"ულოცევდით ერთი-ერთსა, რაჲთა განიკურნნეთ" (იაკ. 5. 16).

მწირი: მე და ჩემმა ღვთისმოსავმა თანამგზავრმა, პროფესორმა, ვერ დავიოკეთ საერთო სურვილი, რომ, ვიდრე გზას გავუდგებოდით, საბოლოო დამშვიდობების მიზნით თქვენთან არ შემოგვევლო და ჩვენთვის ლოცვა არ გვეთხოვა...

პროფესორი: დიახ, გასაგებია თქვენი გულწრფელობა და სულის მაცხონებელი ის საუბრები, რითაც თქვენი მეგობრების გარემოცვაში ვტკბებოდით. როგორც საწინდარი ქრისტიანული კავშირისა და სიყვარულისა, ეს მოგონება ჩვენს გულებში იმ შორეულ ქვეყანაშიც კი დარჩება, საითაც მივისწრაფით.

მადლობა ხსოვნისა და სიყვარულისთვის! თანაც თქვენი მოსვლა დროული იყო. ჩემთან გაჩერებულია ორი მგზავრი: მოლდაველი მონაზონი და მეუდაბნოე, რომელიც ოცი წელი ცხოვრობდა ტყეში, მდუმარებაში. მათ თქვენი ნახვა სურთ. ახლავე დავუძახებ! აი, ისინიც!

მწირი: ჰოი, როგორი ნეტარი ცხოვრებაა უდაბნოში, და რა ხელსაყრელი, რათა სული დაუბრკოლებლად შეუერთდეს ღმერთს! მდუმარე ტყე ედემის სამოთხესავითაა, სადაც მეუდაბნოეს მლოცველ გულში სიცოცხლის ტკბილი ხე ხარობს. მე რომ თავის სარჩენი რამენაირი საშუალება მქონდეს, ალბათ, განდეგილის ცხოვრებას არ მივატოვებდი.

პროფესორი: შორიდან ყველაფერი განსაკუთრებულად კარგი გვეჩვენება, გამოცდილებით კი თითოეული რწმუნდება, რომ ყველა ადგილს თავისი ხელსაყრელი მხარეც აქვს და არახელსაყრელიც. რა თქმა უნდა, ვისაც მელანქოლიური ტემპერამენტი აქვს და მდუმარებას ესწრაფვის, მისთვის საამურია განდეგილის ცხოვრება. მაგრამ რამდენი საფრთხეა მოსალოდნელი ამ გზაზე! ასკეტიკის ისტორია მრავალ მაგალითს წარმოგვიდგენს, საიდანაც ჩანს, თუ რამდენად ბევრი განდეგილი და დაყუდებული ჩავარდნილა ცდუნებასა და ხიბლში, როცა ადამიანებთან ურთიერთობაზე საერთოდ უთქვამს უარი.

მეუდაბნოე: მაკვირვებს, რა ხშირად მესმის რუსეთში, თანაც არა მარტო ბერთა სავანეებში, არამედ ზოგიერთი ღვთისმოშიში ერისკაცისგანაც, რომ მეუდაბნოე ცხოვრებისა თუ შინაგან ლოცვაში წვრთნის მოსურნე მრავალი ადამიანი თავისი მისწრაფებისგან თავს იკავებს იმის შიშით, რომ ხიბლით არ დაიღუპოს. ისინი თავისას იჟინებენ და საკუთარი დასკვნების გასამყარებლად მაგალითები მოჰყავთ. თავადაც რატომ უუცხოვდებიან შინაგან ცხოვრებას და სხვებსაც რატომ განაშორებენ?.. ვფიქრობ, ეს ორი მიზეზით ხდება: ან საქმეში გაურკვევლობისა და სულიერი გაუნათლებლობის გამო, ან მჭვრეტელობითი ღვაწლისადმი სიზარმაცისა და შურის გამო, რათა ამ უმაღლეს ცოდნაში არ აჯობონ სხვებმა, ვინც მათთან შედარებით დაბალ საფეხურზე დგას... ძალზე სამწუხაროა, რომ ამგვარი მოსაზრების მქონე ადამიანები არ უკვირდებიან წმინდა მამების მსჯელობას ამ საკითხზე. მამები პირდაპირ და ცალსახად გვასწავლიან, რომ ღმერთის მოწოდების დროს არ უნდა გვეშინდეს და ვეჭვობდეთ. თუ ზოგიერთები ხიბლით ცდუნდნენ ან გაშმაგდნენ, ეს მათ ამპარტავნებისა და იმის გამო დაემართათ, რომ მოძღვარი არ ჰყავდათ და მოჩვენებებსა და ოცნებებს ჭეშმარიტებად მიიჩნევდნენ. ადამიანს მსგავსი განსაცდელი რომც შეემთხვეს (განაგრძობენ მამები), ამით გამოცდილებასა და გვირგვინს შეიძენს, რადგან ამგვარი დაშვების დროს მოღვაწეს უფალი იფარავს და ღვთის შემწეობა მოდის. გაბედეთ! "აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ" (მათ. 28.20), ნუ გეშინიათ! - ამბობს იესო ქრისტე. მაშასადამე, ფუჭია ხიბლის საბაბით შინაგანი ცხოვრების მიმართ შიში და ძრწოლა: საკუთარი ცოდვების მდაბლად შეცნობა, მოძღვართან გულის გადაშლა და "წარმოუსახველი" ლოცვა არის მტკიცე და საიმედო საყრდენი თავის დასაცავად ხიბლისგან, რომლისაც ასე ძლიერ ეშინია მრავალს და რის გამოც გონიერ ღვაწლს არ მისდევენ. სხვათა შორის, ამ დროს თავად არიან ხიბლში, თანახმად წმინდა ფილოთეოს სინელის გამოცდილებით სავსე სიტყვებისა: "ბევრი ბერი ვერ ხვდება, გონებრივ ხიბლში რომ იმყოფება. ეს მათ ეშმაკებისგან სჭირთ. ისინი გაუნათლებლები და უცოდინრები არიან, და მხოლოდ საქმეში (გარეგნულ სათნოებებში) ვარჯიშობენ გულმოდგინედ, ხოლო გონებაზე, ანუ შინაგან ჭვრეტაზე, არ ზრუნავენ" (თავი 37). "თუნდაც გაიგონ, რომ ვინმეში შინაგანი მადლი ამოქმედდა, შურის გამო ამას ხიბლად მიიჩნევენ", - ამტკიცებს წმინდა გრიგოლ სინელი (თავი 1).

