პროტოპრესვიტერი
ალექსანდრე შმემანი

ნათლობა

ნათლობისათვის მომზადება

1. მომზადების მნიშვნელობა

ბოლო საუკუნეების განმავლობაში ეკლესიის (იგულისხმება მართლმადიდებელი ეკლესია, - მთარგ.) პრაქტიკაში, მცირე გამონაკლისის გარეშე, ნათლობა ჩვილ ბავშვებზე სრულდება. მით უფრო არის აღნიშვნის ღირსი ის ფაქტი, რომ ამის მიუხედავად ნათლობა ინარჩუნებს იმავე ფორმასა და სტრუქტურას, რომელიც მას წინა პერიოდში ჰქონდა – მაშინ, როდესაც მოსანათლთა უმრავლესობას ზრდასრულნი შეადგენდნენ. ეს განსაკუთრებით ეტყობა ნათლობის წესის იმ ნაწილს, რომელსაც მოსამზადებელი ხასიათი აქვს, და რომლის აღწერა ჩვენს საღვთისმსახურო წიგნებში განთავსებულია განყოფილებაში: “ლოცვანი კათაკმეველთა ზედა”.1

ეს, დღეისათვის ნათლობის    წესის    მცირე    ნაწილი,     წარმოადგენს    უკანასკნელ შემორჩენილ ელემენტს იმ ხანგრძლივი მომზადებისა, რომელიც წინათ ერთიდან სამ წლამდე გრძელდებოდა ადგილობრივი ტრადიციის შესაბამისად. ნათლობისათვის მზადების გზაზე შემდგარი, ე.წ. კათაკმეველი (კათეხუმენი), თანდათან ერთვებოდა ეკლესიის ცხოვრებაში განსაკუთრებული რიტუალების   მეშვეობით,   როგორებიცაა ეგზორციზმი (არაწმინდა სულების განდევნა), ლოცვებში მონაწილეობა, წმინდა წერილის სწავლა, და მისთ. ამ მზადებაში მთელი მრევლი იღებდა მონაწილეობას, რომელიც ამგვარად, თვით ემზადებოდა ახალი წევრების მისაღებად. სწორედ ამ ორმხრივმა მომზადებამ – კათაკმეველთა და თვით ეკლესიის – საფუძველი დაუდო ხანგრძლივ აღდგომისწინა პერიოდს, რასაც ჩვენ დღეს დიდ მარხვას ვუწოდებთ.2 ეს იყო წმინდა ღამისთევის მზადების დაძაბული და საბოლოო პერიოდი, რომლის დანიშნულება იყო ქრისტესთან მისულთა და მასში ცხოვრების მაძიებელთა განათლება (ნათლობა).

რა მნიშვნელობა ენიჭება ამ მომზადებას? ეს მნიშვნელოვანი კითხვაა, ვინაიდან შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ მოსამზადებელი რიტუალები ანაქრონიზმია იმ ეპოქაში, როდესაც ჩვილთა ნათლობა თითქმის წესად იქცა. მაგრამ ის დიდი მნიშვნელობა, რასაც ადრეული ეკლესია ამ მომზადებას ანიჭებდა და ასევე ნათლობის წესის “ზრდასრული” სტრუქტურა ნათლად გვიჩვენებენ, რომ ეკლესიის თვალში ეს მომზადება ნათლობის საიდუმლოს განუყოფელი ნაწილია. ამიტომ, ჩვენც სწორედ “მომზადების” განხილვით უნდა დავიწყოთ ნათლობის განმარტება.

უპირველეს ყოვლისა, ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ მომზადება არსობრივი და მუდმივი შემადგენელი ნაწილია ნებისმიერი ღვთისმსახურებისა, და ასევე ნებისმიერი საეკლესიო მსახურებისა. შეუძლებელია ლიტურგიის სულით აღვსება, მისი მნიშვნელობის გაგება და მასში ჭეშმარიტი მონაწილეობა, თუ არ გავითავისებთ, რომ ის, უმთავრესად, აგებულია მომზადებისა და აღსრულების ორმაგ რიტმზე; ეს რიტმი შეესატყვისება ეკლესიის ორმაგ ბუნებას.3

