პროტოპრესვიტერი
ალექსანდრე შმემანი

ნათლობა

ნათლობა

მხოლოდ ღმერთს შეუძლია გამოეხმაუროს ამ სურვილს და შეასრულოს იგი. მხოლოდ მას ძალუძს “დააცხროს ჩვენი გულის წყურვილი და ჩვენი გონების შიმშილი”. სადაც არ არის რწმენა და სურვილი, ვერ იქნება აღვსება და აღსრულება. ოღონდ, აღსრულება ყოველთვის ღვთის თავისუფალი ძღვენია, მისი მადლია ამ სიტყვის უღრმესი აზრით. თვით საიდუმლო კი ზუსტად შემდგომში მდგომარეობს: რწმენის გადაწმყვეტი აქტი და ღვთაებრივი გამოხმაურება მასზე, ერთის აღსრულება მეორით. რწმენა, გამოხატული სურვილის სახით, შესაძლებელს ხდის საიდუმლოს აღსრულებას, რადგან რწმენის გარეშე მას მაგიური ხასიათი ექნებოდა – ეს იქნებოდა თვითნებური და გარეგანი აქტი, რომელიც ადამიანის თავისუფლებას დაარღვევდა. მაგრამ მხოლოდ ღმერთი, რომელიც პასუხობს რწმენას, შესაძლებელს ხდის ამ საიდუმლოს აღსრულებას, აქცევს მას სწორედ იმად, რაც რწმენას სურს: სიკვდილად და აღდგომად ქრისტესთან ერთად. მხოლოდ ღვთის თავისუფალი და სრულუფლებიანი მადლის მეშვეობით ვიცით, თუკი გრიგოლ ნოსელის სიტყვებით ვიტყვით, რომ “ეს წყალი ჩვენთვის ჭეშმარიტად კუბოც არის და დედაც”.

ამასთან დაკავშირებით ჩნდება კითხვა: როგორ მივუსადაგოთ ყველაფერი ზემოთქმული ჩვილთა ნათლობას, რომლებსაც, ცხადია, არც პირადი გააზრებული რწმენა აქვთ და არც პირადი სურვილი? სინამდვილეში, ეს კითხვა მხოლოდ დაგვეხმარება, ნათლობის საიდუმლოს სიღრმე და უზენაესი მნიშვნელობა წარმოვაჩინოთ. უწინარეს ყოვლისა, საჭიროა ეს საკითხი დავაკავშიროთ არა მხოლოდ ჩვილთა ნათლობასთან, არამედ განვავრცოთ იგი, საერთოდ, ყველა ნათლობაზე. თუ ყველაფერი ის, რაც ჩვენ ახლახანს რწმენისა და სურვილის შესახებ ვთქვით, გაგებული იქნება, როგორც იმის დაშვება, რომ ნათლობის ქმედითობა და ჭეშმარიტება პირადი რწმენისგან არის დამოკიდებული და ინდივიდუმის გაცნობიერებული სურვილის ძალაუფლებას ექვემდებარება, მაშინ ეჭვქვეშ დადგებოდა ნებისმიერი ნათლობის ქმედითობა, ჩვილი იქნებოდა მონათლული თუ ზრდასრული ადამიანი, რადგან განა ვინმეს ძალუძს რწმენის გაზომვა, ან ვის შეუძლია გამოიტანოს დასკვნა, რამდენად სრულყოფილად აქვს ადამიანს ყველაფერი გააზრებული და აკმაყოფილებს თუ არა საიდუმლოს მოთხოვნებს მისი სურვილის ძალა?

