მწყემსი კეთილი

წმიდა მამა ანტონი დიდი

სწავლანი კეთილზნეობისა და წმიდა ცხოვრებისათვის

1. ჩვეულებრივ, როცა კაცზე იტყვიან, გონიერიაო, ამ სიტყვას არასწორი მნიშვნელობით ხმარობენ. გონიერი ის როდია, ვისაც ძველ ბრძენთა გამონათქვამები და ნაწერები დაუსწავლია, არამედ ჭეშმარიტად გონიერი ის ადამიანია, ვისაც სული აქვს გონიერი და ძალუძს სწორად განსაჯოს, რა არის კეთილი და რა - ბოროტი; და ამასთან ვინც ყოველთვის გაურბის ბოროტსა და სულისათვის მავნეს, ხოლო კეთილისა და სულისათვის სარგოს მოსაპოვებლად გონიერად გულმოდგინებს და იღვწის ისე, რომ მარად მადლს მიუძღვნის ღმერთს. ჭეშმარიტად, მხოლოდ ამგვარად მოქმედი ადამიანი უნდა იწოდებოდეს გონიერად.

2. ჭეშმარიტად გონიერ ადამიანს მხოლოდ ერთი საზრუნავი აქვს, - მთელი თავისი არსებით დაემორჩილოს და სათნო-ეყოს ღმერთს. მას მხოლოს მიუძღვნის გონიერი კაცი თავის სულს, და მხოლოდ იმას შეაგონებს საკუთარ თავს, თუ როგორ მოაწონოს თავი შემოქმედს, რომელსაც მარად მადლს მიუძღვნის მისი კეთილი განგებულებისათვის ცხოვრების ნებისმიერ შემთხვევვაში. როგორადაც უჯეროა ჩვენს განმკურნველ დასტაქარს არ ვმადლობდეთ ჩვენი სხეულის განმრთელებისათვის მიუხედავად იმისა, რომ იგი მწარე, უსიამოვნო წამალს გვაძლევდა და ტკივილსაც გვაყენებდა, ამგვარადვე არ შეჰგავს უმადურნი ვიყოთ ღმერთისა ყოველივე იმისათვის, რაც უსიხარულო გვეჩვენება ჩვენთვის, რადგან გონიერად ვერ განვსჯით ხოლმე, რომ ყოველივე მისი განგებულებით აღესრულება ჩვენდავე სასარგებლოდ. აი, ამგვარ სჯაში და ამგვარ რწმენაში ღმერთის სამართლიანი განგებულებისა არის მხოლოდ ხსნა და სიმშვიდე ჩვენი სულებისათვის.

3. თავშეკავება, ურისხველობა, კეთილკრძალულება, სიმტკიცე, მოთმინება და სხვა ამის მსგავსი სათნოებანი, ვითარცა მხედრული ძალი, მიგვიღია ჩვენ შემოქმედი ღმერთისაგან, რათა მათი მეოხებით შევებრძოლოთ ყველა იმ განსაცდელს, რაც ამქვეყნიურ ცხოვრებაში შეგვხვდება ხოლმე და რათა სწორედ ეს სათნოებანი ჩვენი სულებისა შეგვეწიონ გაჭირვების ჟამს. ასე რომ, თუკი ჩვენ გავიწრთობთ ამ ძალებს და ყოველთვის მზადმყოფი გვეყოლება, მაშინ არაფერი ჩვენს თავს მოწევნულთაგან არ იქნება ჩვენი სულებისათვის სამძიმო და მტკივნეული, აუტანელი და დამღუპველი, რადგან ყოველაფერ ამას ვძლევთ ჩვენში არსებული სათნოებებით. იმგვარად არ ფიქრობს ის ადამიანი, ვისაც გონიერი სული არა აქვს, რადგან არა სწამს, რომ ყოველი განსაცდელი ჩვენივ სასარგებლოდ გვევლინება, რათა გაიბრწყინონ ჩვენმა სათნოებებმა, და მათი ძლით გვირგვინოსანნი შევიქნეთ ღმერთის მიერ.

4. თუკი სიმდიდრესა და მისგან მომდინარე ყველა სიამეს მხოლოდ მოჩვენებად, წამიერ ამბად მიიჩნევ და ყოველივე ამქვეყნიური ამაოება იქნება შენთვის, რაკი მტკიცედ გეცოდინება, რომ სათნოებით აღსავსე ცხოვრება ყველა სიმდიდრეზე უმჯობესია, და თუკი მტკიცედ გექნება ეს ცოდნა და მარად გეხსომება, მაშინ შენ არც ოხვრა-კვნესას დაიწყებ გაჭირვების ჟამს, არც ჩივილს ვინმეზე და გმობა-გაკიცხვას ვინმესას, არამედ ყოველთვის მადლობას შესწირავ ღმერთს ნებისმიერ განსაცდელსა თუ გაჭირვებაში. და არც მაშინ დამწუხრდება შენი სული, როცა იხილავ, რომ ღირსებით შენზე დაბლა მდგომი ადამიანები განიდიდებიან მჭევრმეტყველების, ცოდნისა თუ სიმდიდრის გამო. გაუმაძღარი, მარადდაუკმაყოფილებელი სურვილი სიმდიდრის მოპოვებისა და ხორციელ სიამეთა მიღებისა, ამაო დიდებისაკენ მისწრაფებისა და ზესთამჩნეობისა - ჭეშმარიტების არცოდნისაგან გამომდინარეობენ და ადამიანის სულის ყველაზე ბოროტი ვნებები არიან.

5. გონიერმა კაცმა, ჩაუკვირდება რა საკუთარ თავს, იცის, თუ რისი გაკეთება არის საჭირო და სასარგებლო მისი სულისთვის, რა ეთანხმება და რა არის მხსნელი მისთვის, და რა არის უცხო, შეუთანხმებელი და დამღუპველი. და რაკი იცის ყოველივე ეს, გონიერი კაცი ყოველთვის გაურბის იმას, რაც უცხო და საზიანოა მისი სულისთვის.

6. რაც უფრო ზომიერ და თავშეკავებულ ცხოვრებას ეწევა ადამიანი, მით უფრო მშვიდია იგი, რადგანაც მრავალზე არ ზრუნავს - არც მონებზე და არც პირუტყვზე, არც ქონების მოპოვებაზე თუ მოპოვებულის შენარჩუნებაზე. ხოლო როცა ჩვენ ყოველივე ამას ჩავეჭიდებით ხოლმე, მათგან მომდინარე ჭირსა და საზრუნავსაც მივემთხვევით, და ზოგჯერ იქამდეც კი მივდივართ, რომ საზრუნავთაგან დათრგუნვილნი ღვთის გმობას ვიწყებთ. ამრიგად, ჩვენი ნებიდან მომდინარე სურვილი მრავლისა შფოთითა და აღრეულობით აღგვავსებს ჩვენ, და ამის გამო გზადაბნეულნი დავხეტიალობთ ცოდვილი წყვდიადის უფსკრულში ამქვეყნიური ცხოვრებისა, ისე, რომ არ ვიცით საკუთარი თავი.

7. არ შეიძლება მტკიცება იმისა, რომ ადამიანისათვის შეუძლებელია სათნოებით ცხოვრება, არამედ უნდა ვთქვათ ხოლმე, რომ ამგვარი, ღვთის სათნო-მყოფელთა ცხოვრება ადვილი არ არის. ადამიანთაგან მხოლოდ ისინი ეზიარებიან სათნო ცხოვრებას, რომელნიც კეთილმსახურნი, ღვთისმოშიშნი არიან და ღვთისმოყვარე გონება აქვთ. ჩვეულებრივ კი ადამიანის გონება საამქვეყნო და წარმავალი გონებაა, რომელიც კეთილ ზრახვებსაც აღმოაცენებს და ბოროტთაც, იგი ცვალებადია და ყოველივე ნივთიერისადმია მიდრეკილი. ხოლო ღვთის მოყვარე გონება დამსჯელია ბოროტებისა, ადამიანში მისი ნებისმიერი უზრუნვლობის მიზეზით რომ არსებობს.

8. გაუნათლებელ და უბირ ადამიანებს სასაცილო საქმედ მიაჩნიათ მეცნიერებანი, და არც სურთ ხოლმე ყური დაუგდონ მეცნიერ კაცთ, რადგან ესენი მათს უვიცობას წარმოაჩენენ. ამიტომაც უბირ ადამიანებს სურთ ყველანი მათი მსგავსნი იყვნენ. ამისავე მსგავსად ცხოვრებითა და ზნეობით თავშეუკავებელ ადამიანებს სურთ, რომ სხვებიც ასეთნი და კიდევ უარესნი იყვნენ, რადგან ამით სწადიათ თავი გაიმართლონ და დაიმკვიდრონ, თუკი სათქმელი ექნებათ - ბოროტნი ამქვეყნად ბევრნი არიანო. ასე იხრწნება და იღუპება ადამიანის სული ცოდვის ბოროტებისაგან, რომელიც მრავალსახოვანია და თავის თავში შეათავსებს სიძვას, ამპარტავნებას, სიხარბეს, მრისხანებას, სილაღეს, კადნიერებას, სიშმაგეს, მკვლელობას, გმობას, ანგარებას, მომხვეჭელობას, სხვათა ცთუნებას, ღვთისდავიწყებას და კიდევ სხვა მრავალს. ამის მსგავსს, რითაც ეწამება საწყალობელი სული კაცისა, ღმერთს რომ მოშორებია.

9. ჭეშმარიტად მოსაგრედ ვალს რომელიმე ძმათაგანი, სათნო და ყოვლად საქები ცხოვრებით ცხოვრობს, თუ - არა, ამის შესახებ არც იმ ზნე-ჩვეულებების მიხედვით უნდა ვიმსჯელოთ, რომელთაცსხვათა მოსაჩვნებლად ატარებს მოსაგრე ძმა, და არც ცხოვრების გარეგანი, ცრუ იერით; არამედ იმის მიხედვით უნდა დავასკვნათ ეს , თუ ვინ როგორ გამოავლენს, მსგავსად ხელოვანი მხატვრებისა და მოქანდაკეებისა, თავის სათნო ცხოვრებას, საქმით მოშორდება რა ყოველგვარ სიტკბოებათ - ეშმაკის მიერ მის დასაჭერად გადმოსროლის ბადეს.

10. მდიდარი და კეთილშობილი წარმოშობის კაცი, რომელსაც სულიერი ნათელი არ მიუღია და არც სათნო ცხოვრებით ცხოვრობს, უბადრუკია ჭეშმარიტი გონიერებით დაჯილდოებულ ადამიანთათვის; და პირიქით, ღარიბი და მონობაში დაბადებული კაცი - ბედნიერია მათს თვალში, თუკი ის სულიერი განათლებითაა დამშვენებული და ღვთის სათნოდ ცხოვრობს. როგორადაც მოგზაურ მწირთ ერევათ ზოგჯერ გზა-კვალი თავიანთ მოგზაურობაში და იღუპებიან ხოლმე, ასევე ის ადამაინებიც იღუპებიან, რომელნიც თავიანთ სურვილებს არიან დამონებულნი და არ ზრუნავენ იმისათვის, რომ ღმერთის მოსაწონი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ.

11. კაცთშემოქმედად ის უნდა ეწოდოს მოსაგრე მამათაგან, ვინც წარმატებულია გაუნათლებელთა ზნე-ჩვეულებათა შერბილებაში და აიძულებს მათ შეიყვარონ ჭეშმარიტი ცოდნა და ნათელი. აგრეთვე ისინიც უნდა იწოდონ ამ სახელით, ვისაც თავშეკავებული ცხოვრებით გამორჩეული ადამიანები სათნო და ღვთის მოსაწონი ცხოვრებისაკენ მოჰყავთ, რადგანაც ამგვარად ისინი თითქოსდა ხელახლად შეჰქმნიან ადამიანს. სიმშვიდე და თავშეკავება - ბედნიერება და კეთილი იმედია ადამიანთა სულებისათვის.

12. ჭეშმარიტად, ადამიანებმა ჯეროვნად უნდა მოიწყონ თავიანთი ცხოვრება ამქვეყნად და კეთილი ზნე-ჩვეულებებით დაჰყონ მასში. როცა ეს აღსრულდება, აი, მაშინ შეიქმნება ხელსაყრელი პირობები ღმერთის შესაცნობად. მთელის გულით და სრულის რწმენით ღმერთის თაყვანისმცემელი ადამიანი ღვთის განგებულებით უხილავად ღებულობს შეწევნას მრისხანებისა და ბილწ გულისწადილთა მოსათოკავად, რომელნიც მიზეზს წარმოადგენენ ყოველგვარი ბოროტებისა.

13. ადამიანი იმას შეიძლება იწოდოს, ვინც ნამდვილად გონიერია, როგორც ეს ზემოთ ვთქვით (მუხლი 1), ანდა იმას, ვინც საკუთარი თავის გამოსწორებას შესდგომია. გამოუსწორებელს თავის უკეთურებაში - არ უნდა ეწოდოს ადამიანი, იმიტომ, რომ ეს თვისება (გამოუსწორებლობა) არ არის ადამიანური თვისება. ესევითართ უნდა განვეშოროთ. ბოროტებასთან შეთანხმიერებული და ცხოვრებული ადამიანი არასდროსარ იქნება უკვდავთა შორის (ანუვერასდროს შეიძენს ნეტართა უკვდავებას).

14. და მაშასადამე, მხოლოდ ჩვენში არსებული ჭეშმარიტი გონიერება გვხდის ჩვენ ღირსად იმისა, რომ ადამიანებად ვიწოდებოდეთ. ხოლო თუკი არ გვექნება ამგვარი გონიერება, პირუტყვთაგან მხოლოდ მეტყველების უნარი და სხეულის ნაწილთა განლაგება თუ განგვასხვავებს. ამრიგად, დაე, შეიცნოს ჭეშმარიტად გონიერმა ადამიანმა, რომ უკვდავია. და დაე, შეიძულოს ყველა სამარცხვინო გულისწადილი, რომელნიც ადამიანისათვის სიკვდილის მიზეზი შეიქნება ხოლმე!

15. მსგავსად ყოველი ხელოვანისა, თავის ხელოვნებას შესაბამისი ნივთიერების მშვენიერ სახედ დამუშავების გზით რომ წარმოაჩენს, - როგორც მაგალითად, ხისა, სპილენძისა, ოქროსა თუ ვერცხლის დამუშავების გზით, - ასევე ჩვენც მშვენიერად უნდა წარმოვაჩინოთ, რომ ადამიანები ვართ არა იმის გამო, რომ ჩვენი სხეული ასეა მოწყობილი, არამედ იმით, რომ ჭეშმარიტად გონიერი სული გვაქვს; რომ ნამდვილად ვემორჩილებით კეთილკრძალული ცხოვრების კანონებს. ჭეშმაარიტად გონიერმა და ღვთისმოყვარე სულმა უწყის ყოველივე ის, რისი ქმნაც ჯერ-არს ცხოვრებაში, და ღმერთსაც, თავისი ნამდვილი სიყვარულით, წყალობით მოახედებს თავისკან, გულწრფელად მადლობს რა მას, სრული ნდომითა და სრული გონებით მისკენ მსწრაფველი.

16. როგორც მესაჭენი მართავენ ზღვაში ხომალდს, რათა წყალქვეშა კლდეებს არ შეასკდნენ და არ დაინთქან, ასევე ღვთის სათნო ცხოვრების მოშურნეთაც, დაე, გულდასმით განიხილონ, რისი ქმნა ჯერ-არს მათთვის და რისი - არა, რა უნდა შეიწყნარონ და რას - განეშორონ, და ამასთან, დაე, თავიანთთვის სასარგებლოდ მიიჩნევდნენ და მიიღებდნენ მხოლოდ იმას, რასაც ჭეშმაარიტად ღვთაებრივი სჯული შეგვაგონებს და გვასწავლის.

17. ნავთმესაჭეები და მეეტლეები თავიანთი მოსაზრებულობისა და სიბეჯითის წყალობით წარმატებით აღასრულებენ თავიანთ საქმეს და ასევე მართებთ იმათაც, ვინც მოშურნენი არიან მართალი და ღვთის სათნომყოფელი ცხოვრებისა, ყურადღებით განსაჯონ და იზრუნონ იმაზე, თუ როგორი ცხოვრებით უნდა ჰგიებდნენ, რათა ღირსნი შეიქნან ღვთაებრივი მადლისა, რადგანაც ვისაც ნამდვილად სურს ასეთი ცხოვრება და დარწმუნებულია შესაძლებლობაში სასურველის მიღწევისა, იგი ამ რწმენით უსათუოდ მიემთხვევა უხრწნელებას (ანუ წმიდა ცხოვრებას).

18. თავისუფალ ადამიანებად ისინი კი არ უნდა მივიჩნიოთ, ვინც თავისუფალია თავისი მდგომარეობისა გამო საზოგადოებაში, არამედ ის ადამიანები, რომელნიც თავისუფალნი არიან თავიანთი ცხოვრების წესითა და ზნე-ჩვეულებებით. ასე მაგალითად, ჭეშმარიტად თავისუფალი არ უნდა ეწოდოს ჩინებულ და მდიდარ ადამიანს, თუკი ის ბოროტი და არაკეთილად კრძალულია, იმიტომ, რომ ამგვარი ადამიანი გრძნობისმიერ ვნებათა და გულისწადილთა მონაა. სულის ჭეშმარიტ თავისულფლებას და ნეტარებას შეადგენენ ნამდვილი სიწმიდე და ყოველივე დროებითისა და ამაოს უგულებელყოფა.

19. მარად შეახსენე ხოლმე საკუთარ თავს, გონიერი იყოს და გონიერად განაცხადებდეს თავს კეთილმსახური ცხოვრებითა და ქველის საქმეებით. ასევე, სნეულნიც მხოლოდ სიტყვათა გამო როდი აღიარებენ დასტაქრებს თავის განმკურნებლებად და სიკეთის მომქმედებად, არამედ საქმეთა მათთა გამო.

