საეკლესიო სამართალი

დავით ჩიკვაიძე

საეკლესიო სამართალის საკითხები

თავი I. ეკლესია
§4. საქართველოს სამოციქულო ეკლესია

როგორც ცნობილია, ჩვენი ეკლესია დაარსებულია წმიდა მოციქულების ანდრია პირველწოდებულისა და სვიმონ კანანელის მიერ. საისტორიო წყაროებიდან ირკვევა, რომ საქართველოში ქრისტიანობა უქადაგიათ აგრეთვე მოციქულებს ბართლომესა და მატათას. ამ დროისათვის ქართლის მეფე იყო ადერკი, რომელიც სასტიკად უსწორდებოდა ქრისტიანებს და განუხრელად იცავდა წარმართობას. სწორედ ამ პერიოდს უკავშირდება წმ. სვიმონ კანანელის მოწამეობრივი აღსასრული აფხაზეთში. მიუხედავად ყოველივე ამისა, როგორც ბერძენი ისტორიკოსი ირინეოსი აღნიშნავს, საქართველოში რამდენიმეგან ჩამოყალიბებულა ქრისტიანული თემი.

ჩვენში ჭეშმარიტი სჯულის გავრცელება უკავშირდება მოციქულთასწორ წმ. ნინოს. იგი იყო ასული ზაბულონისა და სოსანასი, კაბადოკიელი და ნათესავი წმ. გიორგისა. როგორც ცნობილია, სოსანა გახლდათ დისწული იერუსალიმის პატრიარქ იუბენალისა. დავით ჩუბინაშვილის მტკიცებით წმ. ნინო ეროვნებით ქართველი იყო (1). ღირსი დედის წმ. ნინოს ლოცვით მოექცნენ ქართლის მეფე და დედოფალი, შემდგომში მოციქულთასწორებად წოდებულნი მირიანი და ნანა, შემდეგ მთელი ქართლი. ქართველთა საერთო ნათლობა დედაქალაქ მცხეთაში ბიზანტიიდან წარმოგზავნილმა ღმრთისმსახურებმა აღასრულეს. IV საუკუნისთვის ქრისტიანობა საქართველოს სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა. ახლადგაქრისტიანებულ ქართლის სამეფოს ბიზანტიის წმ. იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა გამოუგზავნა მთელი ქრისტიანული სამყაროს უდიდესი სიწმიდე - მაცხოვრის ცხოველსმყოფელი ჯვრის ნაწილი და ორი სამსჭვალი. სამწუხაროდ, ჯვრის ნაწილი ქართლ-კახეთის მეფე გიორგი XII დროს დაიკარგა და ჯერაც არაა მიკვლეული. ორიდან ერთი სამსჭვალი თბილისში, საქართველოს საპატრიარქო რეზიდენციაში ინახება, ხოლო მეორე -მოსკოვში.

საქართველოში არსებული უდიდესი სიწმიდეებია, აგრეთვე, წმინდა ილია წინასწარმეტყველის მოსასხამი, ანუ ხალენი, რომელიც 26 საუკუნის წინ საქართველოში ჩამოსულმა ებრაელებმა ჩამოიტანეს და რომელიც ამჟამად სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში, ილია წინასწარმეტყველის სახელობის ეკვდერქვეშ მდებარეობს; ასევე წმ. კვართი უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი, რომელიც საქართველოში იერუსალიმში საგანგებოდ წარგზავნილმა ებრაელებმა ელიოზ მცხეთელმა და ლონგინოზ კარსნელმა ჩამოიტანეს. როგორც ცნობილია, წმ. კვართი სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძრის საძირკველქვეშ მდებარეობს. მისი დღესასწაული - 14 ოქტომბერი სახელმწიფო უქმე დღედაა გამოცხადებული. უფლის კვართი, როგორც საქართველოს უდიდესი სიწმიდე, გამოსახული იყო საქართველოს სახელმწიფო გერბზე ზედწარწერით „განიყვეს სამოსელი ჩემი მათ შორის და კუართსა ჩემსა ზედა განიგდეს წილი“ (ფს. 21;18), რის გამოც ჩვენს გერბს კვართიან-დავითიანი გერბი ერქვა.

ქრისტიანობამ, დღიდან სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებისა, ფართო გავრცელება დაიწყო მთელს საქართველოში. მიუხედვად იმისა, რომ საქართველოს ეკლესიას არაერთი მტერი ჰყავდა, იგი მაინც ურყევად იდგა, ვითარცა სახარებისეულ იგავში აღწერილი კლდეზე აშენებული სახლი. მაცხოვნებელი სჯული შეიყვარა სრულიად საქართველომ, როგორც სარწმუნოება ღმრთისა და ადამის მოდგმის შერიგებისა, სარწმუნოება მოყვასის სიყვარულისა, სარწმუნოება ერთმანეთისთვის თავგანწირვისა, სარწმუნოება ჭეშმარიტი.

ანტიოქიის ეკლესიის დაქვემდებარებაში მყოფი საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისთვის იღვაწა ჩვენმა დიდებულმა მეფემ წმ. ვახტანგ გორგასალმა. საქართველოს ავტოკეფალური ეკლესიის პირველი მამამთავარი გახდა პეტრე I (467-474 წწ.), რომელიც მომდევნო კათოლიკოს სამუელ I-თან ერთად შეირაცხა წმიდათა დასში საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის წმ. სინოდის მიერ 2002 წელს. მცხეთაში ქართველ მღვდელმთავართაგან კათოლიკოსად პირველად აირჩიეს საბა I, რომელიც ჩვენს ეკლესიას მეთაურობდა 523-552 წწ.

საქართველოს ეკლესიას მრავლად ჰყავს წმიდანნი: ქართველი მეფენი და გლეხნი, კათოლიკოს-პატრიარქნი და ბერ-მონაზონნი, მამანი და დედანი, სამღვდელონი და საერონი. ჩვენი ეკლესიის მამამთავრები განსაკუთრებულ მნიშვენლობას ანიჭებდნენ საქართველოს ეკლესიის არაქართველ, და რაც მთავარია უცხო სარწმუნოებიდან ქრისტიანობაზე მოქცეულ და შემდგომ ქრისტესთვის წამებულთა ცხოვრებას. მათი ღვაწლი საგანგებოდ აღიწერებოდა და იკითხებოდა იმ ქრისტიანების განსაძლიერებლად, რომლებიც დამპყრობთა შიშით იხრებოდნენ აქეთ-იქით, „ვითარცა ლელწამნი ქართაგან ძლიერთა“. ასეთი წმიდანები იყვნენ: წმ. რაჟდენ პირველმოწამე, წმ. აბო თბილელი, წმ. ევსტათი მცხეთელი და მრავალი სხვა.

საქართველოს ეკლესიაში მსახურებანი ოდითგანვე ქართულად აღესრულებოდა. გამონაკლისს წარმოადგენდა ეგრისი, რომელიც კონსტანტინოპოლს ექვემდებარებოდა გარკვეული პერიოდის მანძილზე და ამ პერიოდში (VIII-X სს.) საეკლესიო ენად იქ ბერძნული ჩანს (2). საქართველოს ეკლესიაში მსახურების შესახებ გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების აღმწერელი წერს: „ქართლად ფრიადი ქუეყანაჲ აღირაცხების, სადაცა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცუაჲ ყოველი აღესრულების“.

X საუკუნის გამოჩენილი ჰიმნოგრაფი იოანე ზოსიმე წერს ცნობილ სახოტბო გალობას ჩვენი ენისადმი, ენისადმი, რომელიც უწყოდნენ თავად უფლის მიერ ჩვენში წარმოგზავნილმა მოციქულებმა და ზოგიერთის ვარაუდით თვით ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობელმა, საქართველოს ზეციურმა მფარველმა. იოანე ზოსიმე აღნიშნავს, რომ „ესე ენაჲ მდაბალი და დაწუნებული, მოელის ჟამსა მას მეორედ მოსლვისასა, რაჲთა ღმერთმან ყოველსა ენასა ამხილოს ამით ენითა“. არის მოსაზრებაც, რომ გალობის ტექსტი არსებობდა იოანემდეც, ხოლო ამ დიდ ჰიმნოგრაფს ეკუთვნის მხოლოდ მისი გალობის შექმნა. „ქებაჲ და დიდებაჲ ქართულისა ენისაჲ“ იქცა მძლავრ იდეოლოგიურ იარაღად და გარდა სარწმუნოებრივისა, მას მიენიჭა განსაკუთრებული მნიშვნელობა მტერთან საბრძოლველად.

ქართული ენის სიწმიდის დაცვა ყოველი ქართველის ვალია. ჩვენი ენის განსაკუთრებულ ფუნქციას ერის შედუღაბებისათვის ხაზს უსვამს საგულისხმო ეპიზოდი ჩვენი დიდი მამის წმ. ექვთიმე მთაწმიდელის ცხოვრებიდან. როგორც ცნობილია, მცირეწლოვანი ექვთიმე მისმა მამამ წმ. იოანე მთაწმიდელმა წაიყვანა თავისთან ათონის ივერთა მონასტერში. სამწუხაროდ, ექვთიმე ბიზანტიაში იყო გაზრდილი და ქართული თითქმის არ იცოდა. სამაგირეოდ, შესანიშნავად საუბრობდა ბერძნულად. ღმრთის დაშვებით ექვთიმე ძალიან ცუდად გახდა. მამა დღე და ღამეს ათენებდა ლოცვაში, განსაკუთრებით ევედრებოდა დედა ღმრთისმშობელს, თუმცა ბავშვს უკეთესობა არ ეტყობოდა. მაშინ დამწუხრებულმა მამამ აიღო წმიდა ზიარების ნაწილები და გაეშურა შვილის საწოლისაკენ, რომ უკანასკნელად ეზიარებინა იგი და უცებ, მცირეწლოვანი ავადმყოფი ექვთიმე ფეხზე მხდომი დაუხვდა და თან ქართულად საუბრობდა. ექვთიმემ უამბო მამას, რომ მას გამოეცხადა ბრწყინვალედ მოსილი დედოფალი და უთხრა: „აღსდეგ, შ ლო, და ქართულად სნილად უბნობდი“. ამ გზით ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობელმა ექვთიმე მთაწმიდელი აკურთხა უდიდეს საქმეზე - მას უნდა ეთარგმნა საეკლესიო წიგნები ბერძნულიდან ქართულ ენაზე. წმ. ექვთიმემ ღირსეულად შეასრულა ზეციური დედოფლის კურთხევა. მის მიერ თარგმნილ მრავალ წიგნთა შორის მნიშვნელოვანია მცირე სჯულისკანონი, რომელიც საეკლესიო სამართლის უპირველეს წყაროდ ითვლება დიდი სჯულისკანონის შემდეგ. მცირე სჯულისკანონს თან ახლავს წმ. ექვთიმეს განმარტებანი და კომენტარები, რაც უნიკალურს ხდის ქართულ თარგმანს. გარდა ამისა, ექვთიმე მთაწმიდლის მიერაა თარგნილი ახალი აღთქმის უკანასკნელი წიგნი - იოანე ღმრთისმეტყველის გამოცხადება, ანუ აპოკალიფსისი.

ქართველი კაცი ყოველთვის აგებდა ტაძრებს - დიდსა თუ მცირეს, ქვეყნის შიგნით, თუ ქვეყნის გარეთ, რათა დაუსრულებლივ აღვლენილიყო ქება და დიდება უფლისა. საქართველოში პირველ ქრისტიანულ ტაძრად ითვლება სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარი. მისი პირველი სახე - ხის მომცრო ეკლესია აიგო წმ. მეფე მირიანის ბრძანებით უფლის კვართზე ამოსული ცხოველსმყოფელი და მირონმდინარე კიპაროსის გამოყენებით. შემდგომ, ვახტანგ გორგასლის დროს აიგო უფრო დიდი, უკვე ქვის ტაძარი, რომელიც ახლად ავტოკეფალიამიღებული ეკლესიის უპირველეს ტაძრად იქცა. დღევანდელი ტაძარი კი, როგორც ცნობილია, აგებულია საქართველოს მეფე გიორგი I-ის ბრძანებით და სრ. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის წმ. მელქისედეკ I-ის ლოცვა-კურთხევით XI ს. დასაწყისში. დღეს არსებული ტაძრებიდან ყველაზე ძველი არის მეოთხე საუკუნის ბოლნისის სიონი, რომელიც აიგო ბოლნელი ეპისკოპოს დავითის ლოცვა-კურთხევით. მასზე შესრულებულია საქართველოს ტერიტორიაზე ჯერჯერობით უძველესი წარწერა. ბოლნისის სიონის ტაძარი ბაზილიკური ტიპისაა. პირველი ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძარი საქართველოში არის ჯვრის მონასტერი, რომელიც აგებულია VI ს. ქართლის ერისმთავარ სტეფანოზის მიერ.

რაც შეეხება ტაძრებს საქართველოს გარეთ, მათგან უპირველესად უნდა დასახელდეს ათონის ივერთა მონასტერი, რომელიც აგებულია XI ს., აგრეთვე იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი, პეტრიწონის მონასტერი ბულგარეთში. უფრო გვიანდელი პერიოდს მიეკუთვნება ქართული ტაძრები მოსკოვში და სხვა.

საქართველოს წმიდა მიწაში განისვენებენ უფლის 12 მოციქულთაგან ორი: სვიმონ კანანელი (კომანში, აფხაზეთი) და მატათა (გონიოს მახლობლად, აჭარა). ივერიის უძველეს ეკლესიას ჰყავს ისეთი დიდი წმიდანები, როგორებიცაა: უპირველეს ყოვლისა, ქართველთა განმანათლებელი მოციქულთასწორი წმ. ნინო, აგრეთვე, მეფენი და დედოფალნი: მირიანი და ნანა, ვახტანგ გორგასალი, შუშანიკი, აშოტ კურაპალატი, დავით აღმაშენებელი, თამარ მეფე, არჩილი და ლუარსაბი, ქეთევან დედოფალი, კათოლიკოს-პატრიარქნი და მამამთავარნი: პეტრე I, სამუელ I, მელქისედეკ I, მამაი კათალიკოსი, ევდემონი, კირონ II და ამბროსი აღმსარებელი, მღვდელმთავრები: გაბრიელი, ალექსანდრე და ნაზარი ეპისკოპოსები სამღვდელო დასით, ღირსი მამები: გრიგოლ ხანძთელი, იოანე ზედაზნელი ათორმეტი მოწაფითურთ და მრავალი სხვა. ჩვენ გვყავს ისეთი წმიდანებიც, რომლებსაც უდიდესი როლი აქვთ შესრულებული სხვა ეკლესიების ისტორიაში. ასეთებია: ანთიმოზ ივერიელი (რუმინეთი), რომლის სახელთანაცაა დაკავშირებული, როგორც უკვე აღვნიშნეთ რუმინეთის ეკლესიაზე საუბრისას, წმიდა წერილისა და ლიტურგიკული წიგნების რუმინულ ენაზე თარგმნა, წმ. მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძე (პოლონეთი), რომელიც თავისი მრავალშვილიანი ყოფილი სტუდენტის ნაცვლად შევიდა ოსვენციმის ბანაკის გაზის კამერაში და მოწამეობრივად აღესრულა. ყოფილა შემთხვევები, როცა ზეციურ საქართველოს ერთ დღეს შემატებია ასობით და ათასობით ქრისტეს მოწამე, რაც არნახული ამბავია ქრისტიანობის ისტორიაში. ამის მაგალითად შეგვიძლია დავასახელოთ ექვსიათასი გარეჯელი ბერი, შაჰ-აბასის დროს მოწყვეტილნი, ცხრაათასი ქართველი, მარაბდის ველზე სამშობლოსათვის აღსრულებულნი, ასი ათასი თბილისელი, სარწმუნოებისათვის ხვარაზმელთაგან მოწყვეტილნი და სხვები.

როგორც ცნობილია, XVIII ს. საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთი უმძიმესი პერიოდი იყო. ქვეყანამ გადაიტანა ოსმალთა და სპარსთა 12-12 წლიანი ბატონობა. ბუნებრივია მუსლიმთა თარეშმა ჩვენს სამშობლოში თავისი დაღი დაასვა ეკლესიასაც. 1726 წ. სიონის ტაძარიც კი ძლივს გადაურჩა ოსმალთა და ლეკთაგან მეჩეთად გადაკეთებას. ტაძრის გადარჩენის საქმეში დიდი წვლილი შეიტანა თავადმა გივი ამილახვარმა.

მართალია, XVIII საუკუნემ მოიტანა ისიც, რომ ვახტანგ VI მიერ დაარსებულ სტამბაში პირველად დაიბეჭდა ქართული წიგნები: სახარება - 1709 წელს, ვეფხისტყაოსანი - 1712 წელს, მაგრამ ყველაფერი ეს, ცხადია, არაფერია იმ უმძიმეს მდგომარეობასთან შედარებით, რომელიც საქართველომ ამ საუკუნეში გადაიტანა.

1783 წელს ციხე-ქალაქ გეორგიევსკში დაიდო ტრაქტატი ქართლ-კახეთის სამეფოსა და რუსეთის იმპერიას შორის. საქართველოს მაშინდელი ხელისუფლება და უპირველეს ყოვლისა მეფე ერეკლე II დიდ იმედებს ამყარებდნენ ამ ტრაქტატზე, ვინაიდან ამიერიდან საქართველო ერთმორწმუნე რუსეთის მფარველობის ქვეშ ექცეოდა. სამწუხაროდ, ქართველ პოლიტიკოსთა იმედები რუსეთმა ბოლომდე ვერ გაამართლა.

ტრაქტატის პირობების უხეში დარღვევით იმპერატორმა ალექსანდრე I გააუქმა საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრიობა და ტახტს ჩამოაშორა ევროპის უძველესი სამეფო დინასტია, თვით წმ. მეფისა და წინასწარმეტყველ დავითის ჩამომავლები და უფლის ხორციელი მონათესავენი - ბაგრატიონები. უფრო მეტიც, საეკლესიო სამართლის სრული უგულებელყოფით უკანონოდ გააუქმა ივერიის მრავალსაუკუნოვანი ეკლესიის ავტოკეფალია (3).

იმ დროისათვის საქართველოს ეკლესია ორად იყო გაყოფილი: აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ეკლესიებად. პირველი რუსეთმა 1811 წ., ხოლო მეორე 1814 წელს გააუქმა. ეს ორი ეკლესია რუსეთმა გააერთიანა და ეწოდა საქართველო-იმერეთის სინოდალური კანტორა, ანუ საეგზარქოსო. ამ პერიოდიდან საქართველოს ეკლესიის მეთაური ატარებდა შემდეგ ტიტულს: „მაღალ-ყოვლად-უსამღვდელოესი, არხიეპისკოპოსი ქართლისა და კახეთისა და სრულიად საქართველოს ექსარხოსი“. საეგზარქოსოს საკათედრო ტაძრად გამოცხადდა თბილისის სიონი. საქართველოს ეგზარქოსი ექვემდებარებოდა რუსეთის ეკლესიის უწმიდესსა და უმმართებელეს სინოდს და ხელმწიფე იმპერატორს. მსახურებისას მოიხსენიებოდა ჯერ სინოდი, შემდეგ საქართველოს ეგზარქოსი, ხოლო შემდეგ - ადგილობრივი ეპისკოპოსი (4).

წირვა-ლოცვა და სხვა მსახურებანი ძირითადად, განსაკუთრებით სოფლებსა და პატარა ქალაქებში ქართულად აღევლინებოდა, თუმცა რუსული მმართველობა ყოველნაირად ცდილობდა, რომ ეკლესიიდან ყველაფერი ქართველი ამოეკვეთა, რათა იგი ეროვნულ ძალთა შემაკავშირებელი არ გამხდარიყო. დიდ, განსაკუთრებით კი საკათედრო ტაძრებში მსახურებანი აღესრულებოდა საეკლესიო-სლავურ ენაზე. ერთადერთი დღე, როცა სიონში ქართულად სწირავდნენ იყო ძველი სტილით 14 იანვარი - წმ. ნინოს ხსენების დღე.

ჯერ კიდევ ქართლ-კახეთის რუსეთთან შეერთებამდე გარუსებულმა ციციანოვმა ქართულ სამხმიან გალობას „კატის კნავილი“ უწოდა, ხოლო ეგზარქოსმა თეოფილაქტე რუსანოვმა იგი „ძაღლის ყეფად“ მონათლა. საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებისთანავე რუსეთის საიმპერიო კარი შეუდგა რუსული ერთხმიანი გალობის საქართველოში იძულებით დამკვიდრებას. სამწუხაროდ, ბევრი ქართული გალობის ნიმუშები შეეწირა ამ ბრძოლას და, რომ არა ქართული გალობის დიდი მოამაგენი წმ. გაბრიელ ეპისკოპოსის, წმ. ალექსანდრე ეპისკოპოსის, წმ. ექვთიმე აღმსარებლის (კერესელიძე), მღვდელ რაჟდენ ხუნდაძის, ძმები კარბელაშვილების სახით, შესაძლებელია დღეს ქართული გალობა აღარც კი გვქონოდა.

ბუნებრივია, საიმპერიო მთავრობის ამგვარ ქმედებას გულგრილად ვერ შეხვდებოდა ქართული ეროვნული ინტელიგენცია და სამღვდელოება. დაიწყო ზრუნვა და ფარული ბრძოლა ავტოკეფალიის არსადგენად. ამ დიდ ეროვნულ საქმეს სათავეში ედგნენ წმ. ილია მართალი (ჭავჭავაძე), წმ. მღვდელმოწამე კირიონი, წმ. ამბროსი აღმსარებელი, წმ. გაბრიელ ეპისკოპოსი, ეპისკოპოსი ლეონიდე ოქროპირიძე და მრავალი სხვა. რუსეთის მთავრობა ყოველნაირად ეწინააღმდეგებოდა, მათ მიერ „ავტოკეფალისტებად“ წოდებულ, ჩვენს სასიქადულო მამულიშვილებს. 1905 წლის კრება, ეგზარქოს ნიკონის მითითებით, მათრახებით დაარბიეს კაზაკებმა და ჩაშალეს. 1906 წ. გაიმართა რუსეთის უწმიდესი სინოდის სხდომა, რომელმაც კატეგორიულად უარყო საქართველოს ეკლესიისთვის ავტოკეფალიის აღდგენა.

რუსეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ 1917 წლის 12 მარტს (ახალი სტილით 25 მარტს) მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში გამოცხადდა საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა: „გავითვალისწინეთ რა რუსეთის სახელმწიფოში მომხდარი ძირითადი ცვლილებები და ახალი მთავრობის დაფუძნება, მისი საყოველთაო სახელმძღვანელო დებულებანი და განსაკუთრებით სინდისისა და სარწმუნოების თავისუფლების მისგან აღიარება, ერთსულოვნად დავადგინეთ: საჩქაროდ განვაგრძოთ საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალური მართვა-გამგეობა“. ეკლესიის დროებით მეთაურად დაინიშნა გურია-ოდიშის ეპისკოპოსი ლეონიდე ოქროპირიძე (5).

იმავე წლის სექტემბერში გაიმართა ავტოკეფალიააღდგენილი ეკლესიის პირველი საეკლესიო კრება, რომლემაც განიხილა საქართველოს ეკლესიისათვის უამრავი საჭირბოროტი საკითხი. არჩეული იქნა ეკლესიის მეთაური: სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი უწმიდესი და უნეტარესი კი-რიონ II. საქართველოს ეკლესიამ ოფიციალური შეტყობინება გაუგზავნა სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიებს ავტოკეფალიის აღდგენისა და პატრიარქის არჩევის შესახებ. სამწუხაროდ, მართლმადიდებელ ეკლესიათა მეთაურებმა უარი თქვეს სიტყვიერ ცნობაზეც კი.

არც საