მწყემსი კეთილი

წმიდა იოანე ოქროპირი

სიტყვა იმის თაობაზე, რომ ვინც საკუთარ თავს არ ვნებს, მისი ვნება არავის ძალუძს

აწმყოს მიჯაჭვულ, მიწას მიწებებულ, გრძნობისმიერ სიამოვნებებს დამონებულ უხეშ ადამიანებს, სულიერი საგნების მიმართ მაინცდამაინც რომ არ არიან განწყობილნი, აწინდელი სიტყვა უჩვეულოდ და უცნაურად მოეჩვენებათ; ხმამაღლა გაიცინებენ და განგვიკითხავენ, თითქოს სიტყვის დასაწყისშივე რაღაც დაუჯერებელს ვამბობთ, მაგრამ ჩვენ საკუთარ განზრახვას არ მივატოვებთ, არამედ დიდის გულმოდგინებით დაგიმტკიცებთ სათქმელს. თუ აფორიაქებისა და განგაშის გარეშე დაელოდებით საუბრის დასასრულს, დარწმუნებული ვარ დაგვეთანხმებით, უწინდელი ცდომილებისთვის გაკიცხავთ საკუთარ თავს, საწინააღმდეგოს იტყვით, მოიბოდიშებთ რომ ამა თუ იმ საგანზე არასწორი წარმოდგენა გქონდათ, და მრავალგზის გვმადლობთ, როგორც ავადმყოფები ექიმებს, სხეულის მტანჯველი სნეულებისგან რომ გაგანთავისუფლეთ, ამიტომ ნუ შემაწყვეტინებთ სიტყვას, არამედ დაელოდეთ საუბრის შედეგს და შეძლებთ გამოიტანოთ უტყუარი განაჩენი, რამეთუ უმეცრებით არფერი შეგიშლით ხელს ჭეშმარიტ მსჯელობაში.

ყოფით საქმეებზე შეკრებილი მსაჯულებიც, მართალია ხედავენ, რომ პირველი ორატორი ძლიერად ლაპარაკობს და თავისი მჭერმეტყველებით ირგვლივ ყველაფერს მუსრს ავლებს, განაჩენი იმაზე ადრე არ გამოაქვთ, ვიდრე შესატყვისი სულგრძელებით არ მოუსმენენ მის მოწინააღმდეგე გამომსვლელს; მართალია პირველი მართლიმთქმელის შთაბეჭდილებას ტოვებდა, მაგრამ მეორის მიმართაც მიუკერძოებელ ყურადღებას იჩენენ. მსაჯულთა ღირსება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ორივე მხრისაგან ყოველგვარი სიზუსტით შეიტყონ საქმის ვითარება და მხოლოდ შემდეგ წარმოთქვან თავიანთი შეხედულება. ასევე ამჟამადაც მრავალი ადამიანის გონებაში დროთა განმავლობაში ჩაკირული საერთო წინასწარდარწმუნებულობა, რომელიღაც ორატორივით, მთელს ქვეყანას ამდაგვარად ამცნობს; ყვალაფერი შერყვნილა კაცთა მოდგმაში, ყვალგან დიდი შფოთია, ყოველდღიურად მრავალთ უწევთ ქვეყნის ჩაგვრის, შევიწროების, ზარალის გადატანა, სუსტებს ძლიერებისაგან, ღარიბებს მდიდრებისაგან, და როგორც ვერ დაითვლი ზღვის ტალღებს, ასევე ვერ დაითვლი განაწყენებულთ, დათრგუნულთ, ვნებულთ. ვერც კანონები, ვერც სასამართლოების შიში-ვერაფერი აჩერებს ამ ჭირსა და სნეულებას, არამედ დღითი-დღე მატულობს ბოროტება; ყვალგან გმინვაა, ტირილი, შეურაცყოფილი ცრემლები.

ამგვარი მდგომარეობის გამოსასწორებლად დანიშნული მსაჯულები თავად აძლიერებენ ქარიშხალსა და სნეულებას, ამიტომ მრავალნი, უჭკუოთა და უბედურთაგან უჩვეულო სიშმაგით აღვსილნი, განიკითხავენ ღვთის განგებულებას, ხედავენ რა, რომ თავმდაბალს ხშირად ათრევენ, აწამებენ, სტანჯავენ, ხოლო კადნიერი, თავხედი, უპატიო და უღირსი მდიდრდება, ძალაუფლებით იმოსება, მრავალთათვის საშინელი ხდება, თავმდაბალსა და მორჩილს აურაცხელ უბედურებას შეამთხვევს და ამგვარი უსამართლობები ყველგანაა-ქალაქებშიც, სოფლებშიც, უდაბნოებშიც, ხმელეთზეც და ზღვაზეც. მაშ ასე ზემოთქმულის უარსაყოფად ჩვენთვის აუცილებელია ეს სიტყვა. თავს ვდებთ რა გმირობაზე, თუმცაღა უჩვეულოსა და საშინელზე, როგორც შესავალში ვთქვი, გარნა კეთიილსამხარსა, სამართლიანსა და სასარგებლოსათვის მათთვის, ვისაც ყურის მიპყრობა სურს და სწავლა. ამ სიტყვით დავამტკიცებთ (ნუ შიშობთ-მეთქი), - რომ თითოეულ დაჩაგრულს სხვა კი არ ავნებს და აზიანებს, არამედ საკუთარი თავი.

ჩვენი სიტყვა უფრო მკაფიო რომ იყოს, უპირველეს ყოვლისა გამოვიკვლიოთ, რა არის ვნება (ზიანი) და რა სახის საგნებს ეხება იგი ჩვეულებისამებრ, რაში მდგომარეობს ადამიანის სრულყოფილება, რა ვნებს მას საერთოდ და რა- მხოლოდ ერთი შეხედვით, მაგრამ სინამდვილეში არ ვნებს. საჭიროა ჩვენი სიტყვა განვამტკიცოთ მაგალითებით- მაგალითად, ყოველი საგანი რაღაცისგან განიცდის ვნებას: რკინა ჟანგისაგან, მატყლი მღილისგან, ცხვრის ფარა მგლისაგან. ღვინო სიკეთეს კარგავს, როცა გემო ეცვლება და სიმჟავე ეპარება; ხოლო თაფლის სიკარგე მაშინ ქრება, როდესაც კარგავს მისთვის დამახასიათებელ სიტკბოებას და მწარდება. პურის ყანას ვნებს აშმორება და გვალვები, ყურძენს, ფოთლებსა და ლერწებს-კალიების ლაშქარი, სხვა მცენარეებს-მატლი და პირუტყვთა სხეულებს-სხვადასხვაგვარი სნეულებანი; და მეტისმეტად რომ არ გაგვიგრძელდეს ჩამონათვალი, ჩვენს სხეულსაც ვნებს ციებ-ცხელებანი, პარალიჩი და უამრავი სხვა ავადმყოფობა. მაშ ასე, თუ თითოეულ საგანს რაღაც ვნებს, ვნახოთ, რა ვნებს ადამიანთა მოდგმას და რისგან ზიამდება ადამიანის სრულყოფილება.

მრავალნი მრავალფერსა და არაჩვეულებრივ მიზეზებს განიხილავენ. საჭიროა გავეცნოთ მცდარ შეხედულებებსაც, და უარვჰყოფთ რა მათ, შემდეგ მივუთითოთ იმაზეც, თუ რა ვნებს სინამდვილეში ჩვენს ღირსებას, და მკაფიოდ დავასაბუთოთ, რომ არავის შეუძლია გვავნოს ან მოგვაყენოს უსამართლობა, თუ თავად არ ვავნებთ საკუთარ თავს, ჩვენი ღირსებისათვის საზიანოდ ერთნი მცდარად მიიჩნევენ სიღარიბეს, მეორენი-ხორციელ ავადმყოფობებს, მესამენი-მამულის (ქონების) დაკარგვას, ვინ-ბოროტმეტყველებას, სხვა-სიკვდილს; განუწყვეტლივ მოსთქვამენ და ტირიან ამაზე და ებრალებათ რა ამის გადამტანი, დასტირიან მათ და გაოგნებულები ეუბნებიან ერთიმეორეს: როგორი უბედურება შეემთხვა ამას და ამას, - მოულოდნელად მთელი ქონება დაკარგა! ხოლო სხვა სხვაზე ამბობს: ასე და ასე დაავადდა და მკურნალმა ექიმებმა გადარჩენის იმედი დაკარგეს! ერთნი მოთქვამენ და ჩივიან ციხეში მოხვედრილზე, სხვები სამშობლოდან გაძევებულსა და გადასახლებულზე, ვინ-თავისუფლება-დაკარგულზე, ვინ-მტრისაგან მოტაცებულზე და დატყვევებულზე, ვინ წყალში დამხრჩვალსა და ცეცხლში დამწვარზე, ვინ ჩამონგრეული შენობის ქვეშ გასრესილზე, მაგრამ არავინ ტირის უღირსად მცხოვრებზე, არამედ რაც ყველაზე უფრო უარესია, ხშირად მათ ბედნიერებსაც კი უწოდებენ: ესაა ყველა ბოროტების მიზეზი. მაშ ასე- ნუ შეშინდებით, რაზედაც შესავალში გთხოვეთ-ვაჩვენებთ, რომ არაფერს ზემოთხსენებულს არ ძალუძს ფრთხილი ადამიანის ვნება და მის ღირსებას ჩრდილს ვერ მიაყენებს. მართლაცდა- აბა მითხარი, ადამიანის ღირსებას რითი ევნება, თუ იგი მთელ ქონებას დაკარგავს, ან თუ ყველაფერს ცილისმწამებლები წაართმევენ, ან ავაზაკები, ან შინაური ბოროტმოქმედნი? თუ გნებავთ, წინასწარ წარმოვადგინოთ რაში მდგომარეობს ადამიანის ღირსება და წინდაწინ მივუთითებთ რა სხვა არსებებზე, სიტყვა უფრო მკაფიო და ჭკუის სასწავლებელი გახდება.

ნუთუ ისაა ცხენის სიკეთე, რომ მას ოქროს აღვირი და ოქროს ლაგამი აქვს, სამაგრი მატყლის ქსოვილის, ხალიჩები-ფერად-ფერადი და ოქროქსოვილი, ბალთები ძვირფასი ქვით გაწყობილი და ფაფარი-ოქროს ზონრებით ჩაწნული? თუ მისი ღირსება ისაა, რომ იგი სწრაფად დარბოდეს ღონიერი ფეხებით, გამართული მხნედ იდეგს და გაქცევის შემთხვევაში მხედარი გადაარჩინოს? განა თვალსაჩინო არაა, რომ უკანასკნელში მდგომარეობს სწორედ ცხენის სიკეთე და არა პირველში? ვირთა და ჯორ-ცხენთა სიკეთეს რაღას უწოდებდით? განა იმას არა, რომ სიმძიმეები ადვილად ატარონ, მოხერხებულად მგზავრობდნენ და კლდესავით მაგარი ფეხები ჰქონდეთ?. ვაზსაც რითი ვაქებთ? ხშირი ფოთლებითა და ლერწით, თუ იმით, რომ უხვადაა დახუნძლული? ზეთისხილის სიკეთედ რაღას მივიჩნევთ; იმას რომ დიდი ტოტები და ხშირი ფოთლები აქვთ, თუ იმას რომ უხვმოსავლიანია? ადამიანებთან მიმართებაშიც ამგვარადვე მოვიქცეთ. განვსაზღვროთ ადამიანის ღირსება და საზიანოდ მხოლოდ ის მივიჩნიოთ, რაც მას ვნებს.