თუ მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველთვის განზე იდგა დასავლეთში გაჩაღებული კამათისგან – რა უფრო უპრიანია: ბავშვების მონათვლა თუ ზრდასრული ადამიანებისა? – ეს, უწინარეს ყოვლის, იმის გამო მოხდა, რომ მას არასოდეს დაუყვანია ქრისტიანული რწმენა მარტოოდენ ინდივიდუმის პირად რწმენამდე, რასაც გარდუვალად მოსდევს ასეთი დისკუსია. მართლმადიდებლური თვალსაზრისით, არსებითი მნიშვნელობა ნათლობის საიდუმლოსთან დაკავშირებით აქვს კითხვას: რომელი რწმენა, უფრო ზუსტად კი – ვისი რწმენა? და ასევე არსებითი მნიშვნელობის მქონეა პასუხი, რომელიც გვეუბნება: ქრისტეს რწმენა, რომელიც ჩვენ გვეძლევა, იქცევა ჩვენს რწმენად და ჩვენს სურვილად, რწმენა, რომლის მეშვეობითაც, მოციქულ პავლეს სიტყვით, ქრისტე ივანებს თქვენს გულებში, “რათა სიყვარულით დამკვიდრებულთ და დაფუძნებულთ, ყველა წმიდასთან ერთად შეგეძლოთ სიგრძისა და სიგანის, სიღრმისა და სიმაღლის წვდომა” (ეფეს. 3, 17-18). ერთმანეთისგან არა მხოლოდ ხარისხობრივად, არამედ გარკვეული არსებითი სხვაობითაც განირჩევიან, ერთი მხრივ, რწმენა, რომელიც ურწმუნოს ან არაქრისტიანს ქრისტიანად მოაქცევს და, მეორე მხრივ, რწმენა, რომელიც არის თვით სიცოცხლე ეკლესიისა და მისი წევრებისა და რომელსაც მოციქული პავლე განსაზღვრავს, როგორც ჩვენში ქრისტეს რწმენის, მისი სურვილის, მისი სიყვარულის არსებობას. ორივე რწმენა ღვთიური ძღვენია. მაგრამ პირველი მათგანი წარმოადგენს პასუხს მოწოდებაზე, ხოლო მეორე – თვით ის რეალობაა, რომლისკენაც ამ მოწოდებას მივყავართ. გალილეელმა მეთევზემ, რომელმაც გაიგო მოწოდება, დატოვა ბადე და გაჰყვა იესოს, ეს რწმენის გამო გააკეთა: მეთევზეს უკვე სწამდა ის, ვინც მას მოუწოდა, მაგრამ მას ჯერ არ გააჩნდა ქრისტეს ცოდნა და რწმენა. ეკლესიაში ახალმოქცეული მის პირად რწმენას მოყავს; ეკლესიაში იგი იღებს ცოდნას და ქრისტეს რწმენას, რომლითაც ეკლესია ცხოვრობს. ჩვენ ვცოცხლობთ ქრისტეს რწმენაში და ქრისტეს რწმენა – ჩვენში: თითოეული მათგანი არის აღსრულება მეორისა და გვეძლევა ჩვენ, რათა მეორეც მივიღოთ. მაგრამ, როდესაც ჩვენ ვლაპარაკობთ ეკლესიის რწმენაზე – იმ რწმენაზე, რომლითაც იგი ცხოვრობს და რომელიც ჭეშმარიტად წარმოადგენს თავად მის სიცოცხლეს – ჩვენ ვგულისხმობთ ეკლესიაში ქრისტეს რწმენის სუფევას, თვით ქრისტეს, როგორც სრული რწმენის, სრული სიყვარულის, სრული სურვილის სუფევას. და ეკლესია არის ცხოვრება იმის გამო, რომ იგი არის ქრისტეს ცხოვრება ჩვენში, რომ მას სწამს ის, რაც ქრისტეს სწამს, უყვარს ის – რაც მას უყვარს და სურს ის, რაც მას სურს. და ქრისტე მხოლოდ ეკლესიის რწმენის “ობიექტი” კი არ არის, არამედ მთელი მისი ცხოვრების სუბიექტიც.