20. თუკი ადამიანს ნამდვილად გონიერი, სათნო და სიკეთის მოყვარე სული აქვს, ეს მის ყოველ ნაბიჯში გამოჩნდება - გამოხედვაში, სიარულში, ხმაში, ღიმილში, საუბარსა თუ სხვათადმი მიმართებაში. ამგვარ სულში ყოველივე კეთილად შეცვლილა და კეთილსახიერი შეხედულება მიუღია, და მისი ღვთივმოყვარე გონება, მსგავსად ფხიზელი მეკარისა, ჩაჰკეტავს ყველა შესასვლელს ბოროტ და სამარცხვინო ზრახვებისათვის.

21. ყოველივე მოიხილე შენს ირგვლივ, და უწყოდე, რომ ამა ქვეყნის მთავრებსა და ხელმწიფეთ მხოლოდ სხეულებზე აქვთ მიღებული ბატონობა, ადამიანების სულებს კი ისინი ვერ შეეხებიან, და ეს ყოველთვის გახსოვდეს. ამიტომაც როცა ამგვარნი რაიმე უჯეროს გვიბრძანებენ - ვთქვათ ვინმეს მოკვლას, ანდა რაიმე სხვა ბოროტ და უჯერო საქმეს, უკეთურსა და სულისათვის დიდად საზიანოს, ჯერ-არს არ დავემორჩილოთ მათს ბრძანებას, დაე, თუნდ სატანჯველს სწიონ ჩვენი სხეულები და სიკვდილითაც დაგვემუქრონ! ღმერთმა თავისუფალი დაჰბადა სული ადამიანისა, საკუთარ თავზე ხელმწიფებისა მქონე შეჰქმნა, და მას, სულს კაცისას, თავისუფალი ნება აქვს ღმერთისაგან მინიჭებული, და არჩევანიც აქვს როგორც სურს, ისე მოიქცეს - კეთილად თუ ბოროტად, იხსნას თავი თვისი თუ დაიღუპოს.

22. გონიერი სული ყოველთვის იმას ცდილობს, როგორ მოშორდეს უჯერო საქციელს, ქედმაღლობას, ამპარტავნებას, სხვათა ცთუნებას, შურს, მტაცებლობას და ამის მსგავს მრავალ ბოროტ საქმეს, რომელნიც დემონთა საქმეებია და ბოროტი ნებისაგან გამომდინარეობენ. ხოლო ყოველივე ის, რასად ადამიანი მზრუნველი გულმოდგინებითა და გულდასმითი მოფიქრების შემდგომ აღასრულებს წარმატებით, და რაც მდაბალ, ხორციელ სიამეთა მისაღებად არ არის მიმართული, - ყოველივე ეს კეთილი საქმეა, ღვთისაგან მომდინარე.

23. ისინი, ვინც ცხოვრებას კნინ და არაამაღლებულ ღვაწლში ატარებს, ხიფათის აცილების მოსურნე არიან და ვერ გრძნობენ იმის საჭიროებას, რომ განსაკუთრებული წინდახედულობითა და გაფრთხილებით უნდა მოიქცნენ. ხოლო, როცა ყოველივეში სძლევენ ხოლმე თავიანთს სურვილებს, მაშინ ისინი ნამდვილად ადგებიან ღმერთისაკენ მიმავალ გზას.

24. ჭეშმარიტად გონიერმა ადამიანმა არ უნდა მოისმინოს ხოლმე ნებისმიერი საუბარი, არამედ მხოლოდ ისეთი, რომელსაც სარგებლობის მოტანა შეუძლია სულისათვის და რომელიც ღვთისშემეცნებაში შეგვეწევა; იმიტომ, რომ სასარგებლო საუბრის მოსმენა ის გზაა, რომლითაც ადამიანები კვლავ უბრუნდებიან ჭეშმარიტ ცხოვრებას და საუკუნო ნათელს.

25. ვისაც სურს სათნოდ და ღმრთის მოყვარებით იცხოვროს, მან უნდა განიშოროს თავისაგან ზესთამჩნეობა და უარი თქვას თავის ცუდად განდიდებაზე, ამაო, ცარიელ მისწრაფებებზე; ამასთან უნდა ეცადოს კეთილისაკენ მიაქციოს თავისი ცხოვრება და გული. ღმერთისაკენ მიმავალ გზაზე ღვთისმოყვარე და უცვალებელი გონება არის ყველაზე კარგი წინამძღოლი.

26. თუკი სული კაცისა კეთილმსახური და ღვთის სათნომყოფელი ცხოვრებით არ იცხოვრებს, მისთვის არავითარი სარგებლობა არ ექნება მეცნიერებათა შესწავლას. ყველა ბოროტების მიზეზი კი - შეცთომლიება, საცთური და ღმერთის უცნობელობაა.

27. ღრმა ფიქრი კეთილმსახურ ცხოვრებაზე და განუწყვეტელი ზრუნვა სულის სხნისათვის ღვთისმოყვარე მამებს წარმოშობენ. მეძიებელი ღმერთისა მოიპოვებს მას, განუწყვეტელი ლოცვა-ვედრებით განიშორებს რა თავისაგან ყველა გულისწადილს. ასეთ ადამიანს არასდროს არ ექნება დემონთა შიში.

28. ამქვეყნიურ სიკეთეთ დამონებული ადამიანები, რომელთაც მხოლოდ სიტყვით იციან, თუ რისი ქმნა ჯერ-არს კეთილმსახური ცხოვრებისათვის, იმათ ემსგავსებიან, წამლები და სამკურნალო ხელსაწყოები რომ შეუძენიათ, ხოლო მათი გამოყენება არ იციან. და არც ზრუნავენ იმისათვის, რომ ისწავლონ ეს. ამიტომაც ჩვენს შეცოდებებში ნუ დავადანაშაულებთ ნურც ჩვენს წარმომავლობას, ნურც სხვას ვინმეს, ანთუ რაიმეს ჩვენს გარეთ, არამედ მხოლოდ საკუთარი თავი დავადანაშაულოთ ხოლმე, თუკი ცოდვას დავემონებით; რადგანაც თუკი ჩვენი სული თავისი ნებით მიეცემა მცონარებას და დაჰკარგავს გულმოდგინებასა და ღვთის მოშურნეობას, მაშინ იგი არ შეიძლება დემონთა მიერ - კაცთა მოდგმის მტრების მიერ - ძლეული არ იყოს.

29. ვისაც არ შეუძლია კეთილისა და ბოროტის გარჩევა, მან არც უნდა თქვას ხოლმე - ეს კაცი ბოროტია, ის კი კეთილიო. ღმრთის შემცნობელი ადამიანი - კეთილია, ხოლო თუკი არ არის კეთილი, მაშ, არც ღმერთი შეუცვნია, და არც ღმერთმა იცის იგი, რადგან ერთადერთი საშუალება ღმერთის შესაცნობად ადამიანისათვის - სიკეთეა.

30. კეთილი და ღვთისმოყვაარე მამები მხოლოდ იმ შემთხვევაში ამხელენ ცოდვილთ რაიმე ბოროტის გამო, თუკი ისინი აქვე არიან და ესმით მათი; ზურგს უკან კი არასდროს არ იტყვიან სხვათა კიცხვისა და გმობის სიტყვას, არც თვითონ და არც სხვას მისცემენ ამის უფლებას ცუდი თქვან მოყვასსა თუ მტერზე.

31. ძმათა საუბარში ერთმანეთთან არავითარი უხეშობა და რისხვიანი სიტყვა არ უნდა იყოს, რადგან გონიერ ადამიანს, ჩვეულებრივ, ყმაწვილ ქალზე მეტად ამშვენებს სიმდაბლე და კეთილკრძალულება. ღვთისმოყვარე გონება ის ნათელია, სულს რომ აცისკროვნებს, მსგავსად ხილული მზისა, სხეულს რომ ჰფენს ნათელს.

32. როცა შენს სულში ბოროტი რამ ვნება აგიმხედრდება და წვალებას დაგიწყებს, გაიხსენე, რომ მართალი, კეთილმსახური ადამიანები, სიბრძნით რომ მეტყველებენ და სურთ ჭეშმაარიტ საფუძველს დაამყრონ ყოველივე, რაც წილად ხვდომიათ ამ ცხოვრებაში, უმთავრესად დადამატკბობელად თავიანთთვის მიიჩნევენ არა ხრწნადი სიმდიდრის მოპოვებას, არამედ ჭეშმარიტ დიდებას ცათა შინა. აი, რა შექმნის კაცს ნეტარად! სიმდიდრე შეიძლება მოგპარონ კიდეც და ამა ქვეყნის ძლიერთაც წაგგვარონ, სულიერი სიმდიდრე კი - სათნოება და ქველის საქმენი - ერთადერთია ამქვეყნიურ მოსახვეჭელთაგან, რომელთაც ვერავინ ვერც მოგპარავთ და ვერც ძალით წაგართმევთ. ამასთან ამ სიმდიდრეს ისეთი ძალა აქვს, რომ სიკვდილისაგან იხსნის თავის მომხვეჭელს. ვინც ასე ფიქრობს და მხოლოდ სულიერი სიმდიდრის მოპოვებას აპირებს, მას ვერ გაიტაცებს მოჩვენებითი ბრწყინვალება ამქვეყნიური სიმდიდრისა და ვერც სხვა ხორციელი შვება-სიამენი დაიმონებენ.

33. დაუდგრომელმა და უცნობელმა ადამიანებმა არ უნდა გამოსცადონ გონიერი ადამიანები. გონიერი კი, როგორც უკვე ვთქვით, ისაა, ვინც მხოლოდ ღმერთს აწონებს თავს და უმეტესწილად დუმს, ანდა თუკი ლაპარაკობს, მცირედს იტყვის, აუცილებელს და ღმერთისთვისაც ნებებულს. გამოცდა - ეშმაკის საქმეა.

34. ყველა ის ადამიანი, ვინც კი სათნო და ღვთისმოყვარე ცხოვრებას ესწრაფვის, გულმოდგინეობს კიდეც სულიერ სიკეთეთა მოსაპოვებლად, როგორც ისეთი მოსახვეჭელისა, რომელიც მის განუყრელ საკუთრებას შეადგენს ყოველ ჟამს და საუკუნო ნუგეშის მომნიჭებელიცაა. ხოლო ყოველივე წარმავალითა და ამქვენიურით ამგვარი ადამიანები მხოლოდ იმდენად სარგებლობენ, რამდენადაც ეს აუცილებელია მათი ხორციელი არსებობისათვის, და ისე მოიხმარენ ხრწნად სიმდიდრეს, როგორადაც აძლევს მას ღმერთი, ანუ როგორადაც სურს ღმერთს - სიხარულითა და მადლის მიძღვნით, თუნდაც ეს ძალზე მცირეც იყოს. იმიტომ, რომ მდიდარი მხოლოდ სხეულს ასაზრდოებს და აამებს თავისი სიმდიდრით,- ნივთიერით ნივთიერს დაჰფუფუნებს, ხოლო გონიერი ადამიანისთვის ყველა ქველის საქმე - ღვთის შეცნობა, თავშეკავება, კეთილსახიერება, კეთილ საქმეთა ქმნა, სიმდაბლე და სხვა ამის მსგავსი სულიერი საქმენი მხოლოდ სულს აამებენ და ასაზრდოებენ.

35. მთავრები და ბატონკაცნი, რომელნიც აიძულებენ ადამიანებს უჯერო და სულისათვის საზიანო საქმეები აკეთონ, არ განაგებენ სულს ადამიანისას, რომელიც ღმერთს თავისუფლად და საკუთარი ნების ბატონ-პატრონად შეუქმნია. ისინი ამქვეყნიურ საქმეებს განაგებენ, და ხელი არა აქვთ თავისუფალ ნებელობასთან ადამიანისა, რომელიც ღმერთს მისთვის მოუმადლებია. თავისუფალი ნება გონიერი ადამიანისათვის შემოქმედის მიერ ბოძებული ნიჭია, რომელიც მას ყოველგვარ ხელმწიფებაზე, იძულებაზე და ძალაზე აღმატებულად შეიქმს.

36. იმ ადამიანებმა, რომლებიც დიდ უბედურებად მიიჩნევენ ქონების დაკარგვას - ფულისას თუ მონებისას, დაე, უწყოდნენ, რომ ყოველთვის იმით უნდა დავკმაყოფილდეთ, რასაც ღმერთი გვაძლევს, და უპირველესად მადლი მივუძღვნათ ღმერთს ყველაფრისათვის. ხოლო როცა დადგება დრო ყოველივე იმის უკან დაბრუნებისა, რაც გვებოძა, მზადყოფნითა და დიდსულოვნებით უნდა აღვასრულოთ ესეც. ასე რომ, არ უნდა დავიტანჯოთ თავი იმაზე წუხილით, რასაც ღვთის ნებით მოვაკლდით, ანუ, უკეთ რომ ვთქვათ, უკან დავაბრუნეთ. და ეს იმის მსგავსია, როცა კაცი ვინმე სხვის ნივთს გამოიყენებს, ანდა სხვისი ქონებით ისარგებლებს და ვალს უკანვე დააბრუნებს ხოლმე, იგივე ითქმის შვილებზეც, რომელთაც ღმერთი აძლევს ადამიანს და ღმერთივე წაიყვანს, თუკი ინებებს.

37. კეთილი ზნის კაცმა არვითაარ შემთხვევაში არ უნდა გაჰყიდოს თავისი თავისუფლება ქონების შესაძენად, თუნდაც ეს ქონება ძალზე დიდი იყოს. ამქვეყნიური სიმდიდრე ხომ განქარვებად სიზმარს წააგავს, და ცხოვრბისეულ სიკეთეთ მხოლოდ მოჩვენებითი ბრწყნივალება აქვთ, ხანმოკლე და წარმავალი.

38. ჭეშმარიტი ადამიანური ღირსებებით შემკულმა გონიერმა ადამიანებმა ისე უნდა ეცადონ ღვთისმოყვარე და სათნო ცხოვრებას მიაღწიონ, რომ გამორჩეულად გაიბრწყინონ სხვა ადამიანთა შორის, მსგავსად სპეტაკ სამოსელზე მიბნეული ბრწყინვალე ძოწისა, ყველას მზერას რომ იტაცებს, რადგანაც ასეთი გულმოდგინე მცდელობის მეშვეობით უფრო საიმედო გახდება მათი მოშურნეობა სულიერ ღვაწლში.

39. კეთილგონიერმა ადამიანებმა ყოველთვის უნდა მოიხმარონ ხოლმე საკუთარი ძალები და მარად განმზადებული ჰქონდეთ თავიანთი სათნოებანი, რათა ყოველ წამს შეეძლოთ წინ აღუდგნენ ბოროტ ვნებებს, და ეს იმ ძალებით უნდა გააკეთონ, თავიანთ სულებში რომ შეუძენიათ, ანუ სათნოების მხედრობით, რაც ბუნებრივად აქვთ მომადლებული ღვთის მიერ. ამგვარი ძალები შემდეგია: ხორციელი სილამაზისა და სულისათვის მავნე ყველა გულისწადილის წინააღმდეგ - თავშეკავება და კეთილკრძალულება; გაჭირვებისა და სიღარიბის წინააღმდეგ - მოთმინება; მრისხანეიბსა და წყენის წინააღმდეგ - ურისხველობა; სხვათა განკითხვისა და გმობის წინააღმდეგ - მდუმარება, და კიდევ სხვა ძალნი, მსგავსი ამისა, რომელნიც ყველა ჭეშმარიტ მოსაგრეს შეუძლია შეიძინოს.

40. კაცი უცებ ვერ გახდები კეთილმსახური და ბრძენი; ეს ღრმა განსჯით, მეცადინეობით, სანგრძლივი ღვაწლითა და, რაც უმთავრესია, კეთილ საქმეთა აღსრულების გზით მიიღწევა, ამასთან, ადამიანს გულწრფელი სურვილი უნდა ამოძრავებდეს. კეთილი და ღვთისმოყვარე ადამიანი, ჭეშმარიტად შემცნობი ღმერთისა, მოსვენებას არ აძლევს საკუთარ თავს და ყოველივეს იმისთვის აკეთებს, რომ ღმერთს სათნო-ეყოს. მაგრამ, სამწუხაროდ, ამგვარი ადამიანები ჩვენს ცოდვილ ცხოვრებაში იშვიათნი არიან.

41. იმ ადამიანებმა კი, რომელთაც სიკეთის ქმნისადმი ბუნებრივი, თანდაყოლილი მიდრეკილება არა აქვთ, სასო არ უნდა წარიკვეთონ საკუთარი თავის გამო და უიმედო უღონობით არ უნდა ჩამოჰყარონ ხელები; მათ არ უნდა მოიძაგონ ღვთისმოყვარე და სათნო ცხოვრება, როგორადაც მიუღწეველი და შორეული არ უნდა იყოს ამგვარი ცხოვრება მათთვის. არამედ, მათაც უნდა იფიქრონ სულიერ ხსნაზე, და შეძლებისდაგვარად იზრუნონ საკუთარ თავზე, რადგანაც თუმცა კი მათ ძალი არ შესწევთ სათნოების მწვერვალს მიაღწიონ და სრულყოფილნი გახდნენ სულიერ ცხოვრებაში, მაგრამ იფიქრებენ რა თავიანთ ხსნაზე და ზრუნვასაც არ დააკლებენ შეძლებისდაგვარად, ისინი ან უკეთესნი შეიქნებიან, ანდა, უკიდურეს შემთხვევაში, იმაზე უარესნი არ გახდებიან, რაც არიან, და ეს კი მცირედი სარგებელი როდია მათი სულებისათვის!