რაშია ადამიანის ღირსება? არა სიმდიდრეში, ისე რომ სიღარიბისა გეშინოდეს; არა ჯანმრთელობაში, ისე რომ ავადმყოფობისა გეშინოდეს; არა ხალხის შეხედულებაში; ისე რომ ცუდ მითქმა-მოთქმებს აქცევდე ყურადღებას; არა უმიზნო და ცარიელ ცხოვრებაში, ისე რომ შენ სიკვდილი გაშინებდეს; და არც თავისუფლებაში, ისე რომ მონობას გაურბოდე; - არამედ ჭეშმარიტი მოძღვრების ზედმიწევნით აღსრულებასა და სათნო ცხოვრებაში. ხოლო ამის წართმევა კი თავად ეშმაკსაც არ შეუძლია მისთვის, ვინც მას გულმოდგინებით იცავს. ამის შესახებ უმზაკვრესმა და უმძვინვარესმა ეშმაკმაც უწყის. მან იობს იმისთვის როდი წაართვა ქონება, რომ გაეღარიბებინა, არამედ ამით აიძულებდა რაიმე ღვთისმგმობი სიტყვა ეთქმევინებინა; სხეულიც იმად როდი დაუავადა, რომ დაესნეულებინა, არამედ რათა ამ გზით სულის სათნოება შეერყია. მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ მთელი თავისი გაიძვერობა გამოიყენა, მდიდარი გააღატაკა (რაც ჩვენ ყველაზე უფრო საშინელი რამ გვგონია), მრავალშვილიანი უშვილოდ დატოვა, და სხეული იმაზე მეტად დაუფლითა, ვიდრე ამას ჯალათები სამსჯავროებში იქმან (მართლაცდა, მათ ხელში მოხვედრილ ნეკნებს, მათი ბრჭყალები ისე რომ არ სწყლავენ, როგორც იობის ხორცს ღრღნიდნენ მატლები), და მასზე შეუფერებელი მითქმა-მოთქმა გაავრცელა, ( მისი თანდასწრებით აკი მეგობრები ამბობდნენ, რომ იგი თავისი ცოდვების გამო ჯერ კიდევ დაუსჯელიაო, და მრავალ ბრალს სდებდნენ), არა მარტო ქალაქიდან და საკუთარი სახლიდან გასნდევნა იგი, არამედ აქოთებულ სკორედ აქცია მისთვის სახლიცა და ქალაქიც, -და მიუხედავად ამისა არათუ იოტისოდენად ვერ ავნო, არამედ სახელოვანი გახადა, მან არამარტო ვერაფერი წაართვა იობს ქონებიდან (თუმცა ეგოდენი წაართვა), არამედ უფრო მეტი სიმდიდრე შესძინა-სათნოებები. უეჭველად, ამის შემდეგ იობს, როგორც უმძიმესი ღვაწლით მოღვაწეს, ბევრად მეტი კადნიერება მიეცა თუკი არა ადამიანთაგან, არამედ ყველა ადამიანზე უფრო უბოროტესი ეშმაკისაგან ვნებული იობი არ დაზიანდა, მაშინ როგორღა შეგვინდობს უფალი, თუ ვიტყვით; ესა და ეს უსამართლოდ მომექცა და დავზაიანდი? თუკი ეგევითარი სიბოროტით აღვსილმა ეშმაკმა გამოიყენა ყოველგვარი იარაღი და ისრები დაუშინა ადამიანს, ყველა შესაძლო ჭირ-ვარამი შეამთხვია მართლის სახელსაც და ვერ ავნო კაცსა ამას, - არამედ, როგორც ვთქვით, უფრო მეტი სარგებელი მოუტანა,- მაშ ზოგიერთები როგორ სდებენ ბრალს, თითქოს ვინმემ ავნოთ და არა- საკუთარმა თავმა.

როგორ-მეტყვი შენ,- განა ეშმაკმა ადამს არ ავნო, დაცემამადე არ მიიყვანა და არ გამოაძევა სამოთხიდან? არა, ეს მას არ გაუკეთებია, არამედ ჩვენმა მცონარობამ, საკუთაღი თავისადმი უყურადღებობამ და მთვლემარებამ გამოიწვია. ის ვინს ამდენი და ესევითარი საშუალება გამოიყენა და ვერ სძლია იობს, ნაკლები მონდომების შემთხვევაში სძლევდა ადამს, , ამ უკანასკნელს საკუთარი უყურადღებობით რომ არ ევნო თავისთვის? როგორ? ნუთუ მას, ვისაც ცილისმწამებელთა ხრიკებით წაერთვა მამული, ვნება არ მისდგომია? დაკარგა რა მთელი ქონება, მამის მემკვიდრეობა და ჩავარდა უკიდურეს გაჭირვებაში ზიანი არ განუცდია? მაგრამ სარგებელიც მიიღო. მითხარ რა ვნება მიაყენა ვნებამ მოციქულებს? განა განუწყვეტლივ შიმშილთან წყურვილთან და სიშიშვლესთან არ უხდებოდათ ბრძოლა? მაგრამ სწორედ ამის გამო იყვნენ დიდად დიდებულნი, ცნობილი და ღვთისაგან დიდი შეწევნა მიიღეს. რა ზიანი მიაყენა ლაზარეს სნეულებამ, ჭრილობებმა სიღატაკემ და უმწეო მარტოობამ? განა სწორედ ამიტომ არ დაიწნა მისთვის გვირგვინები? რა ევნო იოსებს უსიამო მითქმა-მოთქმით ან მის საკუთარ მიწაზე ან უცხოეთში? მას გარყვნილადაც და მეძავადაც თვლიდნენ, ევნო მონობით? ევნო სამშობლოდან გაძევებით? განა სწორედ ამის გამო არა ვართ მისით აღფრთოვანებულნი? მაგრამ რას ვამბობ სამშობლოდან გაძევებაზე, სიღატაკეზე, მითქმ-მოთქმაზე და მონობაზე? ძმის ხელით განგმირულ აბელს რა ავნო ძალისმიერმა სიკვდილმა? სწორედ ამის გამო არაა იგი მთელ ქვეყანაზე სახელოვანი? ხედავთ, ჩემმა სიტყვამ შეპირებულზე მეტად წარმოაჩინა მტკიცებულებანი? სიტყვამ გაჩვენათ, რომ არავინ არათუ სხვისგან განიცდის ვნებას, არამედ სარგებლობას იღებს საკუთარი თავისადმი ყურადღების შემთხვევაში. მაშ რისთვისაა,-იტყვი შენ,- სასჯელი და წამება? რისთვისაა გეენია? რისთვისაა ეგოდენი მუქარა, არავინ არც აყენებს ვნებას და არც იღებს? რას ამბობ შენ? გამოთქმებს რას ურევ? მე არ მითქვამს-არავინ ვნებს, არამედ არავინ ევნება -მეთქი. როგორ, თუკი ვინმე აყენებს ვნებას, იკითხავ შენ, სხვა როგორ არ ევნება? ისე როგორც სულა ახლახან ვთქვი, იოსებს ძმებმა ვნება მიაყენეს, მაგრამ თავად მას ვნება არ მისდგომია; აბელის მიმართ ბოროტი განზრახვა ჰქონდა კაენს, მაგრამ მისი ბოროტგანზრახულობისაგან აბელი არ ვნებულა. სწორედ ამისთვისაა სასჯელი და სატანჯველი. ვნებულთა სათნოების გამო როდი სპობს ღმერთი სასჯელს, არამედ მანკიერთა უღირსების გამო აწესებს ტანჯვას. მართალია ბოროტმზრახველთაგან უფრო სახელოვანნი ხდებიან, მაგრამ ეს დამოკიდებულია არა ბოროტისმზრახველთა განზრახვაზე, არამედ ბოროტმზრახველობას დაქვემდებარებულთა სიმამაცეზე. ამიტომაც მზადდება უკანასკნელთა სიბრძნისმოყვარეობის გამო ჯილდოვდები, ხოლო პირველთათვის-სასჯელი ბოროტების გამო. სიმდიდრე დაკარგე? სთქვი: შიშველი გამოვედი დედის მუცლიდან და შიშველი დავბრუნდები იქ(იობი 1,21). მოციქულისგან თქმულიც დაურთე; ამქვეყნად არაფერი მოგვიტანია, და რა თქმა უნდა, ვერც ვერაფერს წავიღებთ (1 ტიმ. 6,7). შეუფერებელი მითქმა-მოთქმა ვრცელდება შენზე და ლაფს გესვრიან? მოიგონე ნათქვამი: ვაი თქვენ, როცა კარგს იტყვის ყოველი კაცი თქვენზე ( ლუკა 6,26); და კიდევ: ნეტარნი ხართ, როცა შეურაცხგყოფენ თქვენს სახელს (ლუკა 6,22,23). სამშობლოდან გაგაძევეს? წარმოიდგინე, რომ შენ აქ არ გაქვს სამშობლო, არამედ თუკი გსურს სიბრძნისმოყვარე იყო, სულაც მთელი დედამიწა შენთვის უცხოდ, როგორც მცნებადაც მოგეცა. სასტიკი ავადმყოფობა გეწვია? გაიმეორე მოციქულის ნათქვამი: თუ ჩვენი გარეგანი კაცი იხრწნება, შინაგანი დღითი-დღე ახლდება (2 კორ. 4,16). ვინმეს ძალადობრივი სიკვდილი შეემთხვა? წარმოიდგინე იოანე, თავი რომ მოკვეთეს საპყრობილეში და მეძავს ცეკვისთვის ჯილდოდ მიართვეს. ყველა უსამართლო ტანჯვას ცოდვათაგან განწმენდა და გამართლება მოაქვს. ეგოდენ დიდია სარგებლობა მათთვის, ვისაც განსაცდელი სიმამაცით გადააქვს!

