მწყემსი კეთილი

† ამბა დოროთე

წმინდა მამა დოროთეს სწავლანი მოწაფეებისათვის, რაჟამს იგი მამა სერიდოს მონასტრიდან წავიდა და ღვთის ნებით თავისი მონასტერი ააშენა წინასწარმეტყველად წოდებული მამა იოანეს გარდაცვალებისა და ჩვენი წმინდა მამის, ბარსანოფის სრულიად დადუმების შემდგომ

სწავლა მეათე

ჩვენი წმინდა მამა დოროთეს თქმული, რათა შრომით ფრთხილად ვიაროთ ღვთის გზაზე

ძმებო, ჩვენს თავზე ვიზრუნოთ, გამოვფხიზლდეთ და შევიგნოთ, რას მოგვცემს ეს ჟამი, თუ ამაოდ გავფლანგავთ მას? დანამდვილებით იცოდეთ, ამ დღეებს მოვიძიებთ და ვერ ვპოვებთ. აბბა არსენი ნიადაგ ასე მიმართავდა თავის თავს: „არსენ, გაიხსენე და აღასრულე, რაც ერიდან გამოსვლის ჟამს გქონდა გონებაში!“

ხოლო ჩვენ იმდენად ვზარმაცობთ, რომ არც კი ვიცით, რისთვის დავტოვეთ ერი და არც ვუწყით, რა გვინდოდა. ამიტომ არათუ წარმატებას ვაღწევთ, არამედ ნიადაგ ვიტანჯებით კიდეც და ეს ჩვენი უყურადღებობის გამო გვემართება. ნამდვილად რომ გვინდოდეს, მცირეოდენ ვიღვაწოთ, არც ბევრად გაგვიჭირდებოდა, არც დიდი შრომა დაგვჭირდებოდა. თუ ვინმე თავიდანვე შრომობს, ამ მცირეოდენი ღვაწლით შრომა შეუმსუბუქდება და შემდგომში შეუჭირვებლად აღასრულებს სათნოებას, რადგან დაინახავს ღმერთი მის შრომას და შეეწევა. ახლა კი, ძმებო, ჩვენი თავის გამო გავისარჯოთ, დასაბამი დავუდოთ და მოვიწადინოთ სიკეთე.

თუნდაც დასასრულს ვერ მივაღწიოთ, მიღწევის სურვილი უკვე ცხონების გზის დასაწყისია, რადგან მოღვაწეობას სურვილის გამო შევუდგებით ხოლმე ღვთის შეწევნით. მოღვაწეობისას სათნოებების მოსაპოვებლად სულიერი მამების შეწევნა გვჭირდება. ამიტომ ამბობდა ერთ-ერთი მამა: „მიეცი სისხლი და მიიღე სული". ამრიგად იღვაწეთ და სათნოებები გექნებათ. ფილოსოფიას როცა ვსწავლობდი, დასაწყისში მლიერ მიჭირდა: [93]წიგნის ასაღებად რომ გავემართებოდი, ისეთი სურვილით მივდიოდი, როგორც მონადირე - ნადირის მოსაპოვებლად. რაკი მეტად მოწადინებული ვიყავი, ღმერთი შემეწია. მეცადინეობა იმდენად მექცა ჩვევად, რომ, სწავლის მხურვალებით შეპყრობილი, ვეღარც კი ვამჩნევდი, რას ვჭამდი ან ვსვამდი, ან როგორ ვიძინებდი. სწავლის სიყვარულით აღარც მეგობრებთან დავდიოდი საჭმელ-სასმელად, არც კი ველაპარაკებოდი მათ მეცადინეობის დროს. მეცადინეობიდან დაბრუნებული ვბანაობდი ხოლმე, რადგან ბევრი კითხვის გამო უბანლობას ვეღარ ვითმენდი და შემდეგღა მივდიოდი დასაძინებლად. ერთი მეგობარი მყავდა, ის მიმზადებდა საჭმელს. რასაც მოამზადებდა, იმას ვჭამდი. ჭამის დროს თან წიგნიც მედო და ვკითხულობდი. დაძინებისას ისიც იქვე მედო, ტაბლაზე, ცოტას წავიძინებდი, მყისვე წამოვხტებოდი ხოლმე და ვკითხულობდი. ასევე, საღამოობით სანთელს ვანთებდი და შუაღამემდე ვკითხულობდი.