პროფესორი: ნება მიბოძეთ, გკითხოთ: რა თქმა უნდა, ვინც საკუთარ თავს უკვირდება, ყველას შეუძლია თავისი ცოდვების შეგნება. მაგრამ როგორ მოვიქცეთ იმ შემთხვევაში, თუ ისეთი მოძღვარი არ გვყავს, რომელიც შინაგანი ცხოვრების გზაზე თავისი გამოცდილებით გვიხელმძღვანელებდა და როცა გულს გადავუშლიდით, სულიერ ცხოვრებასთან დაკავშირებით სწორ და კეთილსაიმედო ცოდნას მოგვცემდა? ასეთ შემთხვევაში, ცხადია, უმჯობესია, არც კი შევეხოთ ჭვრეტას, ვიდრე თვითნებურად და უხელმძღვანელოდ ხელვყოთ იგი?.. შემდეგ: ჩემთვის გაუგებარია, ღვთის წინაშე როცა დგახარ, როგორ შეიძლება შეინარჩუნო სრული "წარმოუსახველობა?" ეს არაბუნებრივია, რადგან ჩვენს სულსა და გონებას რაიმეს უფორმოდ, სრულიად უსახურად წარმოდგენა არ შეუძლია. როცა გონება ღმერთშია ჩაფლული, რატომ არ უნდა წარმოვიდგინოთ იესო ქრისტე ან ყოვლადწმიდა სამება და ა.შ?...

მეუდაბნოე: თუმცა სულიერ საქმეში გამოცდილი და მცოდნე მოძღვრისა თუ ბერის ხელმძღვანელობა, ვისთანაც დაუბრკოლებლად შეიძლება ყოველდღე გულის გადაშლა, ნდობა, სარგებლის მიღება, ზრახვებისა და ყოველივე იმის გაზიარება, რაც სულიერი სწავლების გზაზე გვხვდება, მდუმარებაში მყოფი მოღვაწისთვის გულისმიერ ლოცვაში წვრთნის მთავარი პირობაა, მაგრამ იმ შემთხვევაში, როცა ასეთი მოძღვრის პოვნა შეუძლებელია, აღნიშნული მცნების მომცემი იგივე წმინდა მამები გამონაკლისს უშვებენ. ღირსი ნიკიფორე მონაზონი ამასთან დაკავშირებით გარკვევით გვასწავლის: "შინაგან გულისმიერ ღვაწლში წვრთნის დროს საჭიროა ჭეშმარიტი და მცოდნე მოძღვარი. თუ ასეთი მოძღვარი არ არის, მაშინ გულდასმით უნდა ეძებო. თუ ვერ პოულობ, მაშინ დახმარებისთვის შემუსვრილი გულით მიმართე ღმერთს, რათა წმინდა მამების სწავლებებიდან ამოკრიბო რჩევა-დარიგებები, მათით იხელმძღვანელო და საკუთარი თავი წმინდა წერილში გადმოცემული ღვთის სიტყვის მიხედვით შეამოწმო". ამასთან, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჭეშმარიტმა და გულმოდგინე მაძიებელმა სასარგებლო და სამოძღვრო სიტყვა შეიძლება უბრალო ადამიანებისგანაც მოისმინოს: რადგან წმინდა მამები ასევე გვარწმუნებენ - რწმენითა და სწორი განზრახვით ურჯულოსაც რომ დავეკითხოთ, ისიც კი სასარგებლო სიტყვას გვეტყვის; ხოლო სწორი მიზნით, მაგრამ ურწმენოდ წინასწარმეტყველსაც რომ ვთხოვოთ რჩევა, ისიც კი ვერ დაგვაკმაყოფილებს... ამის მაგალითია მაკარი დიდი ეგვიპტელი, რომელმაც ერთხელ უბრალო სოფლელის დარიგებით სძლია ვნებას. რაც შეეხება "წარმოუსახველობას", ანუ იმას, რომ ჭვრეტის დროს არაფერი არ უნდა წარმოვიდგინოთ და არანაირი მოვლენა არ უნდა შევიწყნაროთ, არც ნათელი, არც ანგელოზი, არც ქრისტე, არც რომელიმე წმინდანი, არამედ ყოველგვარი ოცნება უნდა უკუვაგდოთ, ამ მცნებას გამოცდილი წმინდა მამები, ცხადია, იმიტომ გვაძლევენ, რომ წარმოსახვას ადვილად შეუძლია ხორცშესხმა და გონებისმიერი წარმოდგენების როგორღაც გაცოცხლება. ამიტომ ამგვარმა ოცნებებმა შეიძლება ადვილად გაიტაცოს გამოუცდელი ადამიანი, ეს ოცნებები მადლისმიერ მოქმედებად მიიჩნიოს და ხიბლში აღმოჩნდეს. ამასთან, წმინდა წერილიც ამბობს, რომ "თჳთ იგიცა ეშმაკი იცვალისვე ანგელოზად ნათლისა" (2კორ. 11.14). ის, რომ გონებას ბუნებრივად და ადვილად შეუძლია "წარმოუსახველობაში" ყოფნა და ამ მდგომარეობის შენარჩუნება იმ დროსაც კი, როცა ახსოვს, ღვთის წინაშე რომ იმყოფება, შემდეგიდან ჩანს: წარმოსახვის ძალას რაღაცის საგრძნობად წარმოდგენა ჳწარმოუსახველობისჳ დროსაც შეუძლია და ამგვარ წარმოდგენას მაშინაც ინარჩუნებს, როცა მისი ყურადღება ისეთი საგნებისკენ არის მიპყრობილი, რომლებიც უხილავია და გარეგნული სახე და ფორმა არ აქვთ. აი, მაგალითად: ჩვენი სული წარმოიდგენს და შეიგრძნობს ჰაერს, სითბოს, სიცივეს. სიცივეში ყოფნის დროს შესაძლებელია გონებაში სითბოს ცხადად წარმოდგენა, თუმცა ამ უკანასკნელს ფორმა არ აქვს, ვერ ვხედავთ და სიცივეში მყოფნი მას შეხებით ვერ გავზომავთ! მსგავსად ამისა, გონებაში შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ სულიერი და გონებით მიუწვდომელი ღვთაებრივი არსების წინაშე ვიმყოფებით და ყოველგვარი წარმოსახვის გარეშე შევიცნოთ იგი გულში.

