პროტოპრესვიტერი
ალექსანდრე შმემანი

ნათლობა

წყლის საიდუმლოება

საღვთისმსახურო წიგნებში ნათლობის წესს წინ უძღვის შემდეგი მითითება:

შემოდის მღვდელი, შეიმოსება სამღვდელო სამოსით, თეთრი სამკლავებით, ანთებს სანთლებს, იღებს საკმეველს, მიდის სანათლავთან, უკმევს ჯვარედინად, გადასცემს საკმეველს და თაყვანს სცემს...

ალბათ ჩვენ დროში ცოტამ თუ იცის, რომ აქ მოყვანილი მოკლე აღწერა არის ის მცირედი, რაც დარჩა ადრეული ეკლესიის უდიდესი დღესასწაულიდან. ეს დღესასწაული იყო ნათლობის სააღდგომო აღსრულება, და აღდგომის ნათლისღებითი დღესასწაული.4 ჩვენ ამაზე ისევ ვამახვილებთ ყურადღებას, რადგან თუმცა ალბათ შეუძლებელია აღდგომის დღესასწაულში დავაბრუნოთ ნათლობა, მაგრამ ის მაინც უნდა გავიაზროთ, რომ კავშირი ნათლობასა და აღდგომას შორის, ნათლობის სააღდგომო ხასიათი რჩება უმთავრეს გასაღებად არა მარტო ნათლობის, არამედ მთლიანად ქრისტიანული რწმენის გასაგებად. მოტანილი ნაწყვეტი გვახსენებს, რომ ნათლობის ეს სააღდგომო ხასიათი უნდა შენარჩუნდეს. ეს უპირველეს ყოვლისა იმას ნიშნავს, რომ ნათლობა ეკლესიის მიერ უნდა შესრულდეს, ანუ ღვთის ერის მონაწილეობით, როგორც მოვლენა, რომელშიც ეკლესია თავის თავს გადასვლად, ანუ პასექად აღიქვამს, რაც ნიშნავს გადასვლას ამ სოფლიდან ღვთის სამეფოში, - თავის თავს აღიქვამს უმთავრესი მოვლენის, ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის თანამონაწილედ. ნათლობის სათანადოდ შესრულება არის რეალური წყარო და საწყისი წერტილი მთელი ლიტურგიული განახლებისა და გამოცოცხლებისათვის. სწორედ აქ გამოუჩენს საკუთარ თავს ეკლესია მის ჭეშმარიტ ბუნებას – ის მარად განაახლებს თავის თავს, როგორც მონათლულთა ერთობა. ნათლობის ამ უმთავრესი ფუნქციის, ეკლესიის მარადიული განახლების ფუნქციის შუქზე, რაოდენ არასრულყოფილად და ლიტურგიულად მანკიერად წარმოჩნდება ჩვენი მოკლე “კერძო” ნათლობები, განძარცვული ყოველივე საზეიმოსაგან, რომელიც სრულდება ეკლესიის გარეშე და დაყვანილია მინიმუმამდე. გავიხსენოთ, რომ სადაც და როცა არ უნდა სრულდებოდეს ნათლობა, ჩვენ აღმოვჩნდებით – სულიერად მაინც – აღდგომის წინ, დიდი და წმინდა შაბათის დასასრულს, იმ ერთადერთი ღამის წინ, რომელსაც ყოველ წელს ჭეშმარიტად შევყავართ ღვთის სამეფოში.

ნათლობა იწყება წყლის საზეიმო კურთხევით. ჩვენი ლიტურგიული დაცემა იმდენად ღრმა არის, რომ ზოგიერთი მღვდელი საერთოდ არ ასრულებს წყლის კურთხევას. მართლაც, რა საჭიროა შეასრულო ეს შედარებით გრძელი პროცედურა, როცა შეიძლება წინასწარ ნაკურთხი წყლის რამდენიმე წვეთი ჩაუშვა წყალში და ამით დააკმაყოფილო ადამიანები, რომლებიც ითხოვენ ნათლობის სწრაფად შესრულებას. ზოგიერთ ტაძარში სანათლავიც კი არ არის; ნათლობა სრულდება ბავშვებზე რამდენიმე წვეთი წმინდა წყლის სხურებით, და ითვლება, რომ ეს საკმარისია. ათი წუთი და თქვენ უკვე ქრისტიანი ხართ, ქრისტეს სხეულის ნაწილი, სულიწმიდის ნაკურთხი ჭურჭელი, წმინდანების “თანამოქალაქე”. ერთადერთი, რაც რჩება – ავიღოთ ნათლობის მოწმობა. ამიტომ, არ არის გასაკვირი, რომ ჩვენ დროში სულ უფრო მეტ ადამიანს მიაჩნია “არქაულად” და ცხოვრებისათვის შეუსაბამოდ არა მარტო ნათლობა, არამედ მთელი ეკლესია მისი ნაკლებად გასაგები რიტუალებით. ისინი ტოვებენ ეკლესიას და სხვაგან ეძებენ იმ სულიერ საკვებს, რომლის გარეშეც ადამიანს არსებობა არ შეუძლია.

