პროტოპრესვიტერი
ალექსანდრე შმემანი

ნათლობა

ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის მსგავსად

რაც შეეხება ადრეულ ეკლესიას, მას ჰქონდა ეს ცოდნა, ამასთან, ისიც კი იცოდა, როგორ გამოეხატა იგი, რაციონალურ და თანმიმდევრულ თეორიებში. ადრეულმა ეკლესიამ იცოდა, რომ ნათლობაში ჩვენ ჭეშმარიტად ვკვდებით და აღვდგებით ქრისტესთან ერთად, რადგან იგი ნათლობის საიდუმლოს ყოველი აღსრულებისას განიცდიდა ამ ფაქტს. თუ გვსურს, ნათლობამ აღიდგინოს თავისი თავდაპირველი ადგილი და მნიშვნელობა, ჩვენ კვლავ უნდა მივმართოთ იმ ცოდნას, რომელიც ანათებდა ადრეული ეკლესიის მთელ ცხოვრებას, ენით უთქმელი სიხარულით ავსებდა მას და ანიჭებდა ჭეშმარიტად სააღდგომო ხასიათს. მაშ ასე, რას ნიშნავს მოციქულ პავლეს სიტყვები: “თუ სიკვდილის მსგავსებით თანაშეზრდილნი ვართ მასთან, აღდგომითაც მას ვემსგავსებით” (რომ. 6,5)? როგორ ვკვდებით ჩვენ ქრისტეს სიკვდილის მსგავსებით? და რატომ არის ეს – და მხოლოდ ეს – აუცილებელი პირობა ახალ ცხოვრებაში ქრისტესთან ერთად და ქრისტეში შესვლისა?

პასუხი ამ კითხავზე მოცემულია ქრისტეს სიტყვებში, რომ მისი სიკვდილი ნებაყოფლობითი ხდება: ...“დავდებ ჩემს სულს, რათა კვლავ დავიბრუნო იგი… ხელმეწიფება მისი დადება, და ხელმეწიფება კვლავ დაბრუნება მისი” (იოანე 10, 17-18). ეკლესია გვასწავლის, რომ ქრისტე, როგორც უცოდველი, ბუნებრივ სიკვდილს არ ექვემდებარებოდა, რომ იგი მთლიანად თავისუფალი იყო ადამიანური მოკვდავობისგან, რომელიც ჩვენს საერთო გარდაუვალ ხვედრს წარმოადგენს; რომ მისი სიკვდილი არ იყო იძულებითი და, მაშასადამე, თუ იგი მაინც მოკვდა, მხოლოდ იმიტომ, რომ თვითონ ისურვა მომკვდარიყო, რადგან ასეთი იყო მისი არჩევანი და გადაწყვეტილება. და სწორედ მისი სიკვდილის – უკვდავი არსების სიკვდილის – ნებაყოფლობითი ხასიათი ანიჭებს ამ სიკვდილს მაცხოვნებელ ბუნებას, აღავსებს მხსნელი ძალით, აქცევს ჩვენს გადარჩენად. მაგრამ აქ, ვიდრე გადავიდოდეთ საკითხზე, რა კავშირია ქრისტეს სიკვდილსა და ნათლობაში ჩვენს სიკვდილს შორის, საჭიროა აღვადგინოთ ჭეშმარიტი მნიშვნელობა ქრისტეს სურვილისა, მომკვდარიყო.