42. თავისი გონიერებით ადამიანი მსგავსია ენითგამოუთქმელი ღვთაებრივი ძალისა, სხეულით კი იგი პირეტყვებს ენათესავება, მაგრამ მცირედნი არიან ისეთნი, რომელინც, როგორც ჭეშმარიტად გონიერი არსებანი, ღმერთისაკენ და თავიანთი მხსნელისაკენ მიაქცევენ მთელს გულისხმისყოფას და აზრს, რათა სწორედ მასთან ჰქონდეთ ნათესაობა, ამასთან ამ თავის მისწრაფბას საქმით და სათნო ცხოვრებით წარმოაჩენენ. ადამიანთა უმრავლესობა კი სულით უგულისხმოა, მათ ზურგი აქვთ შექცეული ღმერთისათვის და მოშორებიან ღვთაებრივ და უკვდავ შვილებას, რის სანაცვლოდაც უბადურკ და ხანმოკლე მსგავსებას მიელტვიან ყოველივე სხეულებრივისა. ამის გამო ისინი პირუტყვებს ემსგავსსებიან, რადგანაც მხოლოდ ხორციელზე ფიქრობენ და ბილწი გულისწადილით აღინთებიან ხოლმე, რითაც საკუთარი ნებით განიშორებენ თავს ღმერთისაგან და ცათა სასუფევლის სანაცვლოდ თავიანთ სულებს ხორციელ სატანჯველთა უფსკრულში შთააგდებენ.

43. გონიერი კაცი, რომელიც მარად იმაზე ფიქრობს, რომ ღმერთთან იყოს და მას ეზიაროს, არასდროს არ მიეჯაჭვება არაფერს მიწიურს, ანუ დაკნინებულს, არამედ თავისი გონება ყოველთვის ზეციურისა და მარადიულისაკენ აქვს მიმართული, რადგანაც იცის - ღმერთის ნებაა მიზეზი ყოველივე კეთილისა და წყარო საუკუნო ნეტარებისა ადამიანისათვის, და ამ უზენაესი ნებით ღმერთისა დადგენილია ხსნა კაცთა მოდგმისა.

44. როცა ისეთ ადამიანს შეხვდები, რომელსაც კამათი უყვარს და რომელიც ბრძოლას დაგიწყებს ცხადზე უცხადესი ჭეშმარიტებების გამო, შეწყვიტე მასთან საუბარი, მსწრაფლ განერიდე და უარყავი, რადგანაც ასეთი ადამიანის გონიერება მთლიანად გაქვავებულილა. როგორადაც დამყაყებული წყალი ყოვლად უხმარად შეიქმს საუკეთესო ღვინოს, თუკი მასში გავურევთ, ასევე ბოროტი საუბრები, თუნდაც იშვიათნი, განხრწნიან და წაბილწავენ ცხოვრებითა და ზნი-ჩვეულებებით სათნო ადამიანთა სულებს.

45. თუკი ჩვენ ყოველ ღონესა და საშუალებას ვხმარობთ ხოლმე, რათა თავიდან ავიცილოთ ხორციელი სიკვდილი, მაშ, რამდენგზის უფრო მეტად გვმართებს იმას ვცდილობდეთ, რომ სულიერ სიკვდილს არ მივემთხვიოთ, ბევრად უფრო საშინელ ხვედრს, ვიდრე სხეულის სიკვდილია, რადგანაც ვისაც თავისი სულის ხსნა სურს, მას არავითარი წინააღმდეგობა არ შეიძლება ჰქონდეს ამ საქმეში თვინიერ სულიერი მცონარებისა და გულმოდგინების მოკლებისა ღვთის მოშურნეობაში.

46. იმ ადამიანებისათვის, რომელთაც არ უყვართ ძიება და შეცნობა იმისა, თუ რა არის მათთვის სასარგებლო და სასიკეთო, შეიძლება ვთქვათ, რომ ისინი სნეულნი არიან სულით. იმათ კი, რომელთაც თავის დროზე შეუცნიათ ჭეშმარიტება, მაგრამ შემდეგ მოშორებიან მას და ურცხვად ეწნიააღმდეგენიან, მკვდარი გონება აქვთ: მათი ზნე პირუტყვული შექნილა, მათ არ იციან ჭეშმარიტი ღმერთი და მათი სულებიც ჭეშმარიტი ნათელით კი არ არის გაცისკროვნებული, არამედ ბნელს მოუცავს.

47. მრავალზე მრავალი სახეობა პირუტყვებისა დაუბადია შემოქმედს ჩვენ, კაცთა, სარგებლობისათვის: ერთნი საზრდოსათვის, სხვანი კი სამსახურებლად, ადამიანი კი ღმერთმა იმისთვის შექმნა, რომ იგი მჭვრეტელი ყოფილიყო და მადლიერი განმმარტრებელი ღმერთის დიადი საქმეებისა. აი, სწორედ ამისკენ უნდა მიაქცევდნენ თავიანთ ძალისხმევას ადამიანები, რათა ისე არ წავიდნენ ამ ქვეყნიდან, რომ გონებით ვერ იხილონ და ვერ შეიმეცნონ შემოქმედი ღმერთი, და ვერ განჭვრიტონ და ვერ განმარტონ მისი დიადი საქმეები, რადგან თუ ეს ვერ შეიძლეს ამქვეყნიური ცხოვრების განმავლობაში, ისინი პირუტყვებს მიემსგავსებიან. ადამიანმა უნდა უწყოდეს, რომ ღმერთს ყოველივე ძალუძს, ხოლო ყოვლისშემძლებელს ვერაფერი და ვერავინ ვერ აღუდგება წინ. მსგავსად იმისა, როგორც დასაბამად შეჰქმნა ღმერთმა ყოველივე არარასაგან თავისი სიტყვის ძლით, რადგანაც ასე ინება, ასევე ახლაც ღმერთის ნებაა ყოველივე იმისთავის ქმნას, რათა თავისი სიტყვის მიერ იხსნას ადამიანები.

48. ზეციური არსებანი უკვდავნი არიან მათში არსებული სიკეთისა გამო, ხოლო მიწიერი არსებანი მოკვდავნი შეიქმნენ მათში არსებული თვითნებური ბოროტებისა გამო, რომელიც უგუნურ ადამიანებში კიდევ უფრო განმრავლდება და გამძაფრდება მცონარებისა გამო, რისი მიზეზითაც ისინი უცნობელნი არიან ღმერთისა.

49. სიკვდილი იმ ადამიანებისათვის, რომელთაც იციან შემოქმედი ღმერთი, უკვდავებაა, ხოლო უცნობელთათვის - ნამდვილად სიკვდილია და დაღუპვა. ამიტომ ჩვენ არ უნდა გვეშინოდეს ხორციელი სიკვდილისა, არამედ უნდა გვეშინოდეს სულიერი დაღუპვისა, რაც არის კიდეც უცნობელობა ღმერთისა. აი, რა უნდა იყოს ყველაზე საშინელი ადამიანის სულისათვის!

50. დასაყრდენი თავის დასამკვიდრებლად ცოდვამ ყოველივე ნივთიერში, მატერიალურში ჰპოვა და სხეულიც ადამიანისა მის სამყოფლად ქცეულა. მაგრამ გონიერი სული ადამიანისა, შეიცნობს რა და გულისხმა-ყოფს რა ამას, თავისაგან განაგდებს უღელს ნივთიერისა, და წამოიმართება ამ ტვირთისაგან გათავისუფლებული; იგი ყოველნაირად ეცდება ჭეშმარიტებით შეიმეცნოს ღმერთი და ყოველთვის ყურადღებით იქნება მიჩერებული თავის სხეულს, როგორც მტერსა და მოწინააღმედეგეს, რომლისაგანაც ბოროტს მოელის და რომელსაც არ ენდობა. და ის სული, რომელიც სძლევს ბოროტ ვნებებს, ბილწ გულისწადილთ და ყოველივე ნივთიერს, საბოლოოდ გვირგვინოსან იქმნება ღმერთის მიერ.

51. ცოდვა, რომელსაც შეიცნობს ადამიანის გონიერი სული, ისევე საძულველი შეიქნება მისთვის, როგორც მძვინვარე მხეცი. შეუცნობელი ყოველი ცოდვა კი სიყვარულით არის შეწყნარებული მათაგან, ვინც ვერ შეიცნო იგი, და ასეთი ცოდვა დაიმონებს თავის მოყვარულს, მარად თავის ტყვეობაში ჰყავს. უბედური მოყვარული ცოდვისა ვერ ხედავს, რა არის მისთვის მხსნელი, და არც ფიქრობს ხსნაზე, უფრო მეტიც, მას იმიტომ უყვარს ცოდვა, რომ ჰგონია - მამშვენებსო იგი, და უხარია თავისი ცოდვისათვის.

52. წმიდა სული, რაკი ის ბუნებით კეთილია, ღმერთის მიერ არის განათლებული, და მისით გონება ადამიანისა მხოლოდ კეთილს განიზრახავს და ღვთისმოყვარე საქმეებს აღასრულებს. მაგრამ როცა სული ადამიანისა ცოდვით წაიბილწება, ღმერთი პირს იბრუნებს მისგან, ანუ, უფრო სწორად, თვით ეს ცოდვილი სული მოშორდება და ზურგს აქცევს ღმერთს, და მაშინ მზაკვარი დემონები მის ზრახვებს ეუფლებიან და უკეთურ საქმეებს შეაგონებენ: სიძვას, მკვლელობას, ტაცებას და მრავალ სხვა ამის მსგავს დემონურ საქმეს.

53. ღვთისმცნობელი ადამიანები აღსავსე არიან ყოველნაირი კეთილი ზრახვებით, და რაკი ზეციური მოსურვებიათ და ღვთაებრივს მიესწრაფიან, მათ ყველაფერი ამქვეყნიური სძულთ, რის გამოც მრავალთ არ მოსწონთ ამგვარი ადამიანები. ამ მიზეზით ისინი, ღვთისმცნობელნი, გინება-კიცხვასა და დამცირებას მიეცემიან ხოლმე უგუნურთაგან, მაგრამ მზად არიან დაითმინონ ყოველივე, რადგან იციან, რომ მრავალთაგან ბოროტებად მიჩნეული - მათთვის უდიდესი სიკეთეა. ამიტომაც ისინი სიხარულით ცხოვრობენ უკიდურეს სიღატაკეშიც კი. ვინც ზეციურ ცხოვრებაზე ფიქრობს, მას სწამს ღმერთისა და იცის, რომ ყოველი ქმნილება მისი ნებით არსებობს. ხოლო ვინც არ ფიქრობს ზეციურ ცხოვრებაზე, მას არც იმის რწმუნება შეუძლია, რომ მთელი სამყარო - ღმერთის ქმნილებაა, რომელიც ადამიანის ხსნისათვის დაბადებულა.

54. რისთვის არსებობს ადამიანი? რა მიზნით შეჰქმნა იგი ღმერთმა? - იმისთვის, რომ შეიცნობს რა ღვთის ქმნილებებს, მან თვით ღმერთი იხილოს და ადიდებდეს თავის შემოქმედს, რომელმაც ყოველივე ადამიანისთვის შეჰქმნა. ღმერთის სიყვარულს მიპყრობილი გონება ადამიანისა, ღვთთისმოყვარე და ღმერთისაგანაც სათნო-ყოფილი, - არის უხილავი სიკეთე, ღირსეულთ რომ მოემადლება ხოლმე ღმერთის მიერ სათნო და კეთილმსახური ცხოვრებისათვის.

55. თავისულფალი ის ადამიანია, ვინც ხორციელ სიტკბოებას და გრძნობისმიერ სიამოვნებებს კი არ ემონება, არამედ ბატონობს თავის სხეულზე გონიერი განსჯისა და კეთილკრძალულების გზით, ამასთან მადლიერებით კმაყოფილდება იმით, რასაც ღმერთი აძლევს, თუნდაც ეს ძალზე მცირე იყოს. როცა ღვთისმოყვარე გონება და სული ადამიანისა შეთანხმიერებულნი არიან ერთმანეთთან, მაშინ სხეულიც მორჩილი და უსურვილოა, რადგანაც სული გონების ძალისხმევით ჩაახშობს სხეულში ყოველგვარ ხორციელ მოძრაობას და მდაბალ მისწრაფებებს.

56. როცა არ სჯერდებიან იმას, რაც აქვთ სიცოცხლის შენარჩუნება-განახლებისათვის, არამედ მარად მეტის და მეტის მსურველნი არიან, საკუთარ თავს ბოროტ ვნებას დაამონებენ და ბილწ გულისწადილთ უქვემდებარებენ, რითაც სულს აღამღვრევენ და სულ უფრო ცუდ ზრახვებსა და ფუჭ ოცნებებს აღმოაცენებენ მასში. და ამგვარნი კაცნი, უკმაყოფილონი ღვთისაგან მოცემულისა და მეტის მსურველნი, ჰგონებენ, რომ რაც გვაქვს, ცუდია, და საჭიროა ახლისა და უკეთესის შეძენაო. როგორადაც ზემაზე მეტად გრძელი სამოსო უშლის მოგზაურს ხელს სიარულში, ასევე ზედმეტი ქონების შეძენის სურვილი არ აძლევს ნებას ადამიანს სულის ხსნისათვის იღვწოდეს და საუკუნო ცხოვრება დაიმკვიდროს. ამიტომ ნურასდროს ნუ ეცდები იმაზე მეტი ქონება შეიძინო, რაც უკვე გაქვს.

57. თუკი ადამიანი სხვისი ნებით არის შეზღუდული, როგორიც არ უნდა იყოს მისი ყოფა და მდგომარეობა, იგი არასასურველი იქნება მისთვის, რადგან თავისუფლების გარეშე ყოფნა - საპყრობილე და სატანჯველია. მაგრამ შენ, ვისაც უფლისათვის მიგიძღვნია თავი, დაკმაყოფილდი იმით, რაც გაქვს, ანუ ნუ მოისურვებ უკეთეს ყოფას და მადლი მიუძღვენი ღმერთს არსებულისათვის. თუკი ასე არ მოიქცევი და მადლის მიძღვნის გარეშე დაითმენ ამგვარ მდგომარეობას, მარად უკმაყოფილო ბედისა, მაშინ შენ, ისე, რომ ვერც შეიმეცნებ ამას, ტირანი შეიქნები საკუთარი თავის მიმართ. ხოლო გზა ყოველივე ამისაგან თავისდაღწევისა ერთია - უგულებელყოფა და მოძაგება ამქვეყნიური და ცხოვრებისეული სიკეთეებისა.

58. როგორადაც მხედველობის უნარი მოგვანიჭა ღმერთმა იმისთვის, რომ შევიმეცნოთ ხოლმე - რა არის თეთრი და რა შავი, ამგვარადვე გონიერებაც იმისთვის მოგვმადლა შემოქმედმა, რომ განვარჩიოთ - რა კეთილია და რა ბოროტი, ანუ რა არის სასარგებლო სულისთვის, და რა - მხოლოდსაზიანო. როცა ჩვენში აღმოცენებული სურვილი შორდება გონიერებას და გრძნობისმიერი სიამეებისაკენ მიგვაქცევს, სული ჩვენი ევნება და ჰკარგავს ძალას საკუთარი თავის ხსნისა, ანუ უნარს იმისა, რომ თანაზიარება ჰქონდეს ღმერთთან.

59. ის კი არ არის ცოდვა, როცა ბუნების კანონების თანახმიერად აკეთებენ რასმე, არამედ ის, როცა, თავისუფალი ნებიდან გამომდინარე, მოიმოქმედებენ რაიმე ცუდს. საზრდოს მიღება არ შეიძლება შეცოდებად მივიჩნიოთ, მაგრამ ცოდვაა მისი მიღება ღმერთისადმი მადლის მიძღვნის გარეშე, მოწიწებისა და თავშეკავების გარეშე. არც დანახვა რაიმესი შეიძლება თავისთავად ცოდვა იყოს, მაგრამ სცოდავენ, როცა შურით ხედავენ რაიმეს, ანთუ ამპარტავნებით უყურებენ ვინმეს. მშვიდად მოსმენა რაიმესი კი არ არის ცოდვა, არამედ ნამდვილად სცოდავს ის ადამიანი, რომელიც განრისხებული ისმენს რაიმეს. ცოდვა არ არის იმაში, თუკი ილაპარაკებ რაიმე აუცილებლის გამო, ანდა, კიდევ უკეთესი, მადლს თუ მიუძღვნი ღმერთს და ილოცებ, მაგრამ შესცოდავ, თუკი უფლებას მისცემ შენს ენას ვინმეს ცილი დასწამოს, ანთუ აუგი თქვას ადამიანზე, ცოდვა არ არის ხელსაქმით გასარჯო შენი ხელები, ანდა, მით უმეტეს, მოწყალების გაცემასა და ქველმოქმედებაში დაღალო ისინი, მაგრამ ცოდვაა, როცა რაიმეს დაატაცებინებ, ანდა მკვლელობას ჩაადენინებ მათ. ამგვარად, ყოველი ორგანო ჩვენი სხეულისა სცოდავს, როცა, თვითნებურად, ანუ თავისი თავისუფალი ნებიდან გამომდინარე, რაიმე ბოროტს სჩადის ღმერთის ნების საწინააღმდეგოს, და არ კი აღასრულებს კეთილს, თავისი დანიშნულებისამებრ ბუნებრივს.

60. თუკი ოდესმე ეჭვი შეგეპარება, არის კი საჩინო და გაცხადებული ღმერთისათვის ყველა ის საქმე, რომელიც კი მოგიმოქმედებია შენი ცხოვრების განმავლობაში, მაშინ ასე განსაჯე ხოლმე, რომ შენც კი, მტვერსა და ნაცარს - ძალგიძს გონებით მოიხილო შენთვის ცნობილი და ცხოვრების მანძილზე ნახული ყველა ის მოვლენა, რაც შენს გვერდით და შენს თავს გარდამხდარა, ანთუ რაც გსმენია და წაგიკითხავს; და თუკი შენც კი, ესრეთ უძლურსა დაცოდვილს ძალგიძს ყოველივე ეს, მაშ, რაოდენგზის უმეტესადრე, მსგავსად მდოგვის მარცვალისა,ხედავს ყოველივეს ყოვლისშემძლე ღმერთი, რომელიც ყოველივეს განაცხოველებს და ასაზრდოებს თავისი სურვილისამებრ! ჰოდა, ნუ დაეჭვდები ამაში.

