ანტონი დიდი

გამონათქვამები და გადმოცემანი მასზე

ვისაც სურს წარმატებით შეუდგეს ბერ-მონაზვნურ ღვაწლს, მან საბოლოოდ უნდა გაუსწოროს ანგარიში ამ ქვეყანას და მისი ყველა სიკეთენი მიატოვოს, საქმით განეშოროს მას და ყოველგვარი სურვილი, დაკავშირებული ამქვეყნიურ ამაო მისწრაფებებთან და საგნებთან, მტკიცედ აღიკვეთოს. ეს ჭეშმარიტება შთამბეჭდავად შთააგონა წმიდა ანტონიმ ერთ ძმას, რომელსაც ამა ქვეყნის უარყოფის ჟამს, როცა ყოველივე ღარიბ-ღატაკთათვის დაურიგებია, თავისთვის მაინც დაუტოვებია მცირე რამ ქონება შავი დღისათვის; აი, ეს კაცი მოსულა მამა ანტონისთან რჩევის საკითხავად, რომელსაც უმალვე შეუტყვია, რაც იყო ამის თავს და ასე უთქვამს: „თუკი ნამდვილად გსურს მონაზონი შეიქნე, წადი სოფელში, იყიდე ხორცი, წვრილ ნაჭრებად დაჭერი, სამოსი განიძარცვე და მხრებსა და ხელებზე გადიკიდე, და ამ სახით მობრუნდა აქ!“ მონაზვნობის მოსურნემ ასე ქნა, როგორც მოძღვარმა უბრძანა, და აი, გზაში მას უამრავი ფრინველი და მწერი დაეხვია და სულ წყლულებით დაეფარა სხეული. როცა წმიდა მამასთან მობრუნდა, მან ჰკითხა, თუ გააკეთე ის, რაც გიბრძანეო. ამანაც უთხრა, რაც შეემთხვა და წყლულებიც უჩვენა. მაშინ მამა ანტონიმ უთხრა: „აი, ასეთივე დღე ეწევა ხოლმე იმას, ვინც მოშორდება ამა ქვეყანას, მაგრამ მცირედს რასმე მაინც დაიტოვებს თავისი ქონებიდან - დემონები წყლულებით აღავსებენ მის სულს და იგიც დაეცემა გატანჯული.
ამავე სააგანს შეეხება შემდეგი გადმოცემაც, რომელიც მამა კასიანემ შემოგვინახა: ერთხელ წმიდა ანტონისთან ერთი კაცი მოსულა, რომელიც ჰგონებდა, რომ სამონაზვნო ღვაწლისათვის არავითარი აუცილებლობა არ არსებობს ამა ქვეყნისაგან განდგომისა, და ასე უთქვამს წმიდა მამისათვის: უფრო მეტი ფასი იმ მოსაგრესა აქვს, ვინც ქალაქად მოსაგრეობს, ანდა სოფლად, ადამიანების გვერდით, თუკი იქაც ჯეროვნად აღასრულებს ყოველივე იმას, რაც აუცილებელია სულიერი სრულყოფილების მისაღწევადო. მამა ანტონიმ ჰკითხა: შენ კი სად ცხოვრობ, და ვით მოღვაწეობო? მანაც მიუგო: მშობელთა სახლში ვცხოვრობ, რომელნიც ყოველივე აუცილებელს მაწვდიან და მეც, გათავისუფლებული ყოველგვარი საზრუნავისაგან, განუწყვეტლივ საღმრთო წერილს ვკითხულობ და ვლოცულობო, ისე, რომ სული ჩემი სხვა არაფერზე არ მოცდებაო. მამა ანტონიმ კვალად ჰკითხა: მითხარი, შვილო, მწუხარებ, თუ არა შენ შენს მშობლებთან ერთად ჭირში და სიხარულსაც იზიარებ თუ არა მათსასო? და როცა დასტური მიიღო, უთხრა: მაშ, უწყოდე, რომ მომავალ საუკუნო ცხოვრებაშიც გაიზიარებ მათს მწუხარებას თუ სიხარულს. შენს მიერ არჩეული წესი ცხოვრებისა მხოლოდ იმიტომ კი არ არის შენთვის საზიანო, რომ იგი აღსავსეა ყოველდღიური ცვალებადობით, დაუდგრომლობით და შემთხვევითობით, რაც შენს გონებას ამაო ზრახვებით აღავსებს ყოველივე ამქვეყნიურის გამო, არამედ იმიტომაც, რომ შენ მოკლებული ხარ უნარს ნაყოფის გამოღებისა, რადგან თვით, შენი შრომით არ მოიპოვებ საზრდოს, მსგავსად პავლე მოციქულისა, რომელიც, გარდა იმისა, რომ ღმრთის სიტყვას ახარებდა ხალხებს, საკუთარი შრომითვე მოიპოვებდა არსობის პურს თავისთვისაც და გვერდით მყოფ ადამიანებისთვისაც. ამის გამო ეუბნება იგი ეფესელთ: „თქვენ თვით უწყით, რამეთუ სახმარსა მას ჩემსა და რომელნი იყვნეს ჩემ თანა, ხელნი ესე ჩემნი ჰმსახურებდეს“ (საქმე მოციქულთა 20,34). ამას წმიდა მოციქული ჩვენი დამოძღვრისათვის აკეთებდა. რათა მაგალითი მოეცა მომავალი თაობებისათვის, როგორც თვით ეუბნება თესალონიკელთ: „...თქვენ უწყით, ვითარ-იგი ღირს ბაძვად ჩვენდა, რამეთუ არარაი უჯეროი ვყავთ თქვენ შორის, და არცაღა ცუდად პური ვისგანმე ვჭამეთ, არამედ შრომითა და რუდუნებითა ღამე და დღე ვიქმოდეთ, რაითა არავის თქვენგანსა დაუმძიმოთ, არათუ არა გვაქვს ხელმწიფებაი, არამედ რაითა თავნი თვისნი სახედ მიგცნეთ თქვენ, რაითა მბაძევდით ჩვენ“ (მეორე თესალონიკელთა 3,7 -9). ამიტომაც, ჩვენ, რომც გვქონდეს შესაძლებლობა მშობლებისა და ახლობლების შეწევნით ვისარგებლოთ, მაინც ვამჯობინებთ საკუთარი შრომით მოვიპოვოთ პური ჩვენი, და არამც და არამც - სხვათა შრომით. ჩვენ ხალისით ავირჩევდით ამ უკანასკნელს, თუკი უფრო სასარგებლოდ მივიჩნევდით ჩვენი სულებისათვის, მაგრამ ეს ასე არ არის. ჰოდა, უწყოდე, შვილო, რომ თუკი შენ, სრულიად ჯანსაღი და შრომის შემძლე სხვისი ლუკმა-პურით ცხოვრობ, ამით ღარიბ-ღატაკთა და უძლურთა პურს ჭამ!„
ამქვეყნიური ცხოვრების მიმტოვებელი კაცი სრულიად ახალ ცხოვრებაში დგამს ფეხს, რომელიც თუმცა კი არც თუ უცნობია მისთვის, მაგრამ მაინც მრავალ ისეთს რასმე შეამთხვევს რომ მას უნებლიედ ებადება კითხვა - რა მმართებს? რა უნდა მოვიმოქმედო, რომ ჯეროვნად ვიცხოვრო სულის ხსნისათვის?-ო. წმიდა ანტონისათვის არაერთგზის მიუმართავთ ასეთი შეკითხვით. ამგვარი შეკითხვით მიმართა მას ერთხელ აბბა პამვამ და მამა ანტონიმ მიუგო: გულწრფელად მოინანიე შენი ცოდვები! აღვირი აასხი შენს ენას, გულსა და მუცელს!
იმავე კითხვაზე მამა ანტონიმ შემდეგი მიუგო აბბა პიმენს; უდიდებულესი საქმე ყველა იმ საქმეთაგან, რომლის აღსრულაბაც კი ძალუძს ადამიანს, არის აღიარება საკუთარი ცოდვებისა ღმრთისა და სულიერ მოძღვართა წინაშე, გაკიცხვა საკუთარი თავისა მათს გამო. ყოველივე ამის მომქმედი ადამიანი ყოველთვის, სიცოცხლოს უკანასკნელ წუთამდე მზად იქნება შეეწინააღმდეგოს ნებისმიერ საცთურს.
ერთმა ძმამ ჰკითხა წმიდა ანტონის: რა უნდა მოვიმოქმედო, რომ სათნო-ვეყოო ღმერთს? პასუხი ასეთი იყო: სადაც არ უნდა იყო წასული, ყოველთვის თვალთა წინ გყავდეს ღმერთი; რასაც არ უნდა იქმოდე, საღმრთო წერილში უნდა გქონდეს მოძიებული ამ საქმის მოწმობა-დადასტურება; რა ადგილასაც არ უნდა იყოს შენი ადგილსამყოფელი, იოლად ნუ გადახვალ საცხოვრებლად სადმე სხვაგან. დაიმარხე ეს სამი აღთქმა და სულის ხსნა მოგემადლება.
კიდევ ერთ მოწაფეს ასე შეაგონებდა დიდი მოძღვარი: სიძულვილითა და ზიზღით აღივსე საკუთარი მუცლისადმი, მიწიერი მოთხოვნილებებისადმი, ბოროტი ვნებებისა და გულისთქმისადმი, კაცთაგან განდიდებისა და პატივისადმი, ანუ იმგვარად იცხოვრე ამქვეყნად, თითქოს არც არსებობდე მასში, და თუ ამას შეიძლებ, ნამდვილ სიმშვიდეს სულისას შეიძენ.
აი, რას ეუბნებოდა მამა ანტონი მასთან რჩევისთვის მოსულ ძმებს (წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის გადმოცემით): მარად შიში ღმრთისა გქონდეთ გონების თვალთა წინ, მარად გახსოვდეთ ის, ვინც „...მოაკვდინის და აცხოვნის, შთააგდის ჯოჯოხეთად და აღმოიყვანის!“ (მეფ. 2,6). მოიძულეთ ქვეყანა ესე და ყოველივე, რაც კი არის მასში, რათა მხოლოდ ღმერთისათვის იცხოვროთ. მარად გახსოვდეთ ის, რაც თქვენ აღგითქვამთ უფლისათვის ღვაწლის დასაბამს, რადგან იგი მოგთხოვთ პასუხს ყოველივესათვის განკითხვის საშინელ დღეს. გშიოდეთ, გწყუროდეთ, სიშიშვლე დაითმინეთ, მღვიძარებდით. ჰგოდებდეთ სინანულისთვის, ტიროდეთ ცოდვათათვის, იკვნეს-იოხრეთ თქვენს გულებში საკუთარი უძლურებისათვის: გამოიცადეთ თავნი თქვენნი - ხართ თუ არა ღირსი ღვთაებრივი მადლის მიღებისა, მოიძაგეთ სხეული, უგულებელჰყავით მისი მოთხოვნები, რათა სულნი იხსნათ.
ასეთივე შეგონება, უფრო ვრცელი, შესახებ იმისა, თუ რა უნდა მოიმოქმედოს ბერ-მონაზონმა იმისთვის, რომ სათნო-ეყოს ღმერთს, მოჰყავს წმიდა კასიანეს. ძველთაგანვე ცნობილიაო წმიდა ანტონის ეს შეგონება: ის მონაზონი, რომელიც უმაღლეს სრულყოფილებას მიესწრაფვის სულიერ ცხოვრებაში, არ უნდა შემოიფარგლოს მიბაძვით მხოლოდ ერთი მამის, თუნდაც სულიერ ღვაწლში დიდად წარმატებულისა. რადგან ადამიანთაგან არც ერთში არ შეიძლება ყველა სათნოება სრულად იყოს წარმოდგენილი. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ერთი ასეთ წარმატებულ მოსაგრეთაგან, ვთქვათ, მცნობელობით არის დაჯილდოებული, სხვა ჯანსაღი განსჯითაა გამორჩეული, მესამე შეურყეველი მოთმინებითაა მტკიცე, მეოთხე - ჭეშმარიტი სიმდაბლითა და მორჩილებით, მეხუთე - თავშეკავებითაა ცნობილი, მექვსე - სიწრფოებით გულისა, მეშვიდე დიდსულოვნებით აღმატება თავის თანამოძმეებს, მერვე - მოწყალბის ნიჭით, მეცხრეს კი მდუმარების ღვაწლში თუ შრომისმოყვარეობაში მიუღწევია სრულყოფილებისათვის და სხვა. ამიტომაც, თუკი ბერ-მონაზონს სურს დაუღალავ ფუტკარს მიემსგავსოს და თავისი სულის ფიჭანი მრავალი სათნოებითა და კეთილი საქმეებით აღავსოს, იმისგან უნდა შეითვისოს რომელიმე სათნოება, ვისაც სხვაზე მეტად მოუპოვებია იგი, ამასთან არ უნდა მიაქციოს ყურადღება იმას, თუ რა სათნოება აკლია ამ მამას; გულმოდგინედ უნდა დააკვირდეს, ვინ რომელ სათნოებაშია ყველაზე მეტად წარმატებული, და სწორედ იმ სათნოებაში მიბაძოს მას. თუკი გავისხენებთ ყოველივე ზემოაღნიშნულს, ჩვენს წინაშე ფართო ასპარეზი გადაიშლება სულიერი ღვაწლისათვის. იბადება კითხვა: რა არის ის ძალა, რომელიც მოსაგრეს აღძრავს იტვირთოს ეს ღვაწლი და შეაძლებინებს წარმატებით განასრულოს იგი, იხსნას თავისი სული და სხვა ადამიანებსაც შეეწიოს ამაში? - ეს ძალა არის მოშურნეობა ხსნისათვის, რომელიც თუკი არის მოსაგრეში, ყოველივესათვის განამზადებს მას ღმერთის სახელის განსადიდებლად. თუკი არის ეს ძალა მონაზონში, მაშინ იგი მოქმედია სულიერ ღვაწლში; და თუ არ არის, მაშინ ყველაფერი ერთ ადგილზე იყინება.