მე ვთქვი “აღვადგინოთ”, რადგან, თუმცა ეს შეიძლება უცნაურად მოგვეჩვენოს, ჩვენი დროის უდიდესი “ერესი” სწორედ სიკვდილთან არის დაკავშირებული. სწორედ ამ საკითხში, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს რწმენისათვისაც და ღვთისმოშიშობისთვისაც, მოხდა პარადოქსული, თუმცაღა გაუცნობიერებელი მეტამორფოზა, რის შედეგადაც ჩვენი მსოფლმხედველობიდან მთლიანად გაქრა სიკვდილის ქრისტიანული ხედვა და გამოცდილება. უბრალო და, შესაძლებელია, რამდენადმე გამარტივებული სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს ერესი იმაში მდგომარეობს, რომ თვით ქრისტიანებმა დაკარგეს სიკვდილის, როგორც უწინარეს ყოვლისა, სულიერი, და არა მხოლოდ ფიზიოლოგიური, მოვლენის გაგება. ქრისტიანთა უდიდეს უმრავლესობას სიკვდილი მხოლოდ ფიზიკურ მოვლენად, სიცოცხლის დასასრულად წარმოუდგენია. ამ საზღვრებს გარეთ რწმენა ვარაუდობს და ამტკიცებს სრულიად სხვა, წმინდა სულიერ და მარადიულ ცხოვრებას – უკვდავი სულის ცხოვრებას, ასე რომ, სიკვდილი ერთი ცხოვრებიდან მეორე ცხოვრებაში ბუნებრივ გადასვლად გვევლინება. ასეთი მიდგომისას, რომელიც, ფაქტობრივად, არ გადის მთელი პლატონისტური, იდეალისტური და სპირიტუალისტური ტრადიციის გარეთ, სულ უფრო ნაკლებ გასაგები, სულ უფრო ნაკლებ “ეგზისტენციური”, ცხოვრებასა და ღვთისმოშიშობაში სულ უფრო ნაკლებ შეღწევადი ხდება თავდაპირველი ქრისტიანული კონცეფცია, რომელიც ხაზს უსვამდა ქრისტეს მიერ სიკვდილის დაძლევას, დათრგუნვას (“სიკვდილითა სიკვდილისა დამთრგუნველი”), წმინდა ქრისტიანულ სიხარულს სიკვდილის განადგურების გამო, რომელიც ესოდენ აშკარად არის გამოხატული ადრეულ ეკლესიაში (“...დაინთქა სიკვდილი ძლევით. სად არის სიკვდილო, ნესტარი შენი? სად არის, ჯოჯოხეთო, ძლევა შენი?” (I კორ. 15, 54-55) და რომელიც ჯერაც უაღრესად აშკარაა ჩვენი ღვთისმსახურების ტექსტებში (ქრისტე “აღდგა მესამესა დღესა საფლავით და მკუდარნი აღაგინა”). დღევანდელი ქრისტიანები ისე ვცხოვრობთ, თითქოს ქრისტეს სიკვდილი და აღდგომა “თავისთავადი” მოვლენები იყოს, რომლებიც ჩვენ უნდა გავიხსენოთ, ვიზეიმოთ, განვიცადოთ (განსაკუთრებით – წითელ პარასკევსა და აღდგომის კვირას), მაგრამ რომლებიც რეალური, ეგზისტენციური კავშირით არ არის დაკავშირებული ჩვენს საკუთარ სიკვდილთან და ჩვენს იმქვეყნიურ ხვედრთან. ეს უკანასკნელნი აღიქმება და განიმარტება სულ სხვა პერსპექტივის თვალსაზრისით: “ბუნებრივი”, ანუ ფიზიოლოგიური სიკვდილისა და ასევე “ბუნებრივი”, თუმცაღა “სულიერი” უკვდავებისა. სიკვდილი სხეულთან არის დაკავშირებული, უკვდავება – სულთან. და ქრისტიანმა (ისე რომ, აშკარად არ უარყოფს თავდაპირველ რწმენას და ჯეროვნად აღნიშნავს მის დღესასწაულებს), სინამდვილეში, არ იცის რა მოუხერხოს ამ “სიკვდილის დათრგუნვას” და “სხეულის აღდგომას”; მან არ იცის როგორ შეუთავსოს ეს ცნებები თავის ცხოვრებისეულ გამოცდილებასა და ინტელექტუალურ შეხედულებებს, რომლებშიც იოლად იმკვიდრებენ ადგილს ერთმანეთის გვერდით პოზიტივიზმი და სპირიტუალიზმი (რაც განსაკუთრებით დამახასიათებელია ჩვენი დროის ფსევდოსულიერი რელიგიური აღორძინებისათვის), მაგრამ მათში ხდება ადრეული ეკლესიის კოსმოლოგიური და ესქატოლოგიური გამოცდილების თითქმის სრული იგნორირება.