თუკი არც ქონების დაკარგვას, არც ცილისწამებასა და ავსიტყვაობას, არც განდევნას არც ავადმყოფობასა და ტანჯვას, არც თავად სიკვდილს, რომელიც ყველაზე უფრო საზარელია, არა ვნება, არამედ სარგებლობაც კი მოაქვს,-მაშ მიმითითე, ვინ რითი შეიძლება დაზიანდეს თუკი არაფრისგან ადგება ვნება? პირიქით მე შევეცდები დავამტკიცო, სწორედ ისინი ევნებიან განსაკუთრებით, ევნებიან და განუკურნებლად იტანჯებიან, რომლების სხვებს ავნებენ. ვინ შეიძლება კაენზე უფრო უბედური იყოს, რომელიც ასე მოექცა ძმას? ფილიპეს ცოლზე უფრო საცოდავი ვინაა, რომელმაც იოანეს თავი მოკვეთა, ან იოსების ძმებძე, რომლებმაც გაყიდეს და საზღვარგარეთ გაისტუმრეს? ეშმაკზე უბედური ვინაა, რომელმა იობს ეგევითარი უბედურებები შეამთხვია? ის ხომ არა მარტო სხვა საქმეებისათვის, არამედ ამ ბოროტგანზრახულობისთცისაც უდიდეს სასჯელს მიიღებს? ხედავ აქაც ჩვენმა სიტყვამ იმაზე მეტი აჩვენა ვიდრე შეგპირდით, ე.ი არათუ შეჭირვებულნიარ განიცდიან ბოროტმზრახველთაგან რაიმე ვნებას, არამედ ყველაფერი ბოროტისმზრახველებს უბრუნდებათ? უტყუარია, თუკი არც სიმდიდრე, არც თავისუფლება, არც სამშობლოში ცხოვრება, და არც რაიმე ზემოჩამოთვლილთაგან არ შეადგენს ადამიანის ღირსებას, არამედ სულის სათნოებები, აქედან ჯერ-არს დავასკვნათ, რომ როდესაც ვნება ადგებათ სიკეთეებს, მაშინ ადამიანის ღირსება არაფრით განიცდის ვნებას, ხოლო თუკი ვინმე სულიერ სიბრძნისმოყვარეობას დაკარგავს? ამ შემთხვევაშიც, იგი ვნებას სხვისგან კი არ განიცდის, არამედ საკუთარი თავისაგან. როგორ საკუთარი თავისგან? როდესაც ვინმე გამათრახებს, ან საკუთრებას გართმევს, ან სხვაგვარად გავიწროვებს, და ღვთისმგმობ სიტყვას იტყვი, ამ დროს დიდად ევნები მაგრამ არა მოძალადისაგან, არამედ საკუთარი სულმოკლეობისაგან. უწინაც მითქვამს და ახლაც გავიმეორებ: რაც უნდა ბოროტი იყოს ადამიანი, არ ძალუძს იმაზე მეტი გაცოფებით და მძვინვარებით დაესხას თავს ვინმეს, ვიდრე ბოროტ ეშმაკსა და ჩვენს შეურიგებელ მტერს ეშმას ძალუძს,- და მიუხედავად ამისა ეშმას არ შეუძლია სძლიოს და დაამხოს ადამიანი, რომელიც უწინარეს რჯულისა და უწინარეს მადლისა ცხოვრობდა, თუნცაღა ყოველი ნხრიდან უშენდა მას მომწყვლელ ისრებს. ეგევითარია კეთილშობილება სულისა! ხოლო პავლე? განა მან იმდენი უბედურება არ გადაიტანა, რომ აღრიცხვაც კი ჭირს? საპყრობილეში ცხოვრობდა, შებორკილი იყო, ადგილიდან ადგილზე გადაჰყავდათ, იუდეველნი ამათრახებდნენ, ქვით ქოლავდნენ, ზურგზე ურტყამდნენ არა მარტო ქამრებს, არამედ კვერთხსაც, ზღვაში ახრჩობდნენ, ხშირად ხელში უვარდებოდა ავაზაკებს, იდევნებოდა თანატომელთაგან, განუწყვეტლივ ესხმოდნენ მტრებიც და ნაცნობებიც. არაერთხელ ბოროტმზრახველობდნენ მის მიმართ, ებრძოდა შიმშილსა და სიშიშვლეს, გამუდმებული და განუწყვეტელი ჭირ-ვარამი გადაჰქონდა. ბევრს რაღას მოვყვე? იგი ყოველდღიურად კვდებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ამდენი და ეგევითარი უბედურება გადაჰქონდა, მას არათუ ღვთისმგმობინ სიტყვა არ უთქვამს, პირიქით- ხარობდა და აქებდნენ ამით ერთგან იგი ამბობს: ვხარობ ჩემი ვნებების გამო(კოლას. 1,24); სხვაგან: ვიქადით შეჭირვებითაც (რომ. 5,2-3). თუკი იგი ასეთ ჭირ-ვარამშიც კი ხარობდა და იქებოდა, შენ რა შენდობა გექნება, რა გამართლება, როდესაც ზემოჩამოთვლილ ვნებათაგან უმნიშვნელოც არ დაგითმენია და ღვთისმგმობელობ კი?

მაგრამ იტყვი, სხვაგვარად ვევნებიო,-იმით, რომ მართალია არ ღვთისმგმობელობ, მაგრამ ქონების დაკარგვით უუნარო გავხდი, მოწყალება გავცე. ეს საბაბი და თავის მართლებაა! თუ შენ ამაზე სწუხარ, მტკიცედ გჯეროდეს, რომ მოწყალებისათვის ხელმოკლეობა ვერ დაგაბრკოლებს. ათასჯერ უფრო ღატაკიც რომ იყო, მაინც იმაზე ღატაკი არა ხარ, ერთი მუჭა ფქვილი რომ შემორჩა (3 მეფეთა 17,12), და არც იმაზე, მხოლოდ ორი მწვლილი რომ ჰქონდა (ლუკა, 21,2), რომელთაგან ერთმაც და მეორემაც, დაახარჯეს რა მთელი ქონება გაჭირვებულებს, გასაოცარი ქების ღირსნი შეიქმნენ; თუ სიღატაკეს ვერ დაუბრკოლებია ესოდენ დიდი კაცთმოყვარეობა, პირიქით-ორი მწლილი მოწყალება იმდენად მდიდარი და მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა, რომ ყველა მდიდარი დაჩრდილა და მდიდარი მდიდარი განწყობითა და გულმოდგინების სიუხვით მრავალი ტალანტის შემწირველს აღემატა. მაშასადამე არც ამ შემთხვევაში დაზიანებულხარ, პირიქით აქაც სარგებელი მიიღე, მცირედი შენაწირით ბევრად უფრო ბრწყინვალე გვირგვინი მოიპოვე, ვიდრე მათ, რომელთაც ბევრი დადეს (საკურთხეველზე). თუმცა ათასჯერ რომ შევაგონოთ აწინდელ სიკეთეებს მიწებებული სულები, ყოფითი ცხოვრებისა და ხორციელების მოყვარულნი, ადვილად როდი დაეთანხმებიან დატოვონ აწინდელი ცხოვრების სიამოვნებანი, არამედ კაცთაგან საუკეთესონიც ამა თუ იმ სიკეთეებს მიელტვიან: უბედურნი და საცოდავნი უმეტესად მიწიერ სიკეთეებს ესწრაფვიან, ზეციურს კი ძალზე ცოტანი. ამ ამაზრზენი და უსახური სახეებიდან ჩამოვგლიჯოთ ბრწყინვალე და კეთილსახიერი ნიღაბი და ვაჩვენოთ სისაძაგლე მეძავისა. ავხორცობასა, ვერცხლისმოყვარეობასა და პატივმოყვარეობაში გატარებული ცხოვრება ხომ სწორედ ამგვარია: იგი საძაგელია, უსახურია, დიდი უწმინდურებითაა აღსავსე, უსიამოვნოა, მძიმე და საწუხარი. ჭეშმარიტად, მისით დატყვევებულებს შენდობა არ ექნებათ განსაკუთრებით იმის გამო, რომ მათთვის სანატრელი და გულისსათქმელია უსიამოვნებებით, უდიდესი სიმწარით, ურიცხვი ბოროტებით, საფრთხეებით, სისხლისღვრით, უფსკრულებით, წყალქვეშა კლდეებით, მკვლელობებით, შიშით, თრთოლვით, შურით, სიძულვილით, მზაკვრობითა და განუწყვეტელი შფოთითა და საზრუნავებით აღსავსე ეს ცხოვრება, არანაირი სარგებელი და ნაყოფი რომ არ მოაქვს ამგვარი უბედურებებით, გარდა წამებისა, სასჯელისა და საუკუნო სატანჯველისა. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთია, ბევრს ნეტარი და გულისსათქმელი ჰგონია, რაც სხვათა შორის, მისგან დატყვევებულთა უგუნურების ნიშანია, და არა მისი ფლობის ნეტარებისა. ასევე მიელტვიან რა ბავშვები სათამაშოებს და მათით აღფრთოვენდებიან, მათ ხომ წარმოდგენა არა აქვთ საგნებზე, რომელიც ზრდასრულთათვისაა საყურადღებო, მცირეასაკოვნების გამო ბავშვებისათვის მისატევებელია ასეთი საქციელი, მაგრამ სრულ ასაკში ბავშვის გონებას რომ აჩენენ და ბავშვებზე უგუნურადფ იქცევიან, ამათ როგორ შევუნდოთ?

აბა მითხარი, სიმდიდრე რისთვისაა გულისსათქმელი? სიმდიდრეზე უნდა ვთქვა სიტყვა, რადგანაც ამ სასტიკი ავადმყოფობით დასნებოვნებულთათვის ყველაზე ძვირფასია- ჯანმრთელობაზეც, სიცოცხლეზეც, საქვეყნოდ შექებაზეც, კეთილ ზრახვებზეც, სამჰობლოზეც, შინაურებზეც, მეგობრებზეც, ნათესავებზეც... ამ ცეცხლის ალი ღრუბლებამდის აღწევს, ცეცხლს ზღვაცა და ხმელიც მოუცავს. არავინ აქრობს ამ ალს, პირიქით აღვივებენ. როგორც ისინი, ვინც უკვე დატყვევებულია, ასევევ ისინიც, ვინც ჯერ არ დატყვევებულან, მაგრამ დატყვევდებიან. ყველა ხედავს, კაციც და ქალიც, მონაც და თავისუფალიც, მდიდარიც და ღარიბიც, თითოეული ძალისამებრ, როგორ ეზიდება ტვირთს, ამ ცეცხლის საზრდოს რომ აძლევს, ტვირთს არა შეშისა და ფიჩხისა (ეგევითარი როდია ეს ცეცხლი), არამედ სულთა და ხორცთა, უსამართლოებისა და უსჯულოებისა. სწორედ ამით ინარჩუნებენ ამ ცეცხლს. მდიდრები არასოდეს ტოვებენ ამ უგუნურ ვნებას, თუნდ მთელ ცხოვრებას დაეუფლნენ, ღარიბები კი თავისებურად ტოლს არ უდებენ და რაღაც უკურნებელი ჯიბრი, ულაგმავი სიშმაგე და მოურჩენელი სნეულება დაუფლებია ყველა სულს, ყოველგვარ სიყვარულს რომ აღემატა ეს სიმდიდრის სიყვარული, და ჭეშმარიტი სიყვარული გაუძევებია სულიდან; არც მეგობრობას უყურებენ, არც ნათესაობას, -რას ვამბობ: მეგობრობასა და ნათესაობას?-ცოლსა და შვილებსაც კი, ვისზე საყვარელიც კაცისთვის არავინ შეიძლება იყოს; არამედ ყველაფერი მიგდებული და გათელილია, და სასტიკი და არაადამიანური მესაკუთრე დაუფლებია ყველა დატყვევებული სულს.

ჭეშმარიტად, როდესაც იგი არაადამიანური მესაკუთრე, როგორც სასტიკი ქალბატონი, როგორც მძვინვარე ბარბაროსი, როგორც ურცხვი და ხარბი მეძავი, თავს ლაფს ასხამს, გლეჯს და ურიცხვ საშიშროებასა და სატანჯველს შეამთხვევს მისდამი დამონებულთ. მაგრამ რამდენედაც საზარელი და ულმობელია, უხეში და მძვინვარე, ბარბაროსის სახით, უფეო სწორად კი მგელსა და ლომზე მეტადაა გამხეცებული და მძვინვარე, მისით დატყვევებულებს იგი მშვიდი, საყვარელი და თაფლზე უტკბესი ეჩვენებათ. იგი ყოველდღიურად კვერავს (სჭედს) მათზე მახვილსა და იარაღს, თხრის უფსკრულებს, მიათრევს ფსკერისკენ, ფრიალოებისკენ, წყალქვეშა კლდეებისკენ და მათთვის ათასგვარ სატანჯველის ბადეებს ქსოვს, ეს მაშინ როცა მისგან დატყვევებულნიც და დამონებულნიც ფიქრობენ, რომ თითქოს ის ამით აბედნიერებს. როგორადაც ღორები გორაობენ რა ლაფსა და უწმინდურებაში და ამით შვებას გრძნობენ, ტკბებიან, ასევე ხოჭოებიც, განუწყვეტლივ სკორეში იქექებიან,-ზუსტად ასევე ვერცხლის მოყვარენი ამ პირუტყვებზე უფრო უბედურნი არიან: მოოხრება აქ უმეტესია და ლაფი უფრო მყრალი. ვნებებს დამონებულნი, უდიდესი სიამოვნების მიღებაზე ფიქრობენ, რაც არა თავად საგნის თვისებაზეა დამოკიდებული, არამედ სულზე, ასეთი უგუნურებით რომ იტანჯება. ეს კი პირუტყვის უგუნურებაზე უარესია, რადგან მიზეზი იმისა, რომ პირუტყვი ლაფსა და სკორეში დარჩა, ლაფი და სკორე კი არაა, არამედ პირუტყვის უგუნურება,- და ამგვარადვე იმსჯელე ადამიანზე ც.

