სწავლა-მოძღვრებანი

განღმრთობის ეტაპები (მეორე ნაწილი)

ჩვენი წინა საუბარი უკვე პირველი ნაბიჯის გადადგმა იყო იქეთკენ, რომ “დიდაქეს”, ამ უმნიშვნელოვანესი და უადრესი საეკელსიო შრომის საღვთისმეტყველო განმარტება მოგვეცა. აღვნიშნავდით, რომ თვით სტრუქტურულადაც “დიდაქე” გარკვეულ მოძღვრებას აღიბეჭდავს და რომ ცალკეული ნაწილების მიმდევრობა ამ შრომაში შემთხვევითი არ გახლავთ. დაკვირვება უეჭველად ცხადყოფს, რომ აგებულებით “დიდაქეს” ცალკეული ნაწილები იმ მიმდევრობას, იმ კანონზომიერებას ავლენენ, რაც ზედმიწევნით შეესაბამება ამა თუ იმ განღმრთობის ეტაპს მის ცხოვრებაში, რამაც აუცილებლად წარმოაჩინა, რომ აღნიშნული ეტაპების შესახებ ჩვენ გვესაუბრა, რათა “დიდაქეს” სტრუქტურის საღვთისმეტყველო განმარტება მოგვეცა.

ეკლესიის მამათა სწავლებით, კვლავ ავღნიშნავთ, განღმრთობის გზაზე პირველი ეტაპი არის ის ეტაპი, როდესაც ადამიანი გააცნობიერებს ამა სოფლის, მატერიალური ცხოვრების წარმავალობას, გამოაშორებს თავის თავს ამქვეყნირ ხმაურს, ამქვეყნიურ ფუჭ ქმედებებს, ვნებათაგან, რამდენადაც მას ეს ძალუძს, მოიკვეთს საკუთარ თავს, საკუთარ თავში ჩაღრმავდება და თავის ცხოვრებას და მომავალს დაუფიქრდება. განმწმენდელობითი ეტაპი, ანუ ვნებათაგან საკუთარი თავის განწმენდის ჟამი, ის ეტაპია, რაც ლიტურგიკული ცხოვრების მხრივ კათაკმევლობად იწოდება. ამიტომ განვმარტავდით რა განმწმენდელობას ანუ მის ბერძნულ შესატყვისს – “კათარზისულ” მდგომარეობას ადამიანში, ვალდებულნი ვიყავით საკუთრივ ლიტურგიკული ტერმინი “კათაკმევლობაც” ამ ეტაპის რაობის უკეთ გაცხადების მიზნით ასევე განმარტებითად წარმოგვედგინა.

ერთ-ერთ საუბარში ჩვენ ავღნიშნავდით, რომ “კათაკმეველი” ესაა იგივე ბერძნული ტერმინი “კატეხუმენოს”. ფორმობრივი დაცილება ქართულ-ბერძნულს შორის გვაფიქრებინებს, რომ ხსენებული ბერძნული ტერმინი “კატეხუმენოს” ქართულში შემოვიდა ზეპირი გზით. ზეპირი გზით როდესაც რაიმე სიტყვა შედის მეორე ენაში, რა თქმა უდნა, ის ხშირად იცვლის ფორმას, მაშინ როცა მწიგნობრული წესით ამა თუ იმ სიტყვის შემოსვლა უმრავლეს შემთხვევაში სიტყვას უნარჩუნებს იმ ფორმას, რა ფორმაც მას პირველად ენაში აქვს. მაგრამ ამას არა აქვს ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა, ამ მოვლენას მხოლოდ იმის გამო ავღნიშნავთ, რომ უკვე ქართული ტერმინის – “კათაკმევლის” შინაარსს ისე ვერ გავაცნობიერებთ, თუ მისი ბერძნული შესატყვისი არ მოვიძიეთ. იმიტომ, რომ ეტიმოლოგიურად სწორედ ბერძნული შესატყვისია ახსნადი და მნიშვნელობა სწორედ მასში