ასეთი განხეთქილების, ამ ყოვლისმომცველი, თუმცაღა თითქმის გაუცნობიერებელი ერესის მიზეზები აშკარაა. ისინი, თანამედროვე ტერმინოლოგია რომ გამოვიყენოთ, სემანტიკური ხასიათისაა, თუმცაღა ძალიან ღრმა ფსიქოლოგიურ და სულიერ დონეზე ძევს. თანამედროვე ადამიანი, თუნდაც იგი ქრისტიანი იყოს, სიკვდილს მაინც მთლიანად ბიოლოგიურ მოვლენად განიხილავს. მას აღარ ჩაესმის ქრისტიანული სახარების ხმა, რომ სიკვდილი დათრგუნული და განადგურებულია, რადგან ქრისტეს სიკვდილის შემდეგ სიკვდილი ბიოლოგიური თვალსაზრისით მართლაც არ შეცვლილა, რაც იყო იმადვე დარჩა: იგი არც დათრგუნულა და არც განადგურებულა, ისევ ის გარდუვალი ბუნებრივი კანონზომიერებაა, რომელიც თანაბრად შეეხება წმინდანებსა და ცოდვილებს, მორწმუნეებსა და ურწმუნოებს – სამყაროს არსებობის უცვლელ ორგანულ პრინციპს წარმოადგენს. ქრისტიანული სახარება შეუთავსებელი ჩანს სიკვდილის ამ დღევანდელ გაგებასთან. და თანამედროვე ადამიანი გულდამშვიდებით ამბობს უარს სახარებაზე და კვლავ ძველ დუალიზმს უბრუნდება: მოკვდავი სხეული და უკვდავი სული.

მაგრამ თანამედროვე ადამიანს არ ესმის, რომ ის, რის მიმართაც იგი ბრმა და ყრუ გახდა, გვევლინება სიკვდილის ფუნდამენტურ ქრისტიანულ ხედვად, რომლის დროსაც ბიოლოგიური, ანუ ფიზიკური სიკვდილი არ არის არც სრული სიკვდილი და არც თუნდაც მისი ძირეული არსი. ქრისტიანული გაგებით სიკვდილი, უწინარეს ყოვლისა, სულიერი რეალობაა, რომელსაც ადამიანი შეიძლება იმ შემთხვევაშიც ეკუთვნოდეს, როცა ფიზიკურად ცოცხალია და რომლისგანაც შეიძლება თავისუფალი იყოს, როცა სამარეში წევს. სიკვდილი ეს არის ადამიანის გამოცალკევებულობა ცხოვრებისგან, ე.ი. ღვთისგან, რომელიც არის ცხოვრების ერთადერთი მომცემი და რომელიც თვითონ არის ცხოვრება. სიკვდილი საპირისპიროა არა უკვდავებისა (რადგან, როგორც ადამიანს არ შეუქმნია საკუთარი თავი, ისე არ აქვს ძალაუფლება, თავი გაინადგუროს, დაუბრუნდეს იმ არარას, რომლიდანაც იგი ღმერთმა გააჩინა არსებობისთვის და, მაშასადამე უკვდავებისთვისაც), არამედ ჭეშმარიტი ცხოვრებისა, რომელიც იყო “ნათელი კაცთა” (იოანე 1,4). ადამიანს შეუძლია, აი, ამ ჭეშმარიტებაზე უარის თქმა და, მაშასადამე, სიკვდილი, ისე რომ, თვით მისი უკვდავებაც კი სიკვდილად იქცევა. ეს ცხოვრება უარყო მან. სწორედ ეს არის პირველცოდვა, თავდაპირველი სამყაროული კატასტროფა, რომლის შესახებ ჩვენ ვიცით არა ისტორიიდან და არა გონებით, არამედ იმ რელიგიური გრძნობის, იმ იდუმალი შინაგანი რწმენის მეშვეობით, რომელიც ადამიანისათვის არის დამახასიათებელი, რომლის განადგურება არანაირ ცოდვას არ ძალუძს და რომელიც ყველგან და ყოველთვის აღძრავს მასში გადარჩენის წყურვილს.