მწირი: ხეტიალის დროს ღვთისმოშიში და ცხონების მაძიებელი ხალხისგან მეც მსმენია, რომ ხიბლის შიშით გაურბოდნენ შინაგან ღვაწლს. ზოგიერთ მათგანს "სათნოებათმო­ყვარეობიდან" წმინდა გრიგოლ სინელის დარიგება წავუკითხე და სარგებელი პოვეს. წმინდა მამა გვეუბნება: "გულის მოქმედებამ (გონებრივისგან განსხვავებით), შეუძლებელია, მოიტანოს ხიბლი. მტერმა რომც მოინდომოს გულის სითბოს უმსგავსო განხურვებად გადაქცევა ან გულის სიხარულისა - ცრემლებით ტკბობად, მის ამ მზაკვრობას თავისთავად გამოამჟღანებს დრო, გამოცდილება და გრძნობები, და ცხადი გახდება მისთვისაც, ვინც მტრის ხრიკებში დიდად ვერ ერკვევა".

ისეთებიც შემხვედრია, რომლებსაც, შეუცნიათ რა მდუმარებისა და გულისმიერი ლოცვის გზა, რაიმე დაბრკოლების ან ცოდვის მიმართ უძლურებისა გამო გულგატეხილობა დაუფლებიათ და, სამწუხაროდ, მათ მიერ შეცნობილი შინაგანი ღვაწლისთვის თავი დაუნებებიათ!

პროფესორი: ეს ხომ სავსებით ბუნებრივია! ზოგჯერ მეც მემართება, როცა შინაგანი განწყობილებიდან გართობისკენ ვიხრები ან რაიმეს შევცოდავ... რადგან შინგანი გულისმიერი ლოცვა წმინდა საქმეა და ღმერთთან ერთობაა, რამდენად რიგიანია ან, საერთოდ, კადნიერება ხომ არ არის, ამ წმინდა საქმის აღსრულება ცოდვილ გულში, როცა ის ჯერ კიდევ განუწმენდავია შემუსვრილი ჩუმი სინანულით, და ღმერთთან ურთიერთობისთვის სათანადოდ არ არის მომზადებული? ჯობს, დავმუნჯდეთ ღვთის წინაშე, ვიდრე დაბნელებული და გართობით გატაცებული გულიდან "უგუნური სიტყვები" აღმოვთქვათ.

ბერი: ძალიან სამწუხაროა, ასე რომ მსჯელობთ! ეს აზრი "გულგატეხილობისაა", რაც ყველაზე დიდი ცოდვაა. იგი ბნელი სამყაროს მთავარი იარაღია ჩვენ წინააღმდეგ... ამ შემთხვევასთან დაკავშირებით გამოცდილი წმინდა მამები სულ სხვაგვარ რჩევას გვაძლევენ. ღირსი ნიკიტა სტიფატი ამბობს: "თუნდაც დაეცე და ჯოჯოხეთური ბოროტების სიღრმემდეც დაეშვა, მაშინაც კი არ წარიკვეთო იმედი და დაუყოვნებლივ მიმართე ღმერთს. იგი სწრაფად აღადგენს შენს დაცემულ გულს და უწინდელზე მეტ ძალას მოგცემს" (თავი 54). ამრიგად, ყოველგვარი დაცემისა და ცოდვით გულის დაგესლვის შემდეგ, იგი დაუყოვნებლივ ისევე უნდა წარვუდგინოთ ღმერთს განსაკურნებლად და განსაწმენდად, როგორც დასნებოვნებულ ნივთებს გარკვეული ხნით დებენ ხოლმე მზეში, რათა სხივების ზემოქმედების შედეგად მათ დაავადების გადამდები ძალა და უნარი დაკარგონ. ბევრი მოძღვარი დაბეჯითებით ლაპარაკობს ამაზე. ცხონების მტრებთან - ჩვენს ვნებებთან - ბრძოლაში არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავეხსნათ მაცხონებელ მოღვაწეობას, ანუ ჩვენს გულებში მყოფი იესო ქრისტეს მოხმობას! ჩვენმა შეცოდებებმა არათუ ღვთის წინაშე სიარულსა და შინაგან ლოცვას უნდა განგვაშოროს, გამოიწვიოს მოუსვენრობა, გულგატეხილობა და მოწყენილობა, არამედ, პირიქით, ღმერთისკენ ჩვენს სწრაფ მოქცევას უნდა შეუწყოს კიდეც ხელი. როცა ჩვილი ბავშვი, რომელიც დედას ხელით დაჰყავს, სიარულს იწყებს, როგორც კი წაიბორძიკებს, მაშინვე დედასთან ბრუნდება და ებღაუჭება.