მაგრამ როგორ განვკურნოთ ასეთი ადამიანები? ამისთვის საჭიროა მოგვაპყრონ გული და განაწყონ გონება ჩვენი სიტყვის მისაღებად. პირუტყვთა გამოსწორება და მათი განყენება არაწმინდა ცხოვრებისაგან შეუძლებელია, რადგან მათ გონება არა აქვთ; ხოლო კეთილშობილი არსებების, გონებითა და სიტყვით დაჯილდოებულების, ანუ ადამიანების, თუი ისინი მოინდომებენ, ხელსაყრელია და ადვილად შეიძლება ამ ტალახიდან, სიმყრალიდან, არაწმინდებიდან და სისაძაგლიდან განშორება. რატომ გეჩვენება შენ, ადამიანო სიმდიდრე ძვირფასად? რა თქმა უნდა სიამოვნების გამო, რომელსაც ტრაპეზიდან იღებ? მსახურთა პატივისა და სიმრავლის გამო, მისთვის რომ გლიქნიან? იმის გამო, რომ შეურაცხმყოფელებზე შეგიძლია შური იძიო და დააშინო? სხვა მიზეზებს შენ ვერ წარმოიდგენ, გარდა სიამოვნებისა, ლიქნისა, შიშისა და შურისძიებისა, რამეთუ სიმდიდრე ჩვეულებისამებრ სულაც არ აბრძენებს, არ აკეთილშობილებს, უბიწოს, თავმდაბალს, კეთილგონიერს და კაცთმოყვარეს არ ხდის ადამიანს, არ აყენებს უფრო მაღლა არც მრისხანებაზე, არც მუცელზე, არც სიამოვნებაზე, არ ასწავლის არც ზომიერებას, არც სიმდაბლეს და არც რაიმე სხვა სათნოებას არ ნერგავს და არ ასახლებს სულში.

შენ ვერ იტყვი, რომ სიმდიდრეს ეძებ და გსურს რაიმე მიზეზის გამო, რამეთუ სიმდიდრეს არათუ არ ძალუძს სიკეთის დანერგვა და აღრზდა, არამედ ადამიანში რაიმე კეთილს თუკი წააწყდება, უკვე დანერგილს, პირიქით აზიანებს, აფერხებს და ახმობს მას; ზოგიერთს კი სავსებით სპობს და მისი საპირისპირო შეაქვს, -უზომო თავშეუკავებლობა, შეუფერებელი გაღიზიანება, უსამართლო მრისხანება, სიამაყე, ქედმაღლობა, უგუნურება... თუმცა ამის შესახებ არ ვილაპარაკებ, რამეთუ ამ ავადმყოფობით დასნებოვნებულნი, ერთიანად სიამოვნებას დამონებულნი, ვერ იტანენ საუბარს სათნოებასა და მანკიერებაზე და ამავე დროს მათთვის აუტანელია საკუთარი თავის ხილვა როგორც გაკიცხულისა და მხილებულისა.

დავტოვოთ ეს საუბარი და სხვა რამ წარმოვაჩინოთ: ვნახოთ, მოაქვს თუ არა სიმდიდრეს რაიმე სიამოვნება ან პატივი. მე სრულიად საპირისპიროს ვხედავ და უპირველეს ყოვლისა, თუ გსურთ ყურადღება მივაპყროთ მდიდრისა და ღარიბის სუფრებს, დავეკითხოთ მათ, ვინც მას გეახლებიან: რომელი მათგანი იღებს სუფთა და ჭეშმარიტ სიამოვნებას? ისინი, რომელნიც მთელი დღე სკამლოგინზე წვანან, ვახშამს სადილთან აერთებენ, სტომაქი დაგაუვსიათ, გრძნობები დაქვეითებულა, საჭმელ-სასმელით დამძიმებულთ დაუხუნძლავთ საკუთარი სხეული-ხომალდი გადაუტვირთავთ, დაუნთქავთ, ზღვათაღელვაში მოხვედრილივით, საკუთარი ხელ-ფეხი, ენა და საერთოდ მთელი სხეული რკინის ჯაჭვებზე უფრო მძიმე-მემთვრალეობისა და ნაყროვანების ჯაჭვებით შეუკრავთ, შესაბამისად მშვიდი ძილი განშორებიათ, შიშისმომგვრელი სიზმრებით დათრგუნულნი, ეშმაკეულებზე მეტად გასაცოდავებულნი, ნებაყოფლობით იღებენ რა სულში რომელიღაც ეშმაკს, აბუჩად ასაგდები ხდებიან მონებისათვის, ან უკეთ, სიბრალულის საგანი ხდებიან და მათგან ყველაზე უფრო მშვიდთათვის სატირალნი, იქ მყოფთაგან ვერავის ცნობენ, არ ძალუძთ რაიმეს თქმა, ან მოსმენა, არამედ ხელიხელ ატატებულნი სხვებს გადაჰყავთ სკამიდან ლოგინზე? თუ ისინი, ვინც ფხიზელნი და მღვიძარენი არიან, სასმელ-საჭმლის ოდენობას საჭიროებისდა მიხედვით განსაზღვრავენ, ზურგის ქარით მიცურავენ, და საჭმელ-სასმელით უდიდეს ტკბობას, შიმშილსა და წყურვილში პოულობენ? ისეთ სიამოვნებასა და ჯანმრთელობას ხომ არაფერი გვანიჭებს, როგორც ის, რომ ვჭამოთ და ვსვათ შიმშილ-წყურვილის დროს, სიმაძღრეს ვაკონტროლებდეთ ერთი მხოლოდ საჭიროებით, მის საზღვრებს არ გავცდეთ და სხეული მეტისმეტად არ გადავტვირთოთ.

თუ ჩემი არ გჯერა, შეხედე ერთისა და მეორის სხეულს და თითოეული მათგანის სულს. განა ვინც ზომიერებით ცხოვრობს, ჯანმრთელი არა აქვს სხეული, გრძნობები ნათელი და ადვილად ასრულებს საქმეს (გამონაკლის შემთხვევაზე ნუ მიმითითებ, როდესაც რაღაც გარემოების გამო სუსტი ჯანმრთელობისაა, არამედ იმსჯელე იმისდა მიხედვით, რაც ხშირად და მუდამ ხდება), ხოლო თავშეუკავებლებს კი სუსტი ჯანმრთელობა აქვთ, ყოველგვარ ცვილზე რბილი და მრავალი ავადმყოფობით დასნებოვნებული. მათ ადრევე მოინახულებს ხოლმე ნეკრისის ქარიც, სხეულის უსიამო ძაგძაგიც, ნაადრევი სიბერეც, თავის ტკივილიც, კუჭის სისუსტეც, დაავადებანი, მადის დაკარგვა, და ისინი განუწყვეტლივ საჭიროებენ ექიმებს, წამლებს, მკურნალობას. აბა მითხარი განა ესაა სიამოვნება? ვინ უწყის რაა ჭეშმარიტი სიამოვნება, იტყვის რომ ესაა სიამოვნება? კვება სიამოვნებად მაშინ ითვლება, მადას რომ დაიკმაყოფილებ, ხოლო როდესაც ჭამ, მაგრამ მადა არა გაქვს, მაშინ სიამოვნება იკარგება და ქრება. ავადმყოფებს თვალწინ უგემრიელესი საჭმელიც რომ ედოთ, ზიზღით და ერთგვარი უსიამოვნებითაც კი ჭამენ, რაგდან მადა არა აქვთ, და უმადობა სიამოვნებას როგორ განაცდევინებთ? არა სეჭმელ-სასმელის თვისება, არამედ მჭამელის მადა წარმოშობს ჩვეულებისამებრ სურვილს და ანიჭებს სიამოვნებას. ამიტომ ერთი კეთილი ადამიანი, რომელმაც ზედმიწევნით იცოდა სიამოვნების არსი და შეეძლო განემარტა კიდეც, ამბობდა: მაძღარს გოლეული ეზიზღება (იგავ.27,7) რითაც გამოხატავდა, რომ არა საჭმელ-სასმელის თვისება, არამედ მადა გვანიჭებს სიამოვნებას, ამიტომ წინასწარმეტყველმაც, აღრაცხავდა რა ეგვიპტესა და უდაბნოში მომხდარ სასწაულებს, სხვათა შორის თქვა: „ღმერთმა კლდის თაფლით დაანაყრა ისინი“(ფს.80,17).თუმცა არსად ჩანს, რომ კლდემ მათთვის თაფლი გადმოადინა. მაშ რას ნიშნავს ეს სიტყვები? შრომით, გზით, წყურვილით გადაქანცული ებრაელები ძლიერ იტანჯებოდნე. როგორც კი ცივ წყაროსთვალებს ეწაფებოდნენ და წყურვილს მოიკლავდნენ, უდიდეს სიამოვნებას განიცდიდნენ, ამიტომ წინასწარმეტყველმა წყლის სმით მოგვრილი სიამოვნება რომ გამოეხატა, წყალი თაფლს შეადარა, თუ არა წყალი თაფლად კი არ გარდასახულა, არამედ წყლისგამ მოგვრილი სიამოვნება თაფლის სიტკბოებას უტოლდებოდა, რადგან წყალს მწყურვალენი ეწაფებოდნენ, ხოლო თუ ეს ასეა და ყველაზე უგუნურთაგანიც კი ვერ შეეწინააღმდეგება, განა აშკარა არაა, რომ ღარიბთა სუფრებზე უდიდესი სიამოვნებაა, ხოლო მდიდართა სუფრებზე უსიამოვნება, ზიზღი, სისაძაგლე, და როგორც ბრძენმა თქვა,“მაძღარს გოლეულიც ეზიზღება“ (იგავ.27,7).