მონასტერში რომ მოვედი, ჩემს თავს ვეუბნებოდი: „თუ ფილოსოფიის შესწავლისას ასეთ მხნეობას ვიჩენდი, მით უმეტეს მეტი მხურვალება მმართებს სულიერ სათნოებათა მიმართ“. ამგვარი საქციელით დიდი ძალა მეძლეოდა. მაგრამ იცოდეთ, ვისაც სათნოებათა მოპოვება სურს, არ უნდა შეუდგეს განცხრომას, უწესობას, არამედ მხოლოდ (სათნოებას) უნდა შეეჭიდოს. ხუროობის შესწავლის მსურველი ხერხის სახელურს კი არ ეჭიდება, არამედ მხოლოდ ხელობას. ასევე უნდა მოიქცეს ის, ვისაც რამის მოპოვება სურს, საქმის სახეობას კი არ უნდა უყურებდეს, არამედ დღედაღამ იმის მეცადინეობაში უნდა იყოს, თუ როგორ დაეუფლოს მას. ვინც ამ სახით არ ეჭიდება სულიერ საქმეს, ამაოდ ირჯება, რადგან თუ კაცი არ ფრთხილობს, სიმართლის გზას მალე ასცდება ხოლმე. სათნოებები შუა გზაა, როგორც წმინდა ბერმა თქვა: „სამეუფო გზით იარეთ და მილები (სიგრძის ერთეული - რედ.) ითვალეთ!“ როგორც ვახსენე, სათნოებები შუაშია, არც სიკეთის მეტობაშია და არც ნაკლებობაში. ამიტომაა დაწერილი: „ნუ მისდრკები მარჯულ, ნუცა მარცხულ, არამედ [94]გზასა სამეუფოსა ვიდოდეთ“ (მეორე 5,32; 17,11). წმინდა ბასილი ამბობს: „გულმართალი იგია, ვისი გულიც სიჭარბის ან ნაკლებობის მოყვარული კი არ არის, არამედ სათნოებათა შუა გზაზე დგას“. ვიტყვი: თავისთავად ცოდვა არაფერია, იგი არსება არ არის, არც ხორცი ასხია. არავითარ შემთხვევაში! არამედ, როცა სული სათნოებას ზურგს აქცევს, მაშინ იგი ვნებებით შეპყრობილი ხდება, შემდეგ ბოროტებას ჩადის და ბოროტება ტანჯავს, რადგან ბუნებრივ სიმშვიდეს ვერ პოულობს. შეშას როცა ჭია უჩნდება, ჯერ მცირეოდენ დალპება ხოლმე, შემდეგ სიდამპლისგან იშვება ჭია და ჭია შეჭამს ხოლმე მას.

როგორც სპილენძი თავისით ჟანგდება და ჟანგი გალევს ხოლმე მას, ან როგორც სამოსელში თავისით წარმოიქმნება ხოლმე მღილი და მერე ეს მღილი წაახდენს მას, სულიც თავისით შობს არსადმყოფ და არარსებულ ბოროტებას, და შემდეგ ამ ბოროტებით თავადვე იტანჯება. ასეა დაუძლურებული სხეულიც: როცა სხეულს რამე ევნება, თუ გამოსაჯანმრთელებლად არ უმკურნალეს, რამე ნივთის ნაკლებობა ან სიჭარბე შეექმნება და ამის გამო სენი შეეყრება. როცა კვლავ გაჯანსაღდება, აღარსად იქნება სნეულება. ცოდვაც სულის სნეულებაა. როცა სული თავის ბუნებრივ სიჯანსაღეს, ანუ სათნოებას, მოაკლდება, მყისვე უძლურდება ხოლმე. როგორც აღვნიშნეთ, სათნოებები შუაშია, რადგან მხნე სული შიშსა და სიფრთხილეს შორისაა, თავმდაბლობა - ამპარტავნებასა და კაცთმოთნეობას შორის, მსგავსად, კეთილკრძალულებაც სირცხვილსა და ურცხვობას შორისაა. ასევეა დანარჩენი სათნოებებიც. ღვთის წინაშე პატიოსანია ის კაცი, ვინც ამ სათნოებებს იცავს. მაგრამ თუ კაცი არ ფრთხილობს, ადვილად იხრება მარჯვნივ ან მარცხნივ, ანუ სიამაყისკენ ან თავმდაბლობისკენ, შედეგად სულიც უძლურდება. აი, ეს არის სამეუფო გზა, რომელიც ყოველმა წმინდანმა განვლო. მილები კი არის თითოეული ცხოვრებისეული მდგომარეობა, რომელსაც კაცი ნიადაგ უნდა ითვლიდეს, რათა დაინახოს, მერამდენე მილს მიაღწია. ჩვენ, ყველანი, იმ ადამიანებს ვგავართ, რომლებმაც [95]იერუსალიმში წასვლა განიზრახეს, ერთი და იმავე ქალაქიდან გამოვიდნენ, ზოგიერთმა მათგანმა ხუთი მილი გაიარა და გაჩერდა, ზოგმა - ათი, ზოგმა გზის ნახევარი განვლო, ზოგმა კი თავისი ქალაქიდან გამოსვლისთანავე საერთოდ აღარ იარა, ქალაქის გარეთ დადგა და ქალაქშიც აღარ შევიდა. ასე ვართ ჩვენც: ზოგიერთმა ჩვენგანმა დატოვა ერი და სათნოებათა მოპოვების განზრახვით მონასტერში მოვიდა. აქედან ზოგი ნაკლებად წავიდა წინ, ზოგი - მეტად და გაჩერდა, ზოგმა სარბიელის ნახევარი გაიარა და გაჩერდა, ზოგმა საერთოდ არ იარა.