ახლა შეგვიძლია მივუბრუნდთ ზემოთ წამოჭრილ საკითხს, რომელიც, როგორც ვხედავ, არა მხოლოდ ჩვილთა, არამედ ზრდასრული ადამიანების ნათლობასაც შეეხება. ახლა უკვე ვიცით, რომ ნათლობა არ არის და არც შეიძლება იყოს დამოკიდებული თავისი არსით (რომელიც მდგომარეობს ჭეშმარიტად ქრისტესთან ერთად სიკვდილსა და აღდგომაში) პირადი რწმენისგან, რაოდენ “ზრდასრული” და “მომწიფებულიც” უნდა იყოს იგი. და აქ საქმე პირადი რწმენის ნაკლებობასა თუ შეზღუდულობაში კი არ არის, არამედ იმაში, რომ ნათლობა – ერთიანად და მთლიანად – დამოკიდებულია ქრისტეს რწმენისგან, წარმოადგენს მისი რწმენის ძღვენს, მის ჭეშმარიტ მადლს. “ყველამ, ვინც ქრისტეს მიმართ ნათელ იღეთ, ქრისტე შეიმოსეთ”, - ამბობს მოციქული პავლე (გალ. 3,27); მაგრამ რას ნიშნავს “ქრისტეს შემოსვა”, თუ არა იმას, რომ ნათლობით ჩვენ მივიღეთ ქრისტეს ცხოვრება, როგორც ჩვენი ცხოვრება და, მაშასადამე, მივიღეთ მისი რწმენა, მისი სიყვარული, მისი სურვილი, როგორც შინაარსი ჩვენი ცხოვრებისა? ამქვეყნად ქრისტეს რწმენის მყოფობა კი არის ეკლესია. მას არ აქვს სხვა ცხოვრება, გარდა ქრისტეს ცხოვრებისა, არ აქვს სხვა რწმენა, სხვა სიყვარული, სხვა ნება, გარდა ქრისტეს რწმენის, სურვილისა და ნებისა. მას არ აქვს სხვა მიზანი ამსოფლად, გარდა იმისა, რომ ქრისტესთან შეგვაერთოს. ამიტომ სწორედ ეკლესიის რწმენა ან, უკეთ რომ ვთქვათ, ეკლესია, როგორც ქრისტეს რწმენა და ცხოვრება ხდის შესაძლებელს ნათლობას, აქცევს მას ჩვენს რეალურ მონაწილეობად ქრისტეს სიკვდილსა და აღდგომაში. ამგვარად, თუკი ნათლობა რამისგან არის დამოკიდებული – მხოლოდ ეკლესიის რწმენისგან. სწორედ ეკლესიის რწმნით ხდება ნათლობა ის, რაც იგი არის – “კუბო” და “დედა”.

ყოველივე ეს აშკარად ვლინდება ეკლესიის ტრადიციულ სანათლავ პრაქტიკაში. ერთი მხრივ, მას უბრალოდ დასაშვებად კი არ მიაჩნია ახალშობილ ყრმათა, ე.ი. იმათი ნათლობა, ვისაც პირადი რწმენა არ შეუძლია ჰქონდეს, არამედ სასურველადაც კი თვლის და რჩევას იძლევა ბავშვი ჩვილობაშივე მოინათლოს. მაგრამ, მეორე მხრივ, იგი ყველა ბავშვს კი არ ნათლავს, არამედ მხოლოდ იმათ, რომლებიც უკვე ეკუთვნიან მას ან მშობლების ან პასუხისმგებელი მეურვეების წყალობით, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბავშვებს, რომლებიც ნათლობამდე მორწმუნეთა წიაღიდან მოდიან. ის, რომ ეკლესიას ასეთი ბავშვები თავისად მიაჩნია, ჩანს ეკლესიაში შეყვანის რიტუალიდან, რომელიც, თუკი იგი სწორად არის გაგებული, უტარდება სწორედ ქრისტიანი მშობლების მოუნათლავ შვილებს. მაგრამ ეკლესია არ “ჰპარავს” შვილებს არაქრისტიან მშობლებს; იგი არ ნათლავს ასეთ ბავშვებს მშობლების ზურგს უკან, ყოველ შემთხვევაში, იმათი აშკარა თანხმობის გარეშე, ვისაც ასეთი ბავშვების აღზრდისა და ეკლესიაში შეყვანის რეალური შესაძლებლობა აქვს. ეკლესია ნამდვილად არ მიიჩნევდა ასეთ ნათლობას “ქმედითად”. რატომ? იმიტომ, რომ ეკლესიამ, მართალია, იცის, რომ ნათლობა აუცილებელია ყველა ადამიანისათვის, მაგრამ ამავე დროს, ისიც იცის, რომ “განალხლებული ცხოვრება”, რომელშიც ნათლობას შევყავართ, მხოლოდ ეკლესიაში შეიძლება განხორციელდეს, უფრო სწორად, რომ თვით ეკლესია არის ეს ახალი ცხოვრება, რომელიც ისე რადიკალურად განსხვავდება ამსოფლიური ცხოვრებისგან, რომ იგი “დაიფარა ქრისტესთან ერთად ღმერთში”, - ე.ი., სხვაგვარად რომ ითქვას, მართალია, ნათლობა ადამიანს უტარდება, მაგრამ მისი რეალიზებასა და განხორციელებას ეკლესია წარმოადგენს. ამიტომ ეკლესია მხოლოდ იმათ ნათლავს, ვისი კუთვნილება ეკლესიისადმი აშკარაა და შეიძლება დადასტურებულ იქნას: ან პირადი რწმენითა და ქრისტეს აღსარებით, როცა ზრდასრული კათაკმეველი ინათლება; ან, ჩვილთა ნათლობის შემთხვევაში, რწმენისა და აღსარების პირობის დადებით ეკლესიის იმ წევრების მიერ, - მშობლები იქნებიან ისინი თუ მეურვეები, -ვისაც უფლება აქვთ თავიანთი ბავშვი ღმერთს შესთავაზონ და პასუხს აგებენ მის ზრდაზე “განახლებულ ცხოვრებაში”.

