წმინდა ეპისკოპოსი
გაბრიელი (ქიქოძე)

ცდისეული ფსიქოლოგიის საფუძვლები

პირველი განყოფილება

ადამიანის სულის ყოფიერების,
თვისებების და მოქმედებების შესახებ

თავი პირველი

შემგრძნები და მამოძრავებელი საწყისების შესახებ ადამიანში

ა. შეგრძნება

§2. მხედველობის შესახებ

შეგრძნებათა ანალიზი მხედველობით დავიწყოთ.

მხედველობის ორგანო არის თვალი. იგი შედგება შემდეგი ნაწილებისაგან; წინა ნაწილში მოთავსებულია გამჭვირვალე, ამოზნექილი და წყლოვანი ტენით ავსებული ნახევრადმრგვალი ზედაპირი, რომელსაც რქოვან გარსს უწოდებენ. იგი უკანა მხარით ეყრდნობა ბრტყელ ტიხარს, როგორც ჯიბის საათის შუშა. ადამიანებთან და ცხოველებთან ამ ტიხარს სხვადასხვა ფერი აქვს, რის გამოც ფერად გარსს უწოდებენ. ტიხრის შუაში მდებარე მრგვალი ნახვრეტის დანიშნულებაა სინათლის გატარება და მას გუგას უწოდებენ. გუგის უკან დევს რბილი, ორმხრივ ამოზნექილი სხეული - კრისტალინი ანუ თვალის ბროლი. თვალის ბროლს იქით არის ნამი, რომელსაც მინასთან მსგავსების გამო მინისებრი ნამი ეწოდება. მას ირგვლივ აკრავს მეტად თხელი გარსი ანუ პარკი, რომლის შიგნითა ზედაპირი დაფარულია ბადით, ანუ მხედველობის ნერვის განტოტებით, რომელიც თვალს ტვინთან აკავშირებს.

თვალი შემდეგნაირად მოქმედებს. გარე საგნებიდან მომდინარე სინათლის სხივები ეცემიან რქოვანა გარსს, გაივლიან გუგას და გადატყდებიან თვალის ბროლში, როგორც ყოველ ორმხრივ ამოზნექილ მინაში. სხივები ამის შემდეგ გაივლიან მინისებრ ნამს, კვლავ გადატყდებიან მასში, თავს იყრიან თვალის კაკლის უკანა ბადისებრ გარსში და ამით ქმნიან საგნის გამოსახულებას. შთაბეჭდილებას ანუ გაღიზიანებას, რომელსაც იწვევს ეს გამოსახულება მხედველობის ნერვის განტოტებაზე, ეს ნერვი გადაიტანს თავის ტვინის იმ პუნქტამდე, რომელსაც იგი უერთდება და რომელსაც მხედველობის ბორცვს უწოდებენ.

ამრიგად, მხედველობის ორგანო მოწყობილია სინათლის სხივების გავრცელებისა და გარდატეხის ზუსტი მათემატიკური კანონების შესატყვისად, და თვალის უკანა გარსზე მიღებული საგანთა გამოსახულება მარტივი ფიზიკური მოვლენაა. ცნობილია, რომ ფიზიკოსებმა მინებისაგან ააწყვეს ხელოვნური თვალი, რომელშიც სხივები ზუსტად ისე ტყდება და გამოსახულებაც ისევე მიიღება, როგორც ცოცხალ თვალში. მაგრამ ცოცხალსა და ხელოვნურ თვალს შორის ის არსებითი განსხვავებაა, რომ ამ უკანასკნელში საგნების გამოსახულება უბრალო, მექანიკური მოქმედებაა, პირველში კი მას თან ახლავს ფსიქოლოგიისათვის უაღრესად საინტერესო და მნიშვნელოვანი მოვლენა, სახელდობრ, მხედველობა ანუ იმ საგნის ცნობიერი შეგრძნება, რომელმაც გამოიწვია შთაბეჭდილება. მაგრამ ისმის კითხვა; სადაა ეს მხედველობა ანუ საგნის შეგრძნება? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რა ან ვინ შეიგრძნებს ფერებს, ფიგურებს, სიდიდეებს და საგანთა სხვა თვისებებს? ამაზე სხვადასხვაგვარი პასუხია შესაძლებელი; შეგრძნება ანუ ხედვა ხდება ან თვით თვალის შემადგენელ ნაწილებში, ან მხედველობის ნერვში, ან, ბოლოს, ტვინში.

მაგრამ ფიზიოლოგიური ფაქტები უდავოდ ამტკიცებენ, რომ;

1 . თვალის კაკლის შემადგენელ ნაწილებს წმინდა მექანიკური დანიშნულება აქვთ, სახელდობრ, ისინი გადატეხენ სხივებს და ადგენენ საგნის გამოსახულებებს, მაგრამ თვითონ მათ არ შეუძლიათ შეიგრძნონ ის გამოსახულებანი. ცნობილია, რომ თუ სადმე გადავჭრით მხედველობის ნერვს და ამით თვალს გამოვყოფთ ტვინისაგან, მაშინ თვალი ისევ ისე განაგრძობს საგნის გამოსახვას, მაგრამ შეგრძნება ანუ ხედვა გაქრება. ამიტომ ცხადია, რომ თუმცა ადამიანი საგნებს თვალის მეშვეობით ხედავს, მაგრამ მათ თვითონ თვალში არ ხედავს.

2. ხედვა, ანუ სინათლისა და საგნების შეგრძნება არც მხედველობის ნერვში ხდება. მხედველობის ნერვის დანიშნულება მხოლოდ ისაა, რომ გადაიტანოს საგნის შთაბეჭდილება ორგანოდან ცენტრში, ე.ი. თავის ტვინში. ამას იგივე ფაქტი ამტკიცებს, რომელიც ახლა მოვიტანეთ; სადაც არ უნდა გადავჭრათ მხედველობის ნერვი, ცენტრისაგან შორს თუ ახლოს, სულ ერთია, მისი დანარჩენი ნაწილი ვერ იგრძნობს სინათლეს და მოკვდება.

3. რჩება მესამე ვარაუდი, და ყველა ფაქტი გვარწმუნებს, რომ შეგრძნება მართლაც ტვინში ხდება. ჩვენ მართლაც ვნახეთ, რომ თვალზე მიღებული შთაბეჭდილება საგნისა გადაეცემა ტვინს; ქვემოთ ასევე ვნახავთ, რომ სხვა ორგანოების ყველა შთაბეჭდილებაც სწორედ თავის ტვინში იყრის თავს; მაშასადამე, შეუძლებელია შეგრძნებისათვის სხვა ადგილი ვივარაუდოთ.