ამგვარად, სრული სიკვდილი წარმოადგენს არა ბიოლოგიურ ფენომენს, არამედ სულიერ რეალობას, და ამ რეალობის, “სიკვდილის ნესტარი – ცოდვაა” (I კორ. 15,56), -ღვთისგან ბოძებული ერთადერთი ჭეშმარიტი ცხოვრების უარყოფაა ადამიანის მიერ. “შემოვიდა ცოდვა ამ ქვეყნად, და ცოდვის მიერ – სიკვდილი” (რომ. 5,12): არ არსებობს სხვა სიცოცხლე, გარდა ღმერთში ცხოვრებისა; ვინც მას უარყოფს – კვდება, რადგან სწორედ ეს არის სიკვდილი – ცხოვრება ღვთის გარეშე. ეს არის სულიერი სიკვდილი, რომელიც ადამიანის მთელ ცხოვრებას კვდომად აქცევს და, როგორც ღვთისგან განცალკევება, გარდაქმნის მას მარტოობად და ტანჯვად, ავსებს მას შიშით და ილუზიებით, ადამიანს ხდის ცოდვისა და გაბოროტების, ავხორცობისა და სიცარიელის მონად. სწორედ სულიერი სიკვდილის გამო იქცევა ადამიანის ფიზიკური სიკვდილი ნამდვილ სიკვდილად, საბოლოო ნაყოფად მისი სიკვდილით აღსავსე ცხოვრებისა, ბიბლიური “შეოლის” საშინელებად, სადაც თვით არსებობის განგრძობა, თვით “უკვდავება” სხვა არაფერია, თუ არა “არსებობის არარსებობა”, სრული გამოყოფა, სრული მარტოობა, სრული უკუნეთი. და ვიდრე ჩვენ არ აღვადგენთ სიკვდილის ქრისტიანულ ხედვასა და “გრძნობას”, სიკვდილის, როგორც ჩვენი ცხოვრების (და არა მხოლოდ ჩვენი “სიკვდილის”) საშინელი და ცოდვიანი კანონის განცდას, ვიდრე არ დავინახავთ, რომ ამსოფლად სიკვდილი “სუფევს” (რომ. 5,14), მანამდე უნარი არ გვაქვს გავიგოთ ქრისტეს სიკვდილის მნიშვნელობა ჩვენთვის და მსოფლიოსათვის, რადგან ქრისტე სწორედ სულიერი სიკვდილის დასათრგუნად და გასანადგურებლად მოვიდა; მოვიდა, რათა ჩვენ მისგან გადავერჩინეთ.

მხოლოდ ახლა, როცა ყველაფერი ეს ითქვა, ჩვენ შეგვიძლია შევაფასოთ ქრისტეს ნებაყოფლობითი სიკვდილის მნიშვნელობა, მნიშვნელობა მისი გადაწყვეტილებისა, მომკვდარიყო. ადამიანი იმიტომ მოკვდა, რომ მან ისურვა სიცოცხლე თავისთვის და თავისში, იმიტომ, რომ, სხვა სიტყვებით თუ ვიტყვით, მან უფრო მეტად შეიყვარა თავისი თავი და თავისი სიცოცხლე, ვიდრე ღმერთი, რადგან მან ღმერთს რაღაც სხვა ამჯობინა. სწორედ მისი ეს სურვილი არის ნამდვილი შინაარსი ცოდვისა და ამის გამო – ნამდვილი ფესვიც მისი სიკვდილისა, მისი სიკვდილის “ნესტარი”. ქრისტეს ცხოვრება ერთიანად და მთლიანად არის ნაქსოვი სურვილისგან – გადაარჩინოს ადამიანი და გაათავისუფლოს იგი სიკვდილისგან, რომლადაც ადამიანმა თვითონ გადააქცია მთელი თავისი ცხოვრება, დაუბრუნოს მას სიცოცხლე, რომელიც ადამიანმა ცოდვაში დაკარგა. ქრისტეს სურვილი, იხსნას ადამიანი, არის გამოვლენა იმ სრულყოფილი სიყვარულისა, რომლითაც ღმერთს უყვარს ადამიანი, ღვთის ნებისადმი იმ სრული მორჩილებისა, რომელზე უარის თქმამაც მიიყვანა ადამიანი ცოდვამდე და სიკვდილამდე. და ამგვარად, ქრისტეს მთელი ცხოვრება ჭეშმარიტად უკვდავია, რადგან მასში არ არის სიკვდილი, რადგან მასში არ არის სურვილი იქონიოს რამე, გარდა ღვთისა და რადგან ქრისტეს მთელი ცხოვრება ღმერთში და მისდამი სიყვარულშია. და რამდენადაც ქრისტეს სურვილი, მომკვდარიყო, სხვა არაფერია, თუ არა საბოლოო გამოხატულება მისი სიყვარულისა და მორჩილებისა, ხოლო მისი სიკვდილი სხვა არაფერია, თუ არა სიყვარული და სურვილი, დაძლეულიყო ადამიანის მარტოობა, ცხოვრებიდან გამოცალკევება, ადამიანის სიკვდილის სასოწარკვეთა და სიბნელე, რამდენადაც ეს სიკვდილი წარმოადგენს სიყვარულს მოკვდავი არსებების მიმართ – ამდენად, ქრისტეს სიკვდილში არ არის “სიკვდილი”. ის სიკვდილი არის ცხოვრების – როგორც სიყვარულის და სიყვარულის – როგორც ცხოვრების უმაღლესი გამოხატულება. ქრისტეს სიკვდილმა ცოდვის ნესტარი ამოართვა სიკვდილს და ჭეშმარიტად გაანადგურა სიკვდილი, როგორც მსოფლიოზე სატანისა და ცოდვის ბატონობა.

