გახვეული მის მიერ, და არ ძალუძს, რომ ოდესმე ზეაღიხილოს, დაინახოს და იცნოს ღმერთი, რომელმაც ყველაფერი ადამიანის ცხონებისა და განღმრთობისათვის შექმნა.

169. მოკვდავნი თავიანთ თავს მტრობენ, წინდაწინ იციან რა, რომ არსებობს სიკვდილი; უკვდავება წმინდა სულს შთაენერგება იქიდან, რომ კეთილია იგი, მაშინ როცა მოკვდავობა სწორედ იმიტომ შეემთხვევა უგუნურსა და უბადრუკ სულს, რომ ბოროტია იგი.

170. როდესაც მადლიერებით დაწვები საკუთარ საწოლზე და შენთვის ჩაუფიქრდები ღვთის ქველმოქმედებასა და ესოდენ წინაგანგებულებას, კეთილი აზრით აღვსილი უფრო მეტად გაიხარებ და ხორციელი ძილი სულის მღვიძარებად გექცევა შენ, ხოლო თვალების მილულვა - ჭეშმარიტ ღვთისმხილველობად; ამასთან, შენი დუმილი, სიკეთით სავსექმნილი, მთელი სულითა და ძალით მოგანიჭებს შენ, ზეაზიდულს, გრძნობად დიდებას ყოველთა ღვთისას, რადგან ადამიანისგან ბოროტების აღმოფხვრის შემდეგ, მასში მხოლოდღა სამადლობელია, რაც ყოველ მდიდრულ მსხვერპლზე მეტად ესათნოება ღმერთს, რომელსაც შეჰფერის დიდება უკუნითი-უკუნისამდე, ამინ.