მაგრამ სიმდიდრეს, მისი მფლობელისათვის პატივისცემა მოაქვს და ხელსაყრელია მტრებზე შურისძიებისათვის, იტყვი შენ. აბა მითხარ: სიმდიდრე სასურველი და გულისსათქმელი იმის გამოა, რომ თქვენში უძლიერეს ვნებებს კვებავს, განგარისხებს, გიმძაფრებს დიდებისმოყვარეობას, ქედმაღლობას და უგუნურებამდე მიჰყავხარ? მაგრამ განსაკუთრებით სწორედ ამის გამოა საჭირო, რომ უკანმოუხედავად გაექცე მას, რადგან იგი ჩვენს გონებაში, რომელიღაც ველურსა და მძვინვარე მხეცს ასახლებს, ჭეშმარიტ პატივისცემას აკარგვინებს და სხვა სახის პატივისცემა მოაქვს მოტყუებულთათვის, მხოლოდ მისი საღებავებით რომაა შეფერილი, და აიძულებს ამგვარ პატივისცემას ჭეშმარიტად მიიჩნევდეს, თუმცა იგი თავისი ბუნებით ამგვარი როდია, არამედ მხოლოდ იერით ჩანს ასეთი. მსგავსად იმისა, როგორც მეძავი ქალების ფერუმარილითა და საღებავით შექმნილი სილამაზეა ყალბი, საძაგელსა და უსახურ სახეს კეთილსახიერად რომ წარმოუჩენს ცთუნებულს, ზუსტად ასევე სიმდიდრეც აიძულებს ლიქნა პატივისცემად მიიჩნიონ. ყურადღებას ნუ მიაქცევ შიშისა და მლიქვნელობის გამო გამოთქმულ ქებას,- ეს საღებავები და ფერუმარილია; არამედ ჩაუკვირდი თითოეული პერფირის სინდისს და ათასობით მამხილებელს დაინახავ, შინაგანად შენს წინააღმდეგ რომ ღაღადებენ, სძულხარ და უფრო მეტად გარემიიქცევენ პირს, ვიდრე ბოროტი მტრები და მოწინააღმდეგენი. თუკი როდესმე გარემოებათა ცვალებადობა და ამ შიშით აფარებულ ნიღაბს ჩამოხსნის და ამხელს, მაშინ შენ აშკარად დაინახავ, რომ უწინდელ დროში შენს მაამებლებში უკიდურესი უპატივცემულობით სარგებლობდი და მათგან გეგონა თავი პატივცემული, რომელთაც უაღრესად სძაგხარ, ფიქრებში ათასგვარი სიბოროტით გახასიათებენ და სურთ უკიდურესად უბედურებაში გნახონ. არაფერს მოაქვს ისეთი პატივისცემა, როგორც სათნოებას: პატივისცემა არა იძულებითი, არა მოჩვენებითი და რაღაც სიცრუის ნიღაბით დაფარული, არამედ-ჭეშმარიტი, გულწრფელი და რაიმე მძიმე გარემოებისაგან შეუცვლელი.

გსურს შენს მაწყენარებზე შური იძიო? სწორედ ამიტომ, როგორც უკვე ვთქვი, განსაკუთრებულად საჭიროა გაურბოდე სიმდიდრეს. იგი ჩვეულებისამებრ გაიძულებს აღმართო მახვილი საკუთარი თავის წინააღმდეგ, უმკაცრეს სამსჯავროს და აუტანელ სასჯელს განგიმზადებს სამომავლოდ. შურისძიება იმდენად დიდი ბოროტებაა, რომ მისგან ღვთიური კაცთმოყვარეობაც შეწყვეტილია და მოცემული შენდობა აურაცხელ ცოდვებში მის მიერ გაუქმებულია. როგორც იგი, რომელსაც მიეტევა ათი ათასი ტალანტი და უბრალო თხოვნის საფუძველზე ეგოდენ დიდი წყალობა მიეცა, როდესაც თავისი მსგავსი მონისაგან ასი დინარი მოითხოვა, ანუ მის მიმართ ჩადენილი საქციელისთვის სჯიდა მას, მაშინ თავისი ამხანაგისადმი გამოჩენილი სისასტიკისათვის განაჩენი გამოუტანა საკუთარ თავს; და არა რაიმე სხვისთვის არამედ მხოლოდ იმის გამო მიეცა იგი მტანჯველებს, და დაისაჯა, და მრავალი ტალანტი უნდა გადაეხადა, და არანაირი შენდობა და გამართლება არ მიუღია, არამედ უსასტიკესი ტანჯვის დათმენა მოუწია, და ბრძანა მთლიანად ამოეღოთ მისგან ვალი, რომელიც უწინ ღვთიურმა კაცთმოყვარეობამ მიუტევა -მაშ, მითხარ, განა ამის გამოა შენთვის სიმდიდრე გულისსათქმელი, რომ ადვილად მიჰყავხარ ცოდვისკენ? პირიქით, სწორედ ამიტომ უნდა აქციო მას ზურგი, როგორც მტერს, მოძულესა და საშინელ მკვლელს. მაგრამ, გაჭირვებას, იტყვი შენ, მოაქვს მწუხარებანი, ხშირად გაიძულებს წარმოთქვა ღვთისმგმობი სიტყვები და ხელი მიჰყო სიმდაბლეს...არა! არა გაჭირვება, არამედ სულმოკლეობა! ასე ლაზარეც ღატაკი იყო და მეტისმეტად ღატაკი; ხელმოკლეობას ყოველგვარ სიღატაკეზე მწარე ავადმყოფობაც თან ერთვოდა, რაც ამ სიღატაკეს კიდევ უფრო აუტანელს ხდიდა; გაჭირვებას უმწეო მდგომარეობა და არაკეთილისმყოფელნი ემატებოდნენ, რომელნიც სიღატაკე-ავადმყოფობას კიდევ უფრო ამწარებდნენ. თითოეული ამ უბედურებათაგან თავისთავად მტანჯველია, ხოლო როდესაც კეთილისმყოფელიც არ გყავს, უბედურება უფრო მძიმდება, ალი უფრო ძლიერდება, ტკივილი უფრო მტანჯველია, ქარიშხალი უფრო მძვინვარე, ღელვა უფრო საზარელი, დუმილი უფრო მხურვალე. უფრო დაკვირვებით რომ ჩავუღრმავდეთ, ამას მეოთხე უბედურებაც მიემატება- თავშეუკავებლობა და ფუფუნება მეზობლად მცხოვრები მდიდრისა. თუ მოისურვებ ალის გასაძლიერებლად რაღაც მეხუთეც იპოვო, ამასაც შეძლებ. მდიდარი ხომ არა მარტო განცხრომაში იყო, არამედ დღეში ორჯერ, სამჯერ, უფრო სწორედ კი მრავალჯერ ხედავდა (ლაზარეს), -რამდენადაც იგი, საცოდავი სანახავი, მის კარებთან იწვა და ერთის ნახვით ქვასაც კი მოარბილებდა, -მიუხედავად ამისა, უგულო მდიდარი თავს არ იწუხებდა გაჭირვებულის დასახმარებლად, თავად კი სიბარიტული (მდიდრული) სუფრა ჰქონდა, სავსე თასები, უხვი ღვინო, დილიდანვე თავს იყრიდა უამრავი პირმოთნე და მუქთახორა მზარეული და გუნდი მომღერლებისა, ჯგრო ღვინისმწდეველებისა და მასხარებისა; ყოველგვარ თავშეუკავებლობას იგონებდა, თვრებოდა და ძღებოდა, ფუფუნებას იჩენდა სამოსელშიც, სუფრებშიც და სხვაშიც; ხოლო ეს გაჭირვებული კი არც აგონდებოდა, ხედავდა რა ყოველდღიურად, თუ როგორ იტანჯებოდა კუჭისდამწველი შიმშილისაგან, მძიმე ავადმყოფობისაგან, წყლულებისაგან, უმწეო მდგომარეობიდან მომდინარე ბოროტებისაგან. მუქთახორები და მლიქვნელები სკდებოდნენ სიმაძღრისაგან, ხოლო ღატაკი, ესოდენ ღატაკი და ესოდენ ტანჯული, უდიდესი მონდომების მიუხედავად, სუფრიდან გადმოცვენილი ნამცეცების ღირსიც კი ვერ ხდებოდა. მიუხედავად ამის, ყოველივე ზემოთქმულს მისთვის ვნება არ მოუტანია; დანანება არ გამოუთქვამს, ღვთისსაგმობი სიტყვა არ დასცდენია, არამედ როგორც ოქრო განიქმინდება ძლიერ ცეცხლში, ისიც ნატანჯი, ყოველივეზე მაღლა იდგა-ვნებებიც და აქედან გამომდინარე განაწყენებებზეც. თუკი უბრალოდ ხელმოკლე, მდიდრების შემხედვარე, შურით და სიძულვილით იტანჯება და საკუთარ ცხოვრებას ცხოვრებადაც არ მიიჩნევს, ეს საბრალობელი ლაზარე კი, იყო არა მარტო ღატაკი, არამედ სნეულიც, და არ ჰყავდა არანაირი კეთილისმყოფელი და გულშემატკივარი, იწვა ქალაქში როგორც რომელიღაც უკაცრიელ უდაბნოში, დნებოდა კუჭისდამწველი შიმშილისაგან და ხედავდა, რომ მდიდართან ყველაფერი თითქოს წყაროსთვალიდან იღვრება, ის კი მოკლებული ყოველგვარ ადამიანურ ნუგეშს და ძაღლებისთვის სალოკავ მარილის ქვად ქცეულა (დაუძლურებულსა და პარალიზებულს ძაღლების გაყრაც კი არ შეეძლო), - რასაც ვერ დაითმენდა მეტისმეტად მამაცი და სიბრძნისმოყვარეც კი. ხედავ, რომ თუ ვინმე საკუთარ თავს არ ვნებს, არაფერს ცუდს არ განიცდის, რიმც შერურაცხყონ? მეც ამავე სიტყვებს ვიმეორებ.

მართლაცდა, რა ზიანი მოუტანა ამ მეომარს სნეულებამ, კეთილისმყოფელთა არყოლამ, ძაღლების თავდასხმებმა, მდიდრის ცუდმა მეზობლობამ, მისმა უდიდესმა განცხრომამ, ქედმაღლობამა და სიამაყემ? ამის გამო იგი სათნოებათა ღვაწლში უფრო დასუსტდა? შეირყა მისი სიმტკიცე? ოდნავადაც არა; პირიქით, უბედურებათა სიმრავლემ და მდიდრის სისასტიკემ იგი უფრო განამტკიცა, ეს ყველაფერი საბაბი გახდა მისთვის ურიცხვი გვირგვინებისა; ჯილდოები გაამრავლა, გააორმაგა საზღაური. იგი მარტოოდენ სიღატაკის გამო როდი დაჯილდოვდა, ან შიმშილობისათვის, ან წყლულებისათვის, ან იმისათვის ძაღლები რომ ლოკავდნენ; არამედ იმისთვი, რომ ჰყავდა არა ისეთი მეზობელი, რომელიც ყოველდღიურად მიხედავდა მას, არამედ გამუდმებით უგულვებელსყოფდა. მას კი მამაცურად, დიდი მოთმინებით გადაჰქონდა ეს განსაცდელი, დიდად რომ აძლიერებდა მის გაჭირვებასაც, სნეულებასაც და მის უმწეო მდგომარეობასაც.

ხოლო ნეტარ პავლესთან, კი მითხარ რა იყო? არაფერი გვიშლის ხელს კვლავაც ვახსენოთ კაცი ესე-განა ურიცხვი გამოცდა არ გაიარა? და რა ევნო? განა განსაკუთრებული გვირგვინით არ შეიმკო შიმშილისათვის, სიცივისათვის, სიშიშვლისათვის, მრავალგზის გამათრახებული, ქვით ჩაქოლილი განა ზღვაში არ იხრჩობოდა? მაგრამ პავლე, იტყვი შენ, ქრისტეს რჩეული იყო. იუდაც იყო თორმეტ მოციქულთა შორის, მასაც ქრისტემ მოუხმო; მაგარმ არც იმან, რომ თორმეტ მოციქულთა შორის იყო, არც იმან, რომ თავად ქრისტემ მოუწოდა, მას სარგებლობა არ მოუტანა, რამეთუ მას გული სათნოებისადმი არ ჰქონდა განწყობილი. პავლემ შიმშილთან ბრძოლითაც, იმითაც რომ არ ჰქონდა აუცილებელი საზრდო, და ყოველდღიურად ასეთი ჭირ-ვარამის გადატანა უხდებოდა, უდიდესი მხნეობით გაირბინა ცადმიმყვანებელი გზა; ხოლო იუდა, უწინარეს მოწოდებული, სარგებლობდა რა იმავეთი, რითიც ის, იყო რა ნაზიარები უმაღლესი სიბრძნის საიდუმლოებებს, ეზიარა რა წმიდა ძღვენს და საშინელ სერობას, მიიღო რა ეგევითარი მადლი, რომ შეეძლო მკვდრები აღედგინა, კეთროვანნი განეწმიდა და ეშმაკნი განედევნა, მრავალგზის ესმოდა რა სწავლება უპოვარებაზე, ამდენი ხნის ურთიერთობა ჰქონდა რა თავად ქრისტესთან და გაჭირვებულთა ფულიც მას მიანდეს, არა ვნების დასაოკებლად (იმდენად, რამდენადაც იგი ქურდი იყო),-მიუხედავად ამ ყველაფრისა იგი არ გაკეთილშობილებულა, თუმცა კი ასეთი შემწყნარებლობით სარგებლობდა. ქრისტემ უწყოდა რა მისი ვერცხლისმოყვარეობა და ისისც, რომ ფულისადმი სიყვარული დაღუპავდა, არათუ დასაჯა,-მასში ვნება რომ დაეოკებინა, გაჭირვებულთა ფულიც კი მიანდო, რათა ამგვარად დაეცხრო მისი ანგარება, ნაკლები ბოროტებით უკუეგდო მეტი და არ ჩავარდნილიყო საშინელ უფსკრულში.

ასეა ყოველგან, ვისაც სურს არ ავნოს საკუთარ თავს, სხვა ვერ ავნებს; და პირიქით: ვისაც არ სურს იფხიზლოს და თავის მხრივ აღასრულოს რაც ჯერ არს, მას ვერავინ მოუტანს სარგებლობას. ამიტომაც წმინდა წერილის საკვირველი ისტორია, თითქოსდა რომელიღაც მაღალ, დიდებულსა და ვრცელ ნახატზე, აღწერს შენთვის ძველების ისტორიას, განჰფენს რა თხრობას ადამიდან ქრისტეს მოსვლამდე, და წარმოგიდგენს შენ როგორც დაცემულთ, ასევე დაგვირგვინებულთ, რათა ყოველგზით შეგაგონოს, რომ ვინც საკუთარ თავს არ აზიანებს, სხვას ვერ ხელეწიფება ავნოს, თუნდაც მთელი ქვეყანა სასტიკი ომით წინ აღუდგეს. არც გარემოებათა სიძნელეს, არც დროის ცვალებადობას, არც ძლიერთაგან დათრგუნვას, არც ბოროტ-განზრახულობათა ღრუბელს, არც უბედურებათა სიმრავლეს, არც სხვა ერთად აღებულ ადამიანურ უბედურებებს არ ძალუძთ იოტისოდენაც მაინც შეარყიონ მამაცი, ყურადღებიანი და ფხიზელი ადამიანი; პირიქით, მცონარე, უზრუნვე, საკუთარ თავზე უდებ ადამიანს არაფერი გააუკეთესებს, თუნდაც რომ ათას საშუალებას მიმართონ. იგივეს გვიჩვენებს იგავიც იმ ადამიანებზე, რომელთაგან ერთმა კლდეზე ააშენა თავისი სახლი, ხოლო სხვამ ქვიშაზე(მათე 7,24 და შემდეგი); ჩვენ კლდე და ქვიშა კი არ უნდა წარმოვიდგინოთ, ან შენებულება ქვისაგან და ყავრისაგან, ან მდინარეები და წვიმა, ძლიერი ქარები სახლს რომ ეკვეთნენ, არამედ გულისხმა ვყოთ სათნოებასა და მანკიერებაზე, და დავრწმუნდეთ, რომ ვინც საკუთარ თავს არ ვნებს, მას ვერავინ ავნებს. მაშ ვერც თავსხმა წვიმამ, ვერც მდინარეებმა, დიდი სიჩქარით რომ მოჰქუხდნენ, ვერც ქარიშხალმა, ოდნავაც კი ვერ შეარყია ის სახლი, არამედ მთელი და შეუძვრელი დარჩა, რათა შენ იცოდე, რომ ის ვინც საკუთარ თავს არ გაცემს, მისი შერყევა არავის ძალუძს. ხოლო მეორე სახლი კი ადვილად დაემხო არა მისი გამოცდის ძლიერებით(სხვაგვარად მეორესაც იგივე დაემართებოდა), არამედ მშენებლის უგუნურებით; ქარის ქროლვით კი არ დაემხო, არამედ იმის გამო, რომ ქვიშაზე იყო აშენებული, არამედ მცონარებასა და ბოროტებაზე. იგი ხომ ქარის ქროლვამდეც სუსტი იყო და დასაცემად გამზადებული. ამგვარი შენობები რომც არ შევეხოთ, თავისთავად ინგრევა, რადგან საძირკველი ირღვევა და იფშვნება. როგორც თავისთავად, ხელშეუხებლად ირღვევა ქსელი, ხოლო ანდამატი დარტყმების შემდეგაც მთელია, -ზუსტად ასევე ისინი, ვინც საკუთარ თავს არ ვნებენ, რამდენიც უნდა ურტყან, პირიქით უფრო განმტკიცდებიან; ხოლო საკუთარი თავის მოღალატენი, რომც არავინ შეეხოთ, თავისთავად იკარგებიან და იღუპებიან. ასე დაიღუპა იუდა, რომელსაც არათუ მსგავსი გამოცდა განუცდია, არამედ უფლის უდიდესი მზრუნველობით სარგებლობდა.

გსურს გიჩვენო როგორ მართლდება ეს სიტყვები კაცთა მოდგმაზე? როგორ განგებულებას მიემთხვია იუდეველი ხალხი? განა მთელი ხილული ქმნილება არ იყო მზად იუდეველთა სამსახურისთვისაც? განა ახალი და უჩვეულო ცხოვრების ხასიათი არ ჰქონდათ მათ? ისინი ბაზარში არ აგზავნიდნენ, და საკვები მარაგით სარგებლობდნენ, ისე რომ ვერცხლს არ ხარჯავდნენ, არც ხნულს ავლებდნენ, არც გუთანს მიათრევდნენ, არც მიწას ამუშავებდნენ, არც მარცვალს თესავდნენ, არც წვიმა ესაჭიროებოდათ, არც ქარი, არც წელიწადის დრონი, არც მზის სხივები, არც მთვარის ფაზები, არც კეთილშეზავებული ჰაერი, არც რაიმე მსგავსი, არც კალოს ლეწდნენ, არც ხორბალს ანიავებდნენ ბზისგან რომ გაერჩიათ, არც დოლაბს ატრიელებდნენ, არც საშრობები ჰქონდათ, არც შეშა და არც ცეცხლი, არც პურის ცხობის ხელოვნებას ფლობდნენ, არც ბარი წაუღიათ სახლში, არც ნამგლებს ლესავდნენ და არც ხელოსნებს საჭიროებდნენ, მაგალითად ქსოვისა, არქიტექტურისა ან მეწაღეობისა, არამედ ყველაფერს ღვთის სიტყვა ანიჭებდათ. სუფრაც მზად ჰქონდათ, ოფლისა და შრომის გარეშე,- ეგევითარი იყო თვისება მანაანისა; იგი ყოველთვის ახალი, ქორფა იყო, არ საჭიროებდა წვალებას და შრომით გათანგვას. ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი თუ თავად სხეული მისთვის დამახასიათებელ ხრწნას არ ექვემდებარებოდა; ასეთი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ტანისამოსი არ ცვდებოდა და ფეხები ბებერით არ ეფარებოდათ, თუმცა ბევრს იარებოდნენ. ექიმები და წამლები, ან სხვა ამგვარი არც აგონდებოდათ, ესოდენ შორს იყო მათგან ყოველგვარი ავადმყოფობა! „და გამოიყვანა ისინი,-ამბობს წმინდა წერილი,-ვერცხლითა და ოქროთი, და მათ ტომებში არავინ იყო უძლური“ (ფს. 104, 37). ისინი ისე ჭამდნენ და სვამდნენ, თითქოს ეს ქვეყანა დაეტოვებინათ და სხვა უკეთეს ქვეყანაში გადასახლებულიყვნენ; და არც მცხუნვარე მზის სხივები უწვავდათ თავებს, რადგან მცხუნვარებას ღრუბელი აგრილობდა, რომელიც თავს ზემოთ გადმოჰფენოდათ და გადაადგილების ჟამს ხელხისთვის საფარველის როლს ასრულებდა. ღამით მნათობებს არ საჭიროებდნენ წყვდიადის განსაფატავად, არამედ ცეცხლის სვეტი იყო მათთვის სინათლის გამოუთქმელი წყარო, რომელიც ორმაგ სამსახურს უწევდა,-ანათებდა და ამავე დროს გზას მიასწავებდა; იგი არა მარტო ანათებდა, არამედ ყოველგვარ მეგზურზე უკეთ მიაცილებდა უდაბნოში ამ მრავალრიცხოვან ხალხს, იარებოდნენ კი ისისნი არა მარტო ხმელეთზე, არამედ ზღვაზეც ვითარცა ხმელეთზე, თავზე ექცეოდნენ ბუნების კანონებს, გადადიოდნენ რა საშინელ ზღვაზე, როგორც მყარსა და მტკიცე ქვაზე. როდესაც ეს სტიქია ფეხქვეშ ჰქონდათ, მაშინ იგი ხმელეთს ჰგავდა, ვაკე მინდორსა და ჯეჯილს; ხოლო როცა იქ მტერმა შეაბიჯა, მან ზღვისათვის დამახასიათებელი მოქმედებანი აჩვენა; მათთვის ეტლი იყო, ხოლო მათი მტრებისათვის-სამარე; ისინი მსუბუქად გადაჰყავდა, ხოლო მტრები უდიდესი მძვინვარებით დანთქა. წყლის უქესრიგო ნაკადი მორჩილებასა და წესრიგს იჩენდა, ბრძენსა და გონიერ ადამიანებს რომ ახასიათებთ, ასრულებდნენ რა ხან დარაჯის, ხან ჯალათის მოვალეობას, ერთსა და იმავე დღეს აჩენდნენ რა ურთიერთსაწინააღმდეგო მოქმედებებს. ქვებზე რაღა ვთქვათ, წყლის ნაკადს რომ ადენდა? რაღა ვთქვათ ფრინველებზე, სხეულთა სიმრავლით მთელს მიწას რომ ფარავდნენ? რაღა ვთქვათ ეგვიპტესა და უდაბნოში მომხდარ სასწაულებზე? რა ნადავლსა გამარჯვებებზე, სისხლის დაუქცევად რომ აღესრულა? ისინი ხომ თითქოს თამაშით და არა ომებით ამარცხებდნენ მოწინააღმდეგეს? თავიანთ მპყრობელებზე(ეგვიპტელებზე) ისინი ხომ იარაღის გარეშე იმარჯვებდნენ, და ეგვიპტიდან გამოსვლის შემდეგ მათთან შებმულებს ხომ ისინი საყვირის ხმებითა და სიმღერით სძლევდნენ, ისე რომ ეს მოქმედებები უფრო ზეიმს წააგავდა, ვიდრე ომს, უფრო ცერემონიებს, ვიდრე ბრძოლას. უეჭველია ყველა ეს სასწაული არამარტო იმისთვის მოხდა, რომ მათ რაც შეიძლება მეტი სიზუსტი თ შეენარჩუნებინათ სწავლება ღვთის შემეცნებაზე, რომელიც მოსემ გადასცა. ყოველი მხრიდან ისმოდა ხმები, უფალზე რომ ამცნობდა. ამაზე ამცნობდა ძღვა, ხან ფეხით გასასვლელი რომ ხდებოდა მოსიარულეთათვის, ხან კი ისევ ზღვად იქცეოდა; ნილოსის ნაკადულებიც იმასვე ამცნობდა, სისხლად გარდაქმნილი; გომბეშოებიც, კალიების გუნდიც, მუმლიც, ჭირიც ამას აუწყებდა კაცთა მოდგმას; სასწაულები უდაბნოში, მანაანიც, სვეტიც, ღრუბელიც, მწყერიც და ყოველივე დანარჩენი მაშინ მათთვის წიგნისა და წერილობითი ძეგლების სანაცვლო იყო, არასოდეს რომ არ აღიხოცებოდა, გამუდმებით, ყოველდღიურად რომ მათ გასახსენებლად და გამოძახილს პოულობდა მათ გულებში. თუმცა, მიუხედავად მათზე ეგევითარი განგებულებისა, გამოუთქმელი მზრუნველობისა, განუწყვეტელი სწავლებისა, სიტყვიერი შეგონებისა, საქმეებით დარწმუნებისა, ცნობილი გამარჯვებებისა, დიდებული ნადავლისა, სუფრათა სიუხვისა, წყლების სიჭარბისა, აუხსნელი დიდებისა, რითაც გამორჩეულ იქნენ ადამიანთა მთელი მოდგმისაგან, ისინი უმადურნი და უგრძნობელნი იყვნენ, ხბოს სცეს თაყვანი, ხარის თავს მსახურობდნენ, და ეძებდნენ თავისთვის ღმერთებს, ეს მაშინ, როცა მეხსიერებაში ჯერაც ცოცხლად ჰქონდათ შთაბეჭდილებანი ეგვიპტეში ღვთიური კეთილისმყოფელობისა და მისგან კიდევ მრავალი სხვა სიკეთით სარგებლობდნენ.