ამიტომაც იყო, რომ ერთ ძმას, რომელსაც ამგვარი მოშურნეობა სულის ხსნისათვის აკლდა და რომელიც მამა ანტონისთან მოვიდა თხოვნით, ილოცეო ჩემთვის, წმიდანმა უთხრა: ვერც მე და ვერც ღმერთი ვერ გიშველით ვერაფერს, თუკი თვით შენ არ იზრუნებ საკუთარი სულისათვის და თვით არ ილოცებ ღმერთის წინაშე.
ამავე მიზეზით ურჩევდა იგი ყველას გამუდმებით ფხიზლად ყოფილიყვნენ, დაჰკვირვებოდნენ საკუთარ თავს - ხომ არ შეგვინელდა მოშურნეობა ღმერთისთვისო და, ამასთან, უდიდეს სათნოებად მიეჩნიათ, თუკი ვინმე ძმათაგან, თავისი ცხოვრების ყოველ ჟამს, შეუნელებლად ემსახურებოდა უფალს და უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე მხნედ შეხვდებოდა მზაკვარი გამომცდელის -ეშმაკის საცთურთ.
ამიტომაც მამა ანტონი ყოველთვის შეაგონებდა ძმებს, არ შეესუსტებინათ გულმოდგინება, მოთმინეედ დაემარხათ ყოველთვის ერთი და იგივე სული საღმრთო მოშურნეობისა, იგი ამბობდა: ის მონაზონი, რომელიც ერთ ხანს გულმოდგინედ მოსაგრეობს, შემდეგ კი მოადუნებს რუდუნებას და მცონარედ ჰგიებს, ხოლო მერმე კვლავაც უწინდელი გულმოდგინებით არის, და ასე აგრძელებს - ხან მოქმედია საღმრთო მოშრუნეობით და ხანაც მცონარია, - ასეთი მონაზონი, ჩათვალეთ, რომ არაფერს არ იქმს და ვერასდროს ვერ მიაღწევს სრულყოფილ სულიერ ცხოვრებას იმ მიზეზით, რომ მოკლებულია მდგრადობას მოშურნეობისა და სიმტკიცეს მოთმინებისა.
ამის გამო მამა ანტონი თვლიდა, რომ ღვაწლის შემსუბუქების მაძიებელი მონაზონი ვერ მიმხვდარა თავის ღირსებასა და დანიშნულებას, და უმთავრეს მიზეზად წარუმატებელი მოსაგრეობისა ასახელებდა მოკლებას გულმოდგინებისაგან და განელებას საღმრთო მოშურნეობისა. ამ მიზეზით ვერ ვართ წარმატებულნი სულიერ ღვაწლშიო, ამბობდა იგი, - რომ არ ვუწყით ჭეშმარიტებით ჩვენი ღირსება და არც ის გვესმის, თუ რას მოითხოვს ჩვენგან ის საქმე, რომელსაც შევდგომივართ; და რაკი არ ვუწყით ეს, გვინდა დაუშვრომლად მივაღწიოთ სათნოებას. ამიტომაც არის ხოლმე, რომ თუკი რაიმე განსაცდელი და დაბრკოლება შეგვხვდება ჩენი მოსაგრეობის ადგილას, სხვაგან გადავდივართ, რადგან ამაოდ ვგონებთ ისეთი ადგილის არსებობას ამქვეყნად, სადაც არ იქნება ეშმაკი და არც მისგან მომდინარე საცთური. მაგრამ ვისაც ნამდვილად შეუცვნია, თუ რა არის ბრძოლა ეშმაკთან, იგი, ღმერთის შეწევნით, არ შეასუსტებს ძალისხმევას, ნებას არ მისცემს საკუთარ თავს მოადუნოს გულმოდგინება და ამით მოშურნეობასაც მოაკლდეს ღმრთისათვის. ასეთი მოსაგრე მარად ბრძოლისათვის განმზადებლი მხედარია, მტკიცე საცთურთა წინაშე.
შესანიშნავია ამ საგნის გამო სიტყვა მამა ანტონისა იმ ძმათა მიმართ, რომელთაც ერთი რამ არ სურთ იტვირთონ. მეორისა ვერ შემძლებელ არიან ტვირთვად. მოვიდნენ ოდესმე წმიდა მამასთან ვინმე ძმები და უთხრეს: დაგვმოძღვრე ჩვენ და გვასწავლე, თუ როგორ, რა გზით ვიხსნათ ჩვენი სულებიო. მოძღვარმა ასე მიუგო მათ: კითხულობთ და ისმენთ საღმრთო წერილს? - ჰოდა, ეს საკმარისზე მეტია ამისთვისო. მაგრამ ძმებმა უთხრეს: ჩვენ შენგანაც გვსურს მოვისმინოთ შეგონება, მამაო! მაშინ მამა ანტონიმ მიუგო: წმიდა სახარებაში ნათქვამია: „...რომელმან გცეს შენ ყვრიმალსა შენსა მარჯვენესა, მიუპყარ მას ერთკერძოიცა“ (მათე, 5,39); თუ შეგიძლია ამის გაკეთება? ძმებმა მიუგეს: არა, ჩვენ არ ძალგვიძს ამის აღსრულებაო. მაშინ მოძღვარმა უთხრა: თუ ეს არ შეგიძლიათ, რომ მეორე ყვრიმალი მიუპყრათ თქვენს შეურაცხმყოფელს, მაშინ ის მაინც თუ შეგიძლიათ, რომ ერთ ყვრიმალში ცემული დაითმინოთ და იგივეთი არ უპასუხოთო. ამაზეც, არ შეგვიძლიაო, თქვეს ძმებმა. თუკი ესეც არ ძალგიძთ, მაშინ უკიდურეს შემთხვვაში ის მაინც ჰქენით, რომ ერთ დარტყმაზე მხოლოდ ერთი დარტყმით უპასუხოთო. ამასაც ვერ შევიძლებთო. - იყო პასუხი. მაშინ გაოცებული მოძღვარი თავის მოწაფეს მიუბრუნდა და უთხრა: მოუმზადე ამათ მცირეოდენი ნახარში საკურნებელისა. - ესენი სნეულნი არიანო. თვით ძმებს კი ასე მიმართა: თუკი თქვენ ერთი არ ძალგიძთ, სხვა არ გსურთ, მე რითი უნდა გიშველოთო?! საჭიროა მხურვალედ და განუწყვეტლივ ილოცოთ, რათა სულმა საღმრთო მოშურნეობისა განიღვიძოს თქვენში, ანუ ზნეობრივმა ძალმა მოქმედება იწყოს თქვენს გამცონარებულ სულებშიო. მაგრამ მოშურნეობა ზოგჯერ თავისთავად არის ხოლმე ბრმა, და შესაძლოა მან იმგვარი მიმართულება მიიღოს, რომელიც სრულიად შეუთავსებელი იქნება დაწყებული ცხოვრების მიზანთან. ამიტომაც მოშურნეობა მოსაგრისა განსაზღვრული და შემოზღუდული უნდა იყოს ხელმძღვანელთა მიერ. მაგრამ რა შეიძლება იყოს ხელმძღვანელი და წინამძღვარი საღმრთო მოშურნეობისა? წმიდა ანტონი მიუთითებს ორ ამგვარ ხელმძღვანელს: საკუთარ განსჯას, გულისხმისყოფისაგან მომდინარეს და გამოცდილ ძმათაგან მიღებულ რჩევა-დარიგებას.
ერთხელ წმიდა ანტონისთან იმის გამოსარკვევად შეიკრიბნენ მამები, თუ რომელი სათნოებაა ყველაზე აღმატებული და რომელს შეუძლია ყველაზე საიმედოდ დაიცვას მოსაგრე კაცთა მოდგმის მტრის ყველა მზაკვარებისაგან. თითოეულმა ამ მამათაგან გამოთქვა თავისი შეხედულება, ამასთან ზოგი მარხვას აქებდა და მღვიძარებას, რადგან ეს ორი სათნონება შეაკავებს გულის ზრახვებს, გამოსწვრთნის გონებას და უადვილებს ადამიანს ღმერთთან მიახლოებას. სხვანი სიგლახაკესა და მიწიურ საგანთა უგულებელყოფას იწონებდნენ უფრო მეტად, იმიტომ, რომ ამ სათნოებათა მეშვეობით გონება მოსაგრისა უფრო მშვიდი, წმიდა შეიქნება ხოლმე და თავსუფლდება საერო, ამაო საზრუნავთაგან, რისი ძლითაც მიახლოება ღმერთთან კიდევ უფრო გაადვილებულია. მესამენი კი მოწყალების ნიჭს აძლევდნენ უპირატესობას სხვა სათნოებათა შორის, რადგან თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე ეუბნებაო მოწყალეთ: „მოვედით, კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, და დაიმკვიდრეთ განმზადებული თქვენთვის სასუფეველი დასაბამითგან სოფლისაით, რამეთუ მშიოდა, და მეცით მე ჭამადი; მწყუროდა, და მასვით მე; უცხო ვიყავ, და შემიწყნარეთ მე; შიშველ ვიყავ, და შემმოსეთ მე; სნეულ ვიყავ, და მომხედეთ მე; საპყრობლესა ვიყავ, და მოხვედით ჩემდა“-ო (მათე 25, 34-36). ზოგიერთნი კი ამ მამათაგან სხვა სათნოებებსაც ასახელებდნენ. მამა ანტონიმ კი ასე თქვა: ყველა ის სათნოება, თქვენ რომ მოიხსენიეთ, მეტად მაცხოვნებელია და აუცილებელი იმ ადამიანებისათვის, რომლებიც ღმერთს ეძიებენ და აღნთებულნი არიან ძლიერი მისწრაფებით მასთან მიახლებისა. მაგრამ ჩვენ არაერთგზის გვიხილავს, რომ მრავალს გაუთანგია თავისი სხეული უკიდურესი მარხვით, მღვიძარებით, უდაბნოში დიდი ხნის განმარტოებით, ამასთან ამ მოსაგრეებს შრომაშიც გულმოდგინედ უღვაწიათ, სიღატაკეც ჰყვარებიათ, საერო კეთილდღეობაც მოუძაგებიათ, ისე, რომ ერთი დღის სამყოფ საზრდოსა თუ სხვა რამ სახმარს არ იტოვებდნენ თავისთან და ყველაფერს, რაც კი ებადათ, ღარიბ-ღატაკთ ურიგებდნენ. ჰოდა, გვინახავს, ამგვარი მოსაგრენიც, წარმატებულნი თქვენს მიერ დასახელებულ ყველა სათნოებაში, მაგრამ ბოლოს მაინც ისე ხდებოდა ხოლმე, რომ ისინი, ანუ ბევრნი მათგან, ბოროტისაკენ მიიდრიკებოდნენ და დაეცემოდნენ, რის შედეგადაც მოაკლდებოდნენ ხოლმე ყველა უწინდელ სათნოებას და გაკიცხვა-დაგმობის ღირსნი შეიქნებოდნენ. მიზეზი კი ამისა მხოლოდ ის იყო, რომ ამ მამებს არ ჰქნოდათ შეძენილი განსჯისა და კეთილგონიერების სათონება. სწორედ ეს სათნოება ასწავლის მოსაგრეს ყველაფერ ჯეროვანს და სწორი გზით სვლისათვის განამზადებს ისე, რომ ღმერთისაკენ მავალმა არსად არ გადაუხვიოს ამ გზიდან. თუკი ჩვენ ყოველთვის სამეუფო გზით ვივლით, არსდროს არ ვიქნებით წარტაცებულნი ბოროტ შემასმენელთაგან - ეშემაკთაგან არც მარჯვნივ - უკიდურესი თავშეკავებისაკენ და არც მარცხნივ - მცონარებისაკენ. განსჯა და კეთილგონიერება - თვალნია სულისა, მისი კანდელი, ისევე როგორც თვალებია სხეულის კანდელი (განმანათლებელი); ასე რომ თუკი თვალი განათლებული გვექნება, მაშინ მთელი სხეულიც (ჩვენი საქმეებისა) ნათელი იქნება; ხოლო თუკი ეს თვალი სულისა - განსჯა - ბნელი გვექნება, მაშინ მთელი სხეულიცა ჩვენი წყვდიადით იქნება მოცული, როგორც თვით უფალი გვეუბნება წმიდა სახარებაში (მათე 6, 22-23). განსჯის უნარით ჩვენ განვიხილავთ ჩვენს სურვილებს, სიტყვებსადა საქმეებს, და განვიშორებთ ყველაფერ იმას, რაც ღმერთისაგან განგვაგდებს; განსჯითა და კეთილგონიერებით დავარღვევთ და ვძლევთ მზაკვარი მოწინააღმდეგის ყველა მანქანებას, რადგან შეგვიძლია მართლიად განვარჩიოთ - რა არის კარგი და რა - ცუდი ჩვენი სულების ხსნისათვის, რა არის სასარგებლო და რა საზიანო ჩვენი ღვაწლის წარმატებული დასრულებისათვის.