61. როცა შენი საცხოვრებლის კარს დახშავ და მარტო დარჩები, უწყოდე, რომ შენთან, ისევე როგორც თითოეულ ადამიანთან, თანაარსებობს ღმერთის მიერ ამ საქმისთვის დადგინებული ანგელოზი, რომელსაც ჰელინები სახლის სულს ეძახიან. ეს ანგელოზი მარად ფხიზელიადა ყოველთვის შენს გვერდით მყოფი ყველა შენს საქმეს ხედავს, დაშენს ზრახვებსა თუ ფიქრებსაც ვერ დაუმალავ. მისი მოტყუება შეუძლებელია, და უკუნი წყვდიადიც კი ვერ დაგმალავს მისგან. და მისთანავე ღმერთიც უგლისხმება შენთან არსებულად ყოველ ადგილსა თუ მდგომარეობაში, სადაც და რომელშიც არ უნდა აღმოჩნდე შენი ამქვეყნიური ცხოვრების მანძილზე, ის ღმერთი, რომელიც ყოველივეზე დიდია და ყოვლის მპყრობელია.

62. თუკი საერო მხედრები იმისთვის არიან მეფის ერთგულნი, რომ იგი აძლევს მათ საზრდოს და გასამრჯელოს, მაშინ, რაოდენგზის უფრო მეტად უნდა ვცდილობდეთ ჩვენ, უფლისა და ეკლესიის მხედრები, დაუდუმარი ბაგეებით ღმერთისადმი მადლის მიმძღვნელები და მისი მადიდებლები, რომ მარდ მოვაწონოთ ხოლმე თავი იმას, ვინც ყოველივე შეჰქმნა და ვისიც მარად ერთგულნიც უნდა ვიყოთ.

63. მადლიერება ღვთის მიმართ და კეთილმსახური ცხოვრება - აი,სათნო ნაყოფი ღმერთისთვის, ადამიანისაგან გამოღებული. მაგრამ როგორადაც მიწის ნაყოფნი ვერ აღმოცენდებიან და ვერ დამწიფდებიან ერთ საათში, არამედ გარკვეულ დროს საჭიროებენ წვიმისა და მოვლა-პატრონობის დარად, ამგვარადვე ადამიანის მიერ გამოღებული ნაყოფნიც დროს და შრომას მოითხოვენ თავიანთი სრულყოფისათვის: განსჯას, მოცდას, თავშეკავებას, მოთმინებას და სხვა სულიერ ღვაწლთ, მანამდე, სანამ მთელი თავისი ბრწყინვალებით არ წარმოჩინდებიან. ამასთანავე, თუკი ამგვარ ღვაწლთა და შენს მიერ გამოღებულ ნაყოფთა გამო ვინმეს ადამიანთაგან ღვთისნიერ და კეთილმსახურ კაცად მოეჩვენები, ნუ დაუჯერებ საკუთარ თავს, ვიდრე ამა ხრწნად სხეულში იმყოფები და არაფერი შენი არ მიიჩნიო სრულიად მოსაწონად ღმერთისათვის. უწყოდე, რომ ადამიანისათვის მეტისმეტად ძნელია ამქვეყნიური ცხოვრების ბოლომდე უბიწოდ და უცოდველად თავის დამარხვა ღვთის წინაშე.

64. ადამიანებს არაფერი არ აქვთ სიტყვაზე უფრო მეტად პატიოსანი და გასაფრთხილებელი. იმდენად ძვირფასია სიტყვა, რომ მისით, სიტყვის წარმოთქმითა და მადლის მიძღვნით ჩვენ შეგვიძლია ღმერთს მივაგოთ პატივი! უჯერო, უხმარი და უღირსი სიტყვების წარმოთქმით ჩვენ ვამხელთ უხმარობას ჩვენი სულისა. მხოლოდ უგუნური ადამიანი თუ დაადანაშაულებს თავის ცოდვაში საკუთარ წარმომავლობას, ანდა სხვას რასმე, თავის გარეთ არსებულს, და ამ დროს თავისი ნებით გამოიყენებს ბოროტ სიტყვას, ანუ უჯერო საქმეს იქმს.

65. თუკი ზოგიერთ ხორციელ სნეულებას ჩვენ იმის გამო უწამლებთ ხოლმე, რომ არ დაგვცინონ გვერდით მყოფმა ადამიანებმა, მაშ, განა ათასგზის უფრო მეტად არ უნდა ვეცადოთ სულიერი სნეულებებისაგან განვიკურნოთ, რათა ღმერთისათვის უპატიონი და დაცინვის ღირსნი არ შევიქნეთ, რომელიც ყველას განკითხვის საშინელ დღეს განგვსჯის. ჩვენ ხომ სრული ხელმწიფება გვაქვს მონიჭებული საკუთარი თავის, რადგან თავისუფალნი ვართ შექმნილი ღმერთის მიერ, და შეგვიძლია, თუკი ძლიერ მოვისურვებთ, ბოროტი საქმეები მაშინაც კი არ მოვიმოქმედოთ, როცა ძლიერ გვენდომება ბოროტის ქმნა. ჩვენი ნებაა აგრეთვე ისიც, ვიცხოვროთ, თუ არა ღვთის სათნო-მყოფელი ცხოვრებით, და ვერავინ ვერასდროს ვერ გვაიძულებს ბოროტი ვქმნათ, თუკი ჩვენვე არ გვსურს ეს. ამგვარი ცხოვრებით, ანუ მარადი ბრძოლით ბოროტთან ჩვენსავ არსებაში, ჩვენ ღირსეულნი შევიქნებით ღმრთისა და ისე ვიცხოვრებთ ამქვეყნად, როგორც ანგელოზნი ჰგიებენ ცათა შინა.

66. თუკი ისურვებ, მონა შეიქნები ბოროტი ვნებებისა და ბილწი გულისწადილისა, მაგრამ შენივ სურვილისამებრ შეგიძლია თავისუფალიც დარჩე და ქედი არ მოუხარო ბოროტ ვნებათა უღელს, რადგანაც ღმერთმა ადამიანი თავისუფალი დაჰბადა, ბატონ-პატრონი თავისი ნებისა. ხოლო ხორციელ ვნებათა მძლეველი ადამიანი გვირგვინოსან-იქმნება ღვთის მიერ. ბოროტი ვნებანი რომ არ არსებულიყო ადამიანში, მაშინ არცსათნოებანი იარსებებდა და არც გვირგვინი ექნებოდა განმზადებული ღმერთს ღირსეული ადამიანებისათვის.

67. ის ადამიანები, რომლებიც ვერ ხედავენ, რა არის მათთვის სასარგებლო, და არც იციან გარჩევა კეთილისა და ბოროტისა, სულიერად ბრმანი არიან და გონებაც დაბნელებული აქვთ. ასეთ ადამიანებს არ უნდა ვაკვირდებოდეთ და არც რაიმე თანაზიარობა უნდა გვქონდეს მათთან, რათა უნებლიედ, ჩვენც მათს მსგავს უბედურებას არ მივემთხვიოთ და ჩვენც არ დავბრმავდეთ სულით.

68. შემცოდეებზე არ უნდა გავრისხდეთ ხოლმე, თუნდაც მათი დანაშაული სასჯელსაც იმსახურებდეს. ცოდვილნი მართალ გზაზე უნდა დავაყენოთ ჭეშმარიტების სიყვარულით, და თუ აუცილებელი შეიქნა, დავსაჯოთ კიდეც, ან თვით ჩვენ, ანდა სხვათა საშუალებით, ხოლო განრისხება მათზე და მათს გამო არ შეგვგავს, რადგანაც მრისხანება ვნებისა გრძნობისმიერია და მის ქმედებაში წილი არა აქვთ განსჯასა და სამართლიანობას. გამართლება არ ესაჭიროებათ იმ ადამიანებს, რომლებიც მეტისმეტად შემწყნარებელნი და მწყალობელნი არიან, მაგრამ ბოროტის მომქმედი ადამიანები იმისთვის უნდა დავსაჯოთ ხოლმე, რომ სიკეთესა და სიმართლეს დავუბრუნოთ ისინი, და არ კი უნდა ავყვეთ საკუთარ ვნებას მრისხანებისას.

69. ყოველგვარ მოსახვეჭელთაგან მხოლოდ სულიერი სიმდიდრეა ყველაზე უხიფათო - მას ვერავინ ვერ მოგვპარავს. ასეთი სიმდიდრე კი ერთია - სათნო და კეთილმსახური ცხოვრება, კეთილ საქმეთა მოქმედება. ამქვეყნიური სიმდიდრე - ბრმა წინამძღოლია და უგუნური მრჩეველი. ვინც მხოლოდ თავისთვის და ხორციელ სიამეთა მისაღებად მოიხმარებს ნივთიერ სიმდიდრეს, იგი ბოროტად ღუპავს თავის მოქანცულ სულს.

70. ადამიანმა უნდა იცოდეს, რომ არა ჯერ-არს ზედმეტი სახმარის შეძენა, და თუ აქვს ზედმეტი რამ, მტკიცედ უნდა იყოს დარწმუნებული იმაში, რომ ყოველივე ნივთიერი და ამქვეყნიური ხრწნადი და წარმავალია; ან წარტაცებენ, ან თვითონვე დაჰკარგავს რაიმენაირად, ან დაიქცევა, თუკი იგი შენობაა. ამიტომაც, როცა კი შემთხვევა მიეცემა, არ უნდა ისულმოკლეოს და გულუხვად გასცეს თავისი სიმდიდრე, როგორც წმიდა სახარება გვასწავლის.

71. უწყოდე, რომ სხეულს ადამიანისას, როგორც ხრწნადსა და ნივთიერს, ბუნებით ახასიათებს ხორციელი სნეულებანი. ამგვარი სნეულების ჟამს კეთილად დამოძღვრილი სულისათვის ჯერ-არს მადლს მიუძღვნიდეს ღმერთს, მოთმინედ და მხნედ იყოს და არასდროს არ საყვედურობდეს ღმერთს, ასე ხრწნილი და ათასგვარ სნეულებას დაქვემდებარებული სხეული რად დაჰბადეო.

72. ოლიმპიურ შეჯიბრზე მოასპარეზეებს მხოლოდ ორ ან რამდენიმე მოწინააღმდეგეზე გამარჯვებისათვის კი არ შეამკობენ ხოლმე გვირგვინით, არამედ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი უკლებლივ ყველა მოასპარეზეს აღემატებიან. ასევე ყოველმა ადამიანმა, ვისაც კი სურს ღმერის მიერ იყოს გვირგვინოსანი, კეთილკრძალულებაში უნდა წვრთნიდეს თავის სულს, რათა სძლიოს არამარტო ყველა ხორციელ ვნებას, არამედ სულიერთაც, და იგი არასდროს არ უნდა ცდუნდეს სხვათა ქონებას დახარბებული. არ დაემონოს შურს სხვათა წარმატებულობის გამო, ამპარტავნებას, შიშს სიკვდილისა, არასდროს არ განსაჯოს და დაიმონოს მოყვასი, და კიდევ სხვაც მრავალია ამის მსგავსი, რომელთაც ღვთისმოშიში ადამიანი არ უნდა დაემონოს.

73. მაშ, გულმოდგინენი ვიყოთ ღვთის მოშურნეობაში და მთელის არსებით ვესწრაფოთ სათნო და ღვთისმოყვარე ცხოვრებას არა ადამიანთაგან შექებისათვის, არამედ სულის ხსნისათვის, რადგანაც ჩვენს მზერას ყოველდღე სიკვდილი წარმოუდგება და ისიც ხომ კარგად ვუწყით, რომ ყოველივე ამქვეყნიური არასაიმედოა.

74. ჩვენი ნებაა თავშეკავებით ვიცხოვრებთ, თუ არა, მაგრამ გავმდიდრდებით თუ არა - ეს ჩვენი ნება არ არის, მაშ, რა გამოდის? განა არ უნდა გავკიცხოთ ჩვენი სულნი იმისთვის, რომ ხანმოკლე და მოჩვენებითი ელვარება სიმდიდრისა მოსურვებია?! თანაც ისეთი, რომლის მოპოვებაც ჩვენს ნება-სურვილზე არ ყოფილა დამოკიდებული! ოჰ, რა უგნურად ვიქცევით, როცა ამქვეყნიურ სიმდიდრეს მივესწრაფით! განა არ ვუწყით, რომ ყველა სათნოებას სიმდაბლე და მორჩილება აღემატება, ისევე, როგორც ყველა ბოროტ ვნებაზე მაღლა ნაყროვანება და ამქვეყნიურ სიკეთეთა გაუმაძღარი სურვილი დგას?!

75. გონიერ ადამიანებს ყოველთვის უნდა ახსოვდეთ, რომ ამ ცხოვრებაში კნინ და ხანმოკლე ღვაწლთა ტვირთვისათვის იმქვეყნად, სიკვდილის შემდგომ უდიდეს ნუგეშსა და საუკუნო ნეტარებას მოვიპოვებთ, თუკი ბოროტ ვნებებთან მებრძოლი და ღმერთისაგან გვირგვინის მიღების მოშურნე კაცი ოდესმე დაეცემა, დაე, ნუ იქნება სულმოკლე და ნუ დარჩება ამ ცოდვაში სასოწარკვეთილი საკუთარი თავის გამო, არამედ კვლავაც წამოდგეს ფეხზე, კვლავაც ებრძოლოს ბოროტ ვნებებს და იზრუნოს იმისათვის, ღვთაებრივი გვირგვნი მიიღოს, უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე უნდა ეცადოს წამოდგომას თავისი დაცემისაგან. ფიზიკურ შრომა - ერთ-ერთი გზაა სათნო ცხოვრებისაკენ და სხეულის დაშვრომაც მაცხოვნებელია სულისათვის.

76. თუკი ცხოვრებისეულ კეთილდღეობას მოაკლდება, ამით მხნე და ბოროტ ვნებებთან მებრძოლ ადამიანი ღმერთისაგან უკვდავი გვირგვინის მიღების ღირსი შეიქმნება. ამრიგად, ამქვეყნიურ ცხოვრებაში ჩვენ უნდა განვიშოროთ სურვილი ყოველივე ამქვეყნიურისა, რადგანაც სიკვდილის შემდგომ უკვე ვეღარაფერზე ვერ ვიზრუნებთ.

77. გონიერი და სულის ხსნისათვის მოღვაწე ადამიანი არ უნდა შეშინდეს და არც სასო წარიკვეთოს, როცა რაიმე სამწუხარო შეემთხვევა, რათა შემდეგ სირცხვილეულ არ იქნას სულმოკლეობისათვის. ყოველივე ცხოვრებისეულისა და ამქვეყნიურის ბრწყინვალებით გატაცებული სული ჰკარგავს თავის ღირესებას. სულიერი სათნოებანი, კეთილი საქმეები კი კვლავ ღირსგვყოფნ ჩვენ იმისათვის, რომ საუკუნო სიკეთენი მივიღოთ. ხოლო ცოდვები, რომლებსაც ჩვენი ნებით ჩავდივართ, მიზეზი შეიქნებიან ხოლმე საუკუნო სატანჯველისა.

78. გონიერ კაცს სულიერი ვნებანი ებრძვიან ხორციელ გრძნობათა მეშვეობით, რომელნიც ადამიანსა და პირუტყვებსაც აქვთ. ეს ხორციელი გრძნობა რიცხვით ხუთია: მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემოთAშეგრძნება და შეხება. ამ ხუთი ხორციელი გრძნობის საშუალებით უბადრუკი სული ცოდვილი ადამიანისა საკუთარ ბოროტ ვნებებს ემონება და მათი ტყვე შეიქნება ხოლმე. ეს ბოროტი ვნებები სულისა შემდეგია: ამპარტავნება, ხორციელ სიამე-შვებათა წყურვილი, მრისხანება და შიშნეულობა. აი, ამ ვნებათაგან მოიწყვლის სული ადამიანისა, მაგრამ თუკი იგი ჯეროვნად შეებრძოლება მათ სიბრძნითა და გონიერებით აღვსებული, სძლევს ამ ბოროტ ვნებებს თავის სულში, მაშინ ისინი უკვე ვეღარ მოსწყლავენ მას და ვერცშეებრძოლებიან ხოლმე, რადგან იგი უკვე ჭეშმარიტი სიმშვიდითაა შემოსილი და ღმერთისაგან გვირგვინოსანიც იქმნება როგორც გამარჯვებული.

79. სასტუმრო სახლებში გაჩერებულთაგან ერთნი საწოლებს მიიღებენ ხოლმე ღამის გასათევად, სხვანი კი, ვისაც არ შეხვდებათ ასეთი პატივი, პირდაპირ იატაკზე იძინებენ და ისევე ღრმად სძინავთ, როგორც საწოლში მწოლარეთ. ღამის გასულს კი, ძილისაგან აღმდგარნი ყველანი ისე სტოვებენ სასტუმრო სახლს, რომ თან მხოლოდ ის მიაქვთ, რაც მოიტანეს. ამ სახედვე არიან ყოველნი, ამქვეყნიურ ცხოვრებაში მავალნი: ისინიც, ვინც ზომიერად ცხოვრობენ, ვისაც არაფერი არა აქვთ, და ისინიც, ვისაც მთელი თავისი ცხოვრება პატივსა და სიმდიდრეში გაუტარებიათ - ამაქვეყნიდან განსვლის ჟამს ისინი ვერაფერს ვერ წაიღებენ ხოლმე თან ცხოვრებისეულ სიამეთაგან და სიმდიდრესაგან, არამედ მხოლოდ საკუთარ საქმეთ გაიყოლებენ თან, სიცოცხლოს მანძილზე მოქმედებულთ, კეთილთაც და ბოროტთაც, რათა ამ საქმეთაებრ მიაგოს ღმერთმა თითოეულს.