მას არ გაუნადგურებია და არ გაუუქმებია ფიზიკური სიკვდილი, რამდენადაც მას არ გაუუქმებია ეს სოფელი, რომლის ნაწილად და, უფრო მეტიც, სიცოცხლისა და ზრდის პრინციპადაც სიკვდილი გვევლინება. მაგრამ ქრისტემ განუზომლად მეტი გააკეთა: სიკვდილისათვის ცოდვის ნესტარის ამორთმევით გაანადგურა იგი, როგორც სულიერი რეალობა, მან სიკვდილი თავისით, თავისი ცხოვრებითა და სიყვარულით აავსო. და ის, რაც მანამდე ცხოვრებისგან განშორებად, მის გარყვნად და გადაგვარებად გვევლინებოდა, გადააქცია სხივმფენ და სიხარულიან “გადასვლად” – აღდგომად – უფრო სავსე ცხოვრებად, უფრო მჭიდრო ერთობად, უფრო ძლიერ სიყვარულად. “რადგანაც ჩემი სოცოცხლე – ქრისტეა, და სიკვდილი – სარგებელი” (ფილ. 1,21). მოციქული პავლე აქ თავისი სულის უკვდავებაზე კი არ ლაპარაკობს, არამედ სიკვდილის სრულიად ახალ ძალასა და მნიშვნელობაზე – სიკვდილზე, რომელიც ქრისტესთან ერთად ყოფნის საშუალება გახდა, სიკვდილზე, რომელიც ამ მოკვდავ სოფელში ქრისტეს გამარჯვების ნიშნად იქცა. იმათთვის, ვისაც ქრისტე სწამს და მასში ცხოვრობს, სიკვდილი აღარ არსებობს, რადგან: “დაინთქა სიკვდილი ძლევით” (I კორ. 15,54) და ყოველ კუბოში ამიერიდან სიკვდილი კი არა სიცოცხლე სუფევს.

ახლა ჩვენ შეგვიძლია დავუბრუნდეთ ნათლობასა და ჩვენს მიერ დასმულ კითხვას: რატომ ხდება ნათლობა ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის მსგავსად და როგორია ამ მსგავსების ჭეშმარიტი მნიშვნელობა? რადგან მხოლოდ ახლა შეგვიძლია გავიაზროთ, რომ მსგავსება – ვიდრე იგი რიტუალში შესრულდებოდეს – ცოცხლობს ჩვენში: ჩვენს რწმენაში ქრისტესადმი, მისდამი ჩვენს სიყვარულში და, აქედან გამომდინარე, იმისავე სურვილში, რაც მას სურდა. ქრისტეს რწმენა ნიშნავს და ყოველთვის ნიშნავდა არა მხოლოდ მის აღიარებას, არა მხოლოდ მისგან მიღებას, არამედ მისდამი მორჩილებასაც. შეუძლებელია, გწამდეს ქრისტე და არ აქციო მისი რწმენა შენს საკუთარ რწმენად, მისი სიყვარული – შენს საკუთარ სიყვარულად, მისი ნება – შენს საკუთარ ნებად. რადგან არ არსებობს ქრისტე ამ რწმენის, სიყვარულისა და ნების გარეშე. მხოლოდ მათი მეშვეობით შეგვიძლია ჩვენ შევიცნოთ ქრისტე, რადგან ის არის კიდეც ეს რწმენა და მორჩილება. გწამდეს ქრისტე, მაგრამ არ გწამდეს, რაც მას სწამდა, არ გიყვარდეს, რაც მას უყვარდა, არ გსურდეს, რაც მას სურდა – იმას ნიშნავს, რომ, სინამდვილეში, არ გწამდეს იგი. გამოაცალკევო ქრისტე მისი ცხოვრების შინაარსისგან, მოელოდე მისგან დახმარებასა და სასწაულებს, მაგრამ არ აკეთებდე იმას, რასაც იგი აკეთებდა, თაყვანს სცემდე და “უფალს” უწოდებდე მას, მაგრამ არ ასრულებდე მისი მამის ნებას – ეს ნიშნავს, რომ სინამდვილეში არ გწამდეს იგი. ჩვენ გადარჩენილნი ვართ არა იმის გამო, რომ გვწამს მისი ძალაუფლება, - ასეთ რწმენას როდი მოითხოვს ქრისტე ჩვენგან, - არამედ იმის გამო, რომ მთელი არსებით ვიღებთ და საკუთარ ნებად ვაქცევთ იმ ნებას, რომელიც ქრისტეს ცხოვრებას ავსებდა და რომელმაც, საბოლოო ჯამში, აიძულა ქრისტე, სიკვდილში დანთქმულიყო და ამით სიკვდილი დაეთრგუნა.