ამავე საგანს ეხება აგრეთვე შემდეგი გამონათქვაიც წმიდა მამისა; როცა რკინის რამ ნაჭერს აიღებს ხოლმე მჭედელი, მას წინდაწინ წარმოუდგენია გონებით ის საგანი, რომლის გამოჭედვასაც აპირებს - ცელი იქნება ეს, მახვილი თუ ცული. ასევე ჩვენც ამ სახედვე წინდაწინ უნდა განვსაჯოთ ხოლმე ჩვენი კეთილგონიერებით, თუ რომელ სათნოებას სჯობს რომ შევუდგეთ, რათა ამაო არ გამოდგეს ჩვენი განზრახვა და შრომა. რა თქმა უნდა, უმჯობესი იქნებოდა, თუკი ყოველ საქმეში და განსაცდელში მხოლოდ საკუთარი განსჯით გვეხელმძღვანელა; მაგრმ საქმეც იმაშია, რომ საკუთარი განსჯა ადამიანისათავის ყოველთვის საკმარისი შემწე ვერ არის ხოლმე, და ყველა ადამიანს თანაბრად როდი აქვს იგი მომადლებული. ამიტომაც, რაკი არასდროს ბოლომდე არ უნდა მივენდოთ საკუთარ თავსა და საკუთარ განსჯას, უფრო სარწმუნო და უხიფათო ხელმძღვანელი ჩვენთვის არის რჩევა გამოცდილ მამათა.
ამისთვის წმიდა ანტონი შემდეგს ამბობს; ვიციო მე მრავალი მონაზონი, რომლებიც ხანგრძლივ შრომათა შემდგომ დაცემულან და უგნურებით ვნებულან, იმიტომ, რომ მხოლოდ საკუთარ ძალასა და საქმეებს იყვნენ მინდობილი და უგულებელჰყოფდნენ სხვათა გამოცდილებას; მათ დავიწყებული ჰქონდათ, აგრეთვე, მცნება იმისა, ვინც გვიბრძანებს წმიდა მოსეს პირით; „...თესლითი თესლამდე ჰკითხე მამასა შენსა, და გითხრას შენ, და მოხუცებულთა შენთა გაუწყონ შენ“ (მეორე სჯული, 32,7).
და კიდევ ამას იტყოდა მამა ანტონი: წმიდა წერილში ნათქვამია: „რომელთა არა აქვნდეს განკარგვა (ანუ ხელმძღვანელობა, წინამძღვრობა), იგინი დაცვივეს ვითარცა ფურცელი, ხოლო ცხოვრებაი არა იპოოს მრავალთა განმზრახთა თანა“ (იგავნი, 11, 14); ამ სიტყვებით საღმრთო წერილი გვამცნებს არაფერი არ მოვიმოქმედოთ ხოლმე რჩევის კითხვის გარეშე. სულიერი წყურვილიც არასდროს არ უნდა მოვიკლათ რჩევის უკითხავად, და თუ ასე მოვიქცევით, სული ჩვენი ყოველთვის მხნედ იქნება, ისუ ზირაქიც ხომ ამასვე გვეუბნება - განსჯისა და სხვათაგან რჩევის უკითხავად ნურაფერს ნუ იქმო (32,21). ცოტაოდენი ღვინოც კი რჩევის კითხვის შემდგომ დალიე. ის ადამიანი, ვინც რჩევის უკითხავად აკეთებს თავის საქმეებს, უგალავნო ქალაქსა ჰგავს, რომელშიც ყველა დაუკითხავად შედის და გამოდის, და რაც კი მოესურვება, იტაცებს.
სხვათათვის რჩევის კითხვას მამა ანტონი იმზომამდე მხსნელ საქმედ მიიჩნევდა, რომ თვითონაც კი, ყოველთა მოძღვარი, ზოგჯერ რჩევას ჰკითხავდა ხოლმე თავის მოწაფებს. ერთ ასეთ შემთხვევას გადმოგვცემენ ამასთან დაკავშირებით: ერთხელ, როცა წმიდანმა იმპერატორ კონსტანტინესაგან მიიღო წერილობითი მოწვევა, კონსტანტინეპოლში ჩამოდიო, მან თავის მოწაფეს ყოვლად უბრალო პავლეს მიმართა კითხვით: ჯერ-არს ჩემდა წასვლა, თუ არაო. მოწაფემ ასე უთხრა: თუ წახვალ ანტონი იქნბი, და თუ არა - აბბა ანტონიო, - ანუ ამ სიტყვებით იგი არ იწონებდა მოძღვრის გამგზავრებგას კონსტანტინეპოლში. მაშინ წმიდა ანტონიმ დაუჯერა მოწაფის რჩევას და დამშვიდებული დარჩა თავის სენაკში.
ამგვარადვე მოქცევას, ანუ სხვისთვის რჩევის კითხვას ურჩევდა იგი ყველას, და ასე მოძღვრავდა: მონაზონმა, თუკი ეს შესაძლებელია, რჩევა უნდა ჰკითხოს ხოლმე საძმოში ვინმეს, უფრო თავის სულიერ მოძღვარს ყოველი ნაბიჯის გამო, რომელსაც თუნდაც საკუთარ საკანში დგამს, და ყოველი წვეთი წყლის გამო, რომლის დალევასაც აპირებს (ანუ ყველა დიდი და კნინი, მნიშვნელოვანი თუ უმნიშვნელო საქმის გამო, რომელნიც მის ღვაწლთანაა დაკავშირებული). ვიცი მე ისეთი მონაზვნებიც, რომელნიც მხოლოდ იმიტომ დაეცნენ, რომ სრულიად მარტონი იყვნენ განსაცდელთა წინასე. არავის ეკითხებოდნენ რჩევას და მხოლოდ საკუთარი განსჯითა და გამოცდილებით ფიქრობდნენ სათნო-ყოფოდნენ ღმერთს.
ამრიგად, მამა ანტონი არ იწონებდა მხოლოდ საკუთარ განსჯასა და გამოცდილებაზე დაყრდონბას. ჰოდა, იმიტომაც ხომ არ შეხვდა იგი მოწონებით აბბა იოსებს, რომელმაც ძმათა ერთ შეკითხვაზე წმიდა წერილის გაუგებარი ადგილის გამო ასე უპასუხა - „არა ვუწყი“-ო, რომ ამ პასუხით ხსენებულმა მამამ, გარდა თავისი სიმდაბლისა, უნდობლობაც გამოხატა საკუთარი განსჯისა და გამოცდილებისადმი? ეს ამბავი ასე იყო: ერთხელ მამა ანტონისთან მოძღვარნი მოვიდნენ, და მათ შორის იყო იოსებიც. წმიდანს, სურდა რა მათი გამოცდა-შემოწმება, ერთი ადგილი შეუთვაზებია მათთვის განსამარტავად საღმრთო წერილიდან, და თითოეულს ეკითხებოდა, უმრწემესით დაწყებული, თუ რას ნიშნავდა ეს ადგილი. ყოველმა მამამ გამოთქვა თავისი შეხედულება და შეძლებისდაკვალობაზე განმარტა ხსენებული ადგილი. მაგრამ მოძღვაარი თითოეულს ასე მიუგებდა: ვერ შეგიცვნია და ვერც გულისხმაგიყვიაო. ბოლოს კი წმიდა მამა ანტონის იოსებისთვისაც უკითხავს - შენ რაღას იტყვი ამ გამონათქვამის გამოო. არა ვუწყიო, მიუგო იოსებმა. მაშინ მოძღვარს უთქვამს: აბბა იოსები სხვებზე გონიერად მოიქცა, რაკი თქვა - არა ვუწყიო; იგი სწორ გზას ადგიაო.
თუმცა, სხვათა რჩევაზე დანდობასაც მამა ანტონი განუსაზღვრელად როდი ასწავლიდა. ჯერ-არს წინდაწინ დავრწმუნდეთ იმ მოძღვრის კეთილგონიერებასა და გამოცდილებაში, ვისაც რჩევის საკითხავად უნდა მივმართოთო; მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა მივენდოთ სხვათა რჩევას და განუხრელად მივიღოთ სხვათა შეგონება, თუკი ნამდვილად დარწმუნებული ვიქნებით მათს შესატყვისობაში ღმერთის ნებასთან და საღმრთო წერილთან. მამა ანტონი ამბობდა, რომ ნიშან-თვისება, რომლითაც ჩვენ დავასკვნით რჩევის სიავ-კარგეს, არის ღმერთის სიტყვასთან მისი შესაბამისობა. თუკი ვინმე ისეთს რასმე მიგითითებს ან გიბრძანებს, რაც ეთანხმება უფლის მცნებებსა და დადგინებებს, მორჩილად მიიღე და აღასრულე იგი, რათა შენით დამტკიცდეს სიტყვა წმიდა მოციქულისა, რომელიც გვიბრძანებს; “...თქვენ აზნაურებასა ჩინებულ ხართ, ძმანო; გარნა ხოლო აზნაურებაი ეგე ნუ მიზეზად ხორცთა, არამედ სიყვარულისა მისთვის პმონებდით ურთიერთას“ (გალატ. 5, 13) და კიდევ: „დაემორჩილენით ურთიერთას შიშითა ქრისტესითა“-ო (ეფ. 5, 21) მაგრამ თუკი ვინმე ისეთს რასმე გირჩევს თუ გიბრძანებს, რაც საწინააღმდეგო იქნება ღმერთის მცნებებისა, მაშინ ასე უთხარი ასეთი რჩევის მომცემს: „...უკუეთუ სამართალ არს წინაშე ღმრთისა თქვენი სმენაი უფროის ანუ ღმრთისაი, საჯეთ!“ (საქმე მოციქულთა 4,19). ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს აგრეთვე ის, რასაც თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე გვიბრძანებს: „...მწყემსი ცხოვართაი... თვისთა ცხოვართა უწესნ სახელით და განიყვანნის იგინი, და ოდეს თვისნი იგი განიყვანნის, წინაშე მათსა ვიდოდის, და შეუდგენ მას ცხოვარნი იგი, რამეთუ იციან ხმაი მისი“ (იოანე 10, 2-5). ამ სახედვე ნეტარი პავლე მოციქულიც შეგვაგონებს, რომ „...დაღათუ ჩვენ, გინა თუ ანგელოზი ზეცით გახარებდეს თქვენ გარეშე მისსა, რომელი- იგი გახარეთ თქვენ, შეჩვენებულ იყავნ! (გალატ.1,8). Mამგვარი სიფრთხილე რჩევის კითხვაში, ალბათ, იმითაც იყო განპირობებული, რომ იმ დროს არიოზის მწვალებლობა მძვინვარებდა; მისი მიმდევრები კეთილმსახურებისა და ღვთისმოშიშების ნიღბით იზიდავდნენ მონაზვნებს და თავიანთი ცრუ-სწავლების შხამს ასმევდნენ. მააგრამ, შესაძლოა, მხოლოდ ესეც არ იყო უმთავრესი მიზეზი, რადგან ხშირად ნაკლებ გამოცდილი მამებიც თავს იდებდნენ ხოლმე მოძღვრის ტვირთს და არამართლად შეაგონებდნენ მოწაფეებს. ამგვარი შემთხვევისათვის მამა ანტონი ასე ამბობდა ხოლმე: ძველნი მამანი უდაბნოში განმარტოვდებოდნენ ხოლმე და ხანგრძლივი, მძიმე ღვაწლის შემდგომ განკურნავდნენ თავიანთ სულებს, რის შემდეგაც იმასაც გულისხმაყოფდნენ, თუ სხვებიც როგორ განეკურნათ; უდაბნოდან დაბრუნებულნი ისინი სხვათა მხსნელ მკურნალებად იქცეოდნენ. ჩვენ კი სხვაგვარდ ვიქცევით, რადგან თუმცა კი უდაბნოშიც გავდივართ და სულიერ ღვაწლთაც შევუდგებით ხოლმე, მაგრამ სხვებზე ზრუნვას მანამდე ვიდებთ თავს, სანამ საკუთარ სულებს განვკურნავდეთ; ამის გამო უწინდელი უძლურება გვიბრუნდება, და ჩვენი სნეულება პირვანდელზე უფრო მძაფრი, და ზოგჯერ განკურნავიც შეიქნება ხოლმე. სწორედ ამისთვის გვეუბნება წმიდა სახარება: „მკურნალო, განიკურნე თავი შენი“-ო (ლუკა,4, 23), და ეს სიტყვები ყველას ეხება, ვინც მოძღვრის მძიმე უღელს იტვირთავსო, ამბობდა მამა ანტონი. ადამიანში არაფერი არ არის ერთ ადგილზე გაჩერებული - ხან მძაფრდება და ხანაც სუსტდება მისი ვნებანი თუ მისწრაფებანი. ასევეა მოშურნეობაც ღმრთისათვის - იგი ხან მგზნებარეა, ხანაც მინავლდება ხოლმე. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში აუცილებელია მისი კვლავ აღგზნება, რათა სულ არ ჩაქრეს. მაგრამ რითი აღგვაგზონთ ჩვენს სულში საღმრთო მოშურნეობა? როგორ გვმართებს ამის ქმნა? უპირველელად ყოვლისა, სიკვდილის გახსენებით, ანუ იმით, რომ მარად თვალწინ გვედგას ჩვენი აღსასრული. არაერთგზის გაუმეორებია მამა ანტონისაც, ღრმად ჩაიბეჭდეთო გონებაში სიკვდილის მოლოდინი და იმგვარად იცხოვრეთ, თითქოს აი, ეს დღევანდელი დღე უკანასკნელი ყოფილიყოს თქვენთვის ამქვეყნად, და ყოველ ჟამს სიკვდილს მოელოდეთო.