მეუდაბნოე: ამასთან დაკავშირებით ასე ვფიქრობ: გულგატეხილობა და აბობოქრებული ეჭვიანობის აზრები უმეტესად გონებაგაფანტულობით, მდუმარებისა და საკუთარი თავის დაუცველობით აღიძვრება. ძველი ღვთივგაბრძნობილი მამები მდუმარების სიმშვიდითა და განმარტოებაში ყოფნით ამარცხებდნენ გულგატეხილობას, შინაგანად ნათლდებოდნენ და ღვთის სასოებაში მტკიცდებოდნენ. ამ შემთხვევასთან დაკავშირებით მამებმა ჩვენც მოგვცეს სასარგებლო და ბრძნული რჩევა: "მდუმარედ დაჯექი შენს სენაკში და მდუმარება ყველაფერს გასწავლის".

პროფესორი: თქვენდამი ნდობის გამო ჩემთვის მეტად სასურველია, მოვისმინო ჩემი აზრების კრიტიკული შეფასება თქვენგან ნაქებ მდუმარებასა და დაყუდების სასიკეთო სარგებლიანობასთან დაკავშირებით, რომელთაც ასეთი სიყვარულით მისდევენ მედაბნოეები. აი, როგორ ვმსჯელობ მე: ვინაიდან შემოქმედის მიერ დაწესებული ბუნების კანონებიდან გამომდინარე, ყველა ადამიანი ერთმანეთზეა დამოკიდებული, ამიტომ ისინი ვალდებულნიც არიან, ერთმანეთს დაეხმარონ ცხოვრებაში, ერთმანეთისთვის იშრომონ და ერთმანეთს სარგებლობა მოუტანონ. ამგვარ ურთიერთობას კაცთა მოდგმის კეთილდღეობა და მოყვასის სიყვარული მოაქვს. ადამიანებთან ურთიერთობას განრიდებული მდუმარე დაყუდებული კი თავისი უმოქმედობით როგორ შეძლებს მოყვასის სამსახურს და საზოგადოების კეთილდღეობისთვის რა სარგებლობას მოიტანს? ის თავის თავში სრულებით არღვევს შემოქმედის კანონს, რომელიც ჩვენივე მსგავსისადმი სიყვარულსა და თანამოძმეზე კეთილისმყოფელ გავლენას ეხება!...

მეუდაბნოე: რადგან თქვენი შეხედულება მდუმარებასთან დაკავშირებით არასწორია, დასკვნაც, შესაბამისად, უმართებულოა. დაწვრილებით განვიხილოთ ეს:

1. მდუმარებაში მყოფი განმარტოებული ადამიანი არა მარტო არ არის უმოქმედობასა და უქმობაში, არამედ ბევრს იღვწის, საზოგადოებრივი ცხოვრებით დაკავებულ ადამიანზე მეტადაც კი. იგი დაუღალავად იღვწის თავისი უმაღლესი გონიერი ბუნებით: უკვირდება, აზროვნებს და თვალყურს ადევნებს თავის ზნეობრივ მდგომარეობასა და განვითარებას. ეს არის მდუმარების ჭეშმარიტი მიზანი! და რამდენადაც ეს სასარგებლოა საკუთრივ მისი სრულყოფილებისთვის, იმდენად სასარგებლოა მოყვასისთვისაც, რომელიც მოკლებულია საკუთარ თავში გონებაგაუფანტავი ჩაღრმავების საშუალებას, რაც ზნეობრივი ცხოვრების განვითარებისთვის არის საჭირო. დაკვირვებული მდუმარე მოღვაწე თავის შინაგან გამოცდილებას მოყვასს ან სიტყვიერად (გამონაკლის შემთხვევებში), ან წერილობით გადასცემს, რითაც თავისი თანამოძმეებისთვის სულიერი სარგებლობა მოაქვს, ცხონებაში ეხმარება, და ეხმარება უფრო მეტად და უმაღლესი ფორმით, ვიდრე საზოგადო და კერძო ქველმოქმედი, რადგან ერისკაცთა კერძო, ხორციელი ქველმოქმედება ყოველთვის მხოლოდ რამდენიმე ადამიანით შემოიფარგლება, ხოლო ზნეობრივი ქველმოქმედი სულიერი ცხოვრების სრულყოფილების მიღწევის მტკიცებულებებსა და ნაცად ხერხებს მოიპოვებს და მთელი ხალხების ქველმოქმედი ხდება. მისი გამოცდილება და რჩევა-დარიგებები თაობიდან თაობას გადაეცემა, რასაც ვხედავთ და რითაც ვსარგებლობთ კიდეც უძველესი დროიდან მოყოლებული დღემდე. ის არაფრით განსხვავდება ქრისტეს სახელით, ქრისტიანული სიყვარულით გაღებული უხვი მოწყალებისგან, უფრო მეტიც, თავისი შედეგებით აღემატება კიდეც მას.