სურვილი ჩვენი რწმენის იმგვარი აღსრულებისა და განხორციელებისა, რომელსაც ჭეშმარიტად შეიძლება ეწოდოს სიკვდილი და აღდგომა და ასეც იქნას განცდილი, არის სულ პირველი ნაყოფი რწმენისა და მისი “მოქმედებისა”, ქრისტეს რწმენასთან მისი მსგავსებისა. და მართლაც შეუძლებელია იცნობდე ქრისტეს და არ გსურდეს რადიკალურად გათავისუფლება ამ სოფლისგან, რომლის შესახებ ჩვენმა უფალმა თქვა, რომ იგი ცოდვისა და სიკვდილის მონობაშია, რომლის მიმართაც ქრისტე მასში ცხოვრებისას თვითონ იყო მკვდარი: მკვდარი მისი თვითკმარი ხასიათისა და იმის მიმართ, რაც სოფელს ავსებს და განსაზღვრავს: “გულისთქმა ხორცის, გულისთქმა თვალის და სიამაყე არსებობისა” (I იოანე 2,16); მკვდარი ამსოფლად გამეფებულ სულიერ სიკვდილთან მიმართებაში. შეუძლებელია, იცნობდე ქრისტეს და არ გსურდეს ის, რაც მას სურდა. მაგრამ იგი არ იმყოფება ამ წარმავალ სოფელში, იგი არ წარმოადგენს ამ სოფლის ნაწილს. იგი ამაღლდა ზეცად და არ გადასულა რომელიღაც “სხვა სოფელში”, რადგან ზეცა, ქრისტიანული რწმენით, არის არა რაღაც გარეგანი, არამედ თვით რეალობა ღმერთში ცხოვრებისა, ცხოვრებისა, რომელიც მთლიანად თავისუფალია მომაკვდინებელი ცოდვისა და ცოდვიანი სიკვდილისაგან, თავისუფალია ღვთისგან იმ დაშორებისგან, რომელიც არის ამ სოფლის ცოდვა და სიკვდილისთვის წირავს მას. იყო ქრისტესთან, ეს ნიშნავს, გქონდეს ეს ახალი ცხოვრება, - ღმერთთან და ღმერთში, -რომელიც არ არის ამასოფლიური. მაგრამ ეს შეუძლებელია, თუ თქვენ არ შეგეხებათ მოციქულ პავლეს ესოდენ უბრალო, მაგრამ ამავე დროს, დღევანდელი ქრისტიანისთვის ესოდენ მიუწვდომელი სიტყვები: “მოკვდით და სიცოცხლე თქვენი დაიფარა ქრისტესთან ერთად ღმერთში” (კოლ 3,3). და ბოლოს, შეუძლებელია, იცნობდე ქრისტეს და არ გსურდეს შესვა სასმისი, რომელიც მან შესვა, მოინათლო ნათლობით, რომლითაც ის მოინათლა (მთ. 20,22): სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ გსურდეს ის საბოლოო შეხვედრა და შერკინება სიკვდილთან და ცოდვასთან, რომელშიც ქრისტემ თავისი სიცოცხლე სამყაროს ხსნისათვის გაწირა.

ამგვარად, რწმენას არა მხოლოდ მივყავართ სურვილამდე, მოვკვდეთ ქრისტესთან ერთად, არამედ, სინამდვილეში თვითონ არის ეს სურვილი. ხოლო ამის გარეშე რწმენა არის მხოლოდ “იდეოლოგია” – ისევე საეჭვო და ისევე პირობითი, როგორც ნებისმიერი სხვა იდეოლოგია. სწორედ ჩვენში არსებულ რწმენას სურს ნათლობა. სწორედ რწმენამ იცის, რომ ნათლობა არის ჭეშმარიტი სიკვდილი და ჭეშმარიტი აღდგომა.