მეორეს მხრივ, იმითაც უნდა აღვიგზნოთ სულში მოშურნეობა ღმრთისათვის, რომ გონებით მოვიხილოთ ხოლმე ყოველივე ის, რაც სიკვდილის შემდეგ გველოდება. ამ მიზნით, რათა ღრმად აღებეჭდათავის მოწაფეთა სულებში ეს აზრი, წმიდა ანტონი თავის გამოცდილებას მოუთხრობდახოლმე მათ, იმას, რაც თვით უფალმა გამოუცხადა მას ერთხელ (ამის შესახებ წმიდა ათანასე მოგვითხრობს). ერთხელ დილით, საზრდოს მიღების წინ მამა ანტონი ლოცვად იდგა, ჩვეულებისამებრ. ანაზდად მან იგრძნო, რომ მაღლად არის აღტაცებული და თითქოსდა შორიდან ხედავსო საკუთარ თავს; რაღაც ძალა მას სასწაულებრივად მიაქანებს ზევით, ჰაეროვან სივრცეში კი რაღაც ბნელი და საშინელი სახეები არიან, რომელნიც ცდილობენ გზა გადაუღობონ და ხელი შეუშალონ ზეაღსვლაში. მაგრამ ანტონის წინამძღოლნი ჰყავს, რომელნიც იცავენ მას და იგერიებენ თავდამსხმელებს. ისინი კი კვლავ და კვლავ მოუხდებიან, ამასთან ისე დაჯერებით, თითქოსდა ამის სრული უფლება აქვთო, თან კი ანგარიშს მოითხოვენ მისი ცხოვრებისას, რათა გამოარკვიონ, ჩვენი მოვალე ხომ არა არის და ჩვენს ხელმწიფებას ხომ არ უნდა დაემორჩილოსო. მათი მოთხოვნისათვის ანტონის წინამძღვრებს უნდა დაეთმოთ და ანგარიში ჩაებარებინათ მოწინააღმდეგეთათვის. მაგრამ როცა მათ მოისურვეს ანტონის შობიდან დაეწყოთ მისი ცხოვრების განხილვა, წინამძღოლნი ეწინააღმდეგებოდნენ და ასე მიუგებდნენ: რაც შობიდან მოყოლებული შეუცოდია, ყოველივე წაუშლია და შეუნდვია მისთვის უფალს იმ წუთიდან, როცა ანტონიმ ღმერთს მიუძღვნა თავი და მონაზვნის აღთქმა დადოო; მხოლოდ ის აღრაცხეთ, რაც მას ამის შემდეგ მოუმოქმედიაო, უკვე ბერ-მონაზონს, სულიერ ღვაწლში შემდგარს. მაგრამ ამ დროიდან ბრალმდებლებს უკვე აღარაფრის მოძიება არ შეეძლოთ მის ცხოვრებაში ისეთისა, რაც საშუალებას მისცემდა მათ ემხილათ ანტონი და პასუხი მოეთხოვათ. ამრიგად, ისინი უღონონი აღმოჩნდნენ და გაწბილებულებმა დაიხიეს უკან, რის შემდეგაც გზა ზეაღსვლისათვის ხსნილი იყო, და აღარაფერს შეეძლო მისი დაბრკოლება... მაგრამ ამ წამიდან წმიდა ანტონიმ შეიგრძნო, რომ იგი კვლავ საკუთარ თავს (სხეულს) უბრუნდება, და მალე უწინდელ, ჩვეულ მდგომარეობას დაუბრუნდა. ყოველივე ეს იმდენად საშინელი და შთამბეჭდავი იყო, რომ ანტონის არც იმ დღეს და არც მომდევნო რამდენიმე დღეს არ გახსენებია საზრდოს მიღება, და საკანში განმარტოებული ოხვრა-კვნესასა და ლოცვა-ვედრებას იყო მიცემული. სული მისი შეძრწუნებული იყო იმით, რომ ადამიანის სულს, ამქვეყნიდან განსვლისა და ზეცად აღსვლის ჟამს რა მრავალრიცხოვანი და სასტიკი მოწინააღმდეგენი ჰყავს, რომელნიც სულ უმცირესსაც კი მისი ამქვეყნიური ცხოვრებიდან ხედავენ და იმახსოვრებენ, რათა ბოლოს პასუხი მოსთხოვონ და დაატყვევონ. ამ ფიქრებში მყოფ წმიდა მამას გაახსენდა სიტყვები პავლე მოციქულისა ჰაერთა მეუფის, ეშმაკის გამო: „მთავრისა მისებრ ხელმწიფებისა ჰაერისა, სულისა, რომელი-იგი აწ იქმს ნაშობთა მათ შორის ურჩებისათა“-ო (ეფეს. 2,2) და ამას იმისთვის ამბობს მოციქულთა თავი, რომ მტერს კაცთა მოდგმისა, ეშმაკს, ხელმწიფება აქვს ჰაეროვან სივრცეში მავალთა ზედა - მას შეუძლია წინ აღუდგეს ზეაღმავალს, შეებრძოლოს, პასუხი მოსთხოვოს შეცოდებათათვის და ამით გზა გადაუღობოს და ხელი შეუშალოს ადამიანის სულს ზეაღსვლაში. ამის გამოა, რომ იმავე ეპისტოლეში (6,13) წმიდა მოციქული ასე დაბეჯითებით გვირჩევს: “...არა არს ბრძოლაი ჩვენი სისხლთა მიმართ და ხორცთა, არამედ მთავრობათა მიმართ და ხელმწიფებათა, სოფლის მპყრობელთა მიმართ ბნელისა მის ამის საწუთროისათა, სულთა მიმართ უკეთურებისათა, რომელნი არიან ცასა ქვეშე. ამისთვის აღიღეთ ყოვლად-საჭურველი იგი ღმრთისაი, რაითა შეუძლოთ წინა-დადგომად დღესა მას ბოროტსა და ყოველსავე იქმოდეთ, რათა სდგეთ“ (ეფესს. 6,12-13), და რათა მტერი კაცთა მოდგმისა სირცხვილეულ იქნეს; „ყოვლისათვისვე თავსა შენსა სახედ მისცემდი კეთილთა საქმეთა, მოძღურებასა მას შინა უხრწნელებაი, ღირსებაი, განურყვნელობაი, სიტყვაი ცოცხალი, უგმობელი შეიმოსე, რაითა წინააღმდგომსა მას ჰრცხვენოდის და რაითა არა აქუნდეს ჩვენდა მომართ სიტყვად ბოროტისა“ (ტიტ.2,7-8).
აი, ამგვარია წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის მიერ მოთხრობილი გადმოცემა, და თუმცა სხვა წყაროებიდან ცნობილი არ არის ეს ამბავი, რა თქმა უნდა, ჩვენ ეჭვი არ უნდა გვეპაარებოდეს მის ჭეშმარიტებაში, წმიდა ანტონის, შესაძლოა, სხვა არავისთვის არ მოუყოლია ამ ჩვენების შესახებ. აი, მეორე გადმოცემა კი, რომელიც მსგავს ჩვენებას შეეხება მამა ანტონის ცხოვრებიდან და მსგავსსავე საგანს განგვიცხადებს, წმიდანს სხვებისთვისაც მოუყოლია. იმავე წმიდა ათანასესთან შემდეგი ამბავია მოთხრობილი: ერთხელ მამა ანტონი მასთან მოსულ ბერებს ესაუბრებოდა სულის მდგომარეობისათვის სიკვდილის შემდგომ. იმავე ღამეს წმიდა ანტონის რაღაც ხმა შემოესმა მაღლიდან, რომელიც ეუბნებოდა: აღდექ, გამოდი და იხილე! ანტონი გამოდის თავისი საკნიდან, რადგანაც კარგად უწყის, თუ ვინ უხმობს, მაღლად აღაპყრობს თვალებს და ხედავს საოცარ გოლიათს, უსახურსა და საშინელს, თავით რომ ღრუბლებს ეხება, ფერხნი კი მიწაზე უდგია; მიწიდან ზემოთ, ცისკენ მიიწევენ რაღაც ფრთოსნები, რომელთაც ეს გოლიათი გზას უღობავდა და ცდილობდაკვლავ მიწაზე ჩამოეყაარა თავისი გაწვდილი ხელებით - ნაწილს ამ ფრთოსნებისა იგი მართლაც უკანვე ჰყრიდა, სხვანი კი, რაკი მას გასცდებოდნენ, უკვე დაუბრკოლებლად აგრძელებდნენ ზეაღსვლას. ამ უკანასკნელთა გამო გოლიათი რისხვისა და სიმწრისაგან კბილებს აღრჭენდა, პირველთა გამო კი, მიწაზე ჩამოყრილთათვის, დიდად განიხარებდა. ამ დროს მამა ანტონის კვლავ მოესმა ხმა, უხილავი არსების მიერ გამოცემული, რომელიც ეუბნებოდა: ანტონი! გულისხმაყავ ყოველი, რაც იხილე! მაშინ წმიდა მამას განეხვნა გონების თვალნი და მან გულისხმა-ჰყო, რომ ეს ფრთოსნები - ადამიანთა სულებია, რომლებიც ამაქვეყნისაგან განსვლის შემდგომ ზეცად მიისწრაფვიან, ღმერთისაკენ, ხოლო ეს საშინელი და უსახური გოლიათი კაცთა მოდგმის დაუძინებელი მტერია, ბოროტი სულია, რომელიც გზას უღობავს მცონართ, გულმოდგინებას მოკლებულთ, რომელნიც ამქვეყნიური ცხოვრების განმავლობაში მის მზაკვრულ შეგონებებს ემორჩილებოდნენ: ამგვართა ხვედრი ჯოჯოხეთის წყვდიადში შთავაარდნაა. მაგრამ გოლიათს არ ძალუძს იმ სულთა ზეაღსვლა დააბრკოლოს, რომელნიც მოშურნენი იყვნენ ღმრთისათვის, გულმოდგინედ იღვწოდნენ სათნოებათა მოსაპოვებლად და მის მზაკვრულ შეგონებებსაც ამქვეყნიური ცხოვრების განმავლობაში არ შეიწყნარებდნენ და სათანადოდაც ეწინააღმდეგებოდნენ. ასეთი სულებსათვის ხსნილი იყო ზეცად აღმავალი გზა, რადგან გოლიათი უძლური იყო მათს მიერ მოპოვებულ სათნოებათა წინაშე. აი, ასეთი ჩვენება იხილა მამა ანტონიმ, რითაც უფალმა დაანახა მას მომავალი ხვედრი ყოველი ადამიანისა, და ამის შემდეგ წმიდა მამამ კიდევ უფრო გაამძაფრა ძალისხმევა მისთვის, რომ წარმატებით ესაგრა სათნოებათათვის და წინააღმდეგობა გაეწია მტრის მზაკვარებისათვის. ამავე მიზნით, ანუ იმისთვის, რომ სხვა მამებშიც უფრო მეტი მოშურნეობა აღენთო ღმრთისათვის, იგი სხვებსაც მოუთხრობდა ხოლმე ამ ჩვენების შესახებ. მაგალითად, აბბა კრონიუსი გადმოგვცემს, რომ ერთხელ მამა ანტონიმ ამ ჩვენების შესახებ ბერმონაზონთა მრავალრიცხოვან საკრებულოს მოუთხრო, ამასთან კრონიუსი შეავსებს ზემომოთხრობილ გადმოცემას და აღნიშნავს, რომ მანამდე, სანამ ამ ჩვენების ხილვის ღირსი შეიქნებოდა, მოძღვარი მთელი წლის განმავლობაში ევედრებოდა უფალს განეცხადებინა მისთვის ის, რაც მართალ და ცოდვილ სულებს ადამიანთა მოელით სიკვდილის შემდგომ. გარდა ამისა, კრონიუსი უმატებს, რომ ამ გოლიათის ფერხთ ვეება, ზღვის მსგავსი ტბა იყო გადაშლილი, რომელშიც ჩაცვივდებოდნენ კიდეც მისი ხელით ჩამოყრილი ფრთოსნები - ცოდვილი სულები. და კიდევ: ლათინურ კრებულში მამათა ცხოვრებისა, სადაც აგრეთვე არის მოთხრობილი წმიდა ანტონის ამ ჩვენების შესახებ, ნათქვამია, რომ ფრთოსნებს მხოლოდ მაშინ მოხვდებოდათ ხოლმე გოლიათის ხელები და ისინიც ტბაში ცვივოდნენ, როცა თვითვე შეჩერდებოდნენ სივრცეში გილიათის ხელების ქვემოთ და რაღაც მიზეზით აღარ შეეძლოთ ზეაღსვლის გაგრძელება; ხოლო იმ ფრთოსანთა გამო,რომელნიც არ ჩერდებოდნენ სივრცეში და განაგრძობდნენ ზეაღსვლას, გოლიათი მხოლოდ კბილებს ღრჭენდა, რადგან ხედავდა როგორი სიხარულით ეგებებოდნენ მათ ღმრთის ანგელოზები.