80. თუკი დიდი ძალაუფლებით იქნები შემოსილი, ადვილად ნურავის დაემუქრები სიკვდილით დასჯით, რადგანაც, როგორც თვითონ კარგად უწყი, შენც მოკვდავი ხარ შენი ადამიანური ბუნებისა გამო, და ამქვეყნად მცხოვრები ყოველი სული, საბოლოოდ განიძარცვავს თავის სხეულს, როგორც უკანასკნელ შესამოსელს. განსჯი რა ამას და განიცხადებ რა საკუთარი თავისთვის, მხოლოდ იმისთვის იღვაწე, რომ მდაბალი და მოწყალე იყო. ხოლო რაჟამს სიკეთეს მოიმოქმედებ, მადლი მიუძღვენი ღმერთს ამ ნიჭისათვის. ვინც გულმოწყალე და მადლიერი არ არის, მას არც სულიერი სათნოებანი შეიძლება ჰქონდეს.

81. შეუძლებელია ადამიანმა სიკვდილი აიცილოს თავიდან - ამისთტვის არავითარი საშუალება და ხერხი არ არსებობს. კარგად უწყიან რა ეს, ჭეშმარიტად გონიერი ადამიანები, სულით გამოცდილნი და ღვთისმოყვარენი, მხოლოდ სათნოების მოსაპოვებლად იღვწიან და კეთილმსახურად ზრახავენ, და სიკვდილსაც ყოველგვარი ოხვრა-კვნესის, შიშისა და ტირილის გარეშე ხვდებიან. ისინი იმას ფიქრობენ, რომ ხორციელი სიკვდილი უცილობელი ხვედრია ადამიანისა, და ამასთან, იგი მოგვაშორებს ჩვენ იმ ბოროტებისაგან, რომელსაც ამქვეყნიურ ცოდვილ ცხოვრებაში შეიძლება ვეწიოთ.

82. კი არ უნდა შევიძულოთ ხოლმე სათნოებას მოკლებულნი, კი არ უნდა გავურრისხდეთ ასეთ ადამიანებს, რომელთაც დავიწყებიათ კეთილმსახური და ღმერთისათვის მოსაწონი ცხოვრება, და ამის მიზეზით უმართლო და ღმთისმგმობი დოგმატებით მსჯელობენ, არამედ კიდევ უფრო უნდა გვებრალებოდეს ისინი, რადგანაც დაგლახაკებულან გონიერებით, დაბრმავებულან გულით და დაღუპვისაკენ მიექანებიან, რადგანაც ბოროტება სიკეთედ მიაჩნიათ, უცნობელნი არიან ღმერთისა და სამგზის შეჩვენებულნი არიან. ასეთნი უნდა გვეწყალებოდეს და შეძლებისამებრ უნდა შევეწიოთ, რათა გულისხმა-ჰყონ თავიანთი შეცდომილება.

83. ყველასთან ნუ დაიწყებ საუბარს კეთილმსახურებასა და სათნო ცხოვრებაზე. შურის წინაშე შიშის გამო კი არ გაფრთხილებ ამისთვის, არამედ იმიტომ, რომ, როგორც მე ვგონებ, უგუნურს მხოლოდ სასაცილოდ მოეჩვენება შენი საუბარი. მსგავსს მხოლოდ მსგავსი თანაუგრძნობს, ხოლო ზემოხსენებული საუბრისათვის ბევრნი როდი არიან მზად, და არც ნამდვილად ღირსეული მსმენელები არიან მრავლად სულიერი საუბრებისა, უფრო სწორედ ასეთნი ძალზე მცირენი არიან. ამიტომ ჯობს, სულ არ ილაპარაკო უგუნურ ადამიანთან, რადგანაც ეს როდი ნებავს ღმერთს შენი ხსნისათვის.

84. სული თანაელმის სხეულს, სხეული კი არ თანაუგრძნობს სულს. ასე მაგალითად, როცა სხეულს ჰგვემენ, მასთან ერთადვე სულიც იტანჯება, და როცა სხეული ჯანსაღი და მტკიცეა, ამით სულიერი გრძნობაც ადამიანისა დაამებულია. მაგრამ როცა სული მძიმეს რასმე განსჯის და სინანულით არის აღვსებული, მასთან ერთადვე არ განსჯის და არ ინანიებს სხეულიც, არამედ თავისთვის არის, ისე, რომ არ მოქმედებს სულის მსგავსად და თითქოს ერთ ადგილას არის გაქვავებული. განსჯა რაიმე სიმძიმის გამო და მონანიება ცოდვებისა - მტკივნეული რამ არის ადამიანის სულისათვის, და არა სხეულისათვის, და ამგვარადვე მხოლოდ სულისაგან აღმოცენდებიან ბოროტი ვნებებიც - უცნობელობა ღმერთისა, ამპარტავნება, ურწმუნოება, ანგარება, პატივმოყვარეობა, უთანხოება, სიკეთის უგრძნობელობა და სხვა ამის მსგავსი ბოროტი ვნებები ადამიანისა.

85. ღმერთზე ფიქრისას უნდა იყო კეთილმოშიში, უშურველი, გულკეთილი, თავშეკავებული, მდაბალი, მორჩილი, უხვი, თანაზიარი სხვებისა, არამოკამათე და სხვა სათნოებებით აღსავსე, იმიტომ, რომ ადამიანის სულისათვის უპირველესი მოსახვეჭია ეს - თავი მოაწონოს ღმერთს ყველა ამ სათნოებებით. გარდა ამისა, ჯერ-არს არ დავგმოთ და არ გავკიცხოთ ვინმე ღმერთზე განსჯისას, ანუ არავისზე მოძმეთაგან არა ვთქვათ - ბოროტიაო, ამან შესცოდაო, არამედ უმჯობესია საკუთარი ბოროტი საქმეები გამოვიძიოთ და საკუთარი ცხოვრება განვიხილოთ გამოწვლილვით, მარტოდ ყოფნის ჟამს, და შევეკითხოთ ხოლმე საკუთარ თავს - მოსაწონია თუ არა იგი ღმერთისათვის? რა ხელი გვაქვს იმასთან, თუკი ვინმე სხვა არის ცოდვილი?

86. ჭეშმარიტად მორწმუნე ადამიანი ცდილობს კეთილმოშიში იყოს, ხოლო ასეთი ის არის, ვინც არ ისურვებს თავისთვის არაფერს უცხოსა და გარეშეს. უცხო და გარეშე მორწმუნე ადამიანისათვის - ყოველივე ამაქვეყნიურია. მაშ, მოიძაგე და უგულებელჰყავი ყოველივე ამქვეყნიური, რადგან შენ ხატი და მსგავსსება ხარ ღმერთისა. ღვთის ხატება და მსგავსება აქვს ადამიანს მაშინ, როცა იგი მართლიად და ღვთის სათნომყოფელად ცხოვრობს, ხოლო ასეთი ცხოვრება კი შეუძლებელია, თუკი ადამიანი არ მოშორდება ყველაფერ იმას, რასაც ბოროტ ვნებათა და ბილწ გულისწადილთა აღძვრა შეუძლია მასში. ვისაც ღვთისმოყვარე გონება აქვს, იგი ყოველივეში გამოცდილი და დახელოვნებულია, რაც კი მხსნელი შეიძლება იყოს სულისთვის. ასეთი ადამიანი ნამდვილად კეთილმოშიშია. ღვთისმოყვარე კაცი არავის არაფერს არ საყვედურობს და არც გაჰკიცხავს მოძმეს ცოდვისათვის, რადგან იცის, რომ თვითონაც ცოდვილია. ასეთი ღირსება ღვთისმოყვარე სულისა - სხვისი განუსჯელობა - ერთი ნიშან-თვისებათაგანია იმ სულისა, რომელიც ხსნის გზაზე დამდგარა.

87. ბოროტ საქმეებს ისურვებენ ხოლმე მხოლოდ ის ადამიანები, რომელნიც მთელს თავის ძლასა და უნარს არ ზოგავენ იმისათვის, რომ წარმავალი, ამქვეყნიური დიდება-სიმდიდრე მოიპოვონ. მათ დავიწყებიათ სიკვდილი და საუკუნო დაღუპვა საკუთარი სულისა, და სულ არ ზრუნავენ ყოველივე იმისათვის, რაც მხსნელი შეიძლება იყოს მათი სულებისათვის. ამ ბედკრულ ადამიანებს ოდნავადაც კი ვერ წარმოუდგენიათ მთელი სიმძაფრე და დაუსრულებლობა სატანჯველისა, რომელიც სიკვდილის შემდგომ უნდა დაითმონონ, - ამქვეყნად, სიცოცხლის ჟამს ჩადენილი ბოროტებებისათვის.

88. ღმერთი არ არის მიზეზი ბოროტებისა. შემოქმედმა გონიერება მიანიჭა ადამიანს, უნარი კეთილისა და ბოროტის გარჩევისა, და ამასთან სრული თავისუფლებაც; ხოლო ბოროტი ვნებები იმის გამო აღმოცენდებიან ადამიანის სულში, რომ იგი მცონარებასა და უზრუნველობას მიეცემა ხოლმე. ღმერთი კი სულაც არ არის მიზეზი ამ ბოროტი ვნებებისა, ადამიანის სულს რომ მოსწყლავენ და დაღუპვისაკენ მიაქანებენ. და დემონებიც, რომელნიც კეთილ, ნათლის ანგელოზებად არიან დაბადებული ღმერთის მიერ, სწორედ თავიანთი თავისუფალი ნების არჩევანით იქცნენ ბოროტ სულებად, ისევე, როგორც ადამიანთა უდიდესი ნაწილიც მხოლოდ საკუთარი ნებით დამონებია ბოროტს.

89. კეთილმსახურად მცხოვრები ღვთისმოშიში ადამიანი არ დაუშვებს იმას, რომ ბოროტი ვნება დაეუფლოს მის სულს, ხოლო როცა სულში არ არის ბოროტი, მაშინ იგი უხიფათოდ და უვნებლად ჰგიებს. ამგვარ ადამიანებზე ხელი არა აქვს არც ბოროტ დემონს და არც შემთხვევის მზაკვარებას. ღმერთი აშორებს მათ ყოველნვე ბოროტს, და ისინიც უვნებლად ცხოვრობენ მისი საფარველის ქვეში თავადაც შემსგავსებულნი ღმერთს. თუკი შეაქებს ვინმე ასეთ ადამიანს, მას გულში გაეცინება თავის შემქებელზე, ხოლო თუ გაჰკიცხავს ვინმე, იგი თვითონ არ ეცდება თავი დაიცვას მკიცხველთაგან და არც განრისხდება იმის გამო, რამ ასე ლაპარაკობენ მასზე.

90. ბოროტება იმგვარადვე მიეთვისება ხოლმე ბუნებრივს, როგორადაც ჟანგი ეთვისება სპილენძს, ანთუ ჭუჭყი - სხეულს კაცისას. მაგრამ მსგავსადვე იმისა, რომ არც მექვაბეს არ წარმოუშვია ჟანგი და რაც მშობლებს კაცისას - ჭუჭყი, ასევე არც ღმერთს დაუბადია ბოროტება. ღმერთმა ადამიანს სინდისი და გონიერება მომადლა იმისთვის, რომ მას ბოროტისაგან მოშორება შესძლებოდა, რადგან, ამასთანავე, ეცოდინებოდა - ბოროტი საზიანოა ჩემი სულისთვის და მხოლოდ სატანჯველს განმიმზადებსო. მაშ, დაუკვირდი ამას, ძმაო, და თუ ოდესმე ძლიერებასა და სიმდიდრეში მყოფ წარმატებულ ადამიანს შეჰხვდები არაფრით არ აამო მას და არ შეაქო ამგვარი მდგომარეობისათვის, რადგან თუკი შეაქებ და აამებ მას, თვითონაც ცთუნებული აღმოჩნდები დემონთაგან. ასეთ დროს მარად სიკვდილი გედგას თვასწინ, და თუ ასე იქნება, არასდროს არ ისურვებ თავისთვის არაფერს ბოროტს, ანუ ცხოვრებისეულ და ამაქვეყნიურ სიკეთეთ.

91. ღმერთმა, შემოქმედმა ჩვენმა, უკვდავება მიჰმადლა ცათა შინა არსებულთ, მაგრამ ამასთანავე ცვალებადობას დაქვემდებარებულნი დაჰბადა ისინი, რადგან თავისუფლებაც მიანიჭა. ყოველივე დანარჩენს მან სიცოცხლე და მოძრაობა შესძინა, და ყველაფერი ეს ადამიანისათვის შეჰქმნა. ამრიგად, ნუ წარგიტაცებენ ხოლმე ცხოვრებისეული სიკეთენი, რისკენაც ეშმაკი გიბიძგებს ბოროტ ზრახვათა შეგონებით, არამედ მარად გახსოვდეს, რომ ზეციური სიკეთენი მიგელის, ყოველი განსაცდელის ჟამს ასე უთხარი ხომე საკუთარ თავს: თუკი მოვისურვებ, ხელ-მეწიფება წინ აღვედგე ბოროტს და ვძლიო ჩემს სულში ბოროტ ვნებებს; მაგრამ მე ვერ გავიმარჯვებ, თუკი საკუთარ სურვილთა დაკმაყოფილბაც მენდომება! აი, ამგვარად იღვაწეთ, ძმანო, და თქვენ შეიძლებთ იხსნათ თავი.

92. ადამინის სიცოცხლე შეთანხმიერებაა, შერწყმაა გონებისა (სულისა), სამშვინველისა და სხეულისა; ხოლო სიკვდილი ამ შერთებულ ნაწილთა დაღუპვა და გაქრობა კი არ არის, არამედ დარღვევაა მათი კავშირისა; ამ კავშირის დარღვევის შემდეგაც ღმერთი ყველა ამათ ინახავს.

93. გონება არ არის სამშვინველი. იგი ღვთის ნიჭია, რომელმაც სული უნდა იხსნას. ღვთის სათნო-მყოფელი გონება სამშვინველს წინ მიუძღვება ამა ცხოვრებაში და ურჩევს ყოველივე წარმავალის, ნივთიერისა და ხრწნადის მოძაგებას. და მათს ნაცვლად შეყვარებას საუკუნო, უხრწნელი და არანივთიერი, ანუ სულიერი სიკეთეებისა იმგვარად, რომ სხეულშივე მცხოვრებმა ადამიანმა გონებით წარმოიდგინოს და შეიმეცნოს ღვთაებრივი სიკეთენი. ამრიგად, ღვთისმოყვარე გონება ადამიანისა კეთილისმყოფელია, მხსნელია სულისა.

94. სული, რომელიც სხეულის საამებლად მოქმედებს, ბნელი შეიქნება ხოლმე ამ სიამეთაგან და საბოლოოდ იღუპება. ღვთისმოყვარე გონება ამის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. იგი მწუხარებას მოუვლენს სხეულს. გასთანგავს მას შრომით, მარხვით, მღვიძარებით და ასე იხსნის მას დაღუპვისაგან, მსგავსად იმ მკურნალისა, რომელიც დანით გაჰკვეთს სხეულს, ანდა მოსწვავს მას, რათა სენისაგან განკურნოს და სიკვდილს გადაარჩინოს.

95. ის სულნი, რომელნიც ღვთისმოყვარე გონებით არ არიან აღვირასხმულნი და მართლიად წარმართებულნი, და ამის გამო ბოროტ ვნებებს დამორჩილებიან - ამაქვეყნიურ სიამეთ და მათგან მომდინარე მწუხარებას, - ასეთი სულები დასაღუპად არიან განწირული მსგავსად უგუნური პირუტყვებისა. ამგვარი სულები, გატაცებულნი ბოროტი ვნებებით, იმ ცხენებს ჰგვანან, მეეტლეს რომ ვეღარ დაუმორჩილებია და დასაღუპად მიექანებიან.

96. უდიდესი სნეულება დამიანის სულისთვის, უკიდურესი უბედურება და წარსაწყმედელია მისთვის - უცნობლობა ღმერთისა, რომელმაც ყოველივე ადამიანისათვის და მისი ხსნისათვის შეჰქმნა, მხოლოდ მას მოჰმადლა რა გონიერება და ნიჭი სიტყვისა; გონიერებითა და ამ ნიჭით სიტყვისა ადამიანის სულს ძალუძს ზეცად აღმაღლდეს და თანაზიარი შეიქნას ღმერთისა, როცა მისი მჭვრეტელი, ჭეშმარიტებით შემცნობი და მარადის მადიდებელი იქნება.

97. სული - სხეულშია დავანებული, სულში - გონიერება ჰგიებს, ხოლო გონებაში - სიტყვაა, რომლის მეშვეობით განჭვრეტილი და განდიდებული ღმერთი უკვდავყოფს ადამიანის სულს - უხრწნელებასა და საუკუნო ნეტარებას ანიჭებს მას. ყოველივე არსებულსაც ხომ ღმერთმა მიანიჭა სიცოცხლე თავისი ერთიანი სახიერებით.

