წმინდა ეპისკოპოსი
გაბრიელი (ქიქოძე)

ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები

მეორე განყოფილება

სულისა და სხეულის ერთად ყოფნის შესახებ

თავი მეცხრე

ტემპერამენტისა და ხასიათის შესახებ

1. ტემპერამენტი

§174. ტემპერამენტის მთავარი სახეების შესახებ

ტემპერამენტის არაჩვეულებრივი ნაირგვარობის მიუხედავად, იმის მიუხედავად, რომ თითქმის ყველა ადამიანს აქვს თავისი განსაკუთრებული ნიშანი, ტემპერამენტი, მაინც კანტთან ერთად შეიძლება ყველა ტემპერამენტი ორგვარად და თითოეულგვარი, შესაბამისად, ორ სახედ წარმოვადგინოთ.

ა) ტემპერამენტი, რომელიც წარმოსდგება გაბატონებული მიდრეკილებით მგრძნობელობისაკენ. მისი სახეებია:

1. მსუბუქი, ზომიერი აღგზნების დროს, სანგვინიკური ტემპერამენტის მსუბუქი გრძნობა.
2. შედარებით ძნელი აღგზნების დროს, მელანქოლიაური ტემპერამენტის ღრმა გრძნობა.

ბ) ტემპერამენტი, რომელსაც წარმოშობს გაბატონებული მიდრეკილება მოქმედი ცხოვრებისაკენ.

1. მსუბუქი აღგზნების დროს - ქოლერიკული ტემპერამენტის გულსწრაფობა.
2. მძიმე აღგზნების პირობებში - ფლეგმატური ტემპერამენტის მშვიდი გონივრულობა.

ამგვარი დაყოფის გასამართლებლად რამდენიმე შენიშვნას გავაკეთებთ. თუ ყურადღებით დავაკვირდებით როგორც ცალკეულ პიროვნებებს, ისე მთელ ტომებს, შეიძლება დავრწმუნდეთ, რომ ზოგიერთ ადამიანს თუ ხალხს მართლაც უფრო მეტად აქვთ მიდრეკილება მგრძნობელობისაკენ, შინაგანი მოძრაობისაკენ, ვიდრე საქმიანობისაკენ. ზოგიერთი კი, პირიქით, ამჟღავნებს მიდრეკილებას შრომისმოყვარული ცხოვრებისაკენ და გაურბის გრძნობათა უნაყოფო აღმაფრენას. ასეთია, მაგალითად, აღმოსავლეთის და დასავლეთის მცხოვრებთა განსხვავება ხასიათებში.

ტემპერამენტის ორი სახე - სანგვინიკური და მელანქოლიური, პირველ გვარს რომ შეესატყვისება, მდგომარეობს გარკვეული სახის მგრძნობლობის სიჭარბეში და გვხვდება აღმოსავლეთის მცხოვრებლებში. ქოლერიკული და ფლეგმატური ტეპერამენტები კი, პირიქით, უფრო მოქმედების თვისებებს ამჟღავნებენ.

ტემპერამენტის ამ სახესხვაობათა განმასხვავებელი ნიშნებია. სანგვინიკური ტემპერამენტის ადამიანებთან შეიმჩნევა იღბლიანი ჭკუა და მეხსიერება, ფართო და სწრაფი წარმოსახვა, რის გამოც მთელი მათი ცხოვრება მეტწილად შინაგანშია კონცენტრირებული. თავიანთ ცხოვრებაში მათ უფრო უყვართ გრძნობადი ტკბობა, ხშირად ფუქსავატნი და მერყევნი არიან. მათ ძალუძთ უცბად იცვალონ მდგომარეობა. ღრმა ვნებანი მათგან შორსაა, რაც შეეხება მათ ორგანიზმს, როგორც სახელწოდება მიგვანიშნებს, ეს ტემპერამენტი უმეტესწილად სისხლის თვისებას წარმოადგენს.

მელანქოლიკური ტემპერამენტის ადამიანი კიდევ უფრო მეტად ჩაძირულია შინაგან ცხოვრებაში, მაგრამ ყველა სულიერ მდგომარეობათაგან ის სიყვარულისაკენ, განმარტოებისაკენ და ნაღვლიანი შეგრძნებისაკენ ისწრაფვის. იგი ყველაფერს სევდიანი თვალით უყურებს, გულფიცხობას ავლენს და ა.შ.

ქოლერიკური ტემპერამენტი პირველი ორის საპირისპირო ნიშნებით ხასიათდება. ქოლერიკები ფლობენ ძლიერ გრძნობებს და ხანგრძლივ ნებელობას. ისინი ერთგულობენ ძლიერ ვნებებს, მაგრამ უფრო ურყევნი და ბეჯითნი არიან თავიანთ მისწრაფებებში, ვირე სხვები. ქოლერიკი თავნება, თავმოყვარე და ეშმაკია, იხრება პატივმოყვარეობისაკენ. ამგვარი ტემპერამენტით ხასათდება ყველა დიდი ისტორიული პიროვნება, ვინც თავის ვნებებს სხვა დაუმორჩილა. ხშირად ხდება, რომ მელანქოლიკური ტემპერამენტი ამ უკანასკნელის სახეცვლილებად წარმოგვიდგება. როდესაც ადამიანი ვერ აღწევს თავისი მისწრაფების მიზანს და მთლიანად ჩაიძირება საკუთარ თავში, ამის შემდეგ იგი მიეცემა ფიქრს და ხდება გულფიცხი.

ფლეგმატური, ანუ გულგრილი ტემპერამენტი, როგორც თვით სახელწოდება გვიჩვენებს, მჟღავნდება ზომიერ და თითქმის შეუმჩნეველ მგრძნობელობაში. ამ ტემპერამენტის ადამიანი გაურბის აქტიურ ცხოვრებას, არ იცვლის გრძნობებს და გარეგანი მოქმედების მანერას.

ახლა კი გადავიდეთ იმ სახეცვლილებათა აღწერაზე, რომელსაც ტემპერამენტში სხვადასხვა ორგანული სისტემები იწვევენ.