რა მძაფრი შიშით უნდა აღვსილიყვნენ ის ადამიანები, რომლებიც თვით ანტონისაგან ისმენდნენ ყოველივე ამას და. ალბათ, როგორ აღენთებოდნენ კვლავაც საღმრთო მოშურნეობით! მაგრამ აი, სიხარულით აღსავსე ჩვენებაც, რომელიც წმიდა ანტონის მოევლინა და რომელიც იმით განაცხოველებს მოსაგრეთა მოშურნეობას ღერთისათვის, რომ ნათლად დაანახვებსსულისლ ნეტარ მდგომარეობას სიკვდილილს შემდგომ ადამიანისა, დაამით ჭეშმარიტ სასოებას გაუნღვიძებს მათ. ეს ჩვენება წმიდა ამმონს შეეხება, რომელიც წმიდა ანტონის მოწაფეც იყო და მეგობარიც, წმიდა ათანასე ალექსანდრიელი შემდეგს გადმოგვცემს ამასთან დაკავშირებით: ერთხელ გორაკის თხემზე მყოფმა მამა ანტონიმ ცად აღიხილა თვალნი და დაინახა, რომ ვიღაც ცად ამაღლდება და ცეცხლოვან ზოლს სტოვებს ჰაეროვან სივრცეში, ხოლო ზეციდან მისკენ გახარებულ ანგელოზთა გუნდი მიშურება, რათა კეთილად შეიწყნააროს და მეგზურად გაუხდეს. ანტონიმ ლოცვა-ვედრებით მიმართა უფალს, რათა მას გაემხილა მისთვის ამ სახილველის მნიშვნელობა. და მაინ ხმა მოესმა ზეგარდმო: ეს არის სული ამმონისა, ნიტრიელი მონზვნისა! ამ მოსაგრემ, ღირსმა ამმონმა ღრმა მოხუცებულობამდე მკაცრი მოსაგრეობით დაჰყო ამქვეყნად, და ხშირად მოდიოდა ხოლმე მამა ანტონისთან, რომლის მეგობარი და თანამოსაუბრე უფრო იყო, ვიდრე მოწაფე; და თვით ანტონიც არაერთგზის სწვევია მას. ამასთან ცნობილია, რომ მანძილი ნიტრიის უდაბნოდან, სადაც ამმონი მოსაგრეობდა, ანტონის სამყოფელ მთამდე 13 დღის სავალია (ანუ დაახლოებით 650 ვერსი). იმ ჩვენების დროს, გორაკის თხემზე, წმიდა ანტონისთან ერთად სხვა ძმებიც იყვნენ, და როცა მოძღვრის განკვირვება იხილეს, ჰკითხეს ამის იზეზი. ანტონიმ უთხრა მათ - ვიხილე მამა ამმონი და მესმა კიდეც მის შესახებო. როცა 30 დღის შემდეგ ნიტრიის უდაბნოდან ძმები მოვიდნენ, ამათ ჰკითხეს მოსულებს ამმონისათვის და შეიტყვეს, რომ იგი მართლაც იმ დღეს და იმ ჟამს აღსრულებულა, რა დღესდა რა ღჟმსაც წმიდა ანტონიმ იხილა ჩვენებით მისი ცად აღმავალი სული, რომელსაც სიხარულით მიეგებებოდნენ უფლის ანგელოზები.
არანაკლები ძალით განდევნის მოსაგრისაგან და მოშურნეობას აღანთებს მასში შემდეგი ჩვენებაც, რომლის შესახებაც თვით წმიდა ანტონი მოგვითხრობს: ერთხელ იმას ვევედრებოდი უფალს, განეცხადებინა ჩემთვის, თუ რა საფარველით იცავს იგი მონაზონს და დაიფარავს მზაკვარი მტრებისაგან, და აი, ვიხილე ვინმე მონაზონი, გარემოცული ცეცხლოვანი ლამპრებით, და სიმრავლე ანგელოზებისა თვალისჩინივით უფრთხილდებოდა მას და დაიცავდა თავიანთ მახვილებით. მაშინ მე გაოცების ძახილი ამომხდა და ვითქვი: აი, რა ძალა მოემადლება და იფარავს მონაზონს! მაგრამ მიუხედავად ამისა იგი მაინც ძლეულ იქმნება ხოლმე ეშმაკისაგან და ეცემა! და ანაზდად მესმა ზეგარდმო ხმა ყოვლადმოწყალე ღმერთისა, რომელმაც მითხრა: არავის დამხობა აღარ ძალუძს ეშმაკს მას შემდეგ, რაც მე ადამიანური ბუნება მივიღე და ვძლიე მის ხელმწიფებას! იგი უძლურია ჭეშმარიტი მორწმუნის წინაშე! მაგრამ ადამიანი თავისით, საკუთარი ნებით ეცემა, როცა მცონარებას ეძლევა, გულმოდგინებას მოაკლდება და თავის სურვილებს აამებს... მაშინ მე ვკითხე უფალს : ყველა მონაზონს თუ მოემადლება-მეთქი იმგვარი საფარველი, რომლის ნახვის ღირსიც მე შევიქენი? და მიჩვენა მე უფალმა ურიცხვი სიმრავლე მონაზონებისა, გარემოცულნი ამგვარი ღვთაებრივი საფარველით. მაშინ მე ღაღადისი აღმომხდა: ნეტარ არს მოდგმა ადამის ძეთა! და უფრორე ნეტარ არს მხედრობა მონაზონებისა, რამეთუ უვით მათ უფალი, ეგზომ მოწყალე, სახიერი და კაცთმოყვაარე! ჰოდა, მაშ, მოშურნენი ვიყოთ ჩვენი ხსნისათვის და ღმრთის სათონ-ყოფისათვის! შორს განვაგდოთ ჩვენგან ყოველგვარი მცონარება და გულმოდგინედ ვატაროთ ჩვენი ტვირთი მონაზონებისა, რათა ღირსნი შევიქნეთ ცათა სასუფეველის დამკვიდრებისა მადლითა და წყალობითა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი!
სხვა დროს მამა ანტონი იმის შესახებაც ესაუბრა თავის მოწაფეებს, თუ როგორ სუსტდება სამონაზვნო ღვაწლი და როგორ დაბნელდება მისი დიდება საღმრთო მოშურნეობის განელებით. მაშინ მოწაფებმა უთხრეს მოძღვარს: მამაო, მრავალნი გვიხილავს ჩვენ უდაბნოში განმხოლოებული მონაზვნები, და უფრო მეტისთვის გვსმენია, რომ დიდ სათნოებათათვის მიუღწევით, მრავალი ღირსებით არიან შემკულნი და დიდი მგზნებარებით მოშურეობენ ღმრთისათვის თავიანთ წმიდა განდეგილ ცხოვრებაში. ჰოდა, მაშ, გვითხარი, მამაო, დიდხანს იქნება მათში ეს მგზნებარება მოშურნეობისა და ეს საღმრთო სიყვარული განმხოლოებული ცხოვრებისა, სიგლახაკისა, თავშეკავებისა და მრავალი სხვა სათნოებისა, რომელთაც ამჟამად ასეთის გულმოდგინებით შესდგომია ესოდენი სიმრავლე ბერ-მონაზონთა? ღვღღვთის კაცს, მამა ანტონის მაშინ ოხვრა-კვნესა აღმოხდა და ცრემლებით მიუგო თავის მოწფეებს: მოვა დრო, ჩემო შვილებო, როცა მონაზვნები ყველგან მიატოვებენ უდაბნოებს და განმარტოების ადგილებს, და მათს სანაცვლოდ მდიდარ ქალაქებს მიაშურებენ საცხოვრებლად; ამ უდაბურ მღვიმეთა და ვიწრო საკანთა ნაცვლად ისინი ზვიად შენობებს აღმართავენ, იმგვართ, რომელნიც სამეფო სრა-სასახლეებს არ დაუდებენ ტოლს დიდებულებითა და შემკულობით; სიგლახაკის ღვაწლის სანაცვლოდ იმ განსაცდელით აღსავსე დროში გაიზრდება სიყვარული სიმდიდრისა და ფუფუნებისა, ჭშეშმარიტ და ღვთისსათნომყოფელ სიმდაბლეს - ამპარტავნება სულისა შესცვლის, მრავალნი მონაზონთაგან ცუდად განიდიდებან თავს და თავს მოიწონებენ თავიანთი ცოდნით, მაგრამ ეს მათი ცოდნა შიშველი იქნება, განძარცვული ქველის საქმეთაგან, უამისოდ კი ყოველგვარი ცოდნა უხმაროა, ჭეშმარიტი სიყვარული განგრილდება მაშინ, თავშეკავებისა და კეთილკრძალულების ნაცვლად მუცელღმერთობა განმრავლდება, ნაყოოვანების ცოდვა შეიპყრობს მრავალ მონაზონს და მრავალნიც მათგან ფუფუნებაზე და გამორჩეულ საზრდოზე იზრუნებენ მხოლოდ, ისე, რომ სულაც არ ჩამოუვაარდებიან ჭამა-სმაში საერო ადამიანებს; ასე, რომ იმ საშინელ დროში მონაზონი საერო კაცისაგან მხოლოდ შესამოსელით იქნება განსხვავებული, რომლის დანიშნულებასაც ყველანი დაივიწყებენ და ვერ გაამართლებენ; და აი, ამგვაარი მონაზვნებიც კი, მიუხედავად იმისა, რომ საეროთა შორის იცხოვრებენ და მხოლოდ შესამოსელით იქნებიან მათგან განსხვავებულნი, და ცოდვით კი კიდევ უფრო აღმატებულნიც, აი, ასეთი ბერ-მონაზვნებიც მაშინ განმხოლოებულებად უწოდიან თავს (საკუთრივ სიტყვა მონაზონი განმარტოებულად მცხოვრებს ნიშნავს). ამასთან, ეს მონაზვნები მარად თავის განდიდებაში და ქადილში იქნებიან, და როგორც ეს პავლე მოციქულის დროშივე იყო, ასე იტყვიან: „...მე პავლესი ვარ, ხოლო მე - აპოლოისი, ხოლო მე - კეფაისი, ხოლო მე - ქრისტესი„-ო, თითქოსდა მთელი ძალა მათი მონაზონობისა მათს წინამორბედთა ღირსებაში ყოფილიყოს. და ამის მთქმელი მონაზვნები თავიანთი მამების სახელით იწოდებიან და განიდიდებენ თავს, ისევე, როგორც ქრისტეს ჯვარმცმელი იუდეველები განიდიდებდნენ თავს აბრაჰამით და მამად უწოდდნენ მას. მააგრამ ყოველივე ამასთან ერთად, ჩემო შვილნო, იმასაც გეტყვით, რომ იმ საშინელ დროში იმგვარი მონაზონებიც იქნებიან, რომლებიც წმიდად აღასრულებენ თავიანთ მოვალეობას და ყველა ღირსებით ჩვენზე უკეთესნი და სრულყოფილნი აღმოჩნდებიან. და ეს თქვენც უწყით, რომ უფრო ნეტარი ისაა, ვისაც შეეძლო შეეცოდა და არ შესცოდა, საშუალება ჰქონდა უფლის მცნებას გარდახდომოდა და არ გარდახდა, შეძლო ბოროტის ქმნა და არ ქმნა ბოროტი, როგორც ეს საღმრთო წერილშია ნათქვამი (ზირაქ. 31,11); უფრო ნეტარი ამგვარი მონაზონია, ვიდრე ის მონაზონი, ვინც მრავალ სრულყოფილ მონაზონთა შორის ცხოვრობდა, სურლყოფილ მოძღვართაგან იმწყსებოდა და მიიზიდებოდა სიკეთის ქმნისაკენ, რადგან მის მოშურნეობას ღმრთისაკენ მარად აღაგზნებდნენ სულიერ ღვაწლში გულმოდგინე და წარმატებული მამანი. და სწორედ ამიტომაც არის, რომ ნოე, აბრაჰამი თუ ლოტი, რომელნიც ბოროტ ადამიანთა შორის ცხოვრობდნენ და არ მოკლებიან საღმრთო მოშურნეობას, ეგზომ დიდად და სამართლიანად არიან განდიდებული საღმრთო წერილში და მარად ყველაზე დიდი მაგალითი იქნებიან ადამიანთათვის სათნო ცხოვრებისაჲ. - ამბობდა მამა ანტონი.
ყოველივე ზემოთქმულით, ანუ სიკვდილის ხსოვნითა და ყოველივე იმის წარმოდგენით, რაც სიკვდილის შემდგომ უნდა ეწიოს ყოველი ადამიანის სულს, აღენთება შიში ღმრთისა - ეს მესამე აღმგზნები და განმახურვებელი მონაზონისთვის საღმრთო მოშურნეობისა. სწორედ ღმრთის მოშიშებისაკენ მოუწოდებდა მამა ანტონი თავის მოწაფეებს ამ ღრმაშინაარსიანი სიტყვებით - ყოველთვის გქონდეთ ღმრთის შიში, გეშნოდეთ იმისა, ვინც მოაკვდინებს და აცხოვნებს. სხვა მოკლე გამონათქვამში წმიდა ანტონი აღნიშნავს, რომ ღვთის შიში ყველა ქველის საქმისათვის განამზადებს მონაზონს, ძალას შესძენს მძიმე ღვაწლთა ტვირთვისათვის. იგი გვასწავლის: ღმერთის მოშიშება - არის დასაბამი ყველა სათნოებისა და საფუძველი ჭეშმაარიტი სიბრძნისა. შიში ღვთისა, რომელიც ადამიანის სულს აღავსებს, იმის მსგავსია, როცა ბნელით მოცულ სახლში ლამპარს შეიტანენ და წყვდიადს გაჰფანტავენ. ღვთის მოშიშება მონაზვნისაგან განდევნის ყოველივე ბნელს - ანუ ბოროტ ვნებებსა თუ ამაო ზრახვებს, და სარმრთო მოშურნეობას აღანთებს მასში სათნოებისადმი.