ახლა კი ჩვენ თვით ნათლობისთვისაც ვართ მზად:

ხოლო, რაჟამს სცხებს მთელი სხეულს, ნათელს სცემს მღვდელი, მიახედებს რა აღმოსავლეთით, და იტყვის:

ნათელს იღებს მონა ღვთისა (სახელი), სახელითა მამისათა, ამინ. და ძისათა, ამინ. და სულისა წმიდისათა, ამინ.

თითოეულ სიტყვაზე შთაფლავს ემბაზში და ამოიყვანს.

ასეთია ეს საიდუმლო: ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის ძღვენი ყოველ ჩვენგანს, ძღვენი, რომელიც არის კიდეც ნათლობის მადლი. ეს არის მადლი ჩვენი მონაწილეობისა მოვლენაში, რომლის მიზანსაც, რამდენადაც იგი ჩვენთვის და ჩვენი ხსნისთვის მოხდა, თითოეული ჩვენგანი წარმოადგენს. ეს ძღვენი თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა მიიღოს, შეითვისოს, შეისისხლხორცოს და შეიყვაროს. ნათლობისას ჭეშმარიტად ხორციელდება ქრისტეს სიკვდილი და აღდგომა, როგორც მისი სიკვდილი ჩემთვის და მისი აღდგომა ჩემთვის, და ამიტომ – ჩემი სიკვდილი ქრისტეში და ჩემი აღდგომა მასში.

სამჯერ განმეორებული “ამინ”, რომლითაც მთელი ეკლესია “ასვამს ბეჭედს” წყალში სამი დანთქმიდან თითოეულს, არის მოწმობა იმისა, რომ ჩვენ ისევ ვნახეთ და განვიცადეთ: ქრისტე ჭეშმარიტად მოკვდა და ჭეშმარიტად აღდგა მკვდრეთით, ასე რომ ჩვენ შეგვიძლია ქრისტეში მოვკვდეთ ჩვენს ამსოფლიურ ცხოვრებასთან მიმართებაში და – “დაუღამაბელ დღეს” ვეზიაროთ. და მართლაც, როგორ შეიძლება გწამდეს აღდგომა უკანასკნელ დღეს, თუკი მის გემოს უკვე ახლა არ გაიგებ, რის წყალობითაც აღდგომა სიხარულით სავსე რწმენად იქცევა?

და რამდენადაც ჩვენ ხელახლა ვნახეთ ეს და ვიყავით ამის მოწმენი, სიხარულიან 31-ე ფსალმუნს ვგალობთ:

“ნეტარ არიან, რომელთა მიეტევნეს უსჯულოებანი მათნი და რომელთა დაეფარნეს ცოდვანი. ნეტარ არს კაცი, რომელსა არა შეურაცხოს უფალმან ცოდვაჲ, არცა პირსა მისსა ზაკუვაჲ...”

ეს ფსალმუნი საზეიმო “ამინის” გაგრძელება და გაფართოებაა. ჩვენ ხელახლა გავხდით მოწმენი ღვთებრივი მოწყალებისა, ყოვლისმიმტევებლობისა, სამყაროსა და ადამიანის აღორძინებისა. ჩვენ ისევ დასაწყისში ვართ: ღვთაებრივი ძალით აღსავსე ახალ სამყაროში შეიქმნა ახალი ადამიანი შემქომედის მსგავსად ხატად და შეიქმნა ახალი ადამიანი:

“...იხარებდით უფლისა მიმართ და იშუებდით, მართალნო და იქადოდეთ ყოველნი წრფელნი გულითა”.