2. მდუმარებაში მყოფი მოღვაწის კეთილისმყოფელი და მეტად სასარგებლო გავლენა მოყვასზე არა მარტო შინაგან ცხოვრებაზე მისი ყურადსაღები დაკვირვებების გაცნობით ვლინდება, არამედ თავად მისი განდეგილური ცხოვრების მაგალითსაც კი სარგებლობა მოაქვს ყურადღებიანი ერის კაცებისთვის, რაც ამ უკანასკნელთ საკუთარი თავის შეცნობისკენ წარმართავს და მოწიწების გრძნობას აღუძრავს... როცა ერში მცხოვრები ადამიანი ღვთისმოსავი განდეგილის შესახებ გაიგებს ან მისი სენაკის მახლობლად გაივლის, ღვთისმოსაური ცხოვრების სურვილი ეუფლება, ახსენდება, თუ რა შეიძლება იყოს ადამიანი მიწაზე და ადამიანისთვის რამდენად  შესაძლებელია იმ პირველყოფილი მჭვრეტელობითი მდგომარეობის დაბრუნება, რომლითაც იგი შემოქმედის ხელიდან გამოვიდა. მდუმარებაში მყოფი განდეგილი  თვით ამ დუმილით ასწავლის, თვით მისი ცხოვრებით მოაქვს სარგებლობა, მოძღვრავს და არწმუნებს, ეძიონ ღმერთი...

3. მითითებული სარგებელი მომდინარეობს ჭეშმარიტი მდუმარებიდან, რომელიც მადლის ნათლითაა განათლებული და გასხივოსნებული. მდუმარებაში მყოფს თუნდაც არ ჰქონდეს რამე მადლმოსილი ნიჭი, რათა ამა სოფლის ნათელი იყოს, თუნდაც მდუმარების გზაზე მხოლოდ იმ მიზნით იყოს შემდგარი, რომ მის მსგავსთა საზოგადოებას დაემალოს თავისი სიზარმაცისა და დაუდევრობის, სხვებისთვის ცუდი და მაცდუნებელი მაგალითის მიცემის გამო, ამ შემთხვევაშიც კი იგი უდიდეს სარგებელს მოიტანს და ისეთივე კეთილისმყოფელ გავლენას მოახდენს საზოგადოებაზე, სადაც იგი ტრიალებდა, როგორც მებაღე, რომელიც გამხმარ, უნაყოფო ტოტებს სხლავს და მავნე მცენარეებს თხრის, რათა უკეთესმა და სასარგებლომ დაუბრკოლებლად გაიხაროს. უკვე ბევრს ნიშნავს და საზოგადოებისთვის სასარგებლოა, როცა მდუმარებაში მყოფი თავისი განდეგილობით აღკვეთს საცდურს, რომელიც აუცილებლად წარმოიშობოდა ადამიანებს შორის მისი მაცდუნებელი ცხოვრების შედეგად და მოყვასის ზნეობას დააზიანებდა.

წმინდა ისააკ ასური ასე ლაპარაკობს მდუმარების მნიშვნელობაზე: "როცა სასწორის ერთ მხარეს ამა ცხოვრების ყველა საქმეს დავდებთ, ხოლო მეორე მხარეს - მდუმარებას, მაშინ დავინახავთ, რომ მდუმარება გადაწონის" (სიტყვა 41);"ამა ქვეყნად ნიშთა, სასწაულთა და ძალთა მოქმედთ მდუმარებაში მყოფს ცოდნით ნუ შეადარებ. უფრო მეტად შეიყვარე მდუმარების უმოქმედობა, ვიდრე ამ საწუთროში მშიერთა დაპურება და მრავალი ხალხის ღვთისკენ მოქცევა. შენთვის უმჯობესია, თავად გათავისუფლდე ცოდვის ბორკილებისგან, ვიდრე მონობიდან გაათავისუფლო მონები" (სიტყვა 56).

თვით ყველაზე სტიქიური ბრძენნიც კი აღიარებდნენ მდუმარების სარგებელს: ნეოპლატონიკოსთა ფილოსოფიური სკოლა, რომელსაც ფილოსოფოსი პლოტინის მეთაურობით მრავალი ცნობილი მიმდევარი ჰყავდა, ღრმად ავითარებდა მჭვრეტელობით შინაგან ცხოვრებას, რომელიც უმთავრესად მდუმარებაში მიიღწევა... ერთმა სასულიერო მწერალმა თქვა: განათლებისა და ზნეობრიობის მხრივ სახელმწიფო უმაღლეს დონეზეც რომ იყოს განვითარებული, მაშინაც კი დარჩებოდა საზრუნავი და მოთხოვნილება იმისა, რომ სამოქალაქო-საზოგადოებრივი საქმიანობის გარდა, სხვა, მჭვრეტელობითი მიზნებისთვისაც ჰყოლოდათ ხალხი, რათა ამ უკანასკნელთ შეენარჩუნებინათ ჭეშმარიტების სული, რომელსაც, მიიღებდნენ რა გარდასული საუკუნეებიდან, მომავალი საუკუნეებისთვის დაიცვდნენ და შთამომავლობას გადასცემდნენ. ეკლესიაში ამგვარი ადამიანები არიან მეუდაბნოეები, განდეგილები და დაყუდებულები.

მწირი: ვფიქრობ, მდუმარების უპირატესობა იოანე კიბისაღმწერელზე უფრო სწორად არავის შეუფასებია: "მდუმარება, - ამბობს იგი, - არის ლოცვის დედა, ცოდვის ტყვეობიდან დაბრუნება, სათნოებებში გაუცნობიერებელი წარმატება და ზეცაში განუწყვეტელი ზესვლა~. მდუმარებაში განმარტოების სარგებლიანობა და აუცილებლობა ჩვენთვის რომ ეჩვენებინა, თავად იესო ქრისტეც ხშირად ტოვებდა საზოგადოებრივ ქადაგებას და სალოცავად და დასამშვიდებლად მდუმარებით მოცულ ადგილებში მიდიოდა.