ამიტომაც წმიდა მამა ყოველნაირად გვაფრთხილებდა, ნუ მოაკლდებითო ღმერთის შიშს ნუ გამოხვალთო საკნისაგან, - შეაგონებდა იგი ყოველ მოსაგრეს. - რათა არ დაჰკარგო შიში ღმრთისა, რადგან როგორც ხმელზე ამოგდებული თევზი კვდება, ასევე ღვთის შიშიც მოკვდება მონაზვნის გულში, თუკი ის საკნიდან გამოვა დიდი ხნით იმისთვის, რომ უგზო-უკვლოდ იხეტიალოს.
მაგრამ ყოველი ამგვარი შეწევნა საღმრთო მოშურნეობის განძლიერებისათვის გარედან მოქმედებს და ძალით გაიტაცებს სულს მონაზვნისა ღმრთის მოშიშებისაკენ. ამიტომ ჩვენ იმგვარად უნდა მოვიპოვოთ მოშურნეობის შინაგანი აღმძვრელნი, რომ იგი, მოშურნეობა ღმრთისათვის თავისით, წყაროსავით იღვრებოდეს ჩვენი გულებიდან. ამ მდგომარეობამდე კი გულისა მივყავაართ ღვთისმიერი ცხოვრების სიტკბოების შეგრძნებას. სანამ ჩვენში არ აღმოცენდება და არ ჩამოყალიბდება ეს შეგრძნება, მანამდე ჩვენი მოშურნეობა ღმრთსათვის საიმედო ვერ იქნება. ამ საგანს შეხება შემდეგი გადმოცემაც: ერთხელ მამა ანტონის ერთმა ძმამ ჰკითხა: განგვიცხადე, მამაო, თუ რატომ არის, რომ უფალი თავის წმიდა წერილში, მის თითქმის ყოველ ადგილასუზენაეს სიკეთეთ აღუთქვამს მართალ სულს ადამიანისას, ადამიანი კი, მიუხედავად ამისა, ყოველთვის მტკიცე ვერ არის ამ სიკეთეთა ძიებაში და ხშირად წარმავალს, ამაქვეყნიურს მიექცევა და დაემონება ხოლმე? წმიდა მამამ ასე მიუგო ამ შეკითხვაზე: ვისაც ჯერ არ უგემნია ზეციური სიკეთების სიტკბოება თავის სულში, იგი ვერ მიეკრობა მთელის არსებით უფალს, და ამ მიზეზით მიუბრუნდება ხოლმე ყოველივე ხრწნადსა და წარმავალს. მაგრამ იმისთვის, რომ მიაღწიოს ამგვარ სრულყოფილებას სულისა, როცა მას შეეძლება შეიგრძნოს ეს სიტკბოება ღმერთსმიერი ცხოვრებისაგან, მოსაგრე მთელის თავისი ძალისხმევით უნდა ემუშაკოს ღმერთს და მისი მორჩილი იყოს ყოველივეში, რათა წმიდა დავით წინასწარმეტყველთან ერთად, მასაც შეეძლოს ასე მიმართოს უფალს: „და მე მარადის შენ თანა ვარ, უფალო, მიპყარ ხელი მარჯვენე ჩემი“-ო (ფსალმუნი 72,23), და „ვითარცა პირუტყვი შევირაცხე შენ წინაშე“-ო (იქვე.22) ანუ ისე გემსახურეო, როგორც უღელში შებმული პირუტყვი.
ამგვარი მსახურებითა და დამორჩილებით ღმერთის ნებისა აღმოცენდება აგრეთვე ჭეშმარიტი სიყვარული უფლისა, - კიდევ უფრო ძლიერი აღმგზნები საღმრთო მოშურნეობისა. თავისი მოსაგრე ცხოვრების გამოცდილებით მამა ანტონიმ კარგად უწყოდა, რომ სიყვარული შიშზე უფრო ძლიერი განცდაა სულისა და ასე ამბობდა: მე უკვე აღარ მეშინის ღმერთისა, არამედ მთელის არსებით მიყვარს იგიო! (ანუ შიში კი არ განაპირობებს ჩემს საქციელს ღმერთის წინაშე, არამედ მის მიერ მომადლებული სიყვარულიო), რადგან როგორც წმიდა იოანე მახარებელი ამბობს „შიში არა არს სიყვარულსა თანა, არამედ სრულმან სიყვარულმან გარე განდევნის შიში, რამეთუ შიშსა ტანჯვაი აქვს, ხოლო მოშიში იგი არა სრულ არს სიყვარულსა ზედა. ჩვენ გვიყვარს იგი, რამეთუ მან პირველად შემიყვარნა ჩვენ“-ო. (1 იოანე, 4,18-19).
სხვებსაც მრავალთ არწმუნებდა მამა ანტონი, ყველაზე მეტად ღმერთის სიყვარული გამოზარდეთო საკუთარ სულში, რომელიც უძლეველია და მარად ჰგიებსო ადამიანის სულში, როგორც ღვთაებრივი ძალა. ასე, მაგალითად, როცა ერთხელ წმიდა მამას ჰკითხეს - უმჯობესად ვით არის შესაძლებელი სათნო-ვეყოთო ღმერთს, მან ასე მიუგო: ყველაზე სათნო საქმე ღმერისთვის - სიყვარულია, ხოლო მას მხოლოდ ის მოსაგრე შეიძენს, ვინც განუწყვეტლივ განადიდებს შემოქმედს თავისი ზრახვებით, სიტყვებითა და საქმეებით, და ამას იმის ძლით იქმს, რომ მარად ეხსომება ღმერთი, მის მიერ ადამიანთათვის აღთქმული სიკეთენი და ყოველივე სხვაც, რისი აღსრულებაც მას მონებებია, სახიერსა და ყოვლისშემძლეს. ასეთი ხსოვნისაგან ღმერთისა და მისი ნებისა იშვება კიდეც სრულყოფილი სიყვარული, როგორადაც გვიბრძანებს საღმრთო წერილი: „და შეიყვარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა და ყოვლითა გონებითა შენითა და ყოვლითა ძალითა შენითა“ (მეორე სჯული.6,5), და კიდევ; „ვითარცა სახედ სურინ ირემსა წყაროთა მიმართ წყალთასა, ეგრეთ სურის სულსა ჩემსა შენდამი, ღმერთო! სწყურის სულსა ჩემსა ღმრთსა მიმართ ძლიერისა და ცხოველისა: ოდეს-მე მივიდე და ვეჩვენო პირსა ღმრთისასა“ (ფს. 41,2-3). აი, ყველაზე დიდი საქმე, რომლითაც სათნო უნდა ვეყოთ ღმერთს, რათა ჩვენზეც აღსრულდეს სიტყვები მოციქულისა: „ვინ განმაშორნეს ჩვენ სიყვარულსა მას ქრისტესსა: ჭირმან ანუ იწროებამან, დევნამან ანუ სიყმილმან, შიშვლობამან ანუ ურვამან ანუ მახვილმან?... რამეთუ მრწამს მე, ვითარმედ არცა სიკვდილმან, არცა ცხოვრებამან, არცა ანგელოზთა, არცა მთავრობათა, არცა ძალთა, არცა ამან სოფელმან, არცა მან სოფელმან, არცა სიმაღლეთა, არცა სიღრმეთა, არცა სხვამან დაბადებულმან შემიძლოს ჩვენ განყენებად სიყვარულსა ღმრთისასა, რომელ არს ქრისტე იესოის მიერ უფლისა ჩვენისა“ (რომ. 8,35, 38-39).
ამ ღვთაებრივი სიყვარულიდან, ანდა მასთანვე ერთად აღმოცენდება მოსაგრის სულში სიხარულიც სათნო ცხოვრებისა და ღმერთის ნებით არსებობის გამო, რაც ასევე ქმედითი აღმგზნები შეიქნება ხოლმე მოშურნეობისა ღმრთისათვის. ამ საგანს შეეხება მამა ანტონის შემდეგი განონათქვამიც, როცა მას ჰკითხეს - რა არის სიხარული უფლისა გამოო, წმიდანმა უპასუხა: საქმით აღასრულებდე უფლის მცნენებს სიხარულით აღვსებული, და ყოველივეს ღმერთს სადიდებლად იქმოდე, - აი, რა არის სიხარული უფლის გამო. როცა უფლის მცნებებს დავიმარხავთ, ჩვენ მწუხარებით კი არ უნდა ვიყოთ აღვსებული, არამედ, მთელის არსებით უნდა გვიხაროდეს, რადგან იმას ვიქმთ, რაც ჩვენს შემოქმედს ნებავს; ხოლო მწუხარენი მაშინ უნდა ვიყოთ, როცა ვერ აღვასრულებთ უფლის მცნებებს. ამიტომაც ყოველთვის ვეცადოთ სიხარულით აღვასრულოთ ხოლმე უფლის მცნებები, რათა უფლისთანავე განვიხაროთ და ნუგეშინისცემულ ვიქმნათ მის მიერ. ამასთან ყველანაირად უნდა ვერიდოთ იმას, რომ ამგვარი სიხარულით აღვსილი ჩვნი სული ამპარტავნებითაც არ აღივსოს და ცუდად აარ განვიდიდოთ თავი, არამედ, მთელი ჩვენი სასოება უფალს უნდა დავამყააროთ. უნდა აღინოშნოს, რომ მსგავსი აზრი აქვს გამოთქმული ბასილი დიდსაც. ამ სახით წარმართებული და აღნთებული მოშურნეობა ღმრთისათვის აიძულებს მოსაგრეს ღვაწლნი იტვირთოს, სხეულებრივნიც და სულიერნიც, და საერთოდაც, ყოველგვარი ქველის საქმენი მოიმოქმედოს.
თუ რამდენად უნდა გათანგოს სხეული სულის ხსნისათვის მოსაგრემ, ამაზე წმიდა ანტონი მიუთითებჰს თავის ზოგად სწავლებაში ღვაწლთათვის, აგრეთვე თავის „სწავლებაში ქრისტესმიერი ცხოვრებისათვის“ სადაც გულისთქმისა და ბოროტ ვნებათა აღვრის მიზეზებს ჩამოთვლის, რომელთა შორის ერთ-ერთია სხეულის ზედმეტი დანაყრებაც საზრდოთი. მამა ანტონი გვასწავლის, რომ გულისთქმათა და ბოროტ ვნებათა წინააღმდეგ ქმედითი საშუალებაა სხეულის გათანგვა და გამოფიტვა პირველ ყოვლისა მარხვის ღვაწლით. მამა ანტონიმ მცნებად დაგვიდო მეტად მკაცრად მოვეპყრათ ხოლმე საკუთარ სხეულს, და ჰგმობდა ყოველგვარ ხორციელ სიამეთ. ამიტომაც იყო, რომ იგი არ იწონებდა ყოველგვაარ ხორციელ სიამეთ. ამიტომაც იყო, რომ იგი არ იწონებდა იმ მონაზონთა საქციელს, რომლებიც აბანოში დაიარებიან. ჩვენი წმიდა მამებიო, - უთხრა მათ, - პირსაც კი იშვიათად იბანდნენ, ჩვენ კი საერთო აბანოებში დავიარებით და ამით სხეულს ვაამებთო.
სხეულის დაურვების შემდგომ წმიდა ანტონი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა ენის აღვირახსმას. ამ ღვაწლს, ბაგეთა დაბეჭდვას, იგი ერთ რიგში აყენებდა მწირობასთან, რადგან ასე ამბობდა: ჩვენი მწირობა იმაში მდგომარეობს, რომ დახშული გვეპყრას ჩვენი ბაგენიო.
ის ადამიანები კი, რომელნიც ყველაფერს ამბობენ, რაც კი აზრად მოუვათ, უჭიშკრო ეზოს ჰგვანან, სადაც ყველას შეუძლია შევიდეს, ბაგასთან თუ საქონლის სადგომთან მივიდეს, იქ დაბმული სახედარი ახსნას და წაიყვანოს. ეს გამონათქვამი თუმცა კი წმიდა ანტონის არ ეკუთვნის, მაგრამ მისი თანდასწრებით ითქვა, და, რა თქმა უნდა, მოწონებულ იქნა მის მიერ.
ასევე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა მამა ანტონი სენაკში განმარტოებით ყოფნასაც, როგორადაც თევზნი იხოცებიანო, თუკი მათ მდინარიდან თუ ზღვიდან ნაპირზე ამოვაგდებთ, ასევე მონაზონშიც კვდება სიყვარული მდუმარებისადმი, თუკი ის დიდხანს დარჩება თავის სენაკს გარეთ, ან საერო ადამიანთა შორის. ამიტომაც როგორც ხმელეთზე დაგდებული თევზი მიისწრაფის კვლავ ზღვისაკენ, ამგვარადვე ჩვენც უნდა ვიჩქაროთ ხოლმე სენაკში დაბურნება, თუკი რაიმე აუცილებელი საქმის გამო მისი დროებით დატოვება მოგვიხდება, რათა სენაკის გარეთ დარჩენილებმა არ დავივიწყოთ, რომ ჩვენი ღვაწლისათვის აუცილებელია მარად ფხიზლად ვიყოთ სულით.
საერთოდ, კი წმიდა ანტონი გვირჩევს ისე მკაცრად გვეპყრას თავის საკუთარ სენაკში, რომ იგი ბაბილონის ღუმელს მიემსგავსოს, რომელშიც წმიდა ყრმანი - ანანია, აზარია, და მისაელი გამოიცადნენ ნაბუქოდონოსორ მეფის მიერ (დანიელი 3); და მაშინ თავისი სენაკის ცეცხლშიც მონაზონი დასწვავს ყოველივე არაწმიდას, რაც მის სულში მოგროვილა, და მარად ადიდებს ღმერთს.