პირიქით, ნინეველბმა ბარბაროსებმა და უცხოტომელმა ხალხმა, რომელიც არაფრის ღირსი არ გამხდარა-არც დიდის და არც მცირის, არც სწავლების, არც სასწაულების, არც საქმეების, არც სიტყვათა,- როგორც კი ზღვათა ღელვისგან გადარჩენილი ადამიანი დაინახეს, რომელიც უწინ არასდროს ეხილათ, და მოვიდა და თქვა: კიდევ ორმოცი დღე და დაიქცევა ნინევე (იონა 3,4), მხოლოდ ამ უბრალო სიტყვებზე შეიცვალნენ, გამოსწორდნენ და მიატოვეს უწინდელი უკეთურებანი, სინანულით სათნოებისკენ მიიქცნენ, ისე რომ ღვთის განგებულება შეცვალეს, ქალაქზე მოსალოდნელი მიწისძვრა დააცხვრეს, ზეციური რისხვა განაყენეს და ყოვლისა ბოროტისაგან იქნენ დახსნილნი. „შეხედა რ ღმერთმა,-ამბობს წმინდა წერილი,- რომ დააგდეს ბოროტების გზა“. (იონა 3,10). აბა მითხარ, როგორ მოიქცნენ ისინი? დიდი იყო მათი მანკიერებანი, გამოუთქმელი უკეთურება, უკურნებელი წყლულები, რაც წინასწარმეტყველმაც გამოთქვა: (იონა 1,2), მიუთითა რა სიშორე მანძილისა (მომწვდა ზეცაში მთარგ.) სიდიდე მანკიერებისა, და უკეთურება აგრერიგად გაზრდილი, რომ თავად ცასაც კი აღწევდა, მათ სამი დღის განმავლობაში, ასე მცირე დროში, სრულიად უცნობი უცხოტომელისაგან, ზღვათაღელვაში მოხვედრილი ადამიანისაგან მოსმენილი რამდენიმე სიტყვის შემდეგ, იმდენად აღხოცეს, აღმოფხვრეს, ისე განიშორეს ცოდვები, რომ ღირსნი გახდნენ შემდეგი სიტყვებისა: შეხედა ღმერთმა მათ საქციელს, რომ დააგდეს ბოროტების გზა და შეინანა ღმერთმა, ბოროტების ყოფას რომ უპირებდა მათ, და აღარ უყო (იონა 3,10). ხომ ხედავ, რომ ყურადღებიანი და ფხიზელი არათუ რაიმე ვნებას განიცდის კაცთაგან, არამედ თვით ზეციურ რისხვასაც კი განიშორებს; ხოლო ვინც საკუთარ თავს ღალატობს და ვნებს, იგი სარგებელს ვერაფერს ნახავს, თუნდაც რომ მრავალგვარი კეთილისმყოფელობის ღირსი შეიქმნას? არც იუდეველებს მოუტანა სარგებელი სასწაულთა სიმრავლემ, არც ნინეველები დაზარალდნენ, მაგრამ რამდენადაც ნინეველები განწყობილნი იყვნენ სიკეთისადმი, ამდენად ცოტა დროში უკეთესები გახდნენ, თუმცა ბარბაროსები იყვნენ, უცხოთესლნი, და პალესტინიდან შორს მცხოვრებთ არანაირი ღვთიური სიტყვა არ სმენოდათ.

ასევე რა ევნო სამ სათნო ყრმას იმ უბედურებით, რაც შეემთხვათ? მეტისმეტად ახალგაზრდები, ადრეულ ასაკში, როცა შორეთში წაიყვანეს, დაექვემდებარნენ საზარელ სასჯელსა და ტყვეობას. უცხო მიწაზე მყოფებმა დაკარგეს მამულიც, სახლიც, ტაძარიც, სამსხვერპლოც, მსხვერპლიც, შეწირულობებიც და თავად სარგებლობაც? მათთვის არა მარტო მათი სახლი იყო მიუწვდომელი, არამედ ღვთისმსახურების სხვადასხვა სახეობანი. განა ბარბაროსთა ხელში არ აღმოჩნდნენ,-უფრო მგლებისა ვიდრე ადამიანებისა,- და რაც ყველაზე მეტად ძნელია: ბარბაროსთა ქვეყანაში, უმძიმეს ტყვეობაში მყოფთ, არ ჰყავდათ არც მასწავლებელი, არც წინასწარმეტყველი, არც წინამძღოლი? „აღარა გვყავს ამჟამად აღარც მთავარი,-ამბობს წმინდა წერილი,- აღარც წინასწარმეტყველი, აღარც წინამძღოლი, აღარც ადგილი, რომ მსხვერპლი შემოგწიროთ და შენი წყალობა მოვიპოვოთ“(დანიელ 3,38). ისინი შეიყვანეს მეფის სასახლეში, თითქოს რომელიღაც ფრიალო კლდეში, და ზღვაში, წყალქვეშა კლდეებით რომ იყო სავსე და იძულებულნი იყვნენ ეცურათ ამ საზარელ ზღვაში მესაჭის, მეზღვაურების, აფრების გარეშე, და თითქოს ჩაკეტილნი იყვნენ სამეფო სასახლეში, როგორც საპყრობილეში. მათ სიბრძნე უყვარდათ, ყოფით საქმეებზე მაღლა იდგნენ, ყოველგვარი ადამიანური სიამაყე დათრგუნეს და ამიტომაც, იქ ყოფნა გაორმაგებულ უბედურებად მიაჩნდათ. სასახლის გარეთ, კერძო სახლში რომ ყოფილიყვნენ, მეტი თავისუფლებით ისარგებლებდნენ; შევიდნენ რა ამ საპყრობილეში (ისინი ხომ იქაურ ფუფუნებას საპყრობილეზე, ფრიალოებსა და წყალქვეშა ქვებზე უკეთესად არ მიიჩნევდნენ), -საშინელ წინააღმდეგობას წააწყდნენ. მეფემ მათი ტრაპეზში მონაწილეობა ბრძანა-მდიდრულსა, არაწმინდანსა და საძაგელში; მათ ეს დაუშვებლად და სიკვდილზე უარესად ეჩვენებოდათ; ისინი მარტონი იყვნენ ვითარცა კრავნი მგლების ხროვაში; იძულებულნი იყვნენ ან შიმშილით დატანჯულიყვნენ, ან სასიკვდილო განაჩენი მიეღოთ-აკრძალული საკვები. და რას სჩადიან ეს ყმაწვილები-ობოლნი, ტყვენნი, მწირნი, მონები მათი, ვინც ამგვარ ბრძანებას იძლევიან? მათ არ უფიქრიათ, რომ თავის მართლება მოუწევდათ და ქალაქის ხელისუფალის ძალადობის დათმენა; არამედ ყოველგვარ ღონეს ხმარობდნენ, რომ ცოდვას გაქცეოდნენ, თუმცა სავსებით დაუცველნი იყვნენ. ვერც ფულით მოისყიდიდნენ-ეს ხომ შეუძლებელია დატყვევებულთათვის?-ვერც მეგობრობითა და ნაცნობობით?-როგორაა ეს შესაძლებელი სხვა ქვეყნიდან მოსულთათვის?-ვერც ძალით აიძულებდნენ-ეს ხომ მონებისთვის შეუძლებელია?-ვერც მრავალრიცხოვნებით სძლევდნენ-მხოლო სამი ამას როგორ შესძლებდა? ამიტომაც მივიდნენ და სიტყვით დაიწყეს იმ საჭურისის დარწმუნება, რომელსაც ძალაუფლება არ ჰქონდა. მაგრამ ნახეს, რომ მას ეშინია, თრთის და თავის გადარჩენაზე ზრუნავს. სიკვდილის გადაულახავი შიში აძრწოლებდა მის სულს: მეშინია,-ამბობდა იგი,- ჩემი ბატონი მეფისა, რომელმაც თქვენი სასმელ-საჭმელი განაწესა. თუ დაინახავს, რომ თქვენი პირისახე თქვენს თანატოლ ყმაწვილთა პირისახეზე ფერმკრთალი და გამხდარია, ამით თქვენ მე დამადანაშაულებთ მეფის წინაშე (დანიელ 1,10). ისინი განსდევნიან მისგან ამ შიშნეულებას და დაარწმუნებენ, გამოიჩინოს წყალობა და რამდენადაც მათ თავის მხრივ ყოველივე მოიმოქმედეს, ღმერთმაც ამის შემდგომ თავისი ქმნა: მხოლოდ ღვთის საქმე როდი იყო ის, რისთვისაც ჯილდო უნდა მიეღოთ, არამედ პირველ ყოვლისა დამოკიდებული იყო მათს სულიერ განწყობაზე. მათ მტკიცე და უდრეკი სულიერი განწყობა აჩვენეს,- ამიტომაც მოიპოვეს ღვთის კუთხევა და ბოლომდე მიიყვანეს, რასაც ლამობდნენ.