ამიტომ ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ სწორედ წყალი განგვიცხადებს ჩვენ ნათლობის მნიშვნელობას და ეს გამოცხადება ხდება სწორედ წყლის კურთხევისას ნათლობის წინ. წყლის კურთხევა არ არის ოდენ დასაწყისი ნათლობის რიტუალისა. წყლის კურთხევა თავისი არსით გვიხსნის ნათლობის საიდუმლოების ყველა მხარეს, მის ჭეშმარიტ კოსმიურ შინაარსს და სიღრმეს. სხვა სიტყვებით, წყლის კურთხევა გვიჩვენებს ნათლობის ორგანულობას, გვიხსნის მის კავშირს ქვეყნიერებასთან და მატერიასთან, სიცოცხლესთან მის ყველა გამოვლინებაში. და თუ ჩვენს დროში საღვთისმეტყველო სახელმძღვანელოებშიც კი ნათლობა წარმოჩენილია როგორც თითქმის მაგიური აქტი, და თუ ნათლობა არც ღვთისმსახურებაში და არც ღვთისმოსაობაში აღარ წარმოადგენს იმ წყაროს და სვეტს, რომელიც მარად უნდა გვიჩვენებდეს გზას, ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ ნათლობამ დაკარგა კავშირი წყლის საიდუმლოებასთან, რაც მას რეალურ შინაარსს და მნიშვნელობას ანიჭებდა. ამიტომ, სწორედ ამ საიდუმლოთი უნდა დავიწყოთ ჩვენ ნათლობის განმარტება.

წყალი უპირობოდ არის ერთ-ერთი უძველესი და საყოველთაო რელიგიური სიმბოლო.5 ქრისტიანული თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ამ სიმბოლიკის სამი ასპექტი. პირველი ასპექტი კოსმიურია. წყლის გარეშე შეუძლებელია და ამიტომ პირველყოფილი ადამიანი წყალს სიცოცხლის საწყისს უიგივებს, ხედავს მასში ქვეყნიერების prima essentia-ს (პირველად სუბსტანციას): “... და სული ღვთისა დაქროდა წყალზე” (შესაქ. 1,2). მაგრამ თუ წყალი გამოხატავს და სიმბოლურად წარმოაჩენს ქვეყნიერებას, როგორც კოსმოსს და სიცოცხლეს, ის ასევე არის სიმბოლო ნგრევისა და სიკვდილისა. წყალი თავის თავში ატარებს საიდუმლო ლიტურგიული განახლებისა და გამოცოცხლებისათვის. სწორედ აქ გამოუჩენს საკუთარ თავს ეკლესია მის ჭეშმარიტ ბუნებას – ის მარად განაახლებს თავის თავს, როგორც მონათლულთა ერთობა. ნათლობის ამ უმთავრესი ფუნქციის, ეკლესიის მარადიული განახლების ფუნქციის შუქზე, რაოდენ არასრულყოფილად და ლიტურგიულად მანკიერად წარმოჩნდება ჩვენი მოკლე “კერძო” ნათლობები, განძარცვული ყოველივე საზეიმოსაგან, რომელიც სრულდება ეკლესიის გარეშე და დაყვანილია მინიმუმამდე. გავიხსენოთ, რომ სადაც და როცა არ უნდა სრულდებოდეს ნათლობა, ჩვენ აღმოვჩნდებით – სულეირად მაინც – აღდგომის წინ, დიდი და წმინდა შაბათის დასასრულს, იმ ერთადერთი ღამის წინ, რომელსაც ყოველ წელს ჭეშმარიტად შევყავართ ღვთის სამეფოში.

ნათლობა იწყება წყლის საზეიმო კურთხევით. ჩვენი ლიტურგიული დაცემა იმდენად ღრმა არის, რომ ზოგიერთი მღვდელი საერთოდ არ ასრულებს წყლის კურთხევას. მართლაც, რა საჭიროა შეასრულო ეს შედარებით გრძელი პროცედურა, როცა შეიძლება წინასწარ ნაკურთხი წყლის რამდენიმე წვეთი ჩაუშვა წყალში და ამით დააკმაყოფილო ადამიანები, რომლებიც ითხოვენ ნათლობის სწრაფად შესრულებას. ზოგიერთ ტაძარში სანათლავიც კი არ არის; ნათლობა სრულდება ბავშვებზე რამდენიმე წვეთი წმინდა წყლის სხურებით, და ითვლება, რომ ეს საკმარისია. ათი წუთი და თქვენ უკვე ქრისტიანი ხართ, ქრისტეს სხეულის ნაწილი, სულიწმიდის ნაკურთხი ჭურჭელი, წმინდანების “თანამოქალაქე”. ერთადერთი, რაც რჩება – ავიღოთ ნათლობის მოწმობა. ამიტომ, არ არის გასაკვირი, რომ ჩვენ დროში სულ უფრო მეტ ადამიანს მიაჩნია “არქაულად” და ცხოვრებისათვის შეუსაბამოდ არა მარტო ნათლობა, არამედ მთელი ეკლესია მისი ნაკლებად გასაგები რიტუალებით. ისინი ტოვებენ ეკლესიას და სხვაგან ეძებენ იმ სულიერ საკვებს, რომლის გარეშეც ადამიანს არსებობა არ შეუძლია.

ამიტომ ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ სწორედ წყალი განგვიცხადებს ჩვენ ნათლობის მნიშვნელობას და ეს გამოცხადება ხდება სწორედ წყლის კურთხევისას ნათლობის წინ. წყლის კურთხევა არ არის ოდენ დასაწყისი ნათლობის რიტუალისა. წყლის კურთხევა თავისი არსით გვიხსნის ნათლობის საიდუმლოების ყველა მხარეს, მის ჭეშმარიტ კოსმიურ შინაარსს და სიღრმეს. სხვა სიტყვებით, წყლის კურთხევა გვიჩვენებს ნათლობის ორგანულობას, გვიხსნის მის კავშირს ქვეყნიერებასთან და მატერიასთან, სიცოცხლესთან მის ყველა გამოვლინებაში. და თუ ჩვენს დროში საღვთისმეტყველო სახელმძღვანელოებშიც კი ნათლობა წარმოჩენილია როგორც თითქმის მაგიური აქტი, და თუ ნათლობა არც ღვთისმსახურებაში და არც ღვთისმოსაობაში აღარ წარმოადგენს იმ წყაროს და სვეტს, რომელიც მარად უნდა გვიჩვენებდეს გზას, ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ ნათლობამ დაკარგა კავშირი წყლის საიდუმლოებასთან, რაც მას რეალურ შინაარსს და მნიშვნელობას ანიჭებდა. ამიტომ, სწორედ ამ საიდუმლოთი უნდა დავიწყოთ ჩვენ ნათლობის განმარტება.

წყალი უპირობოდ არის ერთ-ერთი უძველესი და საყოველთაო რელიგიური სიმბოლო.5 ქრისტიანული თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ამ სიმბოლიკის სამი ასპექტი. პირველი ასპექტი კოსმიურია. წყლის გარეშე შეუძლებელია და ამიტომ პირველყოფილი ადამიანი წყალს სიცოცხლის საწყისს უიგივებს, ხედავს მასში ქვეყნიერების prima essentia-ს (პირველად სუბსტანციას): “... და სული ღვთისა დაქროდა წყალზე” (შესაქ. 1,2). მაგრამ თუ წყალი გამოხატავს და სიმბოლურად წარმოაჩენს ქვეყნიერებას, როგორც კოსმოსს და სიცოცხლეს, ის ასევე არის სიმბოლო ნგრევისა და სიკვდილისა. წყალი თავის თავში ატარებს საიდუმლო ლიტურგიული განახლებისა და გამოცოცხლებისათვის. სწორედ აქ გამოუჩენს საკუთარ თავს ეკლესია მის ჭეშმარიტ ბუნებას – ის მარად განაახლებს თავის თავს, როგორც მონათლულთა ერთობა. ნათლობის ამ უმთავრესი ფუნქციის, ეკლესიის მარადიული განახლების ფუნქციის შუქზე, რაოდენ არასრულყოფილად და ლიტურგიულად მანკიერად წარმოჩნდება ჩვენი მოკლე “კერძო” ნათლობები, განძარცვული ყოველივე საზეიმოსაგან, რომელიც სრულდება ეკლესიის გარეშე და დაყვანილია მინიმუმამდე. გავიხსენოთ, რომ სადაც და როცა არ უნდა სრულდებოდეს ნათლობა, ჩვენ აღმოვჩნდებით – სულეირად მაინც – აღდგომის წინ, დიდი და წმინდა შაბათის დასასრულს, იმ ერთადერთი ღამის წინ, რომელსაც ყოველ წელს ჭეშმარიტად შევყავართ ღვთის სამეფოში.