თუმცა კი ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მამა ანტონი წინაღმდეგი არ იყო ღვაწლთა დაძაბულობის შენელებისაც, როგორც ამას მის პასუხში ვხედავთ ვინმე მონადირესადმი. გადმოგვცემენ, რომ ერთხელ ვინმე მონადირემ, უდაბნოში, გარეულ ცხოველებზე ნადირობის ჟამს დაინახა, რომ წმიდა ანტონი ძმათა შორის იშვებდა, და ამის გამო დიდად გაკვირვებული დარჩა, რადგან იცოდა ძმათა და მათი მოძღვრის მკაცრი განმარტოებული ცხოვრების შესახებ. მოძღვარმა მოუხმო ამ მონადირეს და იმ მიზნით, რომ დაერწმუნებინა იგი აუცილბლობაში დაძაბული ღვაწლის შესუსტებისა, უთხრა: დადე ისარი და დასჭიმე ღვედიო. მონადირემ დაჭიმა მშვილდი, კიდევ უფრო მეტად დასჭიმეო, - უთხრა მოძღვარმა. მონადირემ აასრულა ბრძანება, მაგრამ როცა მესამედაც უთხრეს, უფრო მეტად მოსჭიმეო, გაოცებულმა თქვა: ზომაზე მეტად რომ მოვსწიო, მშვილდი გადამიტყდებაო. მაშინ მამა ანტონიმ უთხრა მონადირეს: ამგვარადვეა საღმრთო საქმეც: თუკი ჩვენ ზომაზე მეტად დავძაბავთ ჩვენს ძალებს, მაშინ მთელი ჩვენი მცდელობა ერთ წამში შეიძლება დაირღვესო; ამიტომაც აუცილებელია, ზოგჯერ მცირედ შევანელოთ კიდეც ღვაწლი, რათა ზედმეტი დაძაბულობისაგან და ღვაწლთა სიმძაფრისაგან უფრო არ გამოჩნდესო ჩვენი უძლურება. როცა ასეთი შეგონება მოისმინა, ხსენებულმა მონადირემ ინანა თავისი თავდაპირველი გაკვირვების გამო და დამშვიდებული დაბრუნდა სახლში, ძმები კი განმტკიცებულნი წმიდანის შეგონებით, თავ-თავიანთ საკნებს დაუბრუნდნენ. უფრო მეტად კი ის გამონათქვამებია შემორჩენილი მამა ანტონისა, რომლებიშიც იგი სულიერი ღვაწლის არსს განგვიცხადებს, ანდა გვიჩვენებს იმგვარ მდგომარეობას გულისას, რომლის წყალობითაც განპირობებულია წარმატებული მოსაგრეობა მონაზონისა. აი, ეს გამონათქვამბი, ამოკრებილნი სხვადასხვა კრებულებიდან:
მოთმინება. ეს ღვაწლი იმდენად აუცილებელია მოსაგრისათვის, რომ თუკი იგი არა აქვს შეძენილი, მთელი მისი მოსაგრეობა ამაოა ღმერთის წინაშე. ასე, მაგალითად: ერთხელ ძმები დიდად აქებდნენ ანტონის წინაშე ვინმე მონაზონს, როცა ქებული მოვიდა მოძღვართან, ანტონიმ მისი გამოცდა გადაწყვიტა - დაითმენს თუ არა შეურაცხყოფასო. და როცა დაინახა, რომ ამ მონაზონს სრულიად არ ძალუძს მცირე შეურახყოფის დათმენაც კი, უთხრა: შენ იმ სოფელს მაგონებ, ერთი შეხედვით რომ კარგი და აყვავებული გვეჩვენება, სინამდვილეში კი ავაზაკთაგან არის გაქურდულ-გაპარტახებულიო.
მოთმინებით აღჭურვა იმისთვის გვესაჭიროება, რომ საცთური და გამოცდაც აუცილებელი ყოფილა ჩვენი სულებისათვის. ამიტომაც წმიდა ანტონი ამბობდა: თუ არ გამოიცადა და საცთურთა წინაშე არ იდგა, ისე, ვერავინ ვერ შევა ცათა სასუფეველში; დაღუპვის წინაშე დგომის გარეშე ვერავინ ვერ ცხოვნდებაო.
ლ ო ც ვ ა . ლოცვით ღვაწლს მამა ანტონი პირადი მაგალითით ასწავლიდა, რადგან ყველამ კარგად უწყოდა, თუ რა გულმოდგინედ და ხანგრძლივად ლოცულობდა იგი. ჩვენ ვიცითო, გადმოგვცემენ წმიდანის მოწაფეები, თუ რა სიმძაფრით ჩაუღრმავდებოდა მამა ანტონი ლოცვა-ვედრებას, როცა მთელი ღამის განმავლობაში იდგა ამისთვის თავის სენაკში, და რაჟამს ამომავალი მზე შესწყვეტდა ხოლმე მის მგზნებარე, მხურვალე გონებიდან მომდინარე ლოცვას, მოძღვარი სინანულით შესძახებდა: რად მიშლი ხელს, მზეო?! იმისთვის ამოდიხარ განა, რომ განმაშორო ღვთაებრივი ნათლისაგან?! იმისთვის გამოანათებ განა, რომ გონება ჩემი ნათლის ხილვას მოაკლოო?!
ც რ ე მ ლ ნ ი. ერთხელ, როცა ძმამ ვინმემ ჰკითხა წმიდა ანტონის, რა უნდა ვიღონო, რომ ცოდვები მომეტევოსო, მოძღვარმა ასე მიუგო: ვისაც საკუთარი ცოდვებისაგან გათავისუფლება სურს, მხოლოდ ტირილითა და ოხვრა-კვნესით, ანუ უკიდურესი მონანიებით შეძლებს ამასო; და ვისაც სურს ქველის საქმენი შეიძინოს და სათნოებას მიაღწიოს, დაე, ცრემლითა და მწუხარებით შეუდგეს ღვაწლთ. თვით ფსალმუნთგალობა, თავისთავად, ტირილი და ცრემლიანი სინანულია ღმერთის წინაშე. მარად გახსოვდეს მაგალით ეზეკიასი, იუდეის მეფისა, რომელმაც (როგორც ეს ესაია წინასწარმეტყველის წიგნშია ნათქვამი - თავი 38) ტირილითა და ცრემლიანი სინანულით არამხოლოდ განკურნვა მიიღო სენისაგან, არამედ იმის ღირსიც შეიქნა, რომ მისი ცხოვრება ამქვეყნად კიდევ 15 წლით გაგრძელებულიყო, რომელთა განმავლობაშიც იგი კეთილ საქმეებს იქმდა; აკი ღმერთის შეწევნით სძლია მან მტრის აურაცხელ, 185 ათასიან ლაშქარს, და ეს ძლევაც მას ღმერთმა სინანულით დაღვრილი ცრემლებისათვის მომადლა. წმიდა მოციქულმა პეტრემაც მწარე ტირილით დაღვრილი ცრემლებისათვის მიიღო შენდობა უფლისაგან, როცა ღამით სამგზის უარყო იგი. და აკი მენელსაცხებლე დედაკაციც ცრემლებს ჰღვრიდა მაცხოვრის ფერხთით, როცა ამ სიტყვების მოსმენის ღირსი შეიქნა: „ამინ გეტყვი თქვენ: სადაცა იქადაგოს სახაარებაი ესე ყოველსა სოფელსა, ითქმოდის, რომელიცა-ესე ყო მაგან, მოსახსენებლად მაგისა“ (მათე 26,13).
ხოლო სიცილისათვის, მამა ანტონისსწავლებით, ადგილი არ არის მონაზონის ცხოვრებაში, და როცა მოწაფებმა,ერთხელ, ჰკითხეს მოძღვარს, შეიძლება თუ არა ჩვენთვის ზოგჯერ სიცილიო, მან უპახუხა: უფალი ჩენი იესო ქრისტე განიკითხავს მოცინართ, როცა ამბობს: „ვაი თქვენდა, განმაძღარნო აწ, რამეთუ გშიოდის! ვაი თქვენდა, რომელნი იცინით აწ, რამეთუ იგლოვდეთ და სტიროდეთ!“(ლუკა 6, 25). ამრიგად, მართალმა მონაზონმა არ უნდა იცინოს ხოლმე. ჩვენდა ჯერ-არს უფრო ვიტიროთ და ვიკვნესოთ იმ ადამიანთა გამო, რომელთა სიტყვით, საქმითა და ცხოვრებით ღმერთის სახელი იგმობა, რადგან ისინი გარდავლენ მის სჯულს და მთელ თავის ცხოვრებას ცოდვაში ჩაფლულნი ატარებენ. მაშ, ვიტყებდეთ და ვიკვნესდეთ, მარად მვედრებელნი ღმრთის წინაშე, რათა ეს ცოდვილი ადამიანები მარად ამ მდგომარეობაში არ დარჩნენ და არ დაიღუპნენ: რათა სიკვდილმა მათ მანამდე არ უწიოთ, სანამ ცოდვებს მოინანიებდნენ. ასეთივე აზრი აქვს გამოთქმული ბასილი დიდსაც (მოკლე მართლმადიდებლური ლექსიკონი, 31, რუსულ ენაზე).
ს ი მ დ ა ბ ლ ე. ჭეშმარიტი სიმდაბლე და მორჩილება ღმრთის ნებისა ღვთაებრივ საფარველს მოუპოვებს ადამიანს ზეგარდმო და დაიცავს მას ყოველგვარი დაცემისაგან. ვიხილეო ერთხელ, უთქვამს მამა ანტონის თავისი მოწაფეებისათვის, - ყოველგვარი საფრხე ჩვენი დაუძინებელი მტერისა, დაგებული ჩვენთვის მიწაზე, და ოხვრა-კვნესით აღმომხდა - ვინ აიცილოს-მეთქი ესე თავიდან? მაგრამ ანაზდად ხმა მესმა ზეგარდმო, რომელიც მეტყოდა: მდაბალნი აიცილებენ ყოველივე ამას თავიდანო.
ამიტომაც წმიდა ანტონი ასე გვაუწყებს; თუკი ჩვენ ჯეროვნად და კეთილმსახურად გვსურს ვისაგროთ, პირველ ყოვლისა უკიდურესად უნდა დავიმდაბლოთ თავი, რათა მან, ვინც კარგად უწყის ჩვენი უძლურებანი, თავისი მარჯვენით დაგვიფაროს ჩვენ ყოველგვარი განსაცდელისაგან, რადგნაც თუკი ამპარტავნებით აღვიმაღლებთ თავს და ცუდმედიდობას მივეცემით, ღმერთი მოგვაკლებს თავის საფარველს და ჩვენც, დაუცველნი სასტიკი მოწინააღმდეგის წინაშე, დავიღუპებით.
სხვა დროს მამა ანტონის უთქვამს: როგორადაც ამპარტავნებამ და გონებით ამაღლებამ თავისა ცათა სიმაღლეთაგან უფსკრულთა წყვდიადში გადმოაგდო ეშმაკი, ამგვარადვე სიმდაბლეც და მორჩილებაც მიწიდან ცად აღამაღლებს ადამიანს.
ამიტომაც, მდუმარების ღვაწლმა ამპარტავნება რომ არ დაჰბადოს მოსაგრეში, წმიდა ანტონი შეაგონებდა თვითდამდაბლებით შეემოსათ ეს ღვაწლი და მხოლოდ მორჩილების აზრი თუ მნიშვნელობა მიენიჭებინათ მდუმარებისათვის. თუკი ვინმე მდუმარების ღვაწლს იტვირთავს,დაე, იმას კი ნუ იფიქრებს,დიდი ქველის საქმე მომიმოქმედია და სათნოება შემიძენია ღმერთის წინაშეო, არამედ ის აზრი ჰქონდეს გულში ღრმად აღბეჭდილი, რომ უღირსია ლაპარაკისა და სწორედ ამიტომ სდუმს.
გარდა ამისა, მამა ანტონი შემდეგსაც შეგვაგონებდა: უფალი იმგვარად გვწინამძღვრობს და ისე წარმართავს ჩვენს მსვლელობას სულის ხსნის გზაზე, რომ ჩვენთვის დაფარულია ხოლმე ჩვენივე ღირსებანი, ქველის საქმენი და სათნოებანი, რათა საკუთარი თავის მიმართ ყოველთვის სიმდაბლით ვიყოთ განწყობილი და თავი არ აღვიმაღლოთ. მეწისქვილემ თვალები რომ არ აუხვიოსო ბორბლის მატრიალებელ სახედარს, ამბობდა წმიდანი, - მაშინ იგი წარმატებით ვერ წარმართავდა თავის საქმეს - პირუტყვს თავბრუ დაესხმოდა და ვერ შეძლებდა ბორბლის ტრიალს. ასევე ჩვენც, შინაგანად უფლის მიერ წამართებულნი, ღვთაებრივი განგებულებით, რაღაც საფარველს ვიძენთ, ანუ გონების თვალთა ასაკრავს, რათა ვეღარ დავინახოთ ჩვენი კეთილი საქმენი და მათს გამო საკუთარი თავის მოთნენი, ამპარტავნების სულს არ დავემონოთ, რითაც შეიძლება სულ დავკარგოთ კეთილი ნაყოფნი ჩვენი ღვაწლისა. ეს კი მაშინ ხდება ხოლმე, როცა არაწმიდა ზრახვები და უჯერო ფიქრები შეგვიპყრობს; მათს გამო მხოლოდ გაკიცხვა გვმართებს საკუთარი თავისა. არასდროს, რა ღვაწლშიც არ უნდა ვიყოთ და რა ქველის საქმესაც არ უნდა ვიქმოდეთ, არ უნდა ვიფიქროთ, კეთილ საქმეებს შევდგომივართო, და არაწმიდა ზრახვებიც იმისთვის გვიჩნდება, რომ ამგვარი ფიქრები შეუძლებელი იყოს ჩვენთვის.