მდუმარებაში მყოფი მჭვრეტელები არიან ბურჯნი, რომლებიც თავიანთი დაუცხრომელი ლოცვით ეკლესიის სიწმინდეს იცავენ. განმტკიცებისა და ცხონებისთვის ლოცვის სათხოვნად მეუდაბნოე და მდუმარებაში მყოფ მოღვაწეებთან უძველესი დროიდანვე დადიოდა მრავლი ღვთისმოსავი ერისკაცი, მათ შორის თავად მეფენიც და მეფის კარის წარჩინებულნიც. მაშასადამე, მდუმარებაში მყოფ განდეგილსაც შესძლებია მოყვასის სამსახური და თავისი განმარტოებული ლოცვით საზოგადოების სარგებლობისა და კეთილდღეობისთვის ხელშეწყობა.

პროფესორი: აი, კიდევ ჩემთვის ეს აზრიც ძნელი გასაგებია: ჩვენ, ქრისტიანებს, გვაქვს საერთო ჩვეულება - ერთმანეთს ლოცვა ვთხოვოთ; მსურს, ჩემთვის სხვამ, განსაკუთრებით, ჩემთვის სანდო ეკლესიის წევრმა ილოცოს. განა ეს უბრალოდ თავმოყვარეობის მოთხოვნილება არ არის? განა სხვისი წამხედურობით გადმოღებული ჩვეულება არ არის, ილაპარაკო ისე, როგორც  სხვებისგან გსმენია, ილაპარაკო ყოველგვარი გააზრების გარეშე, როგორც ეს გონებას ეოცნებება? ნუთუ ადამიანის მეოხებას მოითხოვს ღმერთი, რომელიც ყოველივეს წინასწარ ჭვრეტს, რომელიც ჩვენი სურვილისამებრ კი არა, თავისი ყოვლადსახიერი განგებულებით აღასრულებს ყოველივეს, რომელმაც ყველაფერი უწყის და ყველაფერს უწინარეს ჩვენი თხოვნისა განსაზღვრავს, როგორც ეს წმინდა სახარებაშია ნათქვამი? ნუთუ მრავალთა ლოცვას უფრო მეტად შეუძლია მისი განგებულების შეცვლა, ვიდრე ერთი ადამიანისას? ასეთ შემთხვევაში ხომ ღმერთი მიმკერძოებელი იქნებოდა? ნუთუ სხვების ლოცვას ჩემი გადარჩენა შეუძლია იმ დროს, როცა ყოველი ადამიანი თავისი საქმეების მიხედვით ან დიდებას იმკის, ან სირცხვილს? ამიტომ მიმაჩნია, რომ სხვებისთვის ლოცვის თხოვნა მხოლოდ სულიერი თავაზიანობის ღვთისმოსაური გამოხატულებაა, რითაც თავმდაბლობას და იმის სურვილს წარმოაჩენენ, რომ უპირატესობის მინიჭებით ერთმანეთს აამონ, და მეტი არაფერი!

მონაზონი: გარეგანი მსჯელობითა და სტიქიური ფილოსოფიის მიხედვით შეიძლება ეს ასეც ჩანდეს, მაგრამ სულიერი გონება, რომელიც რელიგიური ნათლითაა გასხივოსნებული და წარმოქმნილია შინაგანი ცხოვრების გამოცდილებით, უფრო მეტ სიღრმეებს სწვდება, უფრო ნათლად ჭვრეტს და იდუმალ გვიხსნის თქვენი ნათქვამის სრულიად საპირისპირო რამეს!... აღნიშნულის უფრო სწრაფად და კარგად გაგების მიზნით მივმართოთ მაგალითს და მისი ჭეშმარიტება ღვთის სიტყვის მიხედვით შევამოწმოთ. მაგალითად: მოსწავლე ერთ მასწავლებელთან დადიოდა განათლების მისაღებად. ნიჭის ნაკლებობა, სიზარმაცე და გონებაგაფანტულობა მოწაფეს სწავლაში ხელს უშლიდა და იგი ზარმაცებსა და ჩამორჩენილებს შორის აღმოჩნდა. დამწუხრებულმა აღარ იცოდა, რა ექნა, როგორ შებრძოლებოდა ნაკლოვანებას. ერთხელ იგი სხვა მოსწავლეს, თავის თანაკლასელს, შეხვდა, რომელიც მასზე უფრო ნიჭიერი, ბეჯითი და წარმატებული იყო, და თავისი გასაჭირი გაუმხილა. თანაკლასელს შეეცოდა და ერთად მეცადინეობა შესთავაზა: "ერთად ვისწავლოთ, - უთხრა მან, - ჩვენთვის უფრო საინტერესო, სახალისო და წარმატების მომტანიც იქნება"...