დაინახება. ბერძნული “კატეხუმენოს” მომდინარეობს ზმნიდან “კატ ეხეო”. ზმნა “ეხეო” არის ის სიტყვა, რომლისგანაც ნაწარმოებია არსებითი სახელი “ეხოს” (რაც ქართულშიც არსებობს “ექოს” ფორმით), რაც იგივე ხმას ნიშნავს. “კატა” ზმნისწინი ბერძნულში საზოგადოდ აღმნიშვნელია მიმართულებისა ზემოდან ქვემოთ. და ჩვენ რომ “კატ ეხეო” ღვთისმეტყველურად ვთარგმნოთ (პირდაპირი მნიშვნელობით მისი შესატყვისი ქართულში არის “ჩაყვირება”, “ჩაძახება”), ასეთ შინაარსს შეიძენს ეს სიტყვა, რომ კატეხიზმო არის ის მოძღვრება, რომელიც უნდა ჩავძახოთ, ჩავყვიროთ ადამიანს, ადამიანს, რომელიც ჯერ კიდევ მძინარეა, ჯერ კიდევ გამოფხიზლებული არ არის ჭეშმარიტების სასმენად. ასეთი პიროვნება უპირველესად გამოფხიზლებას საჭიროებს და ეს გამოფხიზლება სიმბოლური სიტყვით რომ ვთქვათ ჩაყვირებას გვავალდებულებს. და რამდენადაც ეს ჩაყვირება ამ შემთხვევაში მოძღვრების გადაცემას გულისხმობს, მოძღვრების გადამცემი არის კატეხიზატორი, ჩამყვირებელი. მოძღვრების გადაცემა, როგორც ჩაყვირება ესაა კატეხიზაცია, საკუთრივ მოძღვრება ამგვარად ჩაყვირებული არის კატეხიზმო, ხოლო ვინც ამგვარი აღმატებული ხმოვანების შედეგად ძილისგან თავს დააღწევს და პირველგამოფხიზლებას მოიპოვებს ჭეშმარიტებისათვის, ისაა სწორედ კატეხუმენოსი. ამრიგად, კატეხუმენი არის პირი, რომელიც სულიერი წესით ახლახანს გამოფხიზლდა ჭეშმარიტების სასმენლად, გამოფხიზლდა უმეცრების სიბნელისგან და უმეცრებითი ძილისგან, რამდენადაც მან პირველჩაყვირება უკვე მიიღო, საყვირი მის სულიერ სასმენელში ახმოვანდა და ის უკვე, როგორც ჭეშმარიტებისაკენ პირველად თვალის ამხელი, რა თქმა უნდა, ამ ჭეშმარიტების მისაღებად უკვე ემზადება. ამრიგად, კათაკმეველი არის ჭეშმარიტებისკენ სულიერ თვალთა პირველმიმპყრობი, მაგრამ ჯერ კიდევ ჭეშმარიტების თავის თავში არსობრივად არ მქონე, მასთან ჯერ კიდევ არ არის თანაშეარსებული ჭეშმარიტება. ჩვენ ამ სიტყვას ალბათ შემდეგშიც გამოვიყენებთ, რამდენადაც “თანაშეარსება” გახლავთ ძალიან საყურადღებო ტერმინი. ბერძნულად არის ტერმინი “მეტ უსია” (სადაც “უსია” არსებად ითარგმნება, “მეტ” კი არის ამ შემთხვევაში სწორედ “თანა”), “თანაშეარსება” ანუ როგორც გელათურ სკოლაში გადმოსცემდნენ ამ ტერმინს – “თანაშერსვაი”, რაც თავისი ფორმობრივი სახით ნაწარმოებია იმგვარად, როგორც ტერმინი, დავუშვათ, “თანადაარსება”. როგორც “თანადაარსებულია” ამქვეყნად წმინდანებში ჭეშმარიტება, ანუ დამკვიდრებულია მათში, ასევე თანაშეარსებული, ანუ სულიერად რომ ვთქვათ მათ არსობრივ ნაწილადაა ქცეული ჭეშმარიტება.

მაგრამ როგორ შეიძლება, რომ ჭეშმარიტება, რომელიც საღვთოა, ადამიანის არსობრივ ნაწილად იქცეს, ადამიანი ხომ ქმნილებაა? საქმე ის გახლავთ, რომ ჭეშმარიტებამ თვით თავისი თავი ჩვენს თანაარსად გამოაჩინა, როდესაც მან განკაცება იტვირთა. განკაცებული ღმერთი იესო ქრისტე არ არის ერთბუნებოვანი, არ არის მხოლოდ საღვთო ბუნებისა. ის რომ ერთბუნებოვანი და საღვთ ბუნებისა დარჩენილიყო, რა თქმა უნდა, ჩვენ ვეღარ ვიტყოდით, რომ ჭეშმარიტება არსობრივად შემოვიდა ჩვენში, მაგრამ რადმენადაც  ეკელსიური, მართლმადიდებლური, დიოფიზიტური სწავლებით განკაცებული ღმერთი იესო ქრისტე არის ორბუნებოვანი ერთი პიროვნება, შესაბამისად კი მეორე ბუნება სწორედ კაცობრივი ბუნებაა, კაცობრივი ბუნების ნამდვილად მიმღები ძე ღმერთი ამ ბუნებით ჩვენთან თანაარსია. ისევე როგორც საღვთო ბუნებით ის მარადიულად თანაარსია მამა ღმერთისა და სულიწმიდისა. და თუკი ჭეშმარიტება თვით გახდა ჩვენი თანაარსი კაცობრივი ბუნებით, აქედან გამომდინარეობს სწორედ ეს აზრი, რომ მაცხოვნებელი მოძღვრება ღვთის განკაცების შემდეგ და იესო ქრისტესგან გადმოცემული მოძღვრების მადლით ჩვენთვის არსობრივი ხდება, ანუ თანაშეარსებული ხდება ჩვენთან. კათაკმეველი კი ის პირია, რომელმაც თვალი აახილა ჭეშმარიტების განსაჭვრეტად, მაგრამ ეს ჭეშმარიტება ჯერ მასთან თანაშეარსებული არ გახლავთ.

თანაშეარსება უკვე მეორე ეტაპია განღმრთობის გზაზე. როდესაც ადამიანმა საკუთარი თავი ვნებებისაგან განაშორა, როდესაც მან სათნებითი მოღვაწეობა იტვირთა, ამაოებას, წარმავალობას განუდგა და მზერა მიაპყრო უკვდავებასა და მარადიულობას, ამის შემდგომ ის უკვე მზადაა ჭეშმარიტების მისაღებად და ეს ჭეშმარიტების მიღება მართლაც აღსრულდება მასზე უწმინდესი საიდუმლოს გზით, რომელიც ეკლესიის კარიბჭედ იწოდება, ანუ ნათლისღების გზით. მაგრამ ნათლისღების მიღების ეტაპი ეს ლიტურგიკული ეტაპი გახლავთ, რომ კათაკმევლობას მოსდევს აუცილებლად ნათლისღება, ხოლო ზოგადად განღმრთობითი გზის, როგორც მოძღვრების, როგორც ამ შემთხვევაში, ასეც შეიძლება ითქვას, თეორიის ანუ ძველქართულად ხედვის კუთხით ეს მეორე ეტაპი შესაბამისია გასხივოსნებისა. თუ პირველ ეტაპს ეწოდება განმწმენდელობითი ეტაპი, მეორე ეტაპს ეწოდება უკვე გასხივოსნებითი ეტაპი, სინათლის მიმღებლობითი ეტაპი, როდესაც ადამიანს ჭეშმარიტი მოძღვრება გაასინათლებს, გაანათლებს. ჩვენ ცალკეულ შემთხვევებში ვამჯობინებთ, რომ ნაცვლად ტერმინისა განათლება მოვიხმოთ ტერმინი გასინათლება. საქმე ის გახლავთ, რომ განათლებამ, რომელიც თავდაპირველად სინათლის მიღებას ნიშნავდა, თანდათანობით შეიძინა ერუდიციის მიღების, ცოდნის მიღების მნიშვნელობა და დღეს