თუ რაოდენ დამღუპველია ზესთამჩნეობა, ცუდად განდიდება თავისა - ეს კარგად ჩანს ერთი ჭაბუკი მოსაგრის მაგალითიდან, რომელიც დაეცა მის მიერ აღსრულებული სასწაულის შემდგომ. გადმოცემით, უდაბნოს იმ ადგილის მახლობლად, სადაც მამა ანტონი მოსაგრეობდა, ერთ ჭაბუკ მონაზონსაც ეტვირთა განდეგილობის ტვირთი. ერთხელ მისი სენაკის მახლობლად მოხუცმა ბერებმა ჩაიარეს, რომლებიც წმიდა ანტონისთან მიდიოდნენ და შორი გზის გამო მეტად გადაქანცულნი იყვნენ. ჭაბუკმა მონაზონმა, მათს დანახვაზე, გარეულ სახედრებს მოუხმო და უბრძანა, მოხუცი ბერები მამა ანტონისთან მიეყვანათ. პირუტყვნი დაემორჩილნენ მის სიტყვას, და როცა ამ ბერებმა ყოველივე მოძღვარს მოუთხრეს, მან თქვა: ეს ჭაბუკი მონაზონი, როგორც მე ვუწყი, ტვირთით აღსავსე ხომალდია, მაგრამ არ ვიცი, მშვიდობით მიაღწევს თუ ვერა იგი ნავთსაყუდელსო. და მართლაც, ეს ჭაბუკი, ოცნებაშეპყრობილი საკუთარი ღირსებების გამო, ამპარტავნების სულს დაემონა და მცირე ხნის გასვლის შემდგომ დაეცა. მამა ანტონიმ წინასწარ განჭვრიტა მისი დაცემა და უთხრა თავის მოწაფეებს: აი, ამ ჟამს დაეცა ცოდვით ის ჭაბუკი მოსაგრე. წადით და ნახეთო. მოწაფეები წავიდნენ და მართლაც დაცემული ნახეს ჭაბუკი მონაზონი, რომელიც იჯდა და თავისი შეცოდების გამო ცხარე ცრემლებს ჰღვრიდა.
ასე რომ, რამდენადაც ზესთამჩნეობა, თავის ცუდად განდიდებაა დამღუპველი, ამდენადვე თავის დამდაბლება და დამცირებაა მხსნელი. ამას კარგად წარმოაჩენს მაგალითი ვინმე მეჯღანისა, რომლის გამოც მამა ანტონის ზეგარდმო ჰქონდა ჩვენება. ერთხელ წმიდა მამა თავის საკანში ლოცულობდა, და უეცრად მაღლიდან ხმა მოესმა, რომელიც ეტყოდა: ანტონი! შენ ჯერ კიდევ არ მიგიღწევია იმ სრულყოფლიებამდე, რასაც ერთმა მეჯღანემ მიაღწია ალექსანდრიაშიო! მოძღვარი მალე გაეშურა ალექსანდრიაში, ღვთის შეწევნით მონახა ეს მეჯღანე და სთხოვა, გამიმხილე, თუ რამ განსაკუთრებულს იქმ შენს ცხოვრებაშიო. იმ კაცმა უთხრა: მე არ ვუწყი, რომ როდისმე რაიმე სიკეთე მომემოქმედოსო! ამიტომაც ყოველ ცისმარე დღე, ძილისაგან აღდგომილი, ვიდრე ჩვეულ სამუშაოს შევუდგებოდე, ასე ვეუბნები ხოლმე საკუთარ თავს: ამ დიდ ქალაქში მცხოვრები ყველა ადამიანი, დიდი თუ პატარა, შენზე უკეთესია! ყველანი ღმერთის სასუფეველს დაიმკვიდრებენ თავიანთი კეთილი საქმეებისათვის, და მხოლოდ შენ ერთი დაისჯები საუკუნო სატანჯველით, რადგან ცოდვების მეტი არაფერი ჩაგიდენია-მეთქი! ამავე სიტყვებს ვიმეორებ ხოლმე გულწრფელად ყოველ საღამოსაც, ძილად მისვლის წინ, რადგან ჩემზე უარესი და ცოდვილი კაცი დედამიწის ზურგზე არ მეგულებაო, - უთხრა ღვთისნიერმა მეჯღანემ. როცა ასეთი პასუხი მოისმინა ამ ჭეშმარიტად მდაბალი ადამიანისაგან, მამა ანტონიმ აღიარა თავის გულში, რომ ჯერეთ მართლაც ვერ მიუღწევია ესოდენი სათნოებისათვის სიმდაბლისა.
შესაძლოა, სწორედ ეს შემთხვევა გახდა მიზეზი იმისა, რომ მამა ანტონი ხშირად იმეორებდა ამ შეგონებას: ჩვენ ყველას გვმართებს სასტიკად ვკიცხავდეთ და ვადანაშაულებდეთ საკუთარ თავს ყველაფრისათვის, და ამას ყოველთვის წრფელის გულით ვიქმოდეთ, და არა ზერელედ, რადგან თავის გამკიცხველსა და დამმდაბლებელს უეჭველად განადიდებს და განამართლებს ღმერთი.
ურთიერთმსახურება და შეწევნა ერთმანეთისა. ერთხელ ჰკითხეს მამა ანტონის: თუკი ვინმე ჩენგანი ასე იტყვის - მე არაფერს არ გამოვართმევ ძმებს, და სხვებიც ნურაფერს მთხოვენ, ყველამ ჩვენ ჩვენი ვიმყოფინოთო, - სწორი იქნება თუ არა ეს? მოძღვარმა ასე მიუგო: შვილნი ჩემნო! თუკი ასე მზრახველი ძმა აღმოჩნდება ჩვენს შორის, უწყოდეთ, რომ იგი სასტიკია გულით, და სულიცა მისი - მტაცებელი ლომის სულია. იგი უცხოდ უნდა ჩავთვალოთ და განვკვეთოთ კეთილ ძმათა კრებულისაგან, რადგან ვისაც სხვათა დახმარება არ შეუძლია და არ უნდა, იგი ეშმაკის მსახურია.
სხვა დროს მამა ანტონის ესეც ჰკითხეს მოწაფეებმა: როგორ უნდა ვემსახუროთ ერთმანეთს? მოძღვარმა მიუგო: თუკი მონაზონს ნამდვილად სურს თავის ძმას ემსახუროს, ისე უნდა მოიქცეს, როგორცმსახურნი იქცევიან თავიანთ ბატონთა წინაშე: ამაში მაგალითი ჩვენთვის თვით უფალი ჩვენი იესო ქრისტე უნდა იყოს, რომელმაც პეტრეს და სხვა მოციქულებს ფერხნი დაბანა, - შემოქმედმა ღმერთმა თავის ქმნილებას! და როცა პეტრეს უარის თქმა უნდოდა უფლისაგან ასეთი სამსახურის მიღებაზე, ასეთი პასუხი მიიღო: „უკუეთუ არა დაგბანნე შენ ფერხნი, არა გაქუნდეს ნაწილი ჩემ თანა!“-ო. (იოანე 13, 8). ამით უფალმა გვიჩვენა, რომ თუკი ამგვარი ხვედრი ეწევათ იმათ, ვინც უარს ამბობს სხვათაგან სამსახურის მიღებაზე, მით უმეტეს გაკიცხვის ღირსნი არიან ისინი, ვინც შეურაცხ საქმედ მიიჩნევს ძმათა სამსახურს. თუკი პირველთ არ ექნებათ ნაწილი უფლისა თანა, ამ უკანასკნელთა მიმართ რაღა გვეთქმისო, - ამბობდა მამა ანტონი.
და საერთოდაც, მამა ანტონი ხშირად იმეორებდა, რომ სწორედ მოყვასისაგან და მოყვასის მიერ არის ადამიანის ხსნაცა და დაღუპვაც, რადგან თუკი ჩვენ სულიერ ძმას შევიძენთ, ამით ღმერთს შევიძენთ და ვეზიარებით, ხოლო თუკი ძმას ვაცთუნებთ და ვცოდავთ მის წინაშე, ამით უფლის წინაშე ვცოდავთ.
თანალმობა და შემწყნარებლობა დაცემულისა. აბბა ილიას სავანეში ერთ ძმას საცთური შეხვდა, იგი გააძევეს სავანიდან, და მანაც იმ მთას მიაშურა, სადაც მამა ანტონი მოსაგრეობდა. მოძღვარმა ერთხანს თავისთან ამყოფა შემცოდე, შემდეგ კი იმავე სავანეში გაგზავნა, საიდანაც ის გამოეძევებინათ. მაგრამ ძმებმა კვლავაც განაგდეს იგი. განკვეთილი კვლავ მამა ანტონისთან მოვიდა და უთხრა: მამაო, ძმებმა არ ისურვეს ჩემი მიღება! მაშინ მოძღვარმა ხელმეორედ გაგზავნა იგი სავანეში და ასეთი სიტყვებიც დააბარა: ქარიშხალი შუა ზღვაში დააატყდა თავს ხომალდს, რომელსაც მთელი ტვირთი დაუკარგავს და თვითონ ძლივს გადარჩენია დაღუპვას. თქვენ კი იმის ჩაძრვაც გსურთ, რასაც გაჭირვებით მიუღწევია ნაპირამდეო. როცა ძებმა სავანისა მოისმინეს მამა ანტონის დანაბარები, შეინანეს თავიანთი საქციელი და მაშინვე კეთილად შეიწყნარეს ეს ძმა.
ერთხელ რომელიღაც სავანეში ერთ ძმას სიძვაში დასდეს ბრალი, და ის მამა ანტონისთან მოვიდა. მოვიდნენ აგრეთვე იმ სავანის ძმებიც, რათა რაიმე ეწამლათ ცოდვილისათვის და კვლავ სავანეში დაებრუნებინათ. და ამ მიზნით მათ მხილება დაუწყეს შემცოდეს, ასეთი რამ რატომ ჩაიდინეო. ეს უკანასკნელი კი თავს იცავდა - არაფერი მაგის მსგავსი არ ჩამიდენიაო. მოხდა ისე, რომ მაშინ მამა ანტონისთან იყო მამა პაფუტიც, რომელმაც ასეთი იგავით შეაგონა ძმები: მდინარესთან ერთი კაცი ვნახე, მულლამდე ლაფში ჩაფლული. მოვიდნენ სხვები, და ამოყვანის ნაცვლად, ყელამდე ჩაფლეს ტალახშიო. ამ სიტყვებზე მამა ანტონიმ თქვა: აი, ჭეშმარიტად, ისკაცი, ვისაც სნეულ სულთა განკურნვა და ხსნა ძალუძსო. ამ სიტყვებზე, ძმებმა კვლავ სავანეში მიიღეს განკითხული ძმა.
შესანიშნავია, აგრეთვე, აზრი მამა ანტონისა შესახებ იმისა, თუ ვის ძალუძს ჰქონდეს ჭეშმარიტი გრძნობა ძმათამოყვარებისა, იგი ამბობდა: კაცს არაფრით არ ძალუძს ჭეშმარიტად კეთილი შეიქნას, როგორადაც არ უნდა სურდეს ეს მას, თუკი მასში ღმერთი არ შესახლდება, რადგან არავინაა სახიერი და კეთილი, გარნა ღმერთი მხოლოი!
საბოლოო მიზანი ღვაწლისა და მწვერვალი სისრულისა. ღმერთის შესახლება ადამიანში, ანუ ცხოვრება ღმერთის მიერ - არის კიდეც საბოლოო მიზანი ყოველგვარი ღვაწლისა და მწვერვალი მონაზონის სრულყოფილებისა. თვით უფალმა განუცხადა ეს მამა ანტონის, როცა იგი ღირს-ჰყო უდაბნოში ამგვარი ჩვენების ხილვისა: ზეგარდმო ხმა მოესმა, რომელიც ეუბნებოდა - არის ქალაქში ერთი მკურნალი, შენი მსგავსი სათნოებითო, რომელიც ყოველივეს, რაც კი აქვს, გაჭირვებულთ ურიგებს და ანგელოზთა თანა უგალობს წმიდა ღმერთს, და მამა ანტონიმ იხილა ეს ღვთისნიერი კაცი ჩვენებით. მოყვასისადმი სრულყოფილი სიყვარულის მქონე კაცი ღმერთის მიერ ცხოვრობს და მარად მის წინაშე ვალს, მადიდებელი შემოქმედისა.
სრულყოფილება მამა ანტონისა და მისი დიდება ცათა შინა. ამბობენ, რომ მამა ანტონი წინასწარმეტყველიც იყო, მაგრამ უფრთხოდა რა ამქვეყნიურ დიდებას, არავისთვის არ გაუმხელია თავისი ეს ნიჭი. ღმერთი მას წინასწარ უცხადებდა ამაქვეყნიურ ამბებს, მისი ცხოვრების ჟამინდელსაც და მომავალსაც.
ერთ მოძღვარს ოდესღაც შეუთხოვია ღმერთისთვის, დიდებაში მყოფი წმიდა მამანი მახილვეო, და იგი ღირს იქმნა მათი ხილვისა, ოღონდ მამა ანტონი არ უხილავს მათ შორის.როცა გაკვირვებულმა ჰკითხა მის გამო ანგელოზს, ვინც ეს ჩვენება მოუვლინა, ასეთი პასუხი მიიღო: მამა ანტონი იქ არის, სადაც თვით შემოქმედი ღმერთი ჰგიებსო!