დაიწყეს ერთად სწავლა. ერთმანეთს გადასცემდნენ, ვინც რას გაიგებდა. შესასწავლი საგანი ერთი და იგივე იყო. და იცით, რა მოხდა რამდენიმე დღის შემდეგ? - დაუდევარი გახდა ბეჯითი, შეიყვარა სწავლა, მისი დაუდევრობა გულმოდგი­ნებად და მიხვედრილობად გადაიქცა, ამან კი კეთილი გავლენა იქონია თავად მოწაფის ხასიათსა და ზნეობაზე. ხოლო მისი ალღოიანი მეგობარი კიდევ უფრო ნიჭიერი და შრომისმოყვარე გახდა. ურთიერთზეგავლენით მათ საერთო სარგებელი პოვეს... ეს სავსებით ბუნებრივიცაა, რადგან ადამიანი ადამიანთა საზოგადოებაში იბადება, გონებრივად ადამიანების დახმარებით ვითარდება; ცხოვრების წეს-ჩვეულებებს, გრძნობათა განწყობას, სურვილებსა და სწრაფვებს, ერთი სიტყვით, ყველაფერს, მისივე მსგავსი ადამიანის მაგალითისამებრ ითვისებს. ვინაიდან ადამიანების ცხოვრება მჭიდროდ არის ერთმანეთთან დაკავშირებული და ძლიერ ურთიერთზეგავლენას ახდენს, ამიტომ ვინც როგორ ხალხში ცხოვრობს, ისეთივე ჩვევას, საქციელსა და ზნეობას იძენს. მაშასადამე, ცივი შეიძლება გათბეს, ჩლუნგი - გონებამახვილი გახდეს, ხოლო ზარმაცი მოღვაწეობას შეუდგეს მისივე მსგავსი ადამიანის აქტიური ჩარევის შედეგად. სული სულს გადაეცემა და ერთმა შეიძლება კეთილი ზეგავლენა იქონიოს მეორეზე: ლოცვაში ჩააბას, გახადოს ყურადღებიანი, გულგატეხილობის დროს გაამხნევოს, ბიწიერებას განარიდოს და წმინდა მოღვაწეობისთვის აღანთოს. ამიტომ ვისაც სხვა ეხმარება, ის შეიძლება უფრო ღვთისმოსავი, ღვაწლმოსილი და ღვთივსათნო გახდეს... აი, სხვებისთვის ლოცვის საიდუმლო, რითაც აიხსნება ქრისტიანთა ეს ღვთისმოსაური ჩვეულება _ ერთმანეთისთვის ილოცონ და ძმების ლოცვა ითხოვონ!

აქედან შეგვიძლია დავინახოთ, რომ მრავალთა თხოვნითა და შუამდგომლობით კი არ კმაყოფილდება ღმერთი (როგორც ეს ძლიერთა ამა სოფლისათა სჩვევიათ), არამედ თავად ლოცვის ძალა და შემართება წმენდს და აღაგზნებს იმ სულს, ვისთვისაც ლოცულობენ, და მას ღმერთთან შეერთების უნარს ანიჭებს.

თუ მიწაზე მცხოვრები ადამიანების ერთმანეთისთვის ლოცვა ამდენად ნაყოფიერია, მაშინ, თავისთავად ცხადია, რომ ზენა და ქვენა სამყაროთა მჭიდრო კავშირიდან გამომდინარე, გარდაცვლილებისთვის ლოცვაც ასევე ორმხრივად სასარგებლო უნდა იყოს. მას შეუძლია მებრძოლი ეკლესიის სული მოზეიმე ეკლესიის სულებთან, ანუ განვენებულებთან დააკავშიროს.

თუმცა ყოველივე ჩემ მიერ თქმული ფსიქოლოგიური მსჯელობაა, მაგრამ თუ წმინდა წერილს გადავშლით, მის ჭეშმარიტებაში დავრწმუნდებით!.. 1. იესო ქრისტე პეტრე მოციქულს ეუბნება: "მე ვევედრე მამასა ჩემსა შენთჳს, რაჲთა არა მოგაკლდეს სარწმუნოებაჲ შენი" (ლუკ. 22.32). აი, ქრისტეს ლოცვის ძალა სულიერად განამტკიცებს და განამხნევებს პეტრეს რწმენის გამოცდის დროს. 2. როცა პეტრე მოციქული საპყრობილეში იყო, მისთვის ეკლესიაში გულმოდგინედ ლოცულობდნენ. აქ ვლინდება ძმური ლოცვის შემწეობა ცხოვრებისეული განსაცდელის დროს... 3. მაგრამ მოყვასისთვის ლოცვის შესახებ მცნებას ყველაზე აშკარად წმინდა იაკობ მოციქული გამოთქვამს: "აღუარებდით ურთიერთას ცოდვათა და ულოცევდით ერთი-ერთსა, რაჲთა განიკურნნეთ, რამეთუ ფრიად შემძლებელ არს ლოცვაჲ მართლისაჲ შეწევნად" (იაკ. 5.16). აქ არის ზემოთქმული ფსიქოლოგიური დასკვნის ცხადი დადასტურება...

რაღა ვთქვათ პავლე მოციქულის მაგალითზე, რომელიც ერთმანეთისთვის ლოცვის ნიმუშად მოგვეცა? ერთი მწერალი აღნიშნავს, რომ პავლე მოციქულის ამ მაგალითმა უნდა გვასწავლოს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ჩვენთვის ერთმანეთისთვის ლოცვა, როცა ესოდენ წმინდა და დიდი სულიერი მოღვაწე აღიარებს ლოცვით მიღებული სულიერი შემწეობის საჭიროებას. ებრაელების მიმართ ეპისტოლეში იგი თავის თხოვნას შემდეგნაირად გამოხატავს: "ილოცვიდეთ ჩუენთჳსცა, რამეთუ გურწამს, ვითარმედ კეთილი გონებაჲ გუაქუს და ყოველსა შინა კეთილად გუნებავს სლვად" (ებრ. 13.18). თუ ნათქვამს ყურს მივუგდებთ, მივხვდებით, რამდენად დიდი უგუნურებაა მხოლოდ საკუთარ ლოცვებსა და წარმატებებზე იმედის დამყარება მაშინ, როდესაც თავმდაბლობის გამო ესოდენ მადლმოსილი წმინდა მამა მოყვასთა (ებრაელთა) ლოცვის საკუთარ ლოცვასთან შეერთებას ითხოვს?! ამიტომ ჩვენც გვმართებს ასეთივე სიმდაბლით, უბრალოებითა და სიყვარულით არ უარვყოთ და არ უგულებელვყოთ თვით ყველაზე სუსტი მორწმუნის ლოცვითი შემწეობაც კი. პავლე მოციქულის მჭვრეტელ სულს არავინ განუსხვავებია და ყველას სთხოვა საერთო ლოცვა. მან იცოდა, რომ ღვთის ძალა უძლურებაში აღესრულება, მაშასადამე, ზოგჯერ ერთი შეხედვით უძლურ მლოცველებშიც შეიძლება აღსრულდეს.