ერთი მხრივ თვით ეკლესია    არის    მომზადება: ის    გვამზადებს    მარადიული ცხოვრებისთვის. მისი დანიშნულებაა – ჩვენი სიცოცხლის შეცვლა ისე, რომ თვით ჩვენი ცხოვრება გახდეს ამგვარი მზადება. თავის სწავლებაში, ქადაგებაში და ლოცვებში ეკლესია ბოლო საუკუნეების განმავლობაში ეკლესიის (იგულისხმება მართლმადიდებელი ეკლესია, - მთარგ.) პრაქტიკაში, მცირე გამონაკლისის გარეშე, ნათლობა ჩვილ ბავშვებზე სრულდება. მით უფრო არის აღნიშვნის ღირსი ის ფაქტი, რომ ამის მიუხედავად ნათლობა ინარჩუნებს იმავე ფორმასა და სტრუქტურას, რომელიც მას წინა პერიოდში ჰქონდა – მაშინ, როდესაც მოსანათლთა უმრავლესობას ზრდასრულნი შეადგენდნენ. ეს განსაკუთრებით ეტყობა ნათლობის წესის იმ ნაწილს, რომელსაც მოსამზადებელი ხასიათი აქვს, და რომლის აღწერა ჩვენს საღვთისმსახურო წიგნებში განთავსებულია განყოფილებაში: “ლოცვანი კათაკმეველთა ზედა”.1

ეს, დღეისათვის ნათლობის    წესის    მცირე    ნაწილი, წარმოადგენს    უკანასკნელ შემორჩენილ ელემენტს იმ ხანგრძლივი მომზადებისა, რომელიც წინათ ერთიდან სამ წლამდე გრძელდებოდა ადგილობრივი ტრადიციის შესაბამისად. ნათლობისათვის მზადების გზაზე შემდგარი, ე.წ. კათაკმეველი (კათეხუმენი), თანდათან ერთვებოდა ეკლესიის ცხოვრებაში განსაკუთრებული რიტუალების   მეშვეობით,   როგორებიცაა ეგზორციზმი (არაწმინდა სულების განდევნა), ლოცვებში მონაწილეობა, წმინდა წერილის სწავლა, და მისთ. ამ მზადებაში მთელი მრევლი იღებდა მონაწილეობას, რომელიც ამგვარად, თვით ემზადებოდა ახალი წევრების მისაღებად. სწორედ ამ ორმხრივმა მომზადებამ – კათაკმეველთა და თვით ეკლესიის – საფუძველი დაუდო ხანგრძლივ აღდგომისწინა პერიოდს, რასაც ჩვენ დღეს დიდ მარხვას ვუწოდებთ.2 ეს იყო წმინდა ღამისთევის მზადების დაძაბული და საბოლოო პერიოდი, რომლის დანიშნულება იყო ქრისტესთან მისულთა და მასში ცხოვრების მაძიებელთა განათლება (ნათლობა).

რა მნიშვნელობა ენიჭება ამ მომზადებას? ეს მნიშვნელოვანი კითხვაა, ვინაიდან შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ მოსამზადებელი რიტუალები ანაქრონიზმია იმ ეპოქაში, როდესაც ჩვილთა ნათლობა თითქმის წესად იქცა. მაგრამ ის დიდი მნიშვნელობა, რასაც ადრეული ეკლესია ამ მომზადებას ანიჭებდა და ასევე ნათლობის წესის “ზრდასრული” სტრუქტურა ნათლად გვიჩვენებენ, რომ ეკლესიის თვალში ეს მომზადება ნათლობის საიდუმლოს განუყოფელი ნაწილია. ამიტომ, ჩვენც სწორედ “მომზადების” განხილვით უნდა დავიწყოთ ნათლობის განმარტება.