98. ღმერთმა, ყოველგვარ მოწყალებაში უშურველად უხვმა და ყოვლადსახიერმა, თავისუფალი, თავის თავზე ხელმწიფების მქონე დაჰბადა ადამიანი, და იმის შესაძლებლობაც მიანიჭა მას, რომ სათნოეყოს თავის შემოქმედს, თუკი, რაღა თქმა უნდა, სურვილი ექნება ამისა. ხოლო ღმერთს იმ შემთხვევაში სათნო-ეყოფა ადამიანი, თუკი მასში ბოროტება არ იქნება. იმიტომ, რომ თუკი თვით ადამიანებიც აქებ-ადიდებენ კეთილ საქმეებსა და სათნოებებს წმიდა ღვთისმოყვარე სულისას და ასევე ჰკიცხავენ და ჰგმობენ მის ბოროტ და სამარცხვინო საქმეებს, რაოდენგზის უმეტესადრე ღმერთს ეყვარება ყოველივე კეთილი, თავის მიერ შექმნილ ადამიანში, მას, ვისაც მისი ხსნა უნებებია!

99. ყოველგვარ სიკეთეს, რასაც კი იქმს ადამიანი, ღმერთის მიერ იქმს, და ყველა სათნოებაც მისგან აქვს მიღებული. ხოლო ბოროტებას თავისი ნებით ეწევა ხოლმე, საკუთარ თავში არსებული მიზეზით - ბოროტი ვნებებისა და ბილწი გულისწადილისაგან, რომელთა გამოც ადამიანი უგულისხმოა სიკეთისა.

100. უგულისხმო სული, ბუნებით უკვდავი და მბრძანებელი სხეულისა, მის მონად შეიქნება ხოლმე გრძნობისმიერ სიამოვნებათა მოსურვების მიზეზით, რადგან არ უწყის, რომ როცა სხეულს აამებს, ამით სულს ღუპავს, ასე რომ, უგულისხმობით დაბნელებული და დამახინჯებული სული ადამიანისა მზრუნველობით დაჰფუფუნებს სხეულს, და თავისდა წარსაწყმედად, სურს სიამენი მიანიჭოს მას.

101. ღმერთი სახიერია, ადამიანი კი - უსახური, ბოროტი თავის ცოდვათა გამო, ცათა შინა არ არის ბოროტება, ამქვეყნად კი - ჭეშმარიტი სიკეთე არ არის. მაგრამ გონიერი კაცი უკეთესს ირჩევს თავისთვის: იგი მთელი თავისი უნარით ცდილობს ღმერთი შეიმეცნოს, ყოველივესთვის მადლს მიუძღვნის და განადიდებს მას. თავისი სხეულით კი, პირველ ყოვლისა, სიკვდილს მოიძაგებს, რაკი მის ბოროტ ვნებებს (მოთხოვნებსა და სურვილებს) არ ემონება და არ დააკმაყოფილებს, რადგან კარგად უწყის მათი დამღუპველობა სულისათვის.

102. ცოდვისმოყვარე ადამიანი ცდილობს რაც შეიძლება მეტი ცხოვრებისეული სიკეთენი მოიპოვოს, ხოლო სიმართლისათვის იგი ნაკლებ გულმოდგინეობს, რადგან სულ არ ფიქრობს ამქვეყნიური ცხოვრების უსამართლობაზე, არამდგრადობასა და ხანმოკლეობაზე; ასეთ ადამიანს არ ახსოვს სიკვდილი, არ იცის, რომ იგი მოუსყიდავია და გარდაუვალი. თუკი მოხუცების ჟამსაც კვლავ ამგვარია ადამიანი - ურცხვი და უგუნური, იგი მსგავსად დამპალი ხისა, არავითარი საქმისათვის გამოსადეგი არ არის და ღმერთისათვისაც ყოვლად უხმარია.

103. შვებას და სიამეს განვიცდით ხოლმე ჩვენ მას შემდეგ, რაც რაიმე სამწუხაროს და სამძიმოს დავითმენთ. აკი წყალსაც სიამით ვერ დალევს კაცი, თუკი წყურვილი არ კლავს; საზრდოსაც უამურად მიიღებს ის, ვისაცშიმშილი არ დაუთმენია; ძილითაც ტკბილად ვერ ჩაიძინებს კაცი, თუკი მანამდე, შრომით დაღლილს, რული არ ართმევდა თავს; და სიხარულსაც ისე ძალიან არ განიცდის ადმიანი, თუკი მწუხარება არ დაუთმენია. და ზუსტად ამგვარადვე საუკუნო სიკეთეებით ვერ დავტკბებით ჩვენ ცათა შინა, თუკი ამქვეყნად ცხოვრების ჟამს ყოველივე წარმავალსა და ხანმოკლეს არ მოვიძაგებთ.

104. სიტყვა, ენით გამოთქმული - გონების მსახურია. როგორიც არ უნდა იყოს ადამიანი, - კეთილგონიერი თუ უგნური,- რაც მის გონებას სურს, სიტყვაც იმასვე გამოხატავს ხოლმე.

105. გონებას ყველაფრის დანახვა შეუძლია, იმისაც კი, რაც ცათა შინაა, და ვერაფერი ვერ დააბნელებს მას ისე, რომ ეს უნარი დაუკარგოს, გარდა ერთისა - ცოდვისა. ხოლო წმიდა შეურყვნელი გონებისათვის არაფერი არ არსებობს ისეთი, რასაც იგი ვერ შეიცნობდა, ისევე, როგორც სიტყვისთვის არ არსებობს რაიმე გამოუთქმელი.

106. თავისი სხეულით ადამიანი მოკვდავია, ხოლო თავისი გონებითა და სიტყვით - უკვდავი. როცა დუმხარ - გონებისმეტყველებ, და გონებისმეტყველებით საკუთარ თავში უბნობ, რადაგანაც მდუმარებით გონება სიტყვას წარმოშობს, ხოლო სიტყვა, რომელიც მადლს მიუძღვნის ღმერთს და განადიდებს - არის ხსნა ადამიანის სულისა.

107. უაზროდ, განუსჯელად მოლაპარაკე ადამიანს არა აქვს გონიერება, რადგანაც იგი ისე წარმოთქვამს სიტყვებს, რომ არაფერს არ ფიქრობს მათს გამო. შენ კი განსაჯე ხოლმე და დაუკვირდი, თუ რისი თქმა და გაკეთება იქნება სასარგებლო შენი ხსნისათვის.

108. გონიერი სიტყვა, სასარგებლო სულისთვის - ღვთისაგან მომადლებული ნიჭია, და პირიქით: ცარიელი, უსაგნო სიტყვა, რომლითაც ადამიანს, ვთქვათ, სურს განსაზღვროს სივრცე ცასა და მიწას შორის, ანდა ზომა-სიდიდე მზისა თუ ვარსკვლავებისა, არის წარმონაშობი ამაოდ დამაშვრალი ადამიანისა, ამპარტავნებისა და ამაოების სიყვარულით რომ ეძიებს იმას, რაც არავითარ სარგებლობას არ მოუტანს მის სულს. ასეთი ადამიანის ძალისხმევა იმის მსგავსია, როცა უგუნური ვინმე საცრით ცდილობდა წყლის ამოღებას, - იმიტომ, რომ ყოველივე ამას ადამიანის გონება ვერასოდეს ვერ მისწვდება ბოლომდე.

109. ზეცას ვერავინ ვერ ხედავს, და იმის შეცნობაც, რაც მასშია, არავის ძალუძს გარდა იმ ადამიანისა, რომელიც სათნოდ ცხოვრობს და ღვთის მოშურნეობა აქვს; ასეთმა ადამიანმა იცის შემოქმედი და მარად მას განადიდებს, ვისაც ყოველივე ადამიანის საცხოვრებლად და ხსნისათვის დაუბადია; იგი ღვთისმოყვარეა და კარგად უწყის, რომ ღმერთის გარეშე არაფერი არ არსებობს, და რომ იგი ყოველგან არის და ყოველივეში მყოფობს, რადგანაც არაფრით შემოზღუდული და შემოფარგლული ღმერთია.

110. როგორადაც იშვება ადამიანი დედის სხეულიდან - შიშველი ევლინება რა ამა ქვეყანას, ასევე სიკვდილის ჟამსაც შიშველი გამოდის სული სხეულიდან, ამასთან ერთნი ადამიანის სულთაგან წმიდანი და ნათელნი არიან, სხვანი კი დასვრილ-დალაქავებულნი შეცოდებებით. ამიტომაც გონიერი და ღვთისმოყვარე სული, სანამ ის სხეულშია, მარად ფიქრობს სიკვდილის შემდგომ მოსალოდნელ სატანჯველზე ცოდვით დასვრილის სულისთვის, და კეთილმოშიშად ცხოვრობს, რათა განსჯილ არ იქნას ღმერთის მიერ და ამ სატანჯველთ არ ეწიოს. ხოლო ურწმუნო ადამიანები და სულით უგნურნი ვერ გულისხმაყოფენ ყოველივე ამას და სცოდავენ ხოლმე: ისინი უგულებელჰყოფენ ამქვეყნიურ ცხოვრებაში იმას, რაც მათ სიკვდილის შემდგომ მოელით.

111. მსგავსადვე იმისა, როგორც დედის საშოდან გამოსულ ადამიანს არ ახსოვს ყოველივე ის, რაც დედის სხეულში ყოფნისას იყო მის თავს, ასევე სხეულიდან გამოსვლისას, ამქვეყნიდან განსვლის ჟამს არ გეხსომება ყოველივე ის, რაც მანამდე იყო.

112. როგორადაც დედის საშოდან გამოსვლის შემდგომ შეიქენი სხეულით უფრო დიდი და უკეთესი, ასევე სხეულიდანაც გამოსული წმიდად და შეუგინებლად, უკეთესი იქნები და უხრწნელად დაიმკვიდრებ ცათა შინა საუკუნოდ.

113. როგორადაც შენი სხეულისთვის იყო აუცილებელი შობილიყო მას შემდეგ, რაც საშოში განვითარდებოდა და ჯეროვან სისრულეს მიაღწევდა, ასევე შენი სულისთვისაც აუცილებელია დასტოვოს სხეული მას შემდეგ, რაც ღმერთის მიერ დადგენილ ზღვარს მიაღწევს სხეულში ცხოვრებისას.

114. როგორადაც მოექცევი შენს სულს მანამ, სანამ იგი სხეულში იქნება დამკვიდრებული ამქვეყნად, ამგვარადვე მოგექცევა ისიც მას შემდეგ, რაც დასტოვებს სხეულს. თუკი ადამიანი კარგად ემსახურა თავის სხეულს ამქვეყნად, არანაირი შვება-სიამე არ მოაკლო მას და ყოველმხრივ დაჰფუფუნებდა, ამით მან ძალზე ცუდი სამსახური გაუწია საკუთარ თავს სიკვდილის შემდგომ, რადგანაც ასეთი ადამიანი მხოლოდ სატანჯველთ დაატეხს თავის სულს.

115. როგორც დედის საშოდან გამოსულ ჯერეთ უმწეო სხეულს შენსას არ შეეძლო დამოუკიდებლად ეცხოვრა და გაზრდილიყო ამქვეყნად, ასევე შენს სულსაც აარ შეეძლება იხსნას თავი და ღმერთთან მარადიულ თანაზიარებაში იყოს, თუკი ამქვეყნად სათნო ცხოვრებით ღვთისმცნობელობის ნიჭით არ იქნება აღჭურვილი.

116. სულთან შერწყმული სხეული დედის საშოდან სამზეოზე გამოდის და ცხოვრებას იწყებს ამქვეყნად. სული კი, როცა ამ სახით სხეულს უერთდება, ნივთიერ წყვდიადში ტყვევდება სხეულიდან განსვლამდე. ამიტომაც კი არ უნდა შევიბრალოთ სხეული და კი არ უნდა დავფუფუნებდეთ მას, არამედ აღვირი ამოვდოთ, რადგანაც მტერია, წინააღმდგომი სულისა. მრავალრიცხოვანი სიამენი ბოროტ ვნებებს აღანთებენ ადამიანში, ნაყროვენებაც ბილწ გულისწადილთ წარმოშობს, ხოლო მარხვა და თავშეკავება კი დააცხრობენ ვნებებსა და იხსნიან სულს.

117. ხორციელი ხედვის ორგანო თვალია, ხოლო სულიერი ხედვისა - გონება. როგორადაც თვალების არმქონე სხეულია ბრმა და მზესაც კი ვერ ხედავს, დღის ნათლით შემმოსველს მთელი ხმელისა და ზღვებისა, და არც ის იცის, თუ რა სიტკბოების მომნიჭებელია მისი ნათელი, ასევე ბრმაა ის სულიც, რომელსაც კეთილსახიერი გონება არა აქვს. ასეთმა სულმა არ იცის ღმერთი, შემოქმედი და მწყალობელი ყოველი ქმნილებისა და არც განადიდებს მას. ამის გამო ბრმა სულს არც ის ძალუძს, რომ ღვთაებრივი უხრწნელება შეიძინოს და საუკუნო სიკეთეთა მიღების ღირსი გახდეს.

118. ღვთაებრივი განგებულებითაა ამქვეყნად ყოველივე, რაც კი არსებობს და მოქმედებს. ღვთის მიერ დადგენილი წესით განუხრელად არესრულება ამქვეყნად, მაგალითად, ის, რომ მზე ყოველდღე ამოდის და ჩადის, ხოლო მიწა კი შესაფერ დროს თავის ნაყოფთ გამოიღებს, და ეს ყოველივე ადამიანისათვის დაებადა და მისთვის ხდება.

119. უცნობელობა ღმერთისა - კაცის უგუნურებითა და უგუულისხმობითაა. სწორედ ამ უცნობელობისაგან აღმოცენდება ბოროტება. ღვთისმცნობელობის ძლით კი კაცს სიკეთე მოემადლება, რომელიც იხსნის მის სულს. ამრიგად, თუკი მღვიძარი იქნები და ღვთისმოშიშებით ჰგიებ, ეცდები რა, ამასთანავე, არ დაემონო შენს სურვილებს, მაშინ შენი გონება მხოლოდ სათნოებების მოსაპოვებლად იქნება მიმართული; ხოლო თუკი ღმერთის უცნობელობით იქნები მთვრალი და ხორციელ სიამეთ დამონებული ეცდები, შენი ბოროტი გულისთქმანი აღისრული, მაშინ შენ პირუტყვს მიემსგავსები და დაიღუპები, რადგან არ გეხსომება ის სატანჯველი, სიკვდილის შემდგომ რომ მოგელის.

120. ყოველივე, რასაც კი ღმერთი იქმს, სახიერი და ყოვლადკეთილი, იგი ადამიანისათვის იქმს, ხოლო ყოველივეს, რასაც კი ადამიანი აკეთებს, იგი თავისთვის აკეთებს - კეთილ საქმეთაც და ბოროტთაც. იმისთვის, რომ უმეცრებაში არ დარჩეთ ბოროტ ადამიანთა დანიშნულების გამო, გეტყვით, რომ როგორადაც ქალაქები ინახავენ ჯალათებს სასჯელის ღირს ბოროტმოქმედთა დასასჯელად, და არა საქებ-სადიდებლად მათი უბოროტესი საქმისა, ასევე ღმერთიც ნებას აძლევს ბოროტ ადამიანებს იყვნენ ამქვეყნად და უმეტესობასაც კი შეადგნედნენ იმისთვის, რომ მათი საშუალებითვე დაისაჯონ ყველა უკეთურნი. ბოლოს კი ღმერთი ყველა ბოროტ ადმიანს განიკითხავს იმისთვის, რომ ისინი მას კი არ ემსახურებოდნენ, არამედ მონურად იცხრობდნენ თავიანთ გაბოროტებას და ამით ბოროტებასვე მიამთხვევდნენ ადამიანებს.

121. კერპების თაყვანისმცემლებმა რომ იცოდნენ, რას სცემენ თაყვანს, მაშინ არც მოშორდებოდნენ ღმერთს და ყოველივე იმაში, რაც არსებობს, ღმერთის მშვენიერ ქმნილებას დაინახავდნენ, რაც მას ადამიანისათვის დაუბადია.

122. ადამიანს, როცა ის გაბოროტებული და უკეთურია, შეუძლია მოკლას სხვა ადამიანი. ღმერთი კი განუწყვტლივ მოჰმადლის სიცოცხლის ნიჭს უღირს ადამიანთაც კი. იგი ერთია უშურველი და ყველას მიმართ უხვი და კეთილია. ინება მან, რომ არსებულიყო სამყარო, და იგიც შეიქმნა, არსებობა დაიწყო და აი, კვლავაც არსებობს. და ეს ყველაფერი ადამიანისათვის და მისი უკვდავი სულის ხსნისათვის იქმნა!

123. ნამდვილი ადამიანი ის არის, ვისაც ჭეშმარიტებით შეუცვნია, თუ რა არის სხეული, ანი, რომ სხეული ხრწნადია და წარმავალი, ხანმოკლე სიცოცხლის მქონე. ამგვარი ადამიანის სულსაც ის ეცოდინება, რომ სული ადამიანისა ღმრთისმიერია და ამიტომ - უკვდავი; ღვთის მიერ ადამიანის სხეულში შთაბერილი ეს უკვდავი სული იმისთვის შეერწყა ხრწნად და წარმავალ სხეულს, რომ ამ გზით გამოიცადოს, გამოიწრთოს, როგორც ოქრო ცეცხლში, და უკეთესი შეიქნას, ხოლო გაუმჯობესებულს კვლავ შეეძლოს ღმერთთან ამაღლდეს და თავის შემოქმედს შეუერთდეს. ღვთისშემცნობიც შეიქნება, ამგვარად, ის, ვისაც თავისი სული შეუცვნია, და ამის ძლით მართლიად და ღვთის სათნოდ ცხოვრობს, იგი არ მიენდობა სხეულს და არც აამებს მას. თავისი გონებით ჭვრეტს იგი ღმერთს, და იმ საუკუნო სიკეთეთაც ხედავს, რომელნიც ღმერთისაგან მოემადლება ადამიანის სულს.

124. სახიერმა და უშურველად უხვმა ღმერთმა თავისუფლება მიანიჭა ადამიანს ბოროტისა და კეთილის გარჩევაში, რადგან გონიერება მისცა. გონიერების წყალობით ადამიანს თვით მიეცა შესაძლებლობა თავისთვის სასურველი ამოირჩიოს - ბოროტი თუ კეთილი. მაგრამ ის სული, რომელიც სიკეთეს არ ამოირჩევს თავისთვის, მოკლებია გონიერებას. ამიტომაც თუმცა კი ყველა სხეულს აქვს სული, მაგრამ ვერ ვიტყვით, ყველა სულსაც აქვსო გონიერება. ამ გონიერებით აღჭურვილმა ადამიანმა, რომელიც შეიმეცნებს ამა სამყაროს და ყოველივე იმას, რაც კი არის მასში, ის უნდა შეიცნოს პირველ ყოვლისა, ვინც ყოველივე ამის შემოქმდეია. მაგრამ უკეთურ ადამიანს შეიძლება უნდოდეს სამყაროს შეცნობა, მაგრამ ვერ შეიმეცნოს ღმერთი; რადგან თავისდა საუბედუროდ ისიც შეუძლია, რომ არ სწამდეს მისი არსებობა და ჭეშმარიტების საწინააღმდეგოდ ფიქრობდეს. აი, ასეთი თავისუფლება აქვს მონიჭებული ადამიანს ბოროტისა და კეთილის გარჩევაში.

125. ღვთაებრივი განგებულებით ისეა განსაზღვრული, რომ სხეულის ზრდა-აღორძინების კვალად ადამიანის სულიც გონიერებით აღივსებოდეს, და მისი წყალობით შეეძლოს თავისთვის უკეთესი აირჩიოს. მაგრამ ყველა როდი ირჩევს კეთილს, და ასეთ ადამიანებს არა აქვთ გონიერება. ასე რომ, როგორც ზემოთ ვთქვით, ყველა სხეულს აქვს სული, გონიერება კი - არა. ღვთისმოყვარე გონება აქვთ კეთილკრძალულ ადამიანებს, ღირსთ, მართალთ, წმიდათა და კეთილთ, მწყალობელთა და კაცთმოყვარეთ. გონიერება ადამიანს ეხმარება ღმერთთან კავშირის დამყარებაში, მასთან თანაზიაარებაში.

126. მხოლოდ ერთია შეუძლებელი ადამიანისათვის - სიკვდილი აიცილოს თავიდან, უკვდავი იყოს ამქვეყნად თავის სხეულში. ღმერთთან ზიარების მიღწევა კი მას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია, თუკი გულისხმაყოფს, როგორ და რა გზით მიიღწევა ეს. თუ დიდი სურვილი ექნება ამისა და გულისხმისყოფასაც შეიძენს რწმენითა და სიყვარულით, რაც მისი სათნო ცხოვრებითაც იქნება დადასტურებული, მაშინ ადამიანს შეუძლია ღმერთის თანამოსაუბრე შეიქნას.

127. თვალი ყოველივე ხილულს ხედავს, გონება კი ადამიანისა უხილავს მისწვდება. ღვთისმოყვარე გონება - ნათელია სულისა. ვისაც ღვთისმოყვარე გონება აქვს, იგი განათლებულია გულით და ძალუძს ღმერთი განჭვრიტოს თავისი გონებით.

128. არც ერთი კეთილი ადამიანი სირცხვილეული არ იქნება ღმერთის მიერ. ვინც კეთილი არ არის, იგი, რა თქმა უნდა, ბოროტია და სხეულის მოყვარე. დასაბამი სათნოებისა და კეთილმსახური ცხოვრებისა არის მოძაგება, უგულებელყოფა სხეულისა. თუკი ჩვენ საკუთაარი ნებით უარვყოფთ ყოველივე ამქვეყნიურს - წარმავალს, ხრწნადსა და ნივთიერს, და არა იძულებით - სიღარიბისა თუ უძლურების გამო, მაშინ მხოლოდ შევიქნებით ღირსნი საუკუნო და უხრწნელ სიკეთეთა დამკვიდრებისა ცათა შინა.

129. ვისაც ნამდვილად აქვს გონიერება, მან უწყის საკუთარი თავის შესახებ - რომ იგი არის მოკვდავი, ხრწნადი სხეულის მქონე ადამიანი. ხოლო საკუთარი თავის შემცნობმა კი სხვა ყოველივეს გამოც იცის, რომ ყველაფერი ღმერთის ქმნილებაა და მის მიერ ადამიანის ხსნისათვისაა დაბადებული. ამრიგად, ადამიანს ხელ-ეწიფება შემეცნება და გულისხმისყოფა ყოველივესი, და ისიც, რომ მართლიად სწამდეს - მის ნებაზეა დამოკიდებული. ასეთმა ადამიანმა კი მტკიცედ უწყის, რომ ცხოვრებისეული სიკეთეების უგულვებელმყოფელთ ძალზე მცირე შრომა და სიძნელე შეხვდებათ ხოლმე ამა ცხოვრებაში, ხოლო ნუგეშსა და მოსვენებას უდიდესს მიიღებენ ღვთისაგან სიკვდილის შემდეგ.

130. როგორადაც სხეულია უსულოდ მკვდარი, ასევე სულიც გონიერების გარეშე უმოქმედო და უნაყოფოა, და, რა თქმა უნდა. ისიც არ ძალუძს, რომ ღმერთი შეიმოსოს.

131. ერთს ოდენ ადამიანს უსმენს ღმერთი ამა ქვეყნიერ ქმნილებათაგან და მხოლოდ მას ერთს ევლინება, რადგან ღმერთი კაცთმოყვარეა, და სადაც არ უნდა იყოს ადამიანი, ღმერთი ყოველთვის მის გვერდით იქნება; მხოლოდ ადამიანია ღირსეული თაყვანისმცებელი ღმერთისა, და მხოლოდ მისთვის იცვლის ფერს ღმერთი.

132. ადამიანებისთვისავე შეჰქმნა ღმერთმა ცაც, ვაარსკვლავებითა და მნათობებით შემკული. ადამიანისთვის დაჰბადა აგრეთვე ეს დედამიწაც, და იგიც თავისი საარგებლობისთვის ამუშავებს მიწას, ისინი, ვინც ვერ შეიგრძნობენ ასეთ განგებულებას ღმერთისას, უგულისხმო და უცნობელი ადამიანები არიან.

133. სიკეთე ისევე უხილავია, როგორც ცათა შინა არსებული ყოველივე. ხოლო ბოროტება ხილულია ისევე, როგორადაც ხილულია ქვეყანასა ზედა არსებული ყოველივე. სიკეთე ისეთი რამაა, რომლის შედარებაც რაიმესთან შეუძლებელია, მაგრამ ადამიანს, ვისაც გონიერება აქვს მონიჭებული ღმერთისაგან, შეუძლია სიკეთე ამოირჩიოს თავისთვის. ერთს მხოლოდ ადამიანს აქვს უნარი ღმერთისა და მისი ქმნილებების შეცნობისა.

134. სულში გონება მოქმედებს, სხეულში კი - ბუნება. გონება დაჰფუფუნებს სულს, მისი სარგებლოსისათვის მოქმედებს, ბუნება კი - განხრწნის სხეულს. ბუნება ყველა სხეულში მოქმედებს, მაგრამ გონიერება ყველა ადამიანის სულს როდი აქვს! სწორედ ამის გამო ყოველი სული ვერ იხსნის თავს.

135. სული ამქვეყნად, დაბადებულივით, შობილივითაა. გონიერება კი ამა ქვეყანაზე მაღლად ჰგიებს, როგორც არადაბადებული, არაშობილი. ამა ქვეყნის, ხორციელი ცხოვრებისა და მიწიერ ქმნილებათა შემცნობ სულს, რომელსაც ნამდვილად სურს იხსნას თავი თვისი, უქცევ კანონად აქვს დადგენილი საკუთარი თავისთვის ის, რომ მარად, ყოველ წუთს მიელოდეს სიკვდილს, ამა ქვეყნიდან განსვლას და იმგვარ განკითხვას თავის მიერ ქმნულ საქმეთა, რომ ვერ გაუძლებს მრისხანე მსაჯულის მზერას, და ამდენად, აი, უკვე ახლა მისი სული დაღუპვისთვისაა განმზადებული. ამგვარად მზრახველი სული დაიცავს თავს კნინ და სამარცხვინო, ხორციელ სიამეთაგან.

136. ღმერთმა ადამიანს დედამიწაზე დაბადება და სიკვდილი განუსაზღვრა, ხოლო ცათა შინა კი - სისრულე ყოველივესი და უცვალებელი არსებობა. ყოველივე კი ადამიანისა და მისი უკვდავი სულის ხსნისათვის შეჰქმნა სახიერმა შემოქმედმა. ღმერთმა, რომელიც უამისოდაც არ საჭიროებდა არავითარ სიკეთეთ, ადამიანისათვის განმზადა ცანი, დედამიწა და ბუნებრივი მოვლენები, და მათი მეშვეობით მოპმადლა მას ყოველგვარი სიკეთე.

137. მოკვდავი - უკვდავს არის დაქვემდებარებული, და მას ემსახურება, ანუ ყოველივე არსებული - ადამიანს ექვემდებარება და მას ემსახურება კაცთმოყვაარე და თავისი არსით სახიერი ღმერთის განგებულებით.

138. გლახაკი დავრდომილი, ვისაც ძალი არ შესწევს ზიანი მიაყენოს სხვას, ანთუ შესცოდოს, ვერ ჩაითვლება კეთილმსახურად მოქმედ ადამიანად, ასეთად მხოლოდ ის შეიძლება ჩაითვალოს, ვისაც ძალი შესწევს სხვას ზიანი მიაყენოს, ანთუ შესცოდოს, მაგრამ ბოროტისათვის არ გამოიყენებს თავის ძალებს, არამედ მარად შეიწყალებს დამცირებულთ და თავისი გონიერების გამო კეთილმოშიშ ცხოვრებას ეწევა ღმერთის წინაშე. სწორედ ამგვარი ადამიანი შეიქნება სიკვდილის შემდგომ თანაზიარი მართალ მორწმუნეთა ნეტარებისა.

139. ჩვენი დამბადებელი ღმერთის კაცთმოყვარებისა გამო ხსნისაკენ ბევრ გზას მივყავართ; მრავალგვარად მოიქცევიან ჩვენი სულები ჭეშმარიტებისაკენ, რომელიც ზეცად აღიყვანს მათ. სათნოებისა და კეთილ საქმეთათვის ჩვენი სულები ჯილდოს მიიღებენ, ცოდვათათვის კი სასჯელი მოგველის.

140. ძე - მამაშია, სულიწმიდა - ძეში, და მამა - ძეში და სულიწმიდაში. რწმენის ძლით მამისა, ძისა და სულიწმიდისა მისწვდება ადამიანი ყოველივე უხილავსა და გონებისათვის მისაწვდომს. რწმენა კი თავისულფალი ნებისმიერი ძალისხმევაა სულისა, რომელსაც ყოველივე სჯერა, რაც ღმერთისაგან გვეუწყა საღმრთო წერილისა და წინასწარმეტყველთა გზით.

141. ზოგჯერ, რაღაც გარემოებისა თუ გაჭირვების გამო ადამიანი იძულებულია დიდი მდინარე გადაცუროს, და თუ ის ფხიზლად იქნება ამ დროს, თავს დააღწევს ხიფათს და ცოცხალი დარჩება, რადგანაც რა მძაფრიც არ უნდა იყოს დინება და რა მძვინვარედ არ უნდა სცემდნენ ტალღები, დაე, თუნდ ნავიც მთლიანად წყლით გაივსოს, იგი იხსნის თავს, ნაპირამდე გამოაღწევს, სადაც რაიმეს ჩაავლებს ხელს და ხმელზე გამოვა; მაგრამ თუკი ასეთი განსაცდელის ჟამს ადამიანი მთვრალია, იგი აუცილებლად დაიღუპება, დაე, თუნდ, მთელის ძალით ეცადოს ნაპირთან გამოცურვას - ღვინისაგან დაუძლულრებული ბოლოს იგი ტალღებისაგან შთაინთქმება და ცოცხალთა შორის აღარ მოიხსენება. აი, ამგვარადვეა სულიც ადამიანისა, რომელიც ამა ცხოვრების მდინარების ბობოქარ ტალღებსა და ორომტრიალშია შთავარდნილი; მას თავით თვისით არ შეეძლება თავი დააღწიოს ამ ტალღებს და იხსნას თავი დაღუპვისაგან იმის გამო, რომ ხორციელ სიამეთაგან არის მთვრალი და თავის ბოროტ ვნებებს დამონებია. ამიტომ არც იმის შეცნობა ძალუძს ჭეშმარიტებით, თუ რას წაარმოადგენს თვითონ, - კერძოდ კი იმისა, რომ იგი ღვთაებრივი წარმოშობისაა და ამიტომ სულით უკვდავი, მაგრამ ამქვეყნად ცხოვრებისას უკვდავი სული შეერთებულია ნივთიერ, მოკვდავ სხეულთან, რომელიც ბოროტ ვნებათა საშუალებით რწმენისაგან განაშორებს მას. სული გამოიცდება იმით, რომ სხეულის მეშვეობით საცთურს ეძლევა და თუ ძლეულ იქნა ხორციელ ვნებათაგან, დაიღუპება. აი, ასეთ მდგომარეობაშია ადამიანის სული ამქვეყნად, სხეულთან შეერთებული, და თუ ის მთვრალი კაცის მსგავსად უგულებელჰყოფს საკუთარ თავს, უცნობელი იქნება ღმერთისა და არ იზრუნებს სულის ხსნისათვის, მაშინ იგი იღუპება და აღარ მიითვლება ცხოვნებულთა შორის, რადგანაც სხეული, ადიდებული მდინარის მსგავსად ხშირად წაგვიტაცებს ხოლმე ხორციელ სიამეთა მორევისაკენ, და თუ ყოველთვის ფხიზლად არ ვიქენით, ადვილად დავიღუპებით.

142. გონიერი სული ადამიანისა, რომელიც ურყევად და მტკიცედ დგას თავის კეთილ განზრაზვაზე სათნოებით იცხოვროს, მსგავსად მხედრისა, აღვირს ამოსდებს და დაიურვებს თავის თავში რისხვას, ბილწ გულისწადილთ და სხვათა გაკიცხვის სურვილს - ამ უბოროტეს და უუგუნურეს ვნებებს ადამიანის სულისა. და იმისთვის, რომ მარად ებრძოდა ამ ბოროტვნებებს თავის სულში დასძლევდა კიდეც მათ, ბოლოს იგი გვირგვინოსან იქმნება ღმერთის მიერ და ღირსი შეიქნება ცათა შინა დამკვიდრებისა. ყოველივე ეს ის კეთილი საზღაურია მის მიერ დათესილ და მომუშაკებულ კეთილ საქმეთათვის, შემოქმედი რომ მიაგებს ქვეყნის დასასრულს.

143. ჭეშმარიტად გონიერი კაცი სულს არ აღიშფოთებს და არც შურით დაიტანჯება, როცა ბოროტ ადამიანთა ბედნიერ ყოფას და უღირსთა კეთილდღეობას ხედავს ამქვეყნიურ ცხოვრებაში, რადგან მას სძაგს ხორციელი სიამენი. უგნურ, უგულისხმო ადამიანს კი პირიქით ემართება ხოლმე, რადგან, გონიერისაგან განხსვავებით, არ უწყის, რომ ამქვეყნიური ბედნიერება არამდგრადია. ცხოვრება ამქვეყნად ძალზე ხანმოკლეა და ღმერთის მსჯავრიც განკითხვის დღეს მიუკერძოებელია. გონიერ სულს კი სჯერა: ღმერთი არ უგულებელყოფს და არ მოაკლებს მას ყოველივე იმას, რაც აუცილებელია მისი საზრდოობისათვის.

144. ხორციელი სიამეებით ცხოვრება და ტკბობა დიდი სიმდიდრითა და ძალაუფლებით - სიკვდილს ნიშნავს სულისთვის, და პირიქით - მოკვდინება სხეულისა და, ამავ დროს, განუწყვეტელი მადლის მიძღვნა ღმერთისათვის ყველაფრის გამო - არის სიცოცხლე სულისა და ის ვიწრო გზა, რომელსაც საუკუნო ნუგეშისცემისაკენ მივყავართ.

145. გონიერი სული ადამიანისა მოიძაგებს ნივთიერ მომხვეჭელობას და ხანმოკლე ცხოვრებას ამა ქვეყნისა, რომელთა სანაცვლოდ ზეციურ ნუგეშისცემას ირჩევს თავისთვის, საუკუნო ნეტარ ცხოვრებას, რომელსაც მიიღებს კიდეც ღმერთის წყალობით თავისი სათნო და კეთილმსახური ცხოვრებისათვის.

146. შებილწული სამოსით შემოსილნი იმ ადამიანთა სამოსსაც შებილწავენ, რომლებიც მიეახლებიან მათ. ამგვარადვე ბოროტი ზნისა და გამოუსწორებელი ყოფა-ქცევის ადამიანებიც, ურთიერთობა აქვთ რა უმწიკვლო ადამიანებთან, თითქოსდა ლაფით მოსვრიან ხოლმე მათს სულებს უღირსი სიტყვით.

147. დასაბამი ცოდვისა - ბილწი გულისწადილია, რომლის მიზეზითაც გონიერი სულიც შეიძლება დაიღუპოს, ხოლო ხსნის დასაბამად და ზეციური სასუფევლის საწყისად ადამიანის სულისათვის სიყვაარული შეიქნება ხოლმე.

148. უგულისყუროდ მიგდებული და ჯეროვან მზრუნველობას მოკლებული სპილენძის რამ საგანი ჟანგით წახდება ხოლმე, რადგან დიდი ხანი დებულა სადმე ფუთაში და არც საქმეში მოუხმარია ვინმეს. ასევე უხმარი შეიქნება ხოლმე ადამიანის სულიც, რომელიც უმოქმედოდაა, არ ზრუნავს იმისთვის, რომ სათნოდ იცხოვროს და ღმერთს მიექცეს, არამედ, პირიქით, ბილწ გულისწადილთ დამონებული ბოროტ საქმეებს შედგომია და ღვთის მფარველობასაც მოკლებია; ასეთ სულს ბოროტი ეუფლება და შესჭამს, ის ბოროტი, რომელიც სულის ამგვარი მცონარების მიზეზით სხეულში ჩაისახება და აღორძინდება ხოლმე, და სულიც ამის გამო ყოვლად უხმარი და ხსნისათვის უვაარგისი შეიქნება.

149. ღმერთი სახიერია, უვნებელი და უცვალებელი. შეიძლება ვინმე ძმაგაგან კეთილმსახურად აღიარებდეს სახიერ ღმერთს და ჭეშმარიტებით სწამდეს, რომ იგი უცვალებელია, მაგრამმ ამავე დროს უგულისხმობით ჰგონებდეს, რომ ღმერთI, სახიერი და უცვალებელი ხარობს ადამიანის კეთილ საქეთა გამო, და ბოროტის გამო კი სწუხს, ზურგს აქცევს ბოროტ ადამიანებს, მაგრამ როცა ის უკანასკნელნი მოინანიებენ თავიანთ შეცთომილებას, კვლავ შეიწყნაარებს მათ და თავის მოწყალებას მოუვლენს. თუკი ვინმე ძმათაგან გმგვარად ფიქრობს, მას უნდა ვუთხრათ, რომ ღმერთს არც უხარის და რმერთი არც მრისხანებს, რადგანაც სიხაარული და მრისხანება ცვალებადი სულის ვნებეიბა, უჯეროა და არაჭეშმარიტი, თუკი ადამიანი ფიქრობს, რომ ღმერთი ან კარგად გრძნობს თავს, ან ცუდად ადამიანის საქმეთა გამო. ღმერთი სახიერია და მხოლოდკეთIლ საქმეებს იქმს, ზიანს აარავის არ აყენებს და მარად ერთი და იგივეა. ჩვენ კი ცვალებადნი ვაართ - როცა სიკეთეს ვიქმთ, ღმერთთან ზიარებაში ვართ მასთან მსგავსებისა გამო, ხოლო როცა ბოროტს დავემონებით და უღირს საქმეებს ვიქმთ, მოშორებულნი ვართ მისგან - მასთან ჩვენი უმსგავსოებისა გამო. როცა სათნოდ ვცხოვრობთ - ჩენ, ადამიანები, ღვIსანი ვართ და მის მიერ ვჰგიებთ, ხოლო როცა ბოროტს ვემონებით - მისგან უარყოფილნი შევიქნებით ხოლმე. რადგან ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ ღმერ%თი მრისხანებს ჩვენზე, არამედ ეს ჩვენი ცოდვები საშუალებას არ აძლევენ მას შემოვიდეს ჩვენში, თავისი თანაზიარი გაგვხადოს და ღვთაებრივად გაბრწყნიდეს ჩვენით. დემონებს კი, პირიქით, ჩვენი ცოდვები ხელს უწყობენ შემოვიდნენ ჩვენში, გვტანჯონ და კიდევ უფრო მოგვაშორონ სახიერ ღმერთს. მაგრამ თუკი შემდეგ ლოცვითა დასათნო ცხოვრებით ჩვენ ცოდვათა მოტევებას მოვიპოვებთ, ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ ვაამეთ ღმერთს და მრისხანება ჩვენდამი წყალობით შსევუცვალეთ. არა, ესლ მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ამით, ღმერთისადმი ჩვენი მოქცევის გზით, ჩვენ განვკურნეთ საკუთარი თავი ჩვენში დაბუდებული ბოროტებისაგან და კვლავ შევიქენით შემძლედ იმისა, რომ ღმერთის სახიერება ვიგემოთ, მისი თანაზიარნი შევიქნეთ. ასე რომ, მტკიცება - ღმერთი ზურგს აქცევს და მოშორდებაო ბოროტ ადამიანს, - იმას როდი ნიშნავს, რომ მზე ემალება ბრმას.

150. კეთილმსახური ადმიანის სულმა ყოველმხრივ იცის ღმერთი, რადგანაც კეთილმსახური ცხოვრება სხვა არაფერია, თუ არა აღსრულება ღვთის ნებისა, ღვთის ნების აღსრულება კი ნიშნავს კიდეც ჭეშმარიტებით ცოდნას ღმერთისა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თუკი ვინმე უშურველია, კეთილად კრძალული, მშვიდი, უხვი მოწყალებაში, ურისხველია და ძმათა მოყვარე, და მარად ცდილობს ის აკეთოს, რაც ღმერთს სურს, მაშინ ამგვარი ადამიანი ღვთის ნების მყოფელია და ჭეშმარიტებით შემცნობიც ღმერთისა.

151. ღმერთის ცოდნა და მისი შიში საკურნებელია ხორციელ ვნებებს დამონებული სულისათვის. ამიტომაც როცა ადამიანის სული უცნობელია ღმერთისა, მაშინ ხორციელი ვნებები განუკურნავად დარჩენილნი, წახდენენ და საბოლოოდ დაღუპავენ კიდეც სულს. ამგვარი სული იხრწნება მასში არსებული ბოროტების გამო, რიგორც სხეულიც ადამიანისა დიდი ხნის წყლულისაგან. მაგრამ ღმერთს ხელი არა აქვს ამაში, იმიტომ, რომ მან ადამიანს, სრულ თავისუფლებასთან ერთად, მცნობელობის უნარიცა და გონიერებაც მოჰმადლა.

152. ღმერთმა ადამიანი მცნობელობითა და გონიერებით აღჭურვა, რადგან სურდა ვნებათაგან და ნების მიერი ბოროტებისაგან განეთავისუფლებინა იგი, და თავისი სახიერებით უნდოდა უკვდავად ექცია მოკვდავი ადამიანი.

153. წმიდა და ღვთისმოყვაარე სულში არსებული გონება ჭეშმარიტებით ხედავს ღმერთს - არაშობილს, უხილავს ხორციელ თვალთათვის, ადამიანის ენით გამოუთქმელს, ერთიანს, წმიდას წმიდათათვის გულით.

154. უხრწნელი გვირგვინი, სათნოება და ხსნა ადამიანის სულისათვის არის დათმენა ყოველგვაარი უბედურებისა და, იმავდროს, ყოველივესათვის ღმრთისადმი მადლის მიძღვნა. ხოლო აღვირასხმა მრისხანებისა, ენისა, გამოთმოყვარებისა და ხორციელ სიამეთა ნდომისა უდიდესი შეწევნაა სულისათვის.

155. ის, რისი ძლითაც ვართ ჩვენ ამქვეყნად - არის ღმერთის განგებულება, და არსად არ არის ისეთი ადგილი, რომელსაც არ შეეხება ეს განგებულება. ეს განგებულება კი არის თვითაღმასრულებელი სიტყვა ღვთისა, წარმომშობი ამა ქვეყნის შემადგენელი ნივთიერებისა, განმამზადებელი და განმამშვენიერებელი ყოველივე არსებულისა. ნივთიერი ქმნილებისათვის შეუძლებელია მშვენიერი სახე მიიღოს სიტყვის გონიერი ძალის გარეშე, იმ სიტყვისა, რომელიც არის ხაატი, სიბრძნე და განგებულება ღმერთისა.

156. მეხსიერების ძალისხმევით აღგზნებული ბილწი გულისწადილი არის ძირითადი მიზეზი წყვდიადის მონათესავე ვნებებისა, ადამიანს რომ იმონებენ და ღუპავენ. ამგვარი ბილწი გულისწადილის გახსენებით მოწყლულმა სულმა ადამიანისა არ უწყოს ჭეშმარიება საკუთარი თავის შესახებ, კერძოდ კი ის, რომ იგი არის ღვთის მიერ სულშთაბერილი და ისე მიეცემა ხოლმე ცოდვას, რომ არ ფიქრობს უდიდეს უბედურებასა და სატანჯველზე, რომელსაც იგი, უგნური სული, სიკვდილის შემდგომ მიემთხვევა ღმერთის განგებულებით.

157. ყველაზე დიდი სენი ადამიანის სულისა, რომელიც ღუპავს მას, არის დავიწყება ღმერთისა და აქედან გამომდინარე ამპარტავნება. ბოროტის მოსურვება სხვა არაფერია, თუ არ მოკლება სიკეთისაგან, სიკეთე კი ჩვენთვის იმაში მდგომარეობს, რომ ხალისით ვაკეთოთი ყოველივე ის, რაც ღმერთს სათნო-ეყოფა.

158. ამქვეყნიურ ქმნილებათაგან მხოლოდ ერთს - ადამიანს - აქვს უნარი ღმერთის მიღებისა თავის თავში, რადგან მხოლოდ ამ ცოცხალ ქმნილებასთან ლაპარაკობს ღმერთი: ღამით სიზმრისეულ ჩვენებათა საშუალებით, დღისით კი - გონების გზით. თავის ღირსეულ ადამიანებს იგი მრავალს განუცხადებს წინასწარ და საჩინოდ მიანიშნებს კიდეც მომავალ საუკუნო სიკეთეთ.

159. მართლიად მორწმუნე, თავისუფალი და თავისი ნების ბატონ-პატრონი ადამიანისათვის სულაც არ არის შეუძლებელი ღმერთის შეცნობა. ხოლო თუკი გსურს იხილო იგი, ანუ განცხადებულად ჭვრეტდე შემოქმედს, მაშინ მოიხილე ირგვლივ ყოველივე და გულისხმაყავი, თუ ვით კეთილმოწყობილი და მშვენიერია სამყარო, ვით კეთილგანგებულია ამქვეყნად ყოველივე, რაც ყოფილა და რაც არის მისი სიტყვისამებრ. ყოველივე ეს ღმერთის ქმნილებაა და ყოველივე ეს ღმერთმა ადამიანის ხსნისათვის შეჰქმნა!

160. წმიდანად ის იწოდება, ვინც განშორებია ბოროტსა და ცოდვებს. ამიტომაც ადამიანისათვის უდიდესი სიკეთეა ამგვარი სრულყოფილება, როცა ის არ არის ბოროტი და ამით სათნოეყოფა ღმერთს.

161. დარქმეული სახელი - არის აღნიშვნა და გამოყოფა ერთისა მრავალთა შორის. ამიტომაც უდიდესი უგნურებაა ფიქრი იმისა, რომ ღმერთს, რომელიც ერთადერთია, თავისი თანამოსახელე ჰყავდეს, რადგანაც თვით სიტყვა “ღმერთი” აღნიშნავს “დაუსაბამოს”, ყოველივე რომ ადამიანისათვის შეუქმნია.

162. თუკი იცი, რომ ბოროტი საქმენი გაქვს, მოიკვეთე ისინი და მხოლოდ სიკეთეს სასოებდე, რადგანაც ღმერთი სამართლიანია და კაცთმოყვაარე.

163. ღმეთის მცნობელია ის ადამიანი ( და ღმერთმაც იცის იგი), რომელიც ცდილობს მარად, განუშორებლად ღმერთთან იყოს, ხოლო ღმერთისაგან განუყრელი ადამიანი ყოველივეში კეთილია და ყველა გრძნობისმიერი სიამისაგან კრძალული; იგი უარს ამბობს ყოველგვარ ხორციელ სიამეზე არა ქონებისა თუ შეძლების უქონლობის გამო, არამედ მხოლოდ თავისი ნებითაა თავშეკავებული, საკუთარი თავისუფლი არჩევანით.

164. მადლობელი იყავი ხოლმე იმ ადამიანისა, ვინც რაიმე წყენას მოგაყენებს, და ამით ღმერთს შეიძენ მეგობრად. არავის არ უთხრა გმობის სიტყვა, ან რაიმე ცუდი შენს მტერზე. იღვაწე სიყვარულით, კრძალულებით, მოთმინებით, თავშეკავებით და სხვა მსგავსი ქველის საქმეებით, რადგანაც ყოველივე ეს არის კიდეც ღმერთის მცნობელობა: სიმდაბლითა და სხვა სათნოებების ძლით შენ ჭეშმარიტებით შეუდგები ღმერთს. ეს კი, ანუ ღმრთის სათონმყოველი ცხოვრება ყველას როდი ძალუძს, არამედმხოლოდ გონიერ სულს.

165. ამას კი, რასაც ახლა გეტყვით, მე იმათ წინააღმდეგ ვამბობ (და აგრეთვე მდაბალთა გულისხმისყოფისათვის), რომელნიც კადნიერდებიან და ამტკიცებენ - მცენარეებსა და ბალახ-ბულახს სული თუ სამშვინველი აქვთო. ამგვართა წინააღმდეგ ვიტყვი, რომ მცენაარეებს ღმერთისაგან ბუნებრივი სიცოცხლე აქვთი მინიჭებული, და არათუ სული, არამედ სამშვინველიც არამც და არამც არა აქვთ. ადამიანი გონიერ ცხოველად იწოდება იმიტომ, რომ იგიც ცხოველთა მსგავსად ხორციელად იშვება, იზრდება, ცოცხლობს და ბოლოს კვდება, მაგრამ არ შეიძლება ამის გამო ისიც ვამტკიცოთ, რომ ყოველივე ამგვარს, რაც ხორციელად იშვება, იზრდება, ცოცხლობს და კვდება, ადამიანის მსგავსად სული აქვს. ცოცხალი არსებანი ღმერთის ქმნილებათაგან ოთხი სხვადასხვა სახისაა; ერთნი უკვდავნი და განსულიერებულნი არიან ღმეთის მიერ - ასეთებად ზეციურ ანგელოზებს ვჰგონებთ; სხვებს ღმერთისაგან გონიერება, სული და სამშვინველი აქვთი მინიჭებული - ესევითარნი ჩვენ ვართ, ადამიანები; მესამეთ ღმერთმა მხოლოდ სამშვინველი, ხორციელი სიცოცხლე მიანიჭა - ამგვარნი არიან ცხოველნი, ფრინველები, თევზნი, ქვეწარმავალნი და მისთანანი; და ბოლოს მეოთხე სახის ქმნილებას მხოლოდ ფიზიკური სიცოცხლე აქვთ მინიჭებული - ასეთნი კი მცენარეები არიან. სიცოცხლე მცენარეებში სამშვინველის გარეშეც არსებობს, გონიერებისა და უკვდავების გარეშე, ადამიანის სული კი მარად მოძრავი და უკვდავია.

166. როცა შენში ჩაისახება ხოლმე სურვილი ერთ-ერთი გრძნობისმიერი სიამოვნების გამო, ეცადე, რომ მაშინვე არ იქნა გატაცებული ამით, არამედ, რამდენადაც კი ძალგიძს იმ წუთას, განიშორე იგი თავისაგან, მოიხსენე სიკვდილი და იმაზე იფიქრე, თუ რამდენად უარესი იქნება შენთვის სიკვდილის მოსვლის ჟამს ის გაგახსენდეს, რომ საცთურის მიერ იქენი ძლეული.

167. სახიერმა ღმერთმა ჯეროვნად განაგო, როცა ზღვარი დაუდო ბოროტებას ადამიანებში იმით, რომ გონიერება, გულისხმისყოფა და კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარი მიანიჭა მათ. და ჩვენც, შევიმეცნებთ რა, რომ ბოროტება მხოლოდ ზიანს გვაყენებს, გავურბით მას. მაგრამ უგნური ადამიანი ბოროტებას შედგომია და განიდიდება კიდეც ბოროტებით, მსასოებელი ამ ბოროტისა: იგი თითქოსდა ბადეშია გაბმული, ფართხალებს და ძალი არ შესწევს, რომ თავისით გაითავისუფლოს თავი ბოროტისაგან, რათა ჭეშმაარიტებით იხილოს ღმერთი და მცნობელი იყოს მისი, რომელმაც ყოველივე ადამიანის ხსნისა და განღმრთობისათვის შეჰქმნა.

168. მოკვდავი ადამიანი იმგვარად უნდა ზრუნავდეს საკუთარ თავზე, რომ მარად ახსოვდეს - სიკვდილი მომელისო, რადგან ნეტარი უკვდავება მხოლოდ ყოვლად ღირსი სულის ხვედრია, იმ ადამიანისა, რომელსაც ამქვეყნად კეთილად და სათნოებით უცხოვრია, ხოლო როცა ადამიანის სული ბოროტია და ამქვეყნად უღირსად უცხოვრია, მისი საბოლოო ხვედრი საუკუნო სიკვდილია.

169. როცა შენს სარეცელზე ძილად მისვლად განემზადეები, მადლობით მოიხსენე ხოლმე შენს გულში სახიერი ღმერთის კეთილმოქმედებანი შენს მიმართ და მისი სამართლიანი განგებულება. მაშინ, აღვსებული ამ კეთილი ფიქრებით, შენ სრულიად განმხიარულდები სულით, სულიერად განმხნევდები, და შენი სხეულის ძილიც - მღვიძარება იქნება შენი სულისათვის, ხოლო თვალთა დახუჭვა - ჭეშმარიტი ხედვა ღმერთისა; მდუმარებაცა შენი ბაგეებისა, აღსავსე სიკეთის შეგრძნებით, მთელის შენი არსებიდან აღუვლენს ღმერთს დიდებას და მთელის გულით მიუძღვნის მას მადლს, რადგანაც თუკი ადამიანში არ არის ბოროტება, მაშინ ეს მადლის მიძღვნაა შემოქმედისათვის, და მხოლოდ ეს ყველაზე მეტად სათნოეყოფა ღმერთს, ყოველგვარ მრავალსასყიდლის მსხვრპლზე უფრო ძვირფასია მისთვის, რომელსაც შვენის დიდება ძითურთ და სულიწმიდუთურთ აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე. ამინ!