აღნიშნულ მაგალითში დარწმუნებულები ასევე შევნიშნავთ, რომ ერთმანეთისთვის ლოცვა ღვთისგან ნამცნები ქრისტიანული სიყვარულის კავშირს განამტკიცებს, ადასტურებს მლოცველის სიმდაბლესა და სულისკვეთებას და ამით ორმხრივი ლოცვა აღენთება.

პროფესორი: შესანიშნავია და ზუსტი თქვენი მსჯელობა და მტკიცებულებანი, მაგრამ საინტერესო იქნებოდა, თავად მოყვასისთვის ლოცვის ხერხსა და ფორმაზეც მოგვესმინა რამე. ვფიქრობ, თუ ლოცვის ნაყოფიერება და ლოცვაში ჩართვა მოყვასისადმი ცოცხალ თანაგრძნობაზეა დამოკიდებული, და უმთავრესად იგი იმ გავლენაზეა დამოკიდებული, რომელსაც მლოცველი მუდმივად ახდენს სულზე, ვინც ლოცვას ითხოვს, ასეთ შემთხვევაში, სულის ამგვარი განწყობილების შედეგად, ხომ არ შეეშლებოდა ადამიანს ხელი, ყოველთვის წარმდგარიყო უხილავი ღმერთის წინაშე და საკუთარი მოთხოვნილების შესაბამისად გადაეშალა ღმერთისთვის სული? თუ მოყვასს დღეში მხოლოდ ერთხელ ან ორჯერ გავიხსენებთ თანაგრძნობით და ღმერთს მისთვის შეწევნას ვთხოვთ, ეს საკმარისი იქნება იმ სულის მოსაზიდად და განსამტკიცებლად, ვისთვისაც ვლოცულობთ? მოკლედ რომ ვთქვათ, მინდა, შევიტყო, როგორ და რა სახით უნდა ვილოცოთ მოყვასისთვის.

მონაზონი: ღვთის წინაშე აღვლენილმა ლოცვამ, რაზეც უნდა ვლოცულობდეთ, არ უნდა განგვაყენოს, და არც შეიძლება განგვაყენოს, ღვთის წინაშე დგომისგან. თუ ლოცვა ღვთის მიმართ აღევლინება, მაშინ, რა თქმა უნდა, ეს მხოლოდ მისი თანდასწრებით ხდება კიდეც... მოყვასისთვის ლოცვის ხერხთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი ლოცვის ძალა მოყვასის მიმართ გულწრფელ ქრისტიანულ თანაგრძნობაში მდგომარეობს და  სულზე გავლენასაც ამ თანაგრძნობის შესაბამისად ახდენს. ამიტომ, როცა მას (მოყვასს) გავიხსენებთ ან როცა ამისთვის განსაზღვრული დრო დადგება, გონების თვალი ღმერთს უნდა მივაპყროთ და ლოცვა შემდეგნაირად წარმოვთქვათ: "მოწყალეო უფალო! იყოს ნება შენი! ვისაც ყოველთა ცხონება და ჭეშმარიტებაზე მოქცევა გნებავს, იხსენი და შეიწყალე მონა შენი (სახელი). მიითვალე ჩემი ეს სურვილი როგორც ღაღადისი შენგან ნამცნები სიყვარულისა". ჩვეულებრისამებრ, ამ სიტყვებს დროდადრო იმეორებენ სულიერი მოთხოვნილებიდან გამომდინარე, ან სკვნილზე ამბობენ ამ ლოცვას. გამოცდილებით ვიცი, რამდენად კეთილისმყოფლად მოქმედებს ასეთი ლოცვა იმაზე, ვისთვისაც ლოცულობენ.

პროფესორი: დამრიგებლობითი საუბარი და თქვენი მოსაზრებებიდან და მსჯელობიდან ამოკრებილი ნათელი აზრები მავალებს, არასდროს დავივიწყო ისინი და ჩემს გულს ყველა თქვენგანის მიმართ პატივისცემითა და მადლიერებით განაწყობს...

მწირი და პროფესორი: აი, ჩვენი წასვლის დროც დადგა. ჩვენს წინამძღოლად და თანამგზავრად გულით გთხოვთ ლოცვას!

მშვიდობის ღმერთმა, რომელმაც სამარადისო აღთქმის სისხლით თავის ცხვრებს მკვდრეთით აღუდგინა დიდი მწყემსმთავარი, უფალი იესო ქრისტე, დაე, ინებოს, რომ ყოველ კეთილ საქმეში მისი ნების აღმსრულებელნი იყოთ, რათა თქვენც სათნო ეყოთ უფალ იესო ქრისტეს, რომელსა შვენის დიდება უკუნითი უკუნისამდე.

ამინ!