წმინდა ეპისკოპოსი
გაბრიელი (ქიქოძე)

ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები

პირველი განყოფილება

ადამიანის სულის ყოფიერების,
თვისებების და მოქმედებების შესახებ

თავი მეექვსე

ნების მოქმედების შესახებ

§141. თავისუფლების ცნების განსაზღვრება

თუ ყურადღებით ჩავწვდებით თავისუფლების ჩვენს ცნებას, დავინახავთ, რომ ეს ცნება აუცილებლად გულისხმობს, ჯერ ერთი, გონებას, მეორე, გარკვეული მოქმედების ძალას ან შესაძლებლობას.

ადვილად დაეთანხმება ყველა აზრს იმის შესახებ, რომ სადაც არ არის გონება ან განაზრება, იქ შეუძლებელია იყოს თავისუფლება და რომ თავისუფლება შეიძლება იყოს მხოლოდ მოაზროვნე არსების ხვედრი და უნდა იყოს მხოლოდ აზროვნების შედეგი. უსულო, გონებას მოკლებული არსება არ შეიძლება იყოს თავისუფალი, რადგან ის მოქმედებს მექანიკურად, ისე, რომ თავის მოქმედებას არ აცნობიერებს და აუცილებლობით ექვემდებარება გარეგან ძალებს. ქვა ვარდება, ანდა წყლის ორთქლი მიიწევს ზემოთ: ესაა მექანიკური ძალების შედეგი და მათ მექანიკური ინერტული მოვლენები ეწოდება. ამის საპირისპიროდ არსება, რომელიც აცნობიერებს თავის მოქმედებებს, გაიაზრებს მათ, განასხვავებს ცუდს კარგისაგან და ამ უკანასკნელისაკენ მიისწრაფვის, აუცილებლობით თავისუფლად არის მიჩნეული. ამიტომ გონებისა და თავისუფლების კავშირის აუცილებლობა ეფუძნება იმას, რომ მხოლოდ გონებას ძალუძს აირჩიოს კარგი და ნება მისკენ მიმართოს. მეორე მხრივ, გონების მქონე ადამიანს რომ არ ჰქონდეს თავისუფლება, მაშინ მას შეეძლებოდა კარგის ცუდისგან განსხვავება, მაგრამ ის ვერ აირჩევდა მათგან ერთ-ერთს. ე.ი. ვერ იმოქმედებდა თავისი გაგების საფუძველზე. ასეთ შემთხვევაში გონება უსარგებლო იქნებოდა. გარდა ამისა, თუ მოცემული იქნება თავისუფლება გონების გარეშე, მაშინ სავსებით ვერ წარმოვიდგენთ, რას უნდა ნიშნავდეს ის და როგორი თვისებები ექნება მას, რადგან თავისუფლება ნიშნავს, აკეთებდე მას, რაც უკეთესად მიგაჩნია, გონების გარეშე კი თავად თავისუფლება ვერ განისაზღვრავდა მოქმედების მიმართულებას. მაშასადამე, თავისუფლება უნდა იყოს განუყრელ კავშირში გონებასთან. გონების გარეშე თავისუფლება არის არარა, ოცნება.

მეორე, თავისუფლება აუცილებლობით გულისხმობს ძალას, ანუ მოქმედების შესაძლებლობას. იქ, სადაც არ არის მოქმედების შესაძლებლობა, არც თავისუფლებაა. მართლაც, წარმოვიდგინოთ, რომ გონებამ აირჩია რაღაც კარგი. თუკი ადამიანს არა აქვს ძალა და შესაძლებლობა ამ კარგისკენ მისწრაფებისა და მისი მიღწევისა, მაშინ მას არც თავისუფლება აქვს. აი, რატომაა, რომ ადამიანის თავისუფლება ვრცელდება მხოლოდ იმ საზღვრებამდე, რომლებიც ზღუდავენ ადამიანთა ძალებს. ციხეში მოხვედრილს არა აქვს იმის თავისუფლება, რომ გამოვიდეს იქიდან. სიმაღლიდან ვარდნილს არ ძალუძს შეაჩეროს ვარდნა შუა გზაზე, არა აქვს ამის თავისუფლება. სწორედ ამიტომ ამბობენ, რომ ადამიანის თავისუფლება შემოსაზღვრულია, მხოლოდ ღმერთია უსაზღვრო საკუთარ თავისუფლებაში. ადამიანის თავისუფლება მთლიანად დამოკიდებულია მოქმედების იმ საშუალებებსა და იარაღებზე, რომლებიც მას უბოძა შემოქმედმა ღმერთმა. ჩვენ გვაქვს ფეხები და ამიტომ თავისუფლად შეგვიძლია ვიაროთ ან ვიჯდეთ, მაგრამ არ შეგვიძლია ვიფრინოთ.

მგონი არავინ დაგვიწყებს კამათს იმის თაობაზე, რომ თავისუფლების ცნება აუცილებელ კავშირშია ამ ორ არსებით თვისებასთან, კერძოდ, გონებასთან და გონების ნაკარნახევის შესრულების შესაძლებლობასთან. ვიმედოვნებთ, რომ ჩვენ თავისუფლების ამ ორი თვისების საფუძველზე ავხსნით ნების მოქმედების ყველა მოვლენას.