უპირველეს ყოვლისა, ჩვენ უნდა გავიგოთ, რომ მომზადება არსობრივი და მუდმივი შემადგენელი ნაწილია ნებისმიერი ღვთისმსახურებისა, და ასევე ნებისმიერი საეკლესიო მსახურებისა. შეუძლებელია ლიტურგიის სულით აღვსება, მისი მნიშვნელობის გაგება და მასში ჭეშმარიტი მონაწილეობა, თუ არ გავითავისებთ, რომ ის, უმთავრესად, აგებულია მომზადებისა და აღსრულების ორმაგ რიტმზე; ეს რიტმი შეესატყვისება ეკლესიის ორმაგ ბუნებას.3

ერთი    მხრივ    თვით    ეკლესია    არის    მომზადება:     ის    გვამზადებს    მარადიული ცხოვრებისთვის. მისი დანიშნულებაა – ჩვენი სიცოცხლის შეცვლა ისე, რომ თვით ჩვენი ცხოვრება გახდეს ამგვარი მზადება. თავის სწავლებაში, ქადაგებაში და ლოცვებში ეკლესია მარად გვიხსნის, რომ უმაღლესი ღირებულება, რაც აზრს და მიზანმიმართულებას ანიჭებს ჩვენ სიცოცხლეს – “დასასრულში” მდებარეობს, ის ჯერ კიდევ უნდა განცხადდეს და სწორედ ის წარმოადგენს ჩვენი იმედისა და სასოების გულს. ამ უმთავრესი მზადების გარეშე არ არსებობს არც ქრისტიანობა და არც ეკლესია. ამიტომ, ნებისმიერი საეკლესიო ღვთისმსახურება უპირველეს ყოვლისა მზადებაა. ის ყოველთვის მიუთითებს იმაზე, რაც მის საზღვრებს გარეთ არის, რაც აწმყოს გარეთ არის. ღვთისმსახურების ფუნქციაა, დაგვეხმაროს ჩავერთოთ ამ მზადებაში, და ამგვარად, შევცვალოთ ჩვენი ცხოვრება, რომლის საბოლოო მიზანია აღსრულდეს ღვთის სამეფოში.

მეორე მხრივ, ეკლესია თვით არის აღსრულება. მოვლენები, რომლებმაც დასაბამი დაუდეს ეკლესიას, რომლებიც ეკლესიის რწმენისა და არსებობის წყაროს წარმოადგენენ, -მართლაც მოხდნენ. ქრისტეს მოსვლა უკვე აღსრულდა. მასში ადამიანი გაღმერთდა და ამაღლდა ზეცად. სულიწმინდა ზეციდან მოეფინა, და მისმა მოფენამ დასაბამი დაუდო ღვთის სამეფოს (სასუფეველს). ჩვენ მოგვენიჭა მადლი და ეკლესია არის ნამდვილი “ზეცა ამ ქვეყანაზე”, რადგან მასში ვპოულობთ ჩვენ გზას ქრისტეს ტრაპეზე მის სამეფოში. ჩვენ მივიღეთ სულიწმინდა და შეგვიძლია მონაწილეობა მივიღოთ – აქ და ახლა – ახალ ცხოვრებაში და შეგვიძლია ვიყოთ ზიარებაში ღმერთთან.

ეკლესიის ეს ორმაგი ბუნება გვეხსნება ეკლესიის ღმრთისმსახურებაში. საეკლესიო ღვთისმსახურების ჭეშმარიტი დანიშნულებაა, ერთის მხრივ დღენიადაგ ჩვენი მომზადება მომავლისათვის, ხოლო მეორეს მხრივ ეკლესიის წარმოჩენა, როგორც აღსრულებისა. ამგვარად, თითოეული დღე, თითოეული კვირა, თითოეული წელი გარდაიქმნება და იძენს ორმაგ რეალობას, ახორციელებს რა კავშირს “უკვე” და “ჯერ არ” შორის. ჩვენ ვერ შევძლებდით მოვმზადებულიყავით ღვთის სამეფოსთვის, რომელიც “მარტოოდენ” მოდის, ის რომ არ ყოფილიყო “უკვე” მოცემული ჩვენთვის. ჩვენ ვერ შევძლებდით შეყვარებას და სასოებას საბოლოო აღსრულებისა, ის რომ არ განგვცხადებოდა როგორც დიდებული და ნათელი დასაწყისი. ჩვენ ვერასდროს შევძლებდით გველოცა “მოვედინ სუფევა შენი” (დადგეს შენი სამეფო), ამ სამეფოს გემო რომ არ გვქონოდა გასინჯული. ლიტურგია რომ არ ყოფილიყო აღსრულება, ჩვენი ცხოვრება არასდროს გახდებოდა “მომზადებად”.

