მწყემსი კეთილი

პირველი წირვა უდეს ტაძარში

ეპისკოპოს ანანიას ქადაგება უდეს ეკლესიაში

საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს და უდიდეს სოფელ უდეში ამოქმედდა ეკლესია. სსრ კავშირის მინისტრთა საბჭოსთან არსებულმა რელიგიების საქმეთა საბჭომ 1987 წლის 14 (27) მაისის დადგენილებით რეგისტრაციაში აიყვანა ამ სოფლის მორწმუნეთა საზოგადოება.

7 (20) ივნისს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით, ეკლესიის კურთხევისათვის უდეში აბრძანდა ახალციხისა და სამცხე-ჯავახეთის ეპარქიის მმართველი ეპისკოპოსი ანანია (ჯაფარიძე). ეკლესიის ეზოში ეპისკოპოსის მოლოდინში შეკრებილიყვნენ სოფლელები და მესხეთის სხვა კუთხეებიდან ჩამოსული მორწმუნეები. მათ ორმოცდაათი წლის უქმობის შემდეგ ეკლესიის გახსნით გამოწვეული სიხარულის დამალვა არ შეეძლოთ. დაირეკა ეკლესიის ზარი და ეპისკოპოსი ანანია ახლადდანიშნულ დეკანოზ სტეფანე ნადირაძის თანხლებით ტაძარში შებრძანდა. დაიწყო ტაძრის კურთხევა, რის შემდგომაც მორწმუნე მრევლთან ერთად სამღვდელოებამ სამგზის შემოუარა ეკლესიას. ეპისკოპოსი აიაზმას ასხურებდა ტაძარსა და ხალხს, ისმოდა გალობა. კურთხევის დასრულებისა და ჩამოლოცვის შემდეგ ტაძრის ამბიონიდან მან სიტყვით მიმართა მორწმუნეებს.

სახელითა მამისათა, და ძისათა, და წმინდისა სულისათა. პატიოსანნო და დიდებულნო ქართველნო, მორწმუნენო, ქრისტესმიერ საყვარელო შვილებო:

დღეს დიდი სიხარულისა და ბედნიერების დღეა. ათეული წლების უქმობის შემდგომ ღმერთმა ინება გახსნა და კურთხევა უდეს დიდებული ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ეკლესიისა.

დღევანდელი დღე სახელოვანია, დღევანდელი დღე ისტორიულია. ჩვენ ახლა, ამ წუთებში საფუძველი დავუდეთ ქართული ეკლესიისა და ქართველი მრევლის ერთიანობას მესხეთში. ინებოს ღმერთმა, რომ თქვენმა შთამომავლობამ სიამაყით მოიგონოს ეს დღე უდეს ეკლესიისა. ტაძარი, რომელიც ჩვენ დღეს ვაკურთხეთ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია საქართველოში, ისევე ცნობილია, რომ თქვენ, უდელები, ქრისტეს მცნებათა მტკიცე და ერთგული დამცველი ქრისტიანები იყავით წარსულში. მრავალი ტანჯვისა და გარემომხდური მტრის მოძალების მიუხედავად, წმიდად მოიტანეთ დღემდე თქვენი სარწმუნოება, დედაენა, მშობელი ქვეყნისადმი მამულიშვილური სიყვარული: ამიტომაცაა, რომ ღმერთმა არ დაივიწნა ჩვენი მხარე, მოხედა წყალობით და ინება გახსნა თქვენი ეკლესიისა.

ჩვენს წმინდა წიგნში „ქართლის ცხოვრებაში“ ნათქვამია, რომ წინა დროებაშიც ღმერთი მოწყალებით მოხედავდა ხოლმე ქართველობას და დედა ღვთისმშობელი კი თავის კალთას აფარებდა. სწორედ ასე განაცხადა, ამ მხარეში, მესხეთში შემოსულმა ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტეს უპირველესმა მოწაფემ - მოციქულმა ანდრია პირველწოდებულმა. თქვენს წინაპრებს, ქართველთა შორის მოციქულმა ამცნო, რომ ივერია ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანაა, ხოლო ივერიელებს ყურადღებას არასდროს მოაკლებდა უფალი ღმერთი.

სწორედ ანდრია პირველწოდებულმა დაუდო საფუძველი ქართულ ეკლესიას. ჩვენი ეკლესია დაარსებულია წმინდა ანდრიას მიერ. ეს არის სამოციქულო ეკლესია. მეოთხე საუკუნეში, ქრისტეს სარწმუნოებაზე მოაქცია ივერიის მეფე-დედოფალი მირიანი და ნანა, რის გამოც ერთიანად მოინათლა მთელი ქართველი ერი. გაიზარდა წმინდა ანდრიას მიერ დაარსებული ქართული ეკლესიის მრევლი.

წმინდა ნინომ იცოდა, რომ ქართული სამოციქულო ეკლესიის ცენტრი უნდა ყოფილიყო მცხეთაში, საქართველოს მაშინდელ დედაქალაქში, სადაც შენახული იყო და, ცხადია, დღესაცაა კვართი უფლისა. მისი ნებით დადგენილ იქნა სრულიად საქართველოს მთავარეპისკოპოსი, რომელსაც შემდგომში კათოლიკოს-პატრიარქის ტიტული მიენიჭა. „კათოლოს“, რომლისგანაც წარმომდგარა სიტყვები „კათოლიკოსი“ და „კათოლიკე“ - ბერძნულია და ქართულად ნიშნავს - „საყოველთაოს“. კათოლიკოს პატრიარქი იგივეა ქართულ ენაზე, რაც საყოველთაო მამამთავარი. მესხეთის ქრისტიანები მუდამ მხოლოდ და მხოლოდ მცხეთას ექვემდებარებოდნენ. მცხეთის საკათალიკოსო-საპატრიარქოს მრევლი იყვნენ თქვენი წინაპრები საუკუნეთა მანძილზე.

I-X საუკუნეებში მსოფლიო ეკლესია იყო ერთიანი, მთლიანი და დაუყოფელი. ამ მთლიან ეკლესიას მაშინ ეწოდებოდა საყოველთაო, ანუ „კათოლიკე“ ეკლესია. მოციქულთა მრწამსში, რომელიც ყოველი მორწმუნის კრედოა, ნათქვამია „მრწამს ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“. რას ნიშნავს ეს - იმას ნიშნავს, რომ ყოველ ქრისტიანს სწამს, რომ მთელ მსოფლიოში არსებობს ერთიანი, ანუ საყოველთაო სამოციქულო ეკლესია... ჩვენ ეს კარგად უნდა ვიცოდეთ, ჩვენი მრწამსის თანახმად ჩვენ გვწამს არა რამდენიმე, არა სხვადასხვა ეკლესია, არამედ ერთი საყოველთაო მსოფლიო ეკლესია. მსოფლიოში არსებობს ერთი ეკლესია, რადგანაც ერთი იყო იესო ქრისტე - დამაარსებელი და მეთაური მსოფლიო, ანუ საყოველთაო კათოლიკე ეკლესიისა.

ეს მრწამსი, რომელსაც დღეს აღიარებს ქართული ეკლესია, საქართველოში იქადაგეს და გაავრცელეს თვით მოციქულებმა. სხვადასხვა ქართულ და უცხოურ წყაროთა თანახმად საქართველოში ქადაგებდა არა მარტო ანდრია, არამედ სხვა მოციქულებიც, კერძოდ სვიმონ კანანელი, მატათა, ბართლომე, თადეოზი და თომა. ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის თორმეტი მოციქულიდან ექვსი მოციქული საქართველოში ქადაგებდა. ეს იმითაც იყო გამოწვეული, რომ, მოციქულთა დროს იბერია იყო რომის იმპერიის მეტოქე ძლიერი სახელმწიფო, რომლის ხელშიც იყო პართიასა, სკვითიასა და ნაწილობრივ პონტოში შემავალი სავაჭრო გზები. ორი მიციქული კი მატათა და სვიმონ კანანელი საქართველოში არიან დაკრძალულნი. მოციქული მატათა აქ, ჩვენთან, დასავლეთ საქართველოში, ბათუმთან ახლოს განისვენებს, როგორც მოციქულებმა ქართველ ხალხს მისცეს მრწამსი, რომელსაც ახლაც უბიწოდ და უმწიკვლოდ იცავს ქართული ეკლესია.

ქართული სამოციქულო ეკლესია არა მარტო მრწამსის იმ ნაწილს იცავს მტკიცედ, რომელშიც ნათქვამია: „მრწამს ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“, არამედ მთლიან მრწამსსა და სარწმუნოების საერთო სისპეტაკეს. დიდმა გიორგი მთაწმინდელმა, რომელიც ჩვენი მხარიდან, ჯავახეთიდან იყო, ღირსეულად განუცხადა ბიზანტიის იმპერატორს: „ეს არის სარწმუნოება ჩვენი ნათესავისა - რაჟამს ღმერთი ერთგზის გვიცნობიეს, არ მივდრეკილვართ არც მარცხნივ და არც მარჯვნივ და არც მივდრკებით, თუ ღმერთს უნდესო“. არსენ იყალთოელი წერდა: „ყოველი ერი ჩვენი მტკიცედ და შეურყევლად სდგას მართალ სარწმუნოებაზე“... ამასვე ამბობდნენ სხვა მამებიც. ამის თქმის უფლებას ქართველ სამღვდელოებას აძლევდა ის, რომ მაშინ, როცა მსოფლიო ეკლესია XI საუკუნეში ორად გაიყო, ბიზანტიისა და დასავლეთის ეკლესიებად, ამ ეკლესიათა მეთაურობის შუღლისა და ერთმანეთისადმი ქიშპობის გამო, ქართული ეკლესია მოციქულთა სწავლების ერთგული დარჩა. მსოფლიო ეკლესიის ორად გაყოფის იმ ქარიშხლიან დროს გიორგი მთაწმინდელმა გამოიკვლია ქართული ეკლესიის, აგრეთვე დასავლეთის, ბიზანტიისა და მონოფიზიტთა ეკლესიების სარწმუნოებრივი მიმართულება და დაასკვნა, რომ მთელ მსოფლიოში ერთადერთი ქართული ეკლესია იყო ჭეშმარიტად ერთგული მოციქულთა სწავლისა. მართლაც, დასავლეთის ეკლესია განვითარების თავისი გზით წავიდა, ბიზანტიის ეკლესიაში თავიდანვე მრავალი სწავლება და ერესი იყო დანერგილი, ხოლო მონოფიზიტთა შეცდომები თავიდანვე იყო დაგმობილი მსოფლიო მამათა მიერ.

ქართული სამოციქულო ეკლესია საუკუნეთა მანძილზე არ შეცვლილა, ის ისევე წმინდა და უბიწოა, როგორც იყო მოციქულთა დროს.

სწორედ ამაში გამოიხატა ჩვენზე მონიჭებული მადლი იესო ქრისტესი და დედა ღვთისმშობლის მფარველობისა.

მესხეთი ყოველთვის ქართული ქრისტიანობის ბურჯი იყო, მესხეთს მსოფლიო ქრისტიანობის წინაშეც მიუძღვის ღვაწლი, ამ დალოცვილმა კუთხემ მსოფლიო ეკლესიას აღუზარდა ისეთი დიდი წმინდანები და მამები, როგორებიც იყვნენ: წმინდა გიორგი, წმინდა ნინო, ბასილი დიდი და მისი ძმა დიდი გრიგოლი. ასევე მრავალი სხვა წმინდანი. ისინი კაბადოკიიდან იყვნენ. კაბადოკია კი ქართულ კოლონიად ითვლებოდა. მათ მიანიჭეს სიმტკიცე მესხეთისა და მთელი საქართველოს ქრისტიანობას.

აქ ტაო-კლარჯეთის ქართველთა სამეფოს დაარსების შემდეგ მოღვაწეობდნენ წმინდა მამა გრიგოლ ხანძთელი და მისი მოწაფენი, მესხეთიდან ჩასული ბერები ავსებდნენ ათონის ივერთა და პეტრიწონის მონასტრებს. ჰყვაოდა აქ ქართული ქრისტიანობა... ხოლო მესხეთში არსებული თოთხმეტივე საეპისკოპოსო მთელი თავისი მრევლით სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის სამწყსოში შედიოდა.

ოსმალთა მიერ მესხეთის დაპყრობამ XVI საუკუნის შემდეგ ბოლო მოუღო ქართულ ქრისტიანობას ამ კუთხეში. თურქი დამპყრობლები პირველ რიგში ებრძოდნენ და ანადგურებდნენ ქართველ სამღვდელოებას. სამასი წლის მანძილზე (XVI-XVIII საუკუნეებში) ანგრევდნენ ქართულ კულტურასა და საეკლესიო ცხოვრებას. მტერი მოითხოვდა ქართველ სამღვდელოებას გაეწყვიტა კავშირი საქართველოს საკათოლიკოსოსთან. თურქები დევნიდნენ არა მარტო ყველა ქრისტიანს, არამედ ყველა იმას, ვინც მცხეთის საკათოლიკოში შედიოდა. მაგალითად, მესხეთის თოთხმეტი ეპისკოპოსიდან 1764 წლისათვის დარჩენილი იყო მხოლოდ ერთადერთი, რომლის ეპისკოპოსი გიორგი ჩამოშორდა საქართველოს ეკლესიას და დაუკავშირდა დასავლეთის ქრისტიანობას. მისი სასტიკი დევნა მაშინვე შეწყვიტეს.

მესხებს ნება მიეცა მიეღოთ ნებისმიერი სარწმუნოება, ოღონდ აუცილებლად უნდა უარეყოთ ქართული. მათ კავშირი უნდა გაეწყვიტათ საქართველოს ეკლესიასთან. მართლაც, მესხების ძალზე დიდმა ნაწილმა იძულებით მიიღო მაჰმადიანობა. ოსმალებმა ნება მისცეს უცხოეთის სამღვდელოებას შემოსულიყვნენ მესხეთში. ასე გაჩნდნენ მონოფიზიტები და კათოლიკენი. ძველ დროს, სამწუხაროდ, ხალხი ერთმანეთისაგან ვერ არჩევდა ეროვნებასა და სარწმუნოებას, ამიტომაც იმ ქართველებს, რომელთაც მაჰმადიანობა მიიღეს, „თათრები“ უწოდეს, იმ ქართველებს, რომელთაც მონოფიზიტობა მიიღეს „სომხები“, ხოლო იმათ, რომლებიც ევროპულ ქრისტიანულ ცენტრს დაუკავშირდნენ, - ფრანგები. იმ დროს მთელ ევროპას ოსმალეთში „საფრანგეთს“ უწოდებდნენ. თურქების შემოსვლამდე მესხეთში არ ცხოვრობდა ქართველების გარდა არც ერთი სხვა ხალხი. ისინი არც შემდგომ ჩამოსახლებულან მესხეთში, მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, „თათრები“ მაჰმადიან ქართველებს უწოდეს; ის ქართველები, რომლებმაც მაჰმადიანობა არ მიიღეს, მაგრამ მათ ქართული ეკლესიის წევრად დარჩენა შეეძლოთ, ქრისტიანობის შენარჩუნებისათვის იძულებულნი გახდნენ ევროპელი მისიონერების მრევლად ქცეულიყვნენ.

აღნიშნული მდგომარეობის უკეთ დანახვის მიზნით მე მინდა მოგაწოდოთ ამონაწერი შოთა ლომსაძის წიგნიდან „სამცხე-ჯავახეთი“ (გვ. 502). ქართველ კათოლიკეებში, იმის გამო, რომ ვატიკანში კონგრეგანციის მიერ ქართული ენა არ იყო დამტკიცებული ღვთისმსახურებისთვის მოქმედ ენად, გაბატონდა ლათინური და სომხური... ქართული კათოლიკური ეკლესიებიდან გამოიდევნა ლათინური ენა და ქართველი კათოლიკენი შერჩნენ სომხურ ენას. ხშირ შემთხვევაში, ქართველ კათოლიკეთა მრევლს სომეხ კათოლიკეთა წარმომადგენლები თუ გასომხებული ქართველები წინამძღვრობდნენ. ასეთი ვითარება ქარველ კათოლიკეთა სრულ დაბნევას იწვევდა, რადგანაც მეტყველებდნენ ქართულად, აიძულებდნენ ელოცათ სომხურად, ადიდებდნენ რომის პაპს და ცხოვრობდნენ თურქული პოლიტიკის ქვეშ. სომხურ-კათოლიკური ეკლესია ხელმძღვანელობდა მათ ჯვრისწერა-მონათვლას. მონათვლისას არქმევდნენ სომეხი კათოლიკე ეპისკოპოსის მიერ რეკომენდებულ სახელებს და ასე თანდათან, იცვლებოდა მათი ნამდვილი ვინაობა. ხშირად ახალ სახელს გვარის ხელოვნურად შექმნა და გადაკეთებაც მოსდევდა. შოვინისტი კათოლიკე მოძღვარნი ყველაფერს აკეთებდნენ იმისათვის, რომ ქართველ კათოლიკეებს დაევიწყებინათ მშობლიური ენა, გვარი, წარმომავლობა და ბოლოს, რადგანაც კონგრეგაციას მათ საეკლესიო ენად სომხური ენა ჰქონდა დამტკიცებული, სომხებად გამოეცხადებინათ. სამწუხაროდ, როგორც ზემოთ ვნახეთ სოფელ ვალეს მაგალითზე, მესხეთის სინამდვილეში ეს ნაწილობრივ კიდეც გაკეთდა. ამას თითქმის აღარაფერი ეშველებოდა, რომ ეს საქმე თვით მესხეთის ქართველ კათოლიკეებს არ გადაეჭრათ. ისინი: იოანე ხუცესი, პეტრე ხარისჭირაშვილი, ივენა გვარამაძე, მიხეილ თამარაშვილი და სხვანი გმირული შემართებებით აღუდგნენ ყალბისმქმნელებს და მეცნიერული საბუთიანობით ყველაფერი სააშკარაოზე გამოიტანეს.

დიახ, საუკუნეთა მანძილზე აქაური ქართველი ქრისტიანები ვალდებულნი ინვნენ წირვა-ლოცვისას, ჯვრის-წერისა და ნათლობისას ეხმარათ სომხური ენა, ქართული ენა აკრძალული, უხმარი და გამოუყენებელი ინო. ამან გამოიწვია ამ მხარის ეთნიკური სახის შეცვლა.

ქართული ენის დაცვისათვის XVIII საუკუნეში მესხეთიდან განდევნილი იოანე ხუცესი იძულებული გახდა იმერეთისათვის შეეფარებინა თავი; ასევე, ქართული ენის დაცვისათვის მესხეთიდან გააძევეს პეტრე ხარისჭირაშვილი და უცხოეთში გადახვეწეს. რისი გაკეთების ნებაც მას თავის სამშენებლოში არ მისცეს, უცხოეთში შეძლო - ქართული მონასტერი დააარსა სტამბოლში.

მამა მიქაელ თამარაშვილი, საქართველოდან გაძევებული, ჩაუჯდა რომის არქივებს და დაამტკიცა, რომ მესხეთის კათოლიკენი ეროვნებით ქართველები არიან.

“ირეკდევ და განგეღოთ თქვენ, ეძიებდეთ და ჰპოვოთ“, - ნაბრძანებია წმინდა სახარებაში. თანდათან სრულდება ამ კუთხის საუკუნოვანი ოცნება, იღვიძებს ქართული წირვა-ლოცვა მესხეთში.

აღსრულდა დიდი მამის, პეტრე ხარისჭირაშვილის ოცნება - უდეს ღვთისმშობლის ეკლესიაში დღეიდან წირვა-ლოცვის ენა იქნება არა სხვათა ენა, არამედ ქართული.

თქვენ ხართ ბედნიერი, რადგან თქვენივე მოწადინებითა და მონდომებით შესძელით ის, რისთვისაც თქვენი წინაპრები საუკუნეთა მანძილზე იღვწოდნენ.

გიხაროდენ, ქართულად მონათლავთ თქვენს ბავშვებს.

გიხაროდენ, ამ წმინდა ტაძარში ამიერიდან მკვიდრდება ქართული ენა, ქართული გალობა.

შევთხოვ უფალს, უკუნითი უკუნისამდე იყოს თქვენი სიხარული. აღსრულდა ის, რისთვისაც მთელი სიცოცხლის მანძილზე იბრძოდნენ ამ კუთხის სახელოვანი შვილები. ხელისუფლება მზრუნველობითა და ყურადღებით მოეკიდა ჩვენს მრავალგზის სათხოვარს; თქვენი სარწმუნოებრივი მოთხოვნილებანი დაკმაყოფილებულია.

დიდი ილია ჭავჭავაძე იმდროინდელი ქართველობის შესახებ წერდა: დავიშალენით, გავითიშენით, დავცალცალკევდით იმერლებად, მესხებად, ქართლელებად, მეგრელებად, კახელებად... მხოლოდ ჩვენი კუთხენი გვახსოვს, ერთიანი ერი კი დაგვავიწყდაო. ასეთ დაყოფას სარწმუნოებრივი სისუსტეც იწვევს, რადგანაც ეშმაკი ძლიერია მცირე სარწმუნოების მქონე ადამიანთან. ღმერთი შეაერთებს, ეშმაკი კი განყოფს. ღმერთი ნებაა გაერთიანება მესხეთის ქრისტიანებისა მთელს ქართველ ქრისტიანებთან, ეშმაკის სურვილია განაცალკეოს მესხეთის ქრისტიანები საქართველოსაგან, მაგრამ სუსტდება იგი.

ერთიანია ჩვენი ერი, ერთიანია ჩვენი ეკლესია. წმიდა ანდრიას მიერ დაარსებული ქართული სამოციქულო ეკლესია საქართველოს ყველა კუთხის ქრისტიანებს ემსახურება და მწყემსავს I საუკუნიდან დღემდე. თანდათან აღსდგება ერთიანობა ქართული ეკლესიისა. ამიტომაც დღევანდელი სიხარულის - ამ ეკლესიის კურთხევის დიდებულ დღეს, მე ვლოცავ მესხეთსა და მთელს საქართველოს, გლოცავთ თქვენ, თქვენს ოჯახებს, შევთხოვ უფალ ღმერთს თქვენს გამრავლებას.

სიხარული, სიძლიერე და მშვიდობა მოგანიჭოთ უფალმა, მრავალ სიხარულს დაესწარით, ამინ.

„ჯვარი ვაზისა“, №2 1987 წ.