ნუთუ ვერ ხედავ, რომ სხვა ვერ გავნებს, თუ თვითონ არ ავნე საკუთარ თავს? აი, არც სიყმაწვილეს, არც ტყვეობას, არც ობლობას, არც უცხო ქვეყანას, არც მარტოობას, არც მკაცრ ბრძანებას, არც სიკვდილის შიშს, საჭურისის სულს რომ თრგუნავდა, არც სიღარიბეს, არც მცირერიცხოვნებას, არც ბარბაროსთა შორის ყოფნას, არც იმას, რომ ხელისუფალნი მტრობდნენ, არც იმას, რომ მეფის ხელთ იყვნენ-მზრუნველ ახლობელთაგან, სამღვდელოთაგან, წინასწარმეტყველთაგან განშორებულნი; არც მსხვერპლისა და საჰკურნებელი სურნელების უქონლობას, არც უტაძრობასა და საგალობელთა დუმილს, არც რომ მსგავსს უცნია მათთვის, არამედ აქ ისინი უფრო სახელოვანნი შეიქმნენ, ამგვარად აღასრულეს რა პირველი გმირობა, დაიდაფნენ რა ბრწყინვალე გვირგვინებით, დაიმარხეს რა სჯული უცხო მიწაზეც, ფეხქვეშ ამოიდეს რა ტირანის ბრძანება, სძლიეს რა შიშს შურისმაძიებლის წინაშე, არაფერი ვნებიათ, არამედ ეგევითარი სიმსუბუქით დაასრულეს ეს საქმე, თითქოს საკუთარ სახლში იყვნენ და ყველა სიკეთით სარგებლობდნენ, ისინი შემდგომ სხვა გმირობისთვის მოიხმეს და კვლავაც იგივენი დარჩნენ. მათ უწინდელზე უფრო მძიმე გმირობა ელოდათ. გაავარვარეს ღუმელი და ბარბაროსთა მხედრობა მეფესთან ერთად შეიარაღდა მათ წინააღმდეგ; მთელი სპარსული ძალები ამოძრავდა და ყველაფერი მოიმოქმედეს, რომ ეცდუნებინათ: სხვადასხვაგვარი მუსიკა, მრავალფერი სატანჯველი, მუქარა, საზარელი მოვლენები ყოველი მხრიდან და შიშისმომგვრელი სიტყვები; მაგრამ რამდენადაც საკუთარ თავს არ უღალატეს, არამედ თავის მხრივ ყველაფერი მოიმოქმედეს, ამდენად არ მისდგომიათ ვნება, არამედ პირიქით, უწინდელზე ბრწყინვალე გვირგვინებით დამშვენდნენ. ნაბუქოდონოსორმა ისინი შეჰკრა და ღუმელში შეყარა, მაგრამ ვერ ავნო, არამედ კიდევ უფრო მეტი სარგებელი მოუტანა და ისინი უფრო სახელოვანნი გახდნენ. მათ, ვისაც არ ჰქონდათ არც ტაძარი (კვლავ ვიტყვი იგივეს), არც სამსხვერპლო, არც სამშობლო, არც სამღვდელოება, არც წინასწარმეტყველნი, უცხოსა და ბარბაროსულ მხარეში, თვით ღუმელშიაც, შორის მთელი მხედრობისა, თვით მეფის თვალში, იმას რომ აღასრულებდა, ბრწყინვალე ნაალაფევი აღმართეს და სახელოვანი გამარჯვება მოიპოვეს, მოიპოვეს მგალობელთა საკვირველი და ყოვლადდიდებული საგალობელი, რომელიც დღეინდელად დღემდის მთელს ქვეყნიერებაზე იგალობება. ასე, რომ ვინც საკუთარ თავს არ ვნებს, მას სხვა ვერ ავნებს; მე არ დავცხრები ამ გამონათქვამის განმეორებით. თუკი არც ტყვეობას, არც მონობას, არც მარტოობას, არც სამშობლოდან გადასახლებას და ნათესავთაგან მოწყვეტას, არც სიკვდილს, არც დაწვას, არც ეგოდენ დიდ მხედრობას, არც ამდენად სასტიკ ტირანს სამი ყრისთვის, ნორჩი ტყვეებისთვის, მონებისთვის, უცხო ქვეყანაში მყოფთათვის, არ შეეძლოთ რამე ევნოთ პირად სათნოებაში, არამედ ამგვარი ძალადობა საბაბი აღმოჩნდა მეტი კადნიერებისათვის, მაშ რას შეუძლია ავნოს ფხიზელ ადამიანს? არაფერს ძალუძს, თუნდაც მთელი ქვეყნიერება შეიარაღდეს მის წინააღმდეგ. მაგრამ შენ იტყვი: მაშინ ღმერთი წარმოუდგა და იხსნა ისინი ცეცხლისაგან. სწორედ ასეა. თუ შენც ყველაფერს გააკეთებ, მაშინ რაღა თქმა უნდა ღმერთიც იმოქმედებს.

მე ნატარ-ვჰყოფ ამ ყრმებს და ღირსმისაბაძად მივიჩნევ, თუმცა იმის გამო როდი მანცვიფრებენ ეს ყმაწვილები, რომ ცეცხლი ჩააქრეს და ცეცხლის მოქმედებას აჯობეს, არამედ იმით, რომ ისინი შეკრეს, ღუმელში შეყარეს და ცეცხლს მისცეს ჭეშმარიტი სწავლების გამო. მთელი მათი ნაალაფარი აქედან წარმოსდგება, და როგორც კი ისინი ღუმელში შეყარეს, უკვე გვირგვინები დაადგეს მათ, რომელთა თხზვაც ჯერ კიდევ საქმის აღსრულებამდე დაიწყო, როდესაც ისინი უდუდესი შემართებითა და კადნიერებით წარსდგნენ რა მეფის წინაშე, ამბობდნენ: ძნელი არ არის ჩვენთვის მაგ კითხვაზე პასუხის გაცემა. აჰა, არსებობს ჩვენი ღმერთი, რომელსაც ჩვენ ვემსახურებით. მას შესწევს ძალა, რომ ცეცხლით გახურებულ ღუმელშიც გადაგვარჩინოს და შენი ხელიდანაც გვიხსნას, მეფეო! ასე რომც არ მოხდეს, იცოდე მეფეო, ჩვენ მაინც არ ვემსახურებით შენს ღმერთებს და თაყვანს არ ვცემთ იმ ოქროს კერპს შენ რომ დადგი (დანიელ 3,16-18). ამ სიტყვებისთვის განვადიდებ მათ; ამ სიტყვებით მიიღეს რა გამარჯვების ჯილდო, გაეშურნენ მოწამეობის ბრწყინვალე გვირგვინის მისაღებად, შეუერთეს რა სიტყვიერ აღმსარებლობას აღმსარებლობა საქმითაც. ხოლო ცეცხლს რომ შერცხვა ღუმელში შეყრილი მათი სხეულებისა, გახსნა რა მათი საკრველნი და მისცა რა საშუალება თავისუფლად გადაადგილებისა, დაივიწყა საკუთარი მოქმედება და ცეცხლით მოგიზგიზე ღუმელი გრილი წყლის წყაროსთვალად იქცა, ეს უკვე ღვთიური მადლისა და უმაღლესი საკვირველმოქმედების სასწაული იყო. ამრიგად, ამ მებრძოლებმა მანამდის, ვიდრე სასწაული აღესრულებოდა, როგორც კი ცეცხლში შევიდნენ, უკვე მოიპოვეს ნაალაფევი, გაიმარჯვეს, გვირგვინი დაიდგეს, განდიდდნენ ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა, და აღარაფერი რჩებოდა მეტად მათი განდიდებისათვის. რა შეგიძლია შენ ამის შესახებ თქვა? გადასახლებული ხარ და სამშობლოდან გაძევებული? ასევე ისინიც. ტყვედ ჩავარდნილხარ ბარბაროსთა მორჩილებაში? როგორც ხედავ იგივეს ჰქონდა ადგილი მათთანაც. არავინ გყავს გვერდით, რომ შეგეწიოს, დაგარიგოს, გასწავლოს? ისინიც მოკლებულნი იყვნენ ამ შეწევნას. გაგკოჭეს? ცეცხლზე გწვავენ? გაკვდინებენ? რაიმე ამაზე მტანჯველის თქმა შენ არ შეგიძლია; მაგრამ აი ისინიც, განვლეს რა ეს ყველაფერი, თითოეული სატანჯველის შემდეგ უფრო და უფრო სახელოვანნი ხდებოდნენ, უფრო ცნობილნი და მეტ საუნჯეს აგროვებდნენ ცათა შინა. იუდეველებმა, ჰქონდათ რა ტაძარიც, სამსხვერპლოც, აღთქმის კიდობანიც, ქერაბინებიც, განსაწმენდელიც, კრეტსაბმელიც, ურიცხვი სამღვდელონიც, ყიველდღიური მსახურებანიც, დილის მსხვერპლიც, მწუხრისაც, განუწყვეტლივ უსმენდნენ რა წინასწარმეტყველებს, ცოცხალთა და აღსრულებულთა, მათ ყურთასმენასაც რომ იპყრობდა, იგონებდნენ რა ეგვიპტეში, უდაბნოში და სხვაგან მომხდარ სასწაულებს, და ეწერათ ეს საკუთარ ხელებსა და კარის ზღურბლზე, განიცადეს რა მაშინდელი უდიდესი საკვირველმოქმედებანი და სხვა კეთილისმყოფელობანი, არათუ რაიმე სარგებლობა ჰპოვეს, არამედ პირიქით-დაზიანდნენ, დადგეს რა კერპები თავად ტაძარში, უკლავდნენ რა ხეებქვეშ საკუთარ ძეებსა და ასულებს. აღასრულებდნენ რა ამ უსჯულო და უპატიო მსხვერპლშეწირვას თითქმის მთელ პალესტინაში, და სჩადიოდნენ რა ათას სხვა უსაძაგლეს საქმეს. ყრმებს კი შორს, ბარბაროსთა მტრულად განწყობილ მიწაზე, ტირანის სახლში, ყოველგვარ მზრუნველობას მოკლებულთ, ტანჯვასა და ცეცხლში, ამ ყოველივესგან არათუ ევნოთ რამე, არამედ კიდევ უფრო განდიდდნენ. მაშ, ვუწყით რა ეს და ამის მსგავსნი ღვთისსულიერი და საღმრთო წიგნებიდან (ასეთი მაგალითები მრავლად შეიძლება ვნახოთ სხვადასხვა პირზეც), ნუ ვიფიქრებთ, რომ დროების სირთულე ან გარემოებანი, ან აუცილებლობა და იძულება, ან ხელისუფალთა ძალმომრეობა გაგვამართლებს შემცოდეთ. რითაც დავიწყე, იმით დავასრულებ სიტყვას: თუ ვინმეს ვნება და წყენა ადგება, იგი უეჭველად საკუთარი თავისგან შეემთხვევა, და არა სხვებისგან, ბევრიც რომ იყვნენ, მაწყენარ-შემავიწროვებელნი, თუ საკუთარ თავს თვითონ არ ავნებს, მაშინ მთელი მიწისა და ზღვის მცხოვრებნიც რომ დაესხნენ თავს, მცირედ ზიანსაც ვერ მიაყენებენ უფლისმიერ ფხიზელსა და ყურადღებიან ადამიანს. მაშ, შეგაგონებთ, ფხიზელნი და მღვიძარნი ვიქმნეთ ყოველთვის და სიმამაცით გადავიტანოთ ყველა მყუხარება, რათა საუკუნო და უხრწნელი სიკეთენი მივიღოთ უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტეს მიერ, რომელსა ჰშვენის დიდება და პატივი, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე. ამინ.