ასე რომ მომზადებისა და აღსრულების ეს ორმაგი რიტმი არ არის შემთხვევითი, არამედ წარმოადგენს არა მარტო ეკლესიის ღვთისმსახურების არსს მთლიანობაში, არამედ ასევე ამ ღვთისმსახურების თითოეული ნაწილისას – თითოეული საღვთისმსახურო ციკლის, თითოეული მსახურების, თითოეული საიდუმლოების. რა იქნებოდა აღდგომა დიდი შაბათის ნათელი სიმშვიდის გარეშე? ან ვნების პარასკევის საზეიმო უკუნი, თუ არა მას წანამძღვრებული ხანგრძლივი მარხვა? და მარხვის მწუხარებას ხომ იმიტომ ეწოდება “ნათელი მწუხარება”, რომ მას ეფინება იმ აღდგომის ნათელი, რომელსაც ის ამზადებს. და თუ დღეისათვის საეკლესიო ღვთისმსახურება მრავალთათვის აღარ არის მათი ცხოვრების უმთავრესი აუცილებლობა და სიხარული, ეს იმიტომ მოხდა, რომ უპირველეს ყოვლისა მათ დაივიწყეს ან, არც არასდროს სცოდნიათ რაიმე ლიტურგიის უმთავრესი კანონის – მომზადებისა და აღსრულების კანონის შესახებ. მათ არ იციან აღსრულება, იმიტომ რომ უგულებელყოფენ მომზადებას; ისინი უგულებელყოფენ მომზადებას, იმიტომ, რომ მათ არა აქვთ მისწრაფება რაიმე აღსრულებისაკენ. ასეთ შემთხვევაში ღვთისმსახურება მართლაც ზედმეტ გადმონაშთად და არქაულ რიტუალად გვეჩვენება, რომელიც სასურველია გამოვაცოცხლოთ რაიმე “კონცერტით” ან ხელოვნური და უგემოვნო “სადღესასწაულო მცდელობით”.

ნათლობა არ არის გამონაკლისი ამ ძირითადი წესისაგან. მას სჭირდება მომზადება, იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ინათლება სულ რამდენიმე დღისა და მას არ ესმის რა ხდება მის თავს. მართლმადიდებელი ეკლესია, განსხვავებით ყოველგვარი რაციონალისტური სექტისაგან, არასდროს არ აყენებდა გაგებას ნათლობის პირობად. მეტიც, ეკლესიას სწამს, რომ ჭეშმარიტი გაგება შესაძლებელია მხოლოდ ნათლობის წყალობით, და რომ ეს “გაგება” არის ნათლობის ნაყოფი და შედეგი და არა მისი წინაპირობა. ჩვენ შორს ვართ იმ აზრისაგან, თითქოს ნათლობას არა აქვს ძალა, თუ ის “გაგებული” და “აღქმული” არ არის, და ამიტომ თითქოს ის მხოლოდ ზრდასრულ ადამიანზე უნდა აღსრულდეს. შესაძლოა, ნათლობის უმაღლესი მადლი სწორედ ის არის, რომ ნათლობა ბავშვებად გვაქცევს, “ბავშვობას” აღადგენს ჩვენში, რის გარეშეც, ქრისტეს სიტყვებით, შეუძლებელია შეხვიდე ღვთის სამეფოში, რადგან მთელი ეკლესია იცვლება, მდიდრდება და აღივსება, როცა ღვთის კიდევ ერთი შვილი შეუერთდება მის ცხოვრებას და ხდება ქრისტეს სხეულის ნაწილი.

როგორც უკვე ვთქვით, ნათლობა არის პასექის (აღდგომის) საიდუმლო, ხოლო პასექი ნიშნავს გადასვლას. ეს გადასვლა იწყება უკვე მოსამზადებელი რიტუალებით და აქცევს მათ ჭეშმარიტ დასაწყისად, იმისთვის მომზადებად, რაც თავის აღსრულებას მიაღწევს წყლისა და სულის საიდუმლოებაში.