გამოვიდნენ ერიდან, მაგრამ მაინც საერო საქმეებს ეწევიან და ვნებათა სიმყრალეში იმყოფებიან. ზოგიერთები რამე სათნოებას აშენებენ და კვლავ ანგრევენ მას; სხვები კიდევ უფრო მეტად აშენებულს ანგრევენ; სხვები სათნოებებში წარმატებას აღწევენ, მაგრამ ამპარტავნება აქვთ, მოყვასს ამცირებენ, რჩებიან ქალაქის გარეთ და შიგნით ვერ შედიან. ვერც ესენი ეწევიან თავიანთ განზრახვას: თუმცა ქალაქის ბჭისთვის მიუღწევიათ, შიგნით მაინც ვერ შედიან. ვერც ესენი ისრულებენ გულის წადილს. ამიტომ ვამბობ, რომ ყველა ჩვენგანმა უნდა გააცნობიეროს, სად იმყოფება: იქნებ, თავისი ქალაქიდან გამოსული ბჭის გარეთ, ქალაქის სიმყრალეში დარჩა, ცოტა ან თუ ნახევარი მანძილი გაიარა, ან ორი მილი დარჩა, ან ხუთი მილი გაიარა და, ქალაქის ბჭეს მიღწეული, შიგნით ვეღარ შევიდა, ან, იქნებ, წმინდა ქალაქ იერუსალიმშია შესული. თითოეულმა უნდა იცოდეს თავისი საზომი, თუ რა დონეზეა.

კაცის სამი მდგომარეობა არსებობს: არის ისეთი, ვინც ვნებას ასრულებს, ისეთი - ვინც ვნებას აჩერებს, და ვინც აღმოფხვრის მას. ვნების აღმსრულებელი იგია, ვისაც ის მოქმედებაში მოჰყავს და მისით აქვს გონება შეპყრობილი. ვნების შემჩერებელი იგია, ვინც არც ასრულებს და არც მოიკვეთს მას, მხოლოდ გვერდს უვლის, ვნება კი მასშია. ხოლო ვნების აღმომფხვრელი იგია, ვინც წინ აღუდგება მას. ამ სამ მდგომარეობას შორის დიდი განსხვავება და მანძილია.

[96]აი, რომელი ვნების შესახებაც გსურთ, ვილაპარაკოთ, თუ გსურთ ამპარტავნების ან სიძვის შესახებ, ან, უმჯობესია, პატივმოყვარეობის თაობაზე ვთქვათ, რადგან ყველაზე მეტად პატივმოყვარეობა გვძლევს. ადამიანი ვერ ითმენს, როცა ძმა რამე დამამცირებელს ეუბნება და ერთი სიტყვის ნაცვლად ხუთს ან ათს პასუხობს. შემდგომ გულნაკლულია ხოლმე და ნანობს, რატომ მეტი არ ვუთხარიო, და უფრო მწარე სიტყვებს ამზადებს. ამბობს, რატომ არ ვუთხარი ესა თუ ისო. აი, ერთი მდგომარეობა, როცა გული ბოროტებითაა შეპყრობილი. ღმერთმა გვიხსნას მსგავსი საქმისგან! ასეთი რამ ჯოჯოხეთს ექვემდებარება, რადგან საქმით აღსრულებული ყოველი ცოდვა ჯოჯოხეთს იმსახურებს. ასეთს სიარულიც რომ უნდოდეს, მაინც ვერ ივლის მარტო, თუ ვინმე წმინდანი არ შეეწია, როგორც მამები ამბობენ. მეც ასევე ვიტყვი: ეცადეთ, სძლიოთ ვნებებს, სანამ მათ დასჩვევიხართ.