ის ამ მნიშვნელობითაა დამკვიდრებული, რომ განათლებად ითვლება ერუდიციის მიღება, განათლებულად კი ერუდირებული. ისევე როგორც ყოფითად ხმარებული სიტყვა “განათება” ნაკლებად გამოსაყენებელია საღვთისმეტყველო კუთხით, რამდენადაც “განათება” უპირველეს ყოვლისა მატერიალურ განათებას გულისხმობს და განათებული ასევე, უპირველეს ყოვლისა, მატერიალური წესით სინათლის დამტევს გულისხმობს. ამიტომ ჩვენ ვამჯობინებთ და ზოგჯერ გამოვიყენებთ კიდეც ამ, ერთი შეხედვით, ხელოვნურ ტერმინს. მაგრამ ნებისმიერ ტერმინს ხელოვნურობა მხოლოდ დასაწყის ეტაპზე აქვს, ღვთისმეტყველურად გამართლებულ ტერმინს “გასინათლება”, გამომდინარე იქიდან, რომ თვით ბერძნულ შესაბამის ტერმინს “ფოს” ჩვენ ქართულად, ჩვეულებრივ, გადმოვცემთ როგორც სინათლე და არა როგორც ნათელი. ამასაც თავისი ახსნა აქვს. საქმე ისაა, რომ ნათელი ჯერ ძველადაც ქმნიდა გარკვეულ პრობლემას და გაცილებით მეტ პრობლემას ქმნის დღეს, თუ მას ჩვენ სინათლის მნიშვნელობით გამოვიყენებთ, რადგანაც აშკარად გამოჩნდება, რომ ქართულ ენას დღეისათვის არ ძალუძს ერთიმეორისგან გამიჯნოს ზედსართავი სახელი და არსებითი სახელი. დღეს “ნათელი” უდიდესწილად დამკვიდრებულია როგორც ზედსართავი სახელი, მაგ. “ნათელი საქმე”, ნათელი მოძღვრება, ნათელი მზერა და ა.შ. და იმავე ზედსართავი სახელის არსებით სახელად გამოყენება, რა თქმა უნდა, ენის გარკვეულ ხარვეზს გულისხმობს, მაშინ როცა დიდი საშუალება გვაქვს იმისა, რომ არსებით სახელად გამოვიყენოთ “სინათლე”. ეს ტერმინი არ გახლავთ ახალი მოვლენა, რომ თითქოს ჩვენ ამით საბაბად გამოვიყენოთ ეს და ვთქვათ, რომ “სინათლე” არ არის სულიერი სიტყვა, ეს რაღაც ახალია ყოფითი ენიდან შემოსული და სხვა. “სინათლეც” ისეთივე არქაული ტერმინია ქართულ ენაში, როგორც თუნდაც თვით “ნათელი”. “სინათლე” გვხვდება ჯერ კდიევ უდაბნოს მრავალთავში, რომელიც ხელნაწერის სახით IX ს. ეკუთვნის, მაგრამ ის ტექსტი, რომელიც ამ სიტყვას შეიცავს (კირილე იერუსალიმელის ერთ-ერთი ქადაგება), ქართულად თარგმნილი გახლავთ V-VI ს-ში. ამრიგად ტერმინი “სინათლე” ჯერ კიდევ V-VII საუკუნეებშია დამოწმებული ქართულ ენაში და ამ გაგებით ისიც ისეთივე ეკლესიურია და ისეთივე სულიერია, როგორც თუნდაც “ნათელი”. ასე რომ, ჩვენ ნათელს კი არ ვუარყოფთ, როგორც ტერმინს, რა თქმა უნდა, ეს ყოვლად შეუძლებელია, არამედ თავ-თავის ადგილს მივუჩენთ ტერმინ “სინათლეს” და ტერმინ “ნათელს”, რომ “ნათელი” უნდა გამოვიყენოთ ზედსართავის მნიშვნელობით, სინტაქსურად რომ ვთქვათ მსაზღვრელის მნიშვნელობით, ხოლო “სინათლე” უნდა გამოვიყენოთ არსებითი სახელის მნიშვნელობით. ამ გაგებით ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ძე ღმერთი არის სინათლე ამა სოფლისა, ხოლო მაცხოვნებელი მოძღვრება ესაა იგივე სინათლის მოძღვრება, ანდა ნათელი მოძღვრება. აი ამგვარი გამიჯვნა ტერმინ “ნათელსა” და ტერმინ “სინათლეს” შორის დღეისათვის ქართულ ენას სავსებით ცხადად ძალუძს. მაშინ როცა ძველად ზეადსართავის მნიშვნელობით დიდი სირთულე იყო შესაბამისი ტერმინის მოძებნისა. იმას, რასაც ჩვენ დღეს “ნათელს” ვიწოდებთ, ვთქვათ ასეთ კონტექსტში – “ნათელი მოძღვრება”, ძველად ამგვარადვე გამოთქმა რთული იყო და ამიტომ მოიხმობოდა ასეთი შესატყვისი – “ნათლიერი”, ანდა “ნათლოვანი”. “ნათელი” ჩვეულებრივ არსებითის მნიშვნელბით იყო დამკვიდრებული, ხოლო ზედსართავის მნიშვნელობით საკმაოდ ხელოვნური ტემინები “ნათლიერი”, ანდა “ნათლოვანი” გამოიყენებოდა. რამდენადაც დღეს არ არის ამის აუცილებლობა, შესაბამისად იმისა, რომ სიტყვა “ნათელი” დამკვიდრებულია ძირითადად ზედსართავის მნიშვნელობით, ჩვენ შეგვიძლია, რომ ეს აბსოლუტურად დავუკანონოთ მას და არსებით სახელად გამოვიყენოთ “სინათლე”. ცხადია, ზოგ კონტექსტში კვლავ შეგვიძლია “ნათელი” არსებითი სახელის მნიშვნელობით მოვიხმოთ, მაგრამ აქცენტი სავსებით გამართელებული იქნება თუ აქეთკენ გვექნება, რომ “სინათლე” არსებით სახელად, “ნათელი” ზედსართავ სახელად. და რამდენადაც ბერძნული არსებითი სახელი “ტო ფოს”, რაც სინათლეს აღნიშნავს, აწარმოებს ზმნურ ფორმას “ფო ტიძო”, ამის შესატყვისად ზმნურ ფორმასაც ასევე ჩვენ შეგვიძლია მივცეთ ერთი შეხედვით ხელოვნური, მაგრამ ღვთისმეტყველურად აბსოლუტურად ადეკვატური ფორმა ბერძნულთან – “გასინათლება”, რომ გამასინათლებელია ძე ღმერთი, გასინათლებული ქმნილება. მაშინ როცა თუ ჩვენ აქ ამ სიტყვების ნაცვლად გამოვიყენებთ სხვა სიტყვას, მაგ. “განმანათლებელი”, რა თქმა უნდა, ეს სიტყვა გაიყოლებს იმ მნიშვნელობას, რაც მას დღევანდელ ენაში აქვს, ე.ი. ერუდიციის მიმღები, ხოლო განათლებული ქმნილება რომ ვიტყვით, ძალიან უხერხულად წარმოჩნდება, რადგანაც პირველი აზრი, რაც მასში ჩაიდება მკითხველისგან, ეს იქნება ერუდირებული ქმნილება. მაშინ როცა ჩვენ, რა თქმა უნდა, ამ შინაარსს საერთოდ არ ვგულისხმობთ აღნიშნულ ტერმინში. ისევე როგორც “გამანათებელი ძე ღმერთი” ძალიან უხერხულად ჩანს, ანდა განათებული ქმნილება აუცილებლად ყოფით განათებაზე მიგვანიშნებს. აი ამ ორივე სირთულის გადალახვა მოხერხდება, თუკი გამოვიყენებთ ტერმინ “სინათლეს” არსებით სახელად, მისგან ვაწარმოებთ ზმნას “გასინათლება”, ძე როგორც გამასინათლებელი ამ სამყაროსი, რომელიც ასინათლებს ყოველივეს, ხოლო ქმნილება, რომელიც სინათლდება ღვთისგან, ძე ღმერთისგან, არის მისი მოძღვრებით გასინათლებული.

ეს, ასე ვთქვათ, ტერმინოლოგიური განმარტება გადმოვეცით იმის გამო, რომ მეორე ეტაპი, რასაც ჩვენ გასხივოსნებითს ვუწოდებთ, პირდაპირი მნიშვნელობით წოდებული უნდა იყოს როგორც გასინათლებითი ეტაპი, როდესაც ადამიანი სინათლეს იღებს. ესაა ეტაპი, რომელსაც ბერძნულად ეწოდება “ფოტისტიკოს”. თუ პირველს ეწოდებოდა, როგორც ვთქვით, “კათარტიკოს” ანუ ქართულად კათარზისული, განმწმენდელობითი, მეორეს ეწოდება “ფოტისტიკოს” ანუ ზედმიწვნითი თარგმანით გასინათლებითი ეტაპი, ანდა შინაარსობრივად გასხივოსნებითი ეტაპი, როდესაც ადამიანი სულიერი სინათლით აღივსება. თუ პირველ ეტაპს  საღვთო წერილში, წმინდა გრიგოლ ნოსელის სწავლების კვალობაზე, შეესაბამებოდა მოსეს ცხოვრების ის ეპიზოდი, როდესაც ეს დიდი მოღვაწე განერიდა ამა ცხოვრების ამაოებას და ცხვრების მწყემსავი თავის თავს ჩაუღრმავდა, ვნებათაგან მოიკვეთა რა მან თავისი თავი. შესაბამისად ამისა მეორე ეტაპსაც თავისი შესატყვისი აქვს მოსეს ცხოვრებაში და ეს მეორე ეტაპი მოსეს ცხოვრებაში მაშინ ვლინდება, როდესაც ეს უკანასკნელი იხილავს დიდ სასწაულს – გასხივოსნებულ და ცეცხლმოდებულ მაყვლის ბუჩქს, აალებულ მაყვლის ბუჩქს, რომელიც არ იწვოდა. მოგეხსენებათ ბიბლიური თხრობის კვალობაზე მოსე ამ უდიდეს სასწაულს იხილავს და მას ხმა უხმობს კიდეც ამ სიწმინდისკენ. მოსე შეიხსნის ფეხსაცმელებს ანუ ძველქართულად ხამლს დაი მ წმინდა მიწაზე, სადაც ეს დიდი სასწაული გამოკრთება, აალებული მაყვლის ბუჩქი გიზგიზებს და არ იწვება, აი ამ წმინდა მიწას ამგვარად მიეახლება. რა თქმა უნდა, კარგად არის ცნობილი ის განმარტება, რაც მოსესგან ხამლის წარხდას, საბელების შეხსნას გულისხმობს. რამდენადაც ყველა ფეხსაცმელი მკვდარი ცხოველის ტყავისგან მზადდება, ეკლესიის მამათა განმარტების შესაბამისად ფეხსაცმელი სულიერი ტექსტის სიმბოლიკაში მოკვდავობას, კვდომადობას, მიწიერებას გულისხმობს. და მოსე, რომელიც უაღმატებულესი სასწაულის წინაშე უნდა წარმდგარიყო, მიწიერებას, კვდომადობას, ამქვეყნიურობას განიძარცვავს თავისი თავისგან. სწორედ ამის სიმბოლოა მისგან ფეხსაცმლების და ხამლის წარხდა, მოშორება ამ ხამლისა და ამგვარად შესვლა სიწმინდეში. ხოლო ეს სიწმინდე, როგორც ვხედავთ სინათლით ვლინდება, აალებულია მაყვლის ბუჩქი და ეს სინათლე არის მოძღვრების მზისებრ გამოკრთომა, რაც, როგორც ავღნიშნეთ, შესაბამისია მეორე ეტაპისა. ადამიანი, რომელიც განიწმენდს ვნებათაგან თავის თავს, კვდომადობის ხამლს განიშორებს, მასში სულიერი სინათლე დაივანებს. ეს სულიერი სინათლე, რომელიც მოსემ იხილა, ყველაზე აღმატებული მოძღვრებაა, რაც კი ქმნილებას ოდესმე სმენია, რამდენადაც კარგად არის ცნობილი, რომ აალებული მაყვლის ბუჩქი ესაა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისა და განკაცებული ღვთის სიმბოლო, რომ თვით მაყვალი ესაა ყოვალდწმინდა ღვთისმშობელი, რომელმაც იტვირთა ზეციური ცეცხლი, ანუ ძე ღმერთი, სიტყვა ღვთისა, მაგრამ თვითონ არ დაიწვა და გამოსცა ნათელი, ცხოვრება კაცთა, რომლისგანაც (სინათლისგან) არათუ ვინმე დაიწვება და განქარდება, არამედ გასინათლდება, სულიერი სიანთლის მიმღები და დამტევნელი გახდება. როგორიც გახდა მოსე თავის დროზე და როგორადაც გახდება ყველა ის პიროვნება, რომელი განმწმენდელობით ეტაპს ღირსეულად გაივლის, როგორც ასპარეზობას და ჯილდოდ მას სულიერი სინათლე ებოძება, ანუ ეკლესიურად ის მოინათლება. ნათლისღების საიდუმლო შესაბამისია ამ სულიერი გასინათლებისა, გასხივოსნებისა, ანუ მოსეს მიერ აალებული მაყვლის ბუჩქის ხილვისა.

ეს გახლავთ მეორე ეტაპი, რაზეც უკვე აღვნიშნეთ. ხოლო მესამე უაღმატებულესი ეტაპი გულისხმობს მოსეს ცხოვრებაში იმ ეპიზოდს, როდესაც ეს ახოვანი მოღვაწე სინას მთაზე ავა და თვით მწვერვალამდე მიაღევს, შემდეგ კი შევა მწვერვალზე არსებულ წყვდიადისებრ დაბურვილ ნისლში, რომლისგანაც ზოგჯერ ცეცხლის ენები გამოკრთებოდა. სწორედ ესაა ის მესამე ეტაპი, რაც პირველ ორს განაგრძობს და აგვირგვინებს. თუ პირველი ეტაპი, კვლავ ავღნიშნავთ, განმწმენდელობითი ეტაპია, მეორე გასინათლებითი ანუ გასხივოსნებითი ეტაპია. ეკლესიურად პირველი კათაკმევლური ეტაპია, მეორე ნათლისღებითი ეტაპია, მესამე გახლავთ ის უდიდესი სიწმინდე, როდესაც ადამიანი სრულყოფილ განღმრთობას ეზიარება, ანუ რაც ეკლესიური საიდუმლოს წესით საკუთრივ ზიარების საიდუმლოს გულისხმობს.