ნათლობა იწყება წყლის საზეიმო კურთხევით. ჩვენი ლიტურგიული დაცემა იმდენად ღრმა არის, რომ ზოგიერთი მღვდელი საერთოდ არ ასრულებს წყლის კურთხევას. მართლაც, რა საჭიროა შეასრულო ეს შედარებით გრძელი პროცედურა, როცა შეიძლება წინასწარ ნაკურთხი წყლის რამდენიმე წვეთი ჩაუშვა წყალში და ამით დააკმაყოფილო ადამიანები, რომლებიც ითხოვენ ნათლობის სწრაფად შესრულებას. ზოგიერთ ტაძარში სანათლავიც კი არ არის; ნათლობა სრულდება ბავშვებზე რამდენიმე წვეთი წმინდა წყლის სხურებით, და ითვლება, რომ ეს საკმარისია. ათი წუთი და თქვენ უკვე ქრისტიანი ხართ, ქრისტეს სხეულის ნაწილი, სულიწმიდის ნაკურთხი ჭურჭელი, წმინდანების “თანამოქალაქე”. ერთადერთი, რაც რჩება – ავიღოთ ნათლობის მოწმობა. ამიტომ, არ არის გასაკვირი, რომ ჩვენ დროში სულ უფრო მეტ ადამიანს მიაჩნია “არქაულად” და ცხოვრებისათვის შეუსაბამოდ არა მარტო ნათლობა, არამედ მთელი ეკლესია მისი ნაკლებად გასაგები რიტუალებით. ისინი ტოვებენ ეკლესიას და სხვაგან ეძებენ იმ სულიერ საკვებს, რომლის გარეშეც ადამიანს არსებობა არ შეუძლია.

ამიტომ ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ სწორედ წყალი განგვიცხადებს ჩვენ ნათლობის მნიშვნელობას და ეს გამოცხადება ხდება სწორედ წყლის კურთხევისას ნათლობის წინ. წყლის კურთხევა არ არის ოდენ დასაწყისი ნათლობის რიტუალისა. წყლის კურთხევა თავისი არსით გვიხსნის ნათლობის საიდუმლოების ყველა მხარეს, მის ჭეშმარიტ კოსმიურ შინაარსს და სიღრმეს. სხვა სიტყვებით, წყლის კურთხევა გვიჩვენებს ნათლობის ორგანულობას, გვიხსნის მის კავშირს ქვეყნიერებასთან და მატერიასთან, სიცოცხლესთან მის ყველა გამოვლინებაში. და თუ ჩვენს დროში საღვთისმეტყველო სახელმძღვანელოებშიც კი ნათლობა წარმოჩენილია როგორც თითქმის მაგიური აქტი, და თუ ნათლობა არც ღვთისმსახურებაში და არც ღვთისმოსაობაში აღარ წარმოადგენს იმ წყაროს და სვეტს, რომელიც მარად უნდა გვიჩვენებდეს გზას, ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ ნათლობამ დაკარგა კავშირი წყლის საიდუმლოებასთან, რაც მას რეალურ შინაარსს და მნიშვნელობას ანიჭებდა. ამიტომ, სწორედ ამ საიდუმლოთი უნდა დავიწყოთ ჩვენ ნათლობის განმარტება.

წყალი უპირობოდ არის ერთ-ერთი უძველესი და საყოველთაო რელიგიური სიმბოლო.5 ქრისტიანული თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ამ სიმბოლიკის სამი ასპექტი. პირველი ასპექტი კოსმიურია. წყლის გარეშე შეუძლებელია და ამიტომ პირველყოფილი ადამიანი წყალს სიცოცხლის საწყისს უიგივებს, ხედავს მასში ქვეყნიერების prima essentia-ს (პირველად სუბსტანციას): “... და სული ღვთისა დაქროდა წყალზე” (შესაქ. 1,2). მაგრამ თუ წყალი გამოხატავს და სიმბოლურად წარმოაჩენს ქვეყნიერებას, როგორც კოსმოსს და სიცოცხლეს, ის ასევე არის სიმბოლო ნგრევისა და სიკვდილისა. წყალი თავის თავში ატარებს საიდუმლო სიღრმეს, რომელიც კლავს და ანადგურებს. ის დემონური ძალების ბნელი სამყოფელია, -ხატია ქვეყნიერებაში ყოველივე ირაციონალურისა და უმართავის.

ამგვარად, წყალი, როგორც სიცოცხლის საფუძველი, მაცოცხლებელი ძალა და წყალი, როგორც სიკვდილის საფუძველი, დამანგრეველი ძალა: ასეთია წყლის ორმაგი ხატი ადამიანის რელიგიურ მსოფლაღქმაში. და ბოლოს, წყალი არის სიმბოლო განწმენდისა, სიწმინდისა და ამიტომ განახლებისა. ის ჩამორეცხავს ჭუჭყს, ის აღადგენს დედამიწის პირველად სიწმინდეს. წყლის ეს რელიგიური სიმბოლიკა – სიმბოლიკა, დაფუძნებული წყლის ცხად და ბუნებრივ თვისებებზე, - მსჭვალავს ბიბლიას და, კერძოდ, ბიბლიურ თხრობას შესაქმის, ცოდვით დაცემის და ცხონების შესახებ. ჩვენ ვხვდებით წყალს ბიბლიის დასაწყისში, პირველი წიგნის პირველ თავში, სადაც წყალი განასახიერებს თვით ქმნილებას, კოსმოსს, რომელშიც შემოქმედი იხარებს თავისი ქმნილებით, რადგან ქმნილება ასახავს მის დიდებას და უგალობს მას ქებას. წარღვნის ამბავში და ფარაონის ეტლებითურთ მეწამულ ზღვაში დანთქმაში წყალი გვხვდება, როგორც რისხვის, სამსჯავროს და სიკვდილის განსახიერება. და ბოლოს, ჩვენ ვხვდებით წყალს, როგორც განწმენდის, სინანულის და პატიების საშუალებას წმ. იოანე ნათლისმცემლის ნათლობაში, იესოს იორდანეს წყალში ჩასვლაში და მის ბოლო მცნებაში: “წადით, მონათლეთ...”.6

შექმნა, ცოდვით დაცემა და გამოხსნა, ამქვეყნიური ცხოვრება და სიკვდილი, აღდგომა და საუკუნო ცხოვრება: ამგვარად ქრისტიანული სარწმუნოების ყველა ძირითადი განზომილება, მთელი შინაარსი ერთიანდება თავის ურთიერთდამოკიდებულებაში და ერთობაში – ამ სიმბოლოთი. ამ სიმბოლოს პირველადი და განუყრელი აზრი, და ასევე ძალა იმაში მდგომარეობს, რომ ის აერთებს, კრავს (symbolon, ბერძნული symballo-დან – შეერთება) იმას, რაც იყო დაშლილი, გაბნეული და დამახინჯებული.7 ამგვარი გაგების შემთხვევაში წყლის კურთხევა ნათლობის წინ აღარ წარმოჩნდება იმად, რადაც ხშირად ჩანს – გარკვეულ წინასწარ და არააუცილებელ პროცედურად, რომლის მიზანია “საიდუმლოების ნივთიერების” მიღება. წყლის კურთხევა ისევე წარმოჩნდება იმად, რაც ის იყო იმთავითვე – ეპიფანიად, ნათლობის ჭეშმარიტი მნიშვნელობის განცხადებად, როგორც კოსმიური, ეკლესიოლოგიური და ესქატოლოგიური აქტისა: კოსმიურის, ვინაიდან ის არის ახალი ქმნილების საიდუმლო, ეკლესიოლოგიური, იმიტომ რომ ის არის ეკლესიის საიდუმლო, და ესქატოლოგიური, ვინაიდან ის არის ღვთის სამეფოს საიდუმლო. მხოლოდ წყლის საიდუმლოში ჩაღრმავებით ჩვენ ვიწყებთ იმის გაგებას, თუ რატომ არის საჭირო ადამიანის ხსნისათვის მისი წყალში შთაფლვა.