სხვა, ვინმე თუ რამეს ეტყვის, მაშინვე მრისხანებს, ერთის ნაცვლად ხუთს ან ათს მიუგებს და გულნაკლულია, მეტი რომ არ უთხრა, მაგრამ მცირეოდენი ხნის შემდეგ მშვიდდება.

სხვა ერთი კვირის შემდეგ მშვიდდება, სხვა გაბრაზდება, გალანძღავს და მყისვე დამშვიდდება. აბა, ნახეთ, რამდენნაირი მდგომარეობაა, და ყოველი მათგანი ჯოჯოხეთს იმსახურებს, რადგან საქმით ასრულებენ ვნებას.

ახლა იმათზე ვთქვათ, ვინც ვნებას აჩერებს.

არის კაცი, რომელიც რამე სიტყვას თუ გაიგებს, გულს აკლია და წუხს, იმიტომ კი არა, რად არ გავლანძღეო, არამედ - რატომ არ მოვითმინეო. ასეთი მოღვაწეთა სიმაღლეზეა, რომლებიც ვნებებს აჩერებენ. სხვა იღვწის და იჭირვის, ბოლოს კი ვნების სიმძიმე სძლევს. სხვას ბოროტის მიგება არ სურს, მაგრამ ჩვეულება სძლევს. სხვა იღვწის, რათა ბოროტი საერთოდ არ მიაგოს, მაგრამ სწყინს, რომ გალანძღეს და თავს აბრალებს, გალანძღვის გამო გულნაკლული რომ არის. სხვას არ სწყინს, თუ გალანძღავენ, [97]მაგრამ არც უხარია. ესენი, ყველანი, ვნებას აჩერებენ. ეს ორი სხვებისგან განსხვავდება.

ვინც მოღვაწეობისას იძლევა, ვისაც ჩვევა სძლევს და ვინც თავის თავს აბრალებს, მადლობით რომ ვერ დაითმინა წყენა, ესენი ჭეშმარიტად მოღვაწეთა რიგებში იმყოფებიან, ხოლო დანარჩენები იმავე საშიშროების წინაშე არიან, რისიც - ვნებათა აღმსრულებელნი. მათ შესახებ ვიტყვი, რომ ეს უკანაკნელნიც იმათ რიცხვში არიან, ვინც ვნებებს წინ აღუდგება, რადგან თავიანთი ნებით შეაჩერეს ვნებები და ვნებების შესაბამისად მოქმედება არ სურთ, მაგრამ წუხან და იღვწიან. მამებს ნათქვამი აქეთ, რომ ყოველი საქმე, რომელიც სულს არ სურს, ხანმოკლეა.

ასეთებმა თავიანთი თავი უნდა გამოსცადონ, იქნებ, თავად ვნებას არა, მაგრამ ვნების გამომწვევ რამეს აკეთებენ, და ამიტომ იძლევიან ან მიისწრაფვიან მათკენ (ვნებებისკენ). არსებობენ ისეთებიც, ვნებათა შეჩერება რომ სურთ, თუმცა სხვა ვნებებით შთაგონებულებს: ერთი დიდებისმოყვარეობის გამო დუმს, მეორე - კაცთმოთნეობის ან სხვა რამ ვნების გამო და ამ ბოროტებით სურთ ბოროტების განკურნება. მაგრამ აბბა პიმენს ნათქვამი აქვს, რომ ბოროტება ვერასგზით ვერ მოსპობს ბოროტებას. ეს უკანასკნელნი ვნებების მოქმედნი არიან, თუმცა თავს იტყუებენ.

ბოლოს, გვსურს, იმათ შესახებაც ვთქვათ, ვინც ვნებებს აღმოფხვრის. სხვებს იმიტომ უხარიათ შეურაცხყოფა, რომ სასყიდელს მოელიან. ასეთნი ვნებათა ადმომფხვრელნი არიან, მხოლოდ უგუნურად. სხვებს იმიტომ ახარებთ წყენა, რომ ფიქრობენ, შეურაცხყოფის დათმენა დაიმსახურეს, რადგან თავად მისცეს საბაბი. ასეთნი გონივრულად აღმოფხვრიან ვნებებს, რადგან შეურაცხყოფის შეწყნარება, თავის დადანაშაულება და ჩვენზე მოწეულის საკუთრად მიჩნევა გონივრული საქმეა, ვინაიდან ყველამ, ვინც ღმერთს ევედრება: უფალო, მომეცი სიმდაბლეო, უნდა იცოდეს, რომ ღმერთს შემაწუხებლის მოვლინებას სთხოვს. და როცა ვინმე აწყენინებს, გონებაში თვითონ უნდა დაიმციროს და შეურაცხყოს თავი, რათა, როცა გარეშე ვინმე დაამდაბლებს მას, [98]შინაგანად თავადვე დაიმდაბლოს თავი. სხვებს, როცა შეურაცხყოფენ, არა მარტო უხარიათ და თავს აბრალებენ, არამედ შეურაცხმყოფლის აღშფოთების გამო წუხან კიდეც. ღმერთმა ჩვენც მიგვიყვანოს ამ ზომამდე!

ხედავთ, რამდენად ფართოა ეს სამი საზომი?! დაე, როგორც აღვნიშნე, თითოეულმა ჩვენგანმა გამოიკვლიოს, თუ რა მდგომარეობაშია. ნებაყოფლობით აჰყვება და იკმაყოფილებს ვნებას თუ მისებრ მოქმედება არ სურს და მის მიერ იძლევა? იქნებ, ჩვევის გამო ჰყვება ვნებას, აღასრულებს მას, წუხს და ნანობს, ამრიგად რომ მოიქცა? იქნებ, გონივრულად იბრძვის მის შესაჩერებლად? იქნებ, ერთ ვნებას მეორის გამო ებრძვის, როგორც ეს იმასთან დაკავშირებით ვთქვით, ზოგიერთი რომ დუმს დიდებისმოყვარეობის ან კაცთა მაამებლობის მიზეზით, ან რამე კაცობრივი განზრახვით. იქნებ, ვნებათა აღმოფხვრას შეუდგა, გონივრულად აღმოფხვრის და ვნებების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს? თითოეულმა განსაზღვროს, სად და რომელ ასპარეზზე იმყოფება, რადგან მოვალე ვართ, არა მარტო ყოველდღე გამოვცადოთ ჩვენი თავი, არამედ ყოველ წელს, ყოველ თვესა და ყოველ კვირას. უნდა ვთქვათ: ”წინა კვირას ისე მაწუხებდა ეს ვნება, ახლა როგორღა ვარ?“ ასევე, ყოველ წელს უნდა ჰკითხოს თავის თავს: ”შარშან ამდენად მძლევდა ეს ვნება. ახლა როგორ ვარ?“ ამრიგად გვმართებს ნიადაგ თავის გამოცდა: გარკვეულ წარმატებას მივაღწიეთ თუ იმავე მდგომარეობაში ვართ წინათ რომ ვიყავით, ან, იქნებ, უარესად დავეცით? ღმერთმა მოგვცეს ძალა, რათა, თუ ვნებებს ვერ ვძირკვავთ, უკიდურეს შემთხვევაში, მათებურად მაინც არ მოვიქცეთ და შევეწინააღმდეგოთ. რადგან ჭეშმარიტად მძიმე საქმეა ვნებებს აყოლა და მათთვის წინააღმდეგობის გაუწევლობა. მაგალითს გეტყვით, თუ ვის ჰგავს ის, ვინც ვნების მიხედვით მოქმედებს და მას იკმაყოფილებს: იგი იმ კაცის მსგავსია, მტრის მიერ ისრებით რომ არის დაჭრილი, ამოიღებს მათ და საკუთარი ხელით გულში ისობს. ვნების მოწინააღმდეგენი იმათ ჰგვანან, მტერი ყოველმხრივ ისრებს რომ აყრის, [99]მაგრამ ჯაჭვის პერანგი აცვიათ და არ იჭრებიან. ვნებათა აღმომფხვრელნი კი იმათი მსგავსნი არიან, მტრის მიერ ნასროლ ისრებს რომ ანადგურებენ ან უკან ესვრიან მტერს გულში, როგორც ფსალმუნშია ნათქვამი: ”მახჳლი მათი განეწონენ გულსა მათსა, და მშჳლდი მათი შეიმუსრენ” (ფსალმ. 36,15).

ამრიგად, ვეცადოთ, ძმებო, თუ მათი მახვილის მათსავე გულში უკან მიქცევა არ შეგვწევს, უკიდურეს შემთხვევაში, ისრები მაინც არ მივიღოთ და გულში არ დავისოთ, პირიქით, ჯაჭვის პერანგით შევიმოსოთ, რათა ვერ დაგვჭრან მათ. სახიერმა ღმერთმა დაგვიფაროს მათგან, მოგვანიჭოს კრძალულება და თავისი გზა გვასწავლოს, რადგან მას შვენის დიდება, პატივი და თაყვანისცემა უკუნისამდე, ამინ.