წმინდა ეპისკოპოსი
გაბრიელი (ქიქოძე)

ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები

პირველი განყოფილება

ადამიანის სულის ყოფიერების,
თვისებების და მოქმედებების შესახებ

თავი მეოთხე

სულიერი მდგომარეობების შესახებ

გ) ზოგიერთი ზოგადი შენიშვნა სულიერი მდგომარეობების შესახებ

§122. ადამიანზე სულიერ მდგომარებათა გავლენის შესახებ

აქ ჩვენ განვიხილავთ სულიერ მდგომარეობათა გავლენას, ჯერ ერთი, ადამიანის ზნეობრივ მხარეზე, და მეორე, მის ორგანიზმზე.

შეიძლება მივიღოთ ზოგად წესად, რომ საამო სულიერი მდგომარეობების, მაგალითად, სიყვარულის, სიბრალულის, სიხარულის და სხვათა ზეგავლენით, ადამიანი უკეთესი და უფრო კეთილი ხდება. ვინ არ იცის, რომ გულწრფელი სიყვარული, რომლის საგანიცაა პიროვნება ანდა ღირსეული საქმე, აკეთილშობილებს ადამიანს და თვითსრულყოფისაკენ უბიძგებს კეთილი საქმე, აპატიოს შეურაცხყოფა, დაივიწყოს სიბოროტე. რაც უფრო ძლიერია სიხარულის გრძნობა, მით უფრო გულღია ხდება ადამიანი. მას თითქოს სურს, ყველა მასთან ერთად იყოს ბედნიერი.

უსიამოვნო მდგომარეობათაგან ან გრძნობათაგან მხოლოდ ზოგიერთს მოაქვს სარგებლობა ადამიანისათვის, ისიც განსაკუთრებულ შემთხვევებში. ასეთია, მაგალითად, დარდი, განსაკუთრებით კი მისი სახე - სიბრალული. თუმცა ეს უკანასკნელი უკვე არის სულის კარგი თვისების გამოვლენა. დარდი აიძულებს ადამიანს, ჩაუღრმავდეს საკუთარ თავს და გაიგოს საკუთარი თავი. ის აშოშმინებს ამპარტავნობასა და პატივმოყვარეობას, ადამიანებს სხვების მიმართ უფრო შემწყნარებლად ხდის. ვისაც ბევრი უბედურება განუცდია, ის უკეთესად თანაუგრძნობს მოყვასის ტანჯვას, მაგრამ ყველაფერი ეს ხდება გარკვეული ხარისხით და გარკვეულ ვითარებაში.

სულის ყველა სხვა მდგომარეობები კი თითქოსდა მისი დაავადებებია, ამიტომ მავნე და დამამცირებელია. ავიღოთ, მაგალითად, შიში. ის ამდაბლებს სულს, ართმევს მას ძალებს და უნარებს, სავსებით აჩლუნგებს კიდეც მას. მრისხანებისას ადამიანი კარგავს გონებას და გაუმართლებელ საქციელს სჩადის. სიძულვილი აბრმავებს სულს, აკარგვინებს სიკეთის მიღწევისა და გრძნობის უნარს. ვნებათა გავლენა კიდევ უფრო ძლიერია. ისინი სავსებით იპყრობენ გონებას და ნებას. ამრიგად, სულის ცუდ მდგომარეობებს საერთო აქვთ ის, რომ ისინი აბნელებენ გონებას და იპყრობენ ანდა ასუსტებენ ნებას.

სულიერ მდგომარეობათა მოქმედება სულზე, როგორც ეს ნაწილობრივ ახსნილი იყო ადრე, არანაკლებ ძლიერია. თუმცა არა ყოველი ვნება ავლენს თავს თვალით შესამჩნევ ნიშნებში, ამავე დროს ეს დამოკიდებულია ადამიანის ნებისყოფის ძალაზე და ჩვევაზე. ზოგად კანონად აქაც შეიძლება მივიღოთ ის, რომ სასიამოვნო შეგრძნებები ხელს უწყობენ ჯანმრთელობას, ხოლო უსიამოვნონი, პირიქით, ვნებენ მას. სიყვარული, სიხარული, იმედი გამოაცოცხლებს ხოლმე ადამიანს, აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას, ხელს უწყობს საკვების მონელებას, ზოგჯერ მოულოდნელი სიხარული აჯანმრთელებს დასნეულებულს.

ცუდ მდგომარეობებს ზიანი მოაქვთ შედეგად და მით უფრო დიდი, რაც უფრო ძლიერი და ხანგრძლივი არიან ისინი. მწუხარება და დარდი ანელებენ სისხლის მიმოქცევას, აფერხებენ სუნთქვას, ხოლო გაძლიერებისას იწვევენ სასიკვდილო დაავადებებს, მაგალითად, ჭლექს და ა.შ. მრისხანება აჩქროლებს სისხლს, აიძულებს მას იმოძრაოს თავის, გულის მიმართულებით და დამბლასაც კი იწვევს. საერთოდ ის ადამიანი, რომელშიც ეს გრძნობები ბატონობენ, არასოდეს არაა მთლად ჯანმრთელი. პირიქით, ჯანმრთელი ადამიანი უკვე გარეგნულადაც ნათლად გვიჩვენებს, რომ ამ ადამიანში არ არის ეს ვნებები, რომ ის წყნარი ტემპერამენტისაა.