მწყემსი კეთილი

† ამბა დოროთე

წმინდა მამა დოროთეს სწავლანი მოწაფეებისათვის, რაჟამს იგი მამა სერიდოს მონასტრიდან წავიდა და ღვთის ნებით თავისი მონასტერი ააშენა წინასწარმეტყველად წოდებული მამა იოანეს გარდაცვალებისა და ჩვენი წმინდა მამის, ბარსანოფის სრულიად დადუმების შემდგომ

სწავლა მეორე

თავმდაბლობის შესახებ

[37]რას ნიშნავს ბერის სიტყვები: "უპირველეს ყოვლისა, თავმდაბლობა გვმართებს“. ის არ ამბობს, უპირველეს ყოვლისა, ღვთის შიში გვმართებსო.

წერილში ნათქვამია: "დასაბამი სიბრმნისაჲ შიში უფლისაჲ“ (ფსალმ. 110.10). სსვა ადგილას დაწერილია: "შიშისათ ჳს უფლისა მოაქციოს ყოველმან ბოროტისაგან“ (იგავ. 15.27). რატომ არ ამბობს, რომ, უპირველეს ყოვლისა, მოწყალება ან რწმენა გვმართებს? დაწერილია: "მოწყალებითა და სარწმუნოებითა განწმნდებიან ცოდვანი“ (იგავ. 15.27). მოციქულიც ამბობს: "თჳნიერ სარწმუნოებისა ვერ შესაძლებელ არს სათნოყოფაჲ“ ღვთისა (ებრ. 11.6). თუ მართლაც ასეა და ურწმენოდ ღვთის სათნოყოფა შეუძლებელია, თუ რწმენითა და მოწყალებით განიწმინდება ცოდვები, თუ შიში ბოროტისგან მოდრეკს კაცს, თუ სიბრძნის დასაბამი ღვთის შიშია, თუ მოღვაწეებს ნიადაგ მარხვა მართებთ, ბერმა ერთ-ერთი მათგანი რატომ არ დაასასელა და თქვა: უპირველეს ყოვლისა, თავმდაბლობა გვმართებსო? იმიტომ, რომ ნებიმიერ სიტყვაზე მზად ვიყოთ, ვთქვათ, შემინდე, რადგან თავმდაბლობით შეიმუსრება მტრისა და მოწინააღმდეგის ყოველი ღონე. აჰა, ნახეთ, ძმებო, რა ძალა აქვს თავმდაბლობასა და სიტყვას: შემინდე!

რატომ ეწოდება ეშმაკს არა მარტო მტერი, არამედ მოწინააღმდეგეც? მტერი იმისთვის ეწოდება, რომ კაცთა და სიკეთის მოძულეა, ბოროტის განმზრახველი; სოლო მოწინააღმდეგე იმიტომ ჰქვია, რომ ყოველ კეთილ საქმეს ებრძვის შესაფერხებლად: როცა ლოცვა სურთ, ბოროტი ზრახვებით, გონების გაფანტულობითა და მოწყენილობით აფერხებს; ვისაც მოწყალების გაღება სურს, მას ვერცხლისმოყვარეობით ებრძვის; ვისაც სწადია, [38]იფხიზლოს, მას სისუსტითა და მცონარებით ებრძვის. ასე ეწინააღმდეგება ყოველ საქმეს და ამიტომ ეწოდება არა მარტო მტერი, არამედ მოწინააღმდეგეც. ხოლო თავმდაბლობით მტრისა და მოწინააღმდეგის მთელი ღონე შეიმუსრება. ჭეშმარიტად დიდია თავმდაბლობა. ყველა წმინდანმა თავმდაბლობით იარა და შრომით შეამკო თავისი გზა, როგორც დაწერილია: "იხილე სიმდაბლე ჩემი და შრომაჲ ჩემი, და მომიტევვნ მე ყოველნი ცოდვანი ჩემნი“ (ფსალმ. 24.18).

მარტოოდენ თავმდაბლობასაც შეუძლია კაცის სასუფეველში შეყვანა, როგორც მამა იოანე ამბობდა. ახლა კი, ძმებო, ჩვენც დავმდაბლდეთ მცირეოდენ და ვცხონდეთ. თუ უძლურების გამო შრომა არ შეგვიძლია, ვეცადოთ, დავმდაბლდეთ, და მწამს ღვთისა, რომ იმ მცირედით, რასაც თავმდაბლად მოვიმოქმედებთ, ჩვენს წმინდა მამებთან ვიქნებით, რომლებიც ძლიერ დაშვრნენ და დიდად ემსახურნენ ღმერთს. ეჰ, შრომა არ შეგვიძლია და, ნუთუ, დამდაბლებაც არ შეგვწევს? ჭეშმარიტად ნეტარია, ვისაც თავმდაბლობა აქვს, ძმებო, რადგან დიდია თავმდაბლობა.

ჭეშმარიტი თავმდაბლობა ისაა, წმინდანმა რომ თქვა: "თავმდაბლობა არ მრისხანებს, არც ვინმეს განარისხებს". ბევრისთვის უცხოა ეს სიტყვები, რადგან მხოლოდ თავმდაბლობა ეწინააღმდეგება სიამაყეს და მისგან იცავს კაცს; მრისხანების მიზეზი კი არა მხოლოდ სიამაყეა, არამედ ქონება და ნაყროვანებაც.

რატომ ამბობს, რომ თავმდაბლობა არ მრისხანებს, არც ვინმეს განარისხებს? იმიტომ, რომ თავმდაბლობა დიდია, როგორც ვთქვით, და შეუძლია, სულს ღვთის მადლი მოუტანოს. როცა სულში ღვთის მადლი მოდის, მას ამ ორი მძიმე ვნებისგან იცავს. რომელი უფრო მძიმეა, კაცი რომ მრისხანებს თუ თავის ძმას რომ განარისხებს? როგორც ერთი ბერი ამბობს: "მონაზვნისთვის სრულიად უცხოა მრისხანება“. თუ ამგვარი თავმდაბლობით არ დაიცავს თავს, შფოთითა და სიბრაზით თანდათან ეშმაკის ზომამდეც მივა. ამიტომ ამბობს, თავმდაბლობა არ მრისსანებს, არც ვინმეს განარისხებსო.

[39]რატომ ვლაპარაკობ, რომ მხოლოდ ამ ვნებებისგან დაიცავს კაცს? როცა მამა ანტონმა ეშმაკის მიერ ამქვეყნად დაგებული ყველა მახე იხილა, ოხვრით ჰკითხა ღმერთს: "რა გაექცევა მათ?“ ღმერთმა მიუგო: "თავმდაბლობა“. და სხვა საოცარი სიტყვებიც დასძინა: "ვერც შეეხებიან მას“. ნახეთ, ძმებო, ამ სათნოების ძალა და მადლი! ჭეშმარიტად, არაფერია თავმდაბლობაზე ძლიერი და ვერც ვერაფერი სძლევს მას, რადგან თავმდაბალს რანაირი წყენაც უნდა შეხვდეს, მყისვე თავის თავს აბრალებს და უხარია, სხვას არ აბრალებს, არც არავის იმიზეზებს. ამიტომაც უშფოთველად და მშვიდად განერიდება ყოველივეს, ამიტომ არც მრისხანებს და არც ვინმეს განარისხებს. ამისთვის თქვა ბერმა: უპირველეს ყოვლისა, თავმდაბლობა გვმართებსო. თავმდაბლობა ორგვარია და ორგვარია ამპარტავნებაც. პირველი ამპარტავნებაა, როცა კაცი მოყვასს შეურაცხყოფს, როგორც არარაობას, და თავი მასზე მეტი ჰგონია. ასეთი თუ გონზე არ მოეგო, თანდათან მეორე ამპარტავნებამდეც მივა - თავად ღმერთთანაც კი იამპარტავნებს და იტყვის, რომ თავისი ძალით, და არა ღვთის შეწევნით, ასრულებს სათნოებებს.

ჰოი, ძმებო, მინახავს ამ ზომამდე მისული კაცი. საწყალი! თავიდან, როცა ძმას შეაქებდნენ მასთან, მყისვე დაანერწყვებდა და ამბობდა: "არავინაა დიდი, მხოლოდ ზოსიმე“, და ამის მსგავსად. მცირე ხნის შემდგომ მისი დამცირებაც დაიწყო, და ამბობდა: "არავინაა დიდი, მხოლოდ მამა მაკარი“. მცირე ხნის შემდეგ მისი დამცირებაც დაიწყო და თქვა: "არავინაა დიდი, მხოლოდ ბასილი და გრიგოლი“. მცირე ჟამი გამოხდა და თქვა: "ვინაა ბასილი ან გრიგოლი? არავინ არის დიდი, მხოლოდ პეტრე და პავლე“. ვუთხარი მას: "სიმართლეს გეუბნები, ძმაო, ამათ დამცირებასაც დაიწყებ“. მერწმუნეთ, ძმებო, მცირე ხნის შემდეგ თქვა: "ვინ არის პეტრე ან პავლე? არავინ არის დიდი, მხოლოდ წმინდა სამება“. ბოლოს თავად დმერთზეც აიმაღლა თავი და სრულიად წარწყმდა. ამიტომ გვმართებს, ძმებო, მოღვაწეობა, რათა პირველმა ამპარტავნებამ არ გვძლიოს, რადგან პირველს სრული ამპარ[40]ტავნება მოაქვს.

სხვაა ამპარტავნება ერისკაცებისა და სხვა - ამპარტავნება მონაზვნებისა. ერისკაცთა ის არის, როცა მოყვასს თავს ამეტებენ და ამბობენ: მე უფრო დიდი ვარ ან მშვენიერი, ან მასზე უკეთესად მაცვია. თუ ამგვარ ყოფაში ვნახავთ თავს, ან თუ ვფიქრობთ, ჩვენი მონასტერი უფრო ძლიერია, ან ბევრი ძმა გვყავს, იცოდეთ, რომ ჯერ კიდევ ერისკაცების ამპარტავნებაში ვართ.

ბევრი ბუნებრივი საქმეებით ამაყობს: ლამაზი ხმით, ან ამბობს, კარგად და პატიოსნად ვმსახურებო. ესენი პირველებთან შედარებით უფრო მსუბუქ, მაგრამ მაინც ერისკაცთა ამპარტავნებაში არიან. ხოლო მონაზვნური ამპარტავნება ისაა, როცა კაცი თავს იწონებს მღვიძარებით, მარხვით ან სხვა რამ სახის მოღვაწეობით. არის კაცი, რომელიც განდიდების გამო მდაბლდება. ყოველივე ეს მონაზონთა ამპარტავნებაა. რაკი ვამაყობთ, უმჯობესია, სამონაზვნო, და არა ერისკაცთა საქმეებით მოვიწონოთ თავი.

აი, ვთქვით, რა არის პირველი ამპარტავნება და რა - მეორე, რა არის მონაზონთა ამპარტავნება და რა - ერისკაცთა. ახლა ვთქვათ, რომელი ორი თავმდაბლობა არსებობს. პირველი თავმდაბლობა ისაა, როცა კაცს ძმა ყველაფერში უფრო გონიერი და უკეთესი ჰგონია, ვიდრე თვითონ არის, როგორც დაწერილია: "თავი ყველაზე დაბლამდგომად მიიჩნიოს“. მეორე თავმდაბლობა კი ისაა, როცა კაცი ფიქრობს, რომ რასაც აკეთებს, ღვთის შეწევნით, და არა საკუთარი ძალით აკეთებს. ეს არის წმინდანთა სრულყოფილი თავმდაბლობა. იგი ბუნებრივად მოდის სულში მცნებების აღსრულების შედეგად ისევე, როგორც ნაყოფით დახუნძლული ხე ქვემოთ ხრის ხოლმე ნაყოფიან ტოტებს, ხოლო უნაყოფო ტოტები ზემოთ არის აშვერილი.

ზოგიერთი ხის ტოტები რამდენადაც მაღლა იზრდება, იმდენად უნაყოფოა. მხოლოდ თუ ვინმე ქვას აიღებს, ტოტებზე დაჰკიდებს და ქვემოთ დახრის, მაშინღა გამოიღებს ნაყოფს. ასეა სულიც: რამდენადაც მდაბლდება, იმდენად გამოიღებს ნაყოფსაც, და [41]რამდენადაც ნაყოფს გამოიღებს, იმდენად მდაბლდება. წმინდანები, რამდენადაც უახლოვდებიან ღმერთს, იმდენად ცოდვილად მიაჩნიათ თავი.

მახსოვს, ერთხელ თავმდაბლობაზე ვმსჯელობდით. იქ იყო ქალაქ ღაზის ვინმე ხელისუფალი. გაიგონა, რომ ვამბობდით: რამდენადაც ღმერთს უახლოვდება კაცი, იმდენად ცოდვილად მიაჩნია თავიო, ეუცხოვა ეს და გვთხოვა, აგვეხსნა, თუ როგორ ხდება ეს. მივუგე: "მითხარი, ბატონო, რად მიგაჩნია თავი შენს ქალაქში?“ მიპასუსა: "მიმაჩნია, რომ ვარ პირველი პირი და ქალაქის თავი“. ვუთსარი: "კესარიაში რომ წახვიდე, თავს როგორ მიიჩნევდი?“ მითხრა: "იქ მყოფ დიდებულებზე დაბლამდგომად მივიჩნევდი თავს“. ვუთხარი: „ანტიოქიაში რომ წახვიდე, იქ როგორ მიიჩნევდი თავს?“ მითსრა: "როგორც ერთი ვინმე გლახაკი, ისე მივიჩნევ იქ თავს“. ვკითხე: „კონსტანტინოპოლში მეფესთან ახლოს რომ წახვიდე, იქ როგორ იგრძნობდი თავს?“ მიპასუსა: "როგორც ვინმე დავრდომილი, ისე მეგონება თავი.“ მაშინ ვუთხარი: ",აი, ასე არიან წმინდანებიც: რამდენადაც უახლოვდებიან ღმერთს, იმდენად ცოდვილად მიაჩნიათ თავი. როცა აბრაამმა ღმერთი იხილა, თავის თავს მიწა და ნაცარი უწოდა (იხ. შექმნ. 18.27). ესაია კი, როცა ღმერთი იხილა, ამბობდა: ჰოი, უბადრუკსა მე, რამეთუ არა წმიდა ვარ (შდრ. ეს. 6.5). როცა დანიელი მხეცებს შორის მღვიმეში იყო და მასთან ამბაკუმი მივიდა, რომელმაც პური მიართვა და უთხრა: "მიიღე სამხარი, რომელ წარმოგცა შენ ღმერთმან“, მან უპასუსა: "რამეთუ მომიჴსენე, მე, ღმერთო“ (იხ. დან. 14.36-37). ნახე, როგორი სიმდაბლე ჰქონდა გულში! მღვიმეში მხეცებთან ერთად იყო და არაფერს ვნებდნენ, თვითონაც უკვირდა და ამბობდა: "რამეთუ მომიჴსენე, მე, ღმერთო“. ნახეთ წმინდანების თავმდაბლობა! როგორი გული ჰქონდათ?! კაცთა დასახმარებლად მრავალი გაუგზავნია დმერთს, მაგრამ მათ ეს არ უნდოდათ, რადგან დიდებას გაურბოდნენ. როგორც პორფირით შემოსილი კაცი გაურბის ჭუჭყიანი ძონძის მიკარებას, ტანსაცმელი რომ არ დაესვაროს, ისე სათნოებებით შემკული წმინდანებიც [42]გაურბიან კაცობრივ დიდებას, რათა ამით არ შეიბილწონ. ვისაც კაცობრივი დიდება უყვარს, შიშველს ჰგავს, სარცხვინელის დასაფარავად პატარა ნაგლეჯს რომ ეძებს. სათნოებისგან შიშველი კაციც ასევე ეძიებს კაცთაგან დიდებას.

რაჟამს ღმერთი კაცთა დასახმარებლად გზავნის წმინდანებს, მათ ეს არ სურთ ხოლმე თავმდაბლობის გამო. მოსემ ღმერთს უთხრა: გევედრები, უფალო, მიავლინე სხვა უძლიერესი ჩემსა, რამეთუ ჴმაწულილ და ენამძიმე ვარ (შდრ. გამოს. 4.10). იერემია ამბობდა: "უჭაბუკეს ვარ მე" (იერ. 1.6). ამგვარ თავმდაბლობას მიაღწია ყველა წმინდანმა, როგორც ვახსენეთ, მცნებების აღსრულების გზით.

თავმდაბლობას კი სიტყვებით ვერავინ გადმოსცემს. ერთხელ მამა ზოსიმე თავმდაბლობაზე მსჯელობდა. იქ იყო ერთი ფილოსოფოსი. "მითხარი, როგორ მიგაჩნია თავი ცოდვილად? განა არ იცი, სათნოებები რომ გაქეს? არ იცი, წმინდა რომ ხარ? აი, მცნებებს ასრულებ, და როგორღა მიგაჩნია თავი ცოდვილად?” - იკითხა მან. ბერი პასუხს ვერ პოულობდა და უთხრა: "არ ვიცი, როგორ გითხრა, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ცოდვილი ვარ“. ფილოსოფოსი კი ედავებოდა, სურდა, გაეგო, რანაირად იყო ეს შესაძლებელი. მან წმინდა სიწრფელით უთსრა: "ნუ მაუკუღმართებ, ასე მიმაჩნია“.

მე კი ვუთხარი მას: "ისევე არ ხდება, როგორც ფილოსოფიასა და მკურნალობაში? როცა კაცი კარგად დაეუფლება მას და დაშვრება, ჩვევად ექცევა, და სიტყვით ვეღარ ხსნის, თუ როგორ დაეჩვია მას, რადგან, როგორც აღვნიშნე, ზედიზედ ქმნით თანდათან, შეუმჩნევლად გადაექცევა ჩვეულებად. ასე არ არის თავმდაბლობაც? მცნებების აღსრულებით კაცში ისადგურებს მდაბალი გონება, რომელიც სიტყვებით არ გამოითქმის.“

ეს რომ გაიგონა მამა ზოსიმემ, გაუხარდა, მყისვე მომეხვია და თქვა: “მენგან გავიგე, როგორც ხდება ეს. ისეა, როგორც თქვი“. ფილოსოფოსმაც დაიჯერა ნათქვამი.

მამებმა ბევრი ილაპარაკეს, თავმდაბლობა რომ გაგვეგო, მაგრამ [43]რა არის და როგორ მკვიდრდება იგი კაცის გულში, ვერავინ თქვა. მამა აღათონს აღსასრულის ჟამს ძმებმა ჰვითხეს: „მამაო, შენც გეშინია?“ მან უპასუხა: ”ჩემი შესაძლებლობისამებრ ვეცადე, დამეცვა მცნებები, მაგრამ კაცი ვარ, საიდან ვიცი, ღვთისთვის სათნოა თუ არა ჩემი საქმე? სხვაა ღვთის სამართალი და სხვა - კაცთა“. აი, ასე გაგვაგებინა, რომ გვცოდნოდა იგი და მისი მიღწევის გზა გვიჩვენა.

ხოლო თუ რა არის თავმდაბლობა და როგორ მკვიდრდება სულში, როგორც მრავალგზის აღვნიშნე, ვერავინ თქვა. სიტყვით ვინ მისწვდომია მას? - მხოლოდ სული, რომელიც ღირსი გახდა მისი მიღწევისა და შეცნობისა. იმის შესახებ, თუ რას მოაქვს იგი, მამებმა თქვეს: ”დაწერილია, რომ ძმამ ჰკითხა ბერს: რა არის თავმდაბლობა? ბერმა მიუგო: თავმდაბლობა დიდი და საღმრთო საქმეა, ხოლო თავმდაბლობის გზებია: გონივრული ხორციელი შრომა, ყველაზე დაბლამდგომად თავის მიჩნევა და ნიადაგ ღვთისთვის ვედრება. თავმდაბლობა კი საღმრთო საქმეა და მიუწვდომელი“.

რატომ ამბობს, რომ ხორციელ შრომას კაცი თავმდაბლობამდე მიჰყავს? იმიტომ, რომ ხორციელი შრომა სულიერი სათნოებაა. ხოლო ყველაზე დაბლამდგომად თავის მიჩნევა, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ამპარტავნების ძალას წინ აღუდგება, რადგან, ვინც თავს ყველაზე დაბლა აყენებს, როგორღა მიიჩნევს თავს მოყვასზე მეტად, როგორღა დააბრალებს ან დაამცირებს ვინმეს?

ხოლო ნიადაგ ღვთისთვის ვედრება იმიტომ ახსენა ბერმა, რომ იგი წინ აღუდგება მეორე ამპარტავნებას - ვინც თავმდაბალია, მან იცის, რომ ღვთის შეუწევნელად ვერაფერს მიაღწევს, და ამიტომ ნიადაგ ღმერთს ევედრება. ხოლო, ვინც ნიადაგ ღმერთს ევედრვბა, იცის: თუ რამ სათნოებისთვის მიუღწევია, ღვთის შეწევნით მიაღწია, და არ ამაყობს. კი არ ამბობს, ჩემი ძალით გავაკეთე ეს საქმეო, არამედ, ღვთითო. ნიადაგ მადლობს, ძრწოლით ევედრება, რომ არ მიატოვოს და მისი უძლურება და უღონოება არ გამოაჩინოს. ასე, თავმდაბლად ლოცულობს და [44]ლოცვით მდაბლდება. რამდენადაც მდაბლდება, იმდენად მეტად შეეწევა ღმერთიც და წარმატებას აღწევს სიმდაბლით. რაღატომ ამბობს, რომ ხორციელ შრომას თავმდაბლობამდე მიჰყავს კაცი? როგორ შეეწევა ხორციელი შრომა თავმდაბლობას? თავმდაბლობა კაცის სულშია, და როგორღა მოაქვს ის ხორციელ შრომას?

გეტყვით: როცა სული მცნების დარღვევით დაეცა, უბადრუკი, თავიდან შეცდომებით თვითნებობასა და გემოთმოყვარეობას დაემონა, როგორც წმინდა გრიგოლი ამბობს, და ხორციელი შეიყვარა; გახდა სრული ხორცი, როგორც დაწერილია: ”არა დაადგრეს სული ჩემი კაცთა ამათ შორის უკუნისამდე ყოფისაჳთის მათისა ჴორც“ (დაბ. 6.5). სული ხორცს დაემონა, ხორცთან ერთად იტანჯება და ხორცის ნებას ასრულებს. ამიტომ თქვა ბერმა, რომ ხორციელ შრომას თავმდაბლობამდე მივყავართო.

სხვაა ჯანმრთელის სული და სხვა - უძლურისა, სხვაა მაძღრისა და სხვა - მშიერისა, სხვაა ცხენზე ამხედრებულისა და სხვა - ვირზე მჯდომისა, სხვაა ტახტზე მჯდომისა და სხვა - მიწაზე მჯდომისა, სხვანაირია გონება იმისა, ვისაც კარგი სამოსი აცვია და სხვაგვარი - ვისაც უვარგისი აცვია.

შრომა ხორცს ამდაბლებს. როცა ხორცი მდაბლდება, სულიც მდაბლდება. ამიტომ სამართლიანად ითქვა, რომ ხორციელ შრომას მოაქვს თავმდაბლობა. როცა გმობა ებრძოდა გონიერ ბერს, რომელმაც იცოდა, რომ გმობა ამპარტავნებისგანაა და რომ ხორცის დამდაბლებისას სულიც მდაბლდება, ორმოცი დღის განმავლობაში იგი შენობაში არ შესულა. ასე რომ, სხეულზე თმა პირუტყვის ჯაგარივით მოექცა.

გმობის აზრებისთვის კი არ მოიქცა ასე, არამედ თავმდაბლობისთვის. კარგად თქვა ბერმა, ხორციელ შრომას მოაქვს თავმდაბლობაო. სახიერმა ღმერთმა მოგვცეს თავმდაბლობა, რადგან დიდი განსაცდელებისგან დამხსნელია იგი და ბევრი სიბოროტისგან გვიფარავს.