სწავლა-მოძღვრებანი

მეორედ მოსვლის ნიშნები “დიდაქეში”. ცხონების შესახებ

წინა საუბარში “დიდაქეს” ესქატოლოგიური სწავლების შესაბამისად ჩვენ ვსაუბრობდით იმის შესახებ, თუ როგორ წარემართებოდა მეორედ მოსვლისკენ კაცობრიობა თავისი ისტორიის მანძილზე. ამ ისტორიაში შესამჩნევია ორი მომენტი, ორი საყოველთაოობის მომენტი, რომლებიც განსაზღვრავენ კაცობრიობის ისტორიას. ზღვარგამყოფი ამ ისტორიაში გახლავთ, მოგეხსენებათ, თავდაპირველად ცოდვით დაცემა და მეორე კაცობრიობის ცოდვისგან გამოხსნა მაცხოვრის მეირ.

როდესაც განზოგადება ხდება და ვამბობთ, რომ ადამიანური ბუნება ცოდვით დაეცა და შემდეგ ვამბობთ, რომ ადამიანური ბუნება გამოიხსნა მაცხოვარმა, როცა ზოგადად ვამბობთ ადამიანურ ბუნებას, ყოველთვის ვგულისხმობთ, რომ საქმე ეხება არა ცალკე აღებულ ბუნებას, რომელიც რეალურად არსად არ არსებობს, არამედ ამ ბუნების მქონე პიროვნებათა სიმრავლეს, კრებულს, რომ მაცხოვრის მოვლინებადმე უკლებლივ ყველა ადამიანი, კაცობრივი ბუნების მქონე და მფლობელი ყველა პიროვნება, აბსოლუტურად ყველა ცოდვის ტყვეობაში იყო ანუ მეფობდა, მბრძანებლობდა საყოვეთაოობა ცოდვისა, ვიდრე მაცოხვრის განკაცებამდე, მაცხოვრის განაკცებით კი მკვიდრდება საყოველთაოობა ცხონებისა. რაც ნიშნავს არა იმას, რომ უკვე ცხონებულია ყველა პიროვნება, არამედ იმას, რომ მაცხოვარმა გამოიხსნა კაცობრივი ბუნება, დაამკვიდრა საყოველთაოობა ცხონებისა, რაც ნიშნავს, რომ ყველა ადამიანს აქვს შესაძლებლობა გადარჩენისა, ყველა ადამიანს მიეცა ცხონების შესაძლებლობა. თუ ადრე არცერთ ადამიანს არ შეეძლო ცხონება, არც ერთ ადამიანს არ ჰქონდა არანაირი შესაძლებლობა ცხონებისა, მაცხოვრის მოსვლით ყველა ადამიანს მეიცა ცხონების შესაძლებლბა, ვინც კი ინებებს და იღვაწებს ამისთვის. ანუ მაცხოვრის ყოვლისშემძლეობაც სახეზეა, ძლევამოსილება მისი, რომ ცხონების საყოველთაოობა მოგვიტანა და მეორე მხრივ ადამიანის პიროვნული ნებაც ყოვლად შეუმუსრავია, თუკი ინებებს ის და შევა ცხონების კარიბჭეში ჭეშმარიტად ცხონდება, თუ არ ინებებს არც აქ არის დაბრკოლებული მისი თავისუფალი ნება, წარწყმედისკენ მსვლელი, რა თქმა უნდა, კვლავ იმ დაღუპვაში განაგრძობს არსებობას, რაც ძველი აღთქმის ეპოქაში მეფობდა კაცობრივ ბუნებაზე.

მაგრამ წინამდებარე საუბრის თემა გახლავთ ის საკითხი, რაც ჩვენ წინა საუბრის ბოლოს დავსვით, რომ თუ მართლაც მოხდა კაცობრიობის ისტორიაში შემობრუნება მხსნელის მოვლინებით, სულიწმინდის გარდამოსვლით, რატომღა ხდება, რომ კაცობრიობა უკეთესობიკენ კი არ წარემართება ამის შემდეგ, არამედ თანდათანობით კვლავ უკუღმართდება, რასაც მეორედ მოსვლის ახლო პერიოდში მოჰყვება მისი სრული გახრწნა და შემდგომ დადგება ჟამი აღსასრულისა, მთელი სამყაროს აღსასრულისა ანდა განახლებისა?

ეკლესიური სწავლებით ამგვარი რამ შემდეგი მიზეზით არის განპირობებული: კვლავ გავიხსენოთ, რომ მაცხოვარმა დაამკვიდრა საყოველთაოობა ცხონებისა, მაგრამ არ გაუუქმებია პიროვნული ნება. თუნდაც რომ გარკვეულ პერიოდში ერთმა ადამიანმა ინებოს ცხონება რომელიმე საუკუნეში, რომელიმე თაობაში, დავუშვათ (პირობითად ავიღოთ) III ან IV ს-ში, ანდა XX ს-ში პიროვნულად მხოლოდ ერთმა ადამიანმა ინებოს ცხონება, ჩვენ ვერანაირად ვერ ვიტყვით, რომ საყოველთაოობა ცხონებისა მიჩქმალულია, გამქრალია ანდა შეზღუდულია. ყველგან, ყოველთვის, მას შემდეგ რაც მაცხოვარი განკაცდა, მას შემდეგ რაც სყლიწმინდა გარდამოვიდა, ყველა ეპოქაში თანაბარძალოვნად, თანასწორად ჰგიეს, სუფევს და ბატონობს საყველთაოობა ცხონებისა. ბატონობს იმ აზრით, რომ ყველას რჩება შესაძლებლობა, შესაძლებლობა არსებობს ასბოლუტრუად ყველა ადამიანისთვის. როდესაც რომელიმე ეპოქაში უდიდესი ნაწილი ადამაინებისა არ ინებებს ცხონებას, ეს იმას კი არ ნიშნავს, რომ ცხონების შესაძლებლობა არ არსებობს, ცხონების შესაძლებლობა არსებობს, მაგრამ მათ არ ინებეს, მათ აუარეს გვერდი ამ ცხონებას. ისევე როგორც უდაბნოში მყოფი ჯგუფი ადამიანებისა, რომლებიც მწყურვალნი არიან, მათ წინ გადაშლილ მდინარეს არ დაეწაფებიან, პირუკუ ზურგს შეაქცევენ და უდაბნოს სიღრმეში წარემართებიან და იქ წყურვილით დაიხოცებიან, მიზეზი ამ წარწყმედისა და დაღუპვისა იქნება არა ის, რომ მათ წყალი არ ჰქონდათ, არამედ ის, რომ მათ საკუთარი ნებით არ ინდომეს იმ წყლის მიღება, გვერდი აუქციეს მას. ანდა, როგორც წმინდა დიონისე არეოპაგელი ამბობს (რაც ჩვენ ადრეც დაგვიმოწმებია): როდესაც მზე ენათება ორ პიროვნებას და მათგან ჯერჯერობით ორივე თვალახელილია, თუმცა შემდეგ ერთ-ერთი თვალს დახუჭავს და წყვდიადში აღმოჩნდება, ამ პიროვნების წყვდიადში ყოფნა იმას როდი გულისხმობს, რომ თითქოს მზეს სინათლე მოაკლდა და საყოველთაოობა მზის შუქთა ფრქვევისა გაუქმდა, ეს შუქი კვლავაც იმავე სიძლიერით სუფევს, მაგრამ იმ პიროვნებისთვის არ სუფევს, რომელმაც ამას თვალი დაუხუჭა. მის წიაღში არსებული სიბრმავე გამომდინარეობს მისივე პიროვნული უგუნურებიდან და არა იმ ფაქტიდან, თითქოს შემცირდა გაფერმკრთალდა საღვთო, ამ შემთხვვევაში მზიური ელვარება. ასევე საყოველთაოობა ცხონებისა ყველა ეპოქაში მზისებრ ელვარებს, ყოვლადშეუზღუდავად, ყოვლად გასხივსონებულად, ყველა ადამიანისადმი მარადიული ბრწყინაველით მიფენილად, მაგრამ თუ ვინმე, ანდა თუ ძალიან დიდი სიმრავლე არ ინებებს ამ ბრწყინვალების მიღებას, ეს საკუთრივ ამ ბრწყინვაელებას არანაირად არ აუქმებს, იმიტომ, რომ ეს ბრწყინვალება ობიექტურად ჰგიეს არსებობს და მისი არსებობა ღვთივმონიჭეულია, საკუთრივ ღვთიური გამოკრთომაა ცხონების ბწყინვალება კაცობრიობის ისტორიაში. ამ მონეტს ხაზს რატომ ვუსვამთ? ე.ი. კაცობრივი ბუნების ღვთისგან ცხონების აზრი ყველგან ყველა ეპოქაში ერთგვარად განიჭვრიტება, მეორედ მსოვლის ახლო პერიოდშიც და მეორედ მოსვლის უშუალოდ ახსრულების ჟამსაც კვლავაც საყოველთაოობაა ცხონებისა. ოღონდ როდესაც კაცობრიობის წარწყმედაზეა საუბარი, აქ იგულისხმება ამ შემთხვევაში პიროვნებათა უდიდესი ნაწილის პირადი არჩევანი და ეს პირადი არჩევანი მათ წარწყმედისკენ იმიტომ მიმართავს, რომ სწორედ პირადი არჩევანით არ ინდომეს მათ იმ ელვარების მიღება, რაც ღვთისგან გამოშუქდა მათზე. ამ გაგებით ითქმის, რომ კაცობრიობა ბოლო პერიოდში ხრწნილებისკენ წარემართება. ეს ხრწნილება, როგორც მრავალგზის თქმულა ეკლესიის მამათაგან, და ეს საშინელება კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე მეტი იქნება რაც კი მანადმე ყოფილა. იმიტომ, რომ ვიდრე ცხონება დამკვიდრდებოდა ამქვეყნად, რა თქმა უნდა, ძლიერ ცოდვილნი იყვნენ ადამიანები, მაგრამ სხვა არის დაცემულობაში და უცხონებლობაში ცოდვილიანობა, უწმინდურებაში ცოდვილიანობა და სხვ არის სიწმინდის შერყვნა და სიწმინდეში ცოდვილიანობა. ჩვენ ამაზე არაერთგზის გვისაუბრია და კვლავ ავღნიშნავთ, რომ მოუნათლავი ადამიანის ცოდვა და იგივე ცოდვა მონათლულისგან ჩადენილი ამ პირთათვის ერთნაირად არ შეირაცხება. გაცილებით მძიმედ ცოდვილად წარმოჩნდება მონათლული, ვიდრე მოუნათლავი, რადგან მონათლულმა ეს ცოდვა სიწმინდეში ჩაიდინა და თვით სიწმინდნე შეურაცხყო. სხვა არის ცოდვა სიწმინდეში ჩადენილი და სხვ არის იგივე ცოდვა ამ სიწმინდის მიღებამდე, სიწმინდის გარეთ ჩადენილი. ისედაც კარგად არის ცნობილი თუნდაც ასეთი ფაქტი, რომ ტაძარში შემსვლელი ადამიანისგან რაიმე უკეთური ქმედების ჩადენა გაცილებით დიდი ცოდვაა, ვიდრე სადღაც ქუჩაში და ხალხის შეკრების ადგილას და სხვა. სიწმინდეში ყოველივე სიწმინდით უნდა აღესრულებოდეს და ამ სიწმინდის შეურაცხმყოფელი, რა თქმა უნდა, უფრო მეტად ისჯება. ცხონების მოსვლის და დამკვიდრების შემდეგ, კვლავაც იმგვარი ცოდვების აღსრულება კაცობრიობისგან, რაც მანამდე მისგან აღესრულებოდა, კაცობრიობის ხვედრს უფრო ამძიმებს და სწორედ ამის ნათელჩენა და გასაჩინოება გახლავთ ეკლესიის ჯერ სახარებისეული და შემდეგ ეკლესიის მამათა სწავლებანი კაცობრიობის გვიანდელი ხევდრის, ე.ი. მორედ მოსვლის ჟამთან მიახლოებული ხვედრის შესახებ.

მაგრამ მეორედ მოსვლა, რომლის ჟამი მარად უცნობია, შეუცნობელია (კონკრეტული ჟამი), ცალკეული ნიშნებით ხასიათდება. ეს ნიშნები საღვთ წერილშიაა გამოკვეთილი, მაგრამ ნიშნები გვაქვს მოცემული საკუთრივ “დიდაქეშიც”, რითაც “დიდაქე” ყველაზე მეტად, ამ შემთხვევაში ესქატოლოგიური სწავლების მიხედვით, ფასობს ჩვენთვის. პირველად მაინც იმას შევახსენებთ მსმენელებს, თუ რას ნიშნავს ესქატოლოგია, რომ ესქატოლოგია არის მოძღვრება უკანასკნელ ჟამთა შესახებ. ესქატოლოგიური მოლოდინი ესაა მოლოდინი უკანასკნელი ჟამისა და ამ ჟამს, როგორც ვთქვით, თავისი ნიშნები აქვს. “დიდაქეს” სწავლებით პირველი ნიშანი იქნება ნიშანი “ცაში განვრცობისა”, რაც გულისხმობს ჯვრის ნიშნის გამოჩინებას ცაზე და ეს ჯვრის ნიში და ჯვრის მკლავები განივრცობა იმ ზომამდე, რომ მთელ ხილულ სამყაროს შემოსწერს. ჯვრის ნიში წინ უძღვის მაცხოვრის გამოჩინებას, მაცხვრის დიდებით მოსვლას, მაგრამ მხოლოდ ჯვრის ნიში არა. მომდევნო ნიშანი მეორედ მოსვლისა, ჯვრის გამოჩინების შემდგომ, ესაა საყვირთა ხმოვანება და ეს ხმოვანება მთელ ქმნილებას მიწვდება, შეაზანზარებს. ეს გახლავთ ეპოქა ყველაზე დიდი კატეხიზმოსი.

ჩვენ ვისაუბრეთ ადრე, რომ კატეხიზმო ეს სწორედ ჩაყვირებას, ჩაძახებას ნიშნავს და კატეხიზმოს ამგვარი შინაარსი სხვას არაფერს გულისხმობს, თუ არა იმას, რომ მოძღვრება, ჭეშმარიტი სწავლება სულიერად და გონებრივად მძინარე ადამიანის ასევე სულიერ სასმენელში, ყურში ჩაყვირებულ და ჩაძახებულ უნდა იქნეს, რომ ის გამოფხიზლდეს წარმწყმედელი ძილისაგან. და ყველაზე დიდი გამოფხილება ქმნილებისა მოხდება სწორედ მეორედ მოსვლის წინ და ეს გამოფხზლება საყვირთა ხმოვანებით, რა თქმა უნდა, კვალვაც მოძღვრების მიფენას, ჭეშმარიტების თვალხილულად კვლავ წარმოჩენას გულისხმობს. იმიტომ, რომ როგორც თავდაპირველად მაცხოვარი მოევლინა კაცობრიობას და ქმნილებას ნამდვილად ხორცშესხმულად, ასევე მეორედ მოსვლის ჟამსაც მაცხოვარი კვლავ გამოჩნდება, კვლავ ხორცშესხმული, ოღონდ უკვე თუ თავდაპირველი მოსვლა შეურაცხებით იყო, მეორე იქნება დიდებით, ბრწყინაველბით, მამისგან დიდებულებით, რაც მთელი ქმნილების გამსჭვალავი იქნება. ეს იქნება მოძღვრების ყველაზე უფრო დიადი ცხადჩენა საკუთრივ ადამიანთა წინაშეც, ანგელოზთა წინაშეც, მთელი ქმნილების წინაშე და ამიტომ ვამბობთ, რომ ეს იქნება ყველაზე დიდი ხმოვანება მოძღვრებისა, ყველაზე დიდი ახმიანება მოძღვრებისა, ყველაზე დიდი საყვირი, რაც კი მოძღვრებას, ეკლესიურ სწავლებას, თავად მაცხოვნებელ ჭეშმარიტებას კაცობრიობის წინაშე, ქმნილების წინაშე აუხმიანებია. ანუ ეს იქნება ყველაზე დიდი კატეხიზმოს ჟამი, ყველაზე დიდი კატეხიზაციის ჟამი და ყველაზე უფრო აღმატებული მდგომარეობა მთელი ქმნილებისა, როგორც სწავლის მიმღებისა ანუ როგორც ჭეშმარიტი კატეხუმენისა, როგორც ჭეშმარიტი კათაკმევლისა (ოღონდ ამ შემთხვევაში კათაკმეველი სწავლის მიმღების შინაარსით იგულისხმება მხოლდ და არა ეკლესიოლოგიური გაგებით). ანუ საყვირთა ხმოვანება, ანგელოზებრი ახმოვანება ჭეშმარიტებისა მთელი ქმნილების მიმართ განიწონება და ბუნებრივად მას მოყვება მესამე ნიშანი მეორედ მოსვლის წინარე. ეს არის ნიშანი მკვდრეთით აღდგომისა, რომ არათუ ძილისგან გამოფხიზლდება ქმნილება, არამედ კვდომისგან. მკვდარნი მყისიერად აღდგებიან და განისჯება მთელი ტომი, ადამიანთა მთელი მოდგმა. განისჯება შესაბამისად მათი საქმეებისა და მაშინ დამყარდება ჭეშმარიტად (ე.ი. მაცხვრის მოვლინების ჟამს და განკითხვის შემდგომ) სასუფევლისეული ნეტარება (ცოდვილნი ჯოჯოხეთში წავლენ, წმინდანნი კი სასუფეველში) და მოხდება შეგებება უფლისადმი. ასე ბოლოვდება “დიდაქე”, ანუ იმავე სახით, როგორც მრავალგზის თქმულა პავლე მოცქიულისგან, სხვა წმინდანთაგან, ეკლესიის მამთაგანაც განმარტებულა, რომ ცაში მოხდება შეგებება უფალთან, რომელიც დამკვდირებული იქნება ქერუბინთა ზედა, ანგელოზთა სულიერ ტახტრევანზე და ყველა წმინდანი მისკენ, როგორც მარადიულად მანათობელი მზისკენ მიზიდული, მისგან გამომკრთალი შუქისგან აელვარდება, რათა მთელი განღმრთობილი ქნილება სუფევდეს იესო ქრისტეში.

ამგვარად ბოლოვდება “დიდაქეს” ტექსტი. ეს ბოლო მუხლი, რაზეც ჩვენ ვსაუბრობდით, ე.ი. ცაში შეგებება უფალთან, საკუთრივ “დიდაქეს” იმ ხელნაწერს, რომელმაც ტექსტი ჩვენ სრულყოფილად შემოგვინახა, აკლია ხელნაწერის დაზიანების გამო (ამაზე ჩვენ თავის დროზე ავღნიშანვდით). მაგრამ ეს დამაბოლოებელი მუხლი თუ დამაბოლოებელი აბზაცი ჩვენ შეგვიძლია აღვადგინოთ სხვა ძეგლის მიხდვით. ადრე გვქონდა ამასთან დაკავშირებით ჩვენ საუბარი, რომ მოციქულთა ავტორობით ცნობილი ძეგლი “მოციქულთა განწესებანი”, რომელთანაც ზოგჯერ “დიდაქს” გაიგივება ხდებოდა, აი ეს ძეგლი მოცულობით დიდი შრომა, რვა წიგნისგან შემდგარი, მერვე წიგნში შეიცავს თითქმის მთელ ტექსტს “დიდაქსას”, ე.ი. მერვე წიგნში “დიდაქე” თითქმის მთლიანადაა შეტანილი. შედარებით გავრცობითადაა შეტანილი, მაგრამ ტექსტობრივი სიზუსტე დაცულია და რა თქმა უნდა, შედის მასში (ე.ი. “მოიქულთა განწესებანის” ბოლო წიგნში, სადაც “დიდაქეს” ტექსტია შეტანილი) “დიდაქეს” დამაბოლოებელი მუხლიც. აი ამის საფუძველზე შეგვიძლია ჩვენ ეს მუხლი აღვადგინოთ იმ სახით, რა სახითაც ამაზე უვე ვისაუბრეთ. რომ მთელი განღმრთობილი ქმნილება შეეგებება უფალს, მიზიდული იქნება და აზიდეული იქნება უფლისგან და დაიმკვიდრებენ ცხონებულნი მარადიულ სამყოფელს იესო ქრისტეში, რომელიც მათი მარადისი განღმრთობის საფუძველია, მათ შორის სასუფეველშიც. იმიტომ, რომ განღმრთობის პროცესი, როგორც ავღნიშნეთ, ეკლესიური სწავლებით არ ბოლოვდება, განღმრთობილნი მარად და მარად კვლავ ზეაღიწევიან უფლისმიერი დიდებისკენ, მარად და მარად ფრთოვანებენ უფლისმიერი დიდებისკენ, ანუ, როგორც წმინდა კირილე ალექსანდრიელს აქვს მხოლოდ მისთვის ნიშნადობლივი ტერმინი, “ისინი მარად და მარად “ზეაღუფრინდებიან”, უკვე მიღწეულ განღმრთობის ხარისხს უფრო აღემატებიან. ანდა, როგორც წმინდა გრიგოლ ნოსელი ამბობს: “განღმრთობილნი მარადის საკუთარ თავზე მაღლა წარემატებიან”. ეს ფრაზაც წმინდა გრიგოლ ნოსელისა (“მარადის საკუთარ თავზე მაღლა”), რაც ჩვენ ეპიგრამადაც გვქონდა გამოყენებული, როდესაც ვრედაქტორობდით ჟურნალს “გზა სამეუფო”, სავსებით გამომხატველია “დიდაქეს” ესქატოლოგიური სწავლების არსისა, ზოგადად ეკლესიის ესქატოლოგიური სწავლების არსისა, რომ ჭეშმარიტი განღმრთობა, ჭეშმარიტი სასუფევლისეული ნეტარება სწორედ ეს გახლავთ: მარადის უფრო და უფრო მზარდი სწრაფვა ღვთისკენ, მარადის საკუთარ თავზე აღმატება ღვთისკენ სწრაფვის ჟამს. იგივე წმინდა გრიგოლ ნოსელი ერთ-ერთ თავის შრომაში, სხვათაშორის რაც გიორგი მთაწმინდელისგან არის ქართულად თარგმნილი, შესანიშნავ დაკვირვებას გვთავაზობს. მისი თქმით ადამიანს აქვს ცვალებადობის თვისება, ისევე როგორც საერთოდ ქმნილებას. ქმნილება იმით განეყოფა შემოქმედს, რომ შემოქმედი უცვალებელია ქმნილება კი ცვალებადი. ხოლო ქმნილებას ცვალებადობის თვისება თვით საფუძველშივე აქვს, რადგანაც არარსებობიდან არსებობამდე შეიცვალა, ე.ი. მისი არსებობა უკვე ცვალებადობის თვისებითაა. ცვალებადობის თვისება რომ ქმნილებას არ ქონოდა, ის არც გაჩნდებოდა არასოდეს, იმიტომ, რომ მუდმივად არარსებობაში დაიმკვიდრებდა ადგილს. არარსებობიდან არსებობაში შემოსვლა უკვე ცვლილებაა და შესაბამისად ქმნილებისგან განუყოფელია ცვლილების თვისება. მაგრამ, - ამბობს გრიგოლ ნოსელი, ზოგჯერ ამ ცვლილების თვისებას უარყოფითად ხედავენ და ამბობენ, რომ ადამიანს რომ ცვალებადობის თვისება არ ჰქონოდა არც ბოროტებისკენ შეიცვლებოდა ის და მარადიულად სიკეთეში დარჩებოდა. ასე რომ, უკეთურად მიიჩნევენ ამ თვისებას ჩვენშიო, - ამბობს წმინდა გრიგოლ ნოსელი. მაშინ როცა ეს გახლავთ ის თვისება, ისევე როგორც ყველა სხვა თვისება, რომელსაც თუკი კეთილად მოვიხმართ უაღმატებულესი, უსაღვთოესი მადლისა და სიკეთის და საბოძვარის გამომხატველი იქნება ჩვენდამი. და რატომ? ქმნილებას რომ ცვალებადობის თვისება არ ჰქონდეს ის ვეღარც სიკეთისკენ შეიცვლებოდა და თუ ასეთ რამეს წარმოვიდგენთ, რომ კეთილად შეიქმნებოდა, კეთილობის ყოველთვის ერთსა და იმავე ხარისხში დარჩებოდა. მაშინ კი დიდი ალბათობა შეექმნებოდა უკვე ორიგენსტულ ცრუ სწავლებას იმასთან დაკავშირებით, რომ თუნდაც კეთილობაში, მაგრამ აბსოლუტურად ერთსა და იმავე კეთილობაში მარადიულად მყოფი არსი თანდათანობით, შესაძლოა (ორიგენე ამას კატეგორიულად ამბობდა), ამ ერთსახვნებას სიკეთისას ერთფეროვნებად შეიგრძნობს ქმნილება და ერთფეროვნებად შეგრძნობილი უკვე მომაბეზრებელია. უფრო მკვეთრ ტერმინსაც გვთავაზობს ორიგენე, ბერძნულად “კოროს”, რაც მოყირჭებას ნიშნავს. სწორედ ამით ხსნიდა ორიგენე ანგელოზის თავდაპირველ დაცემას. მისი თქმით ზეციური სიკეთე, რომელიც ერთსახოვანია, თითქოს ერთფეროვანიცაა. ერთსახოვნება ზეციური სიკეთისა იმას ნიშნავს, რომ იქ არანაირი სხვა სახეობა, გარდა კეთილობისა, ე.ი. რაიმე უკეთურება იქ არ არსებობს. ერთსახეობითობა სწორედ ამას ნიშნავს, ისევე როგორც რაღაც ნივთიერება სუფთად, დავუშვათ ჰაერის ნივთიერება, თუ მთლიანად განწმნდილ იქნება სხვისგან, ერთსახეობითად ჰაერი იქნება. მაგრამ ეს ერთსახეობითობა არ ნიშნავს ერთსა და იგივეობას აბსოლუტურს, გამოვლინებითად და ხარისხობრივად ერთსა და იგივეობას. ერთსახეობა მხოლოდ თვისობრივად უცხოსგან მთლიანად განწმენდილობას ნიშნავს და სადაც ერთსახეობაა სიკეთისა და ჭეშმარიტად ასეა როცა ვამბობთ ზეციურ სამყაროში, იქ არანაირი ნიშანწყალიც კი სხვა სახეობისა ანუ უკეზთურებისა არ არსებობს. ამ გაგებითაა სასუფეველში ერთსახეობა და არა იმ გაგებით, რომ თითქოს ერთსახეობა ხარისხობრივი ერთი და იგივეობაა, ხარისხობრივად მარადიულად ერთი და იგივე სიკეთეა და ერთფეროვნებაა. პირიქით ამ ერთსახეობაში აურაცხელი ხარისხებია, ცხონებაში მრავალი ხარისხია და ხარისხი იმას ნიშნავს, რომ არსებობს ხარისხობრივი წინსვლანი. როგორც წმინდა დიონისე არეოპაგელის შრომის კომენტარში ამბობს მაქსიმე აღმსარებელი, ანგელოზნიც მარადის წინდაწინ მიიწევენ, ახალ-ახალ სიმაღლეებამდე აღიწევიან ღვთის შემეცნებისას, ღვთის სატრფოს ტრფობით მარადის სიყვარულის უფრო და უფრო ძლიერ განცდამდე მაღლდებიან და ესაა მარადისი განღმრთობა, ღვთისკენ მარადიულად ძლიერებით სწრაფვა. გრიგოლ ნოსელის თქმით ეს ყოველივე შესაძლებელი აღარ იქნებოდა ადამიანს რომ ცვალებადობის თვისება არ ჰქონოდა, ანგელოზს რომ ცვალებადობის თვისება არ ჰქონოდა. ცვალებადობის თვისება სწორედ აქ ავლენს თავის საღვთოობას, რომ უნარი აქვს უკვე ბუნებითად ადამიანს მარადიულად უფრო და უფრო მეტისკენ, უფრო და უფრო აღმატებული სიკეთისკენ, უფრო და უფრო აღმატებული მშვენიერებისკენ იცვლებოდეს და უფრო და უფრო მეტ ნეტარებას იღებდეს შესაბამისად. განღმრთობა და ჭეშმარიტი სასუფევლისეული მკვიდრობა სხვა არაფერია, თუ არა ნეტარებაში, საღვთო ტრფობაში, ღვთისკენ სწრაფვაში დაუსრულებლად მზარდი პროგრესით წინსვლა. რაც გამოიხატება გრიგოლ ნოსელისგან შესანიშნავად ჩამოყალიბებული ტერმინით “ეპექტასისი”, რაც მარადიულად წინწვდომას, მარადიულად ზეაღმავლობას (კვლავ წმინდა კირილე ალაექსანდრიელის სიტყვებს გავიხსნეებთ) “ზეაღფრენას” ნიშNავს ღვთისკენ, იმ ხარისხისგან, რაზეც მოცემულ მომენტში ესა თუ ის განღმრთობილი არსი მკვიდრობს და მყოფობს. სწორედ ესაა მემკვიდრეობა ცხონებისა, რაც პავლე მოცქიულისგან არის ნამცნები, რომ წმინდანნი იმემკვიდრებენ ცხონებას. ზოგჯერ თანამედროვე თარგმანებში ამ “მემკვიდრეობის” ნაცვლად წერენ “დაიმკვიდრონ”, რაც დღევანდელი სიტყვათხმარებით ზუსტი არ გახლავთ. ძველ ქართულად “დაიმკვიდრონ” ნიშნავდა “მემკვიდრეობით მიიღონ”, “იმემკვიდრონ”. დღეს სიტყვა “დაიმკვიდროს” ამ გაგებას აღარ იტევს და ის ნიშნავს “დაიუნჯოს”, “მყარად მოიპოვოს”. მაშინ როცა პავლე მოციქულის სიტყვებში ხაზგასმაა მემკვიდრეობით მიღებაზე, რომ ყველა წმინდანი მაცხოვრისეული ცხონების მეკვიდრენი არიან. წმინდანები მეკვიდრეობას იღებენ ცხონებისას, მემკვდირეობა კი სწორედ იმას ნიშნავს, რაზეც ვისაუბრეთ – მარადიულად მზარდი ძლიერებით ღვთისკენ წინსწრაფვას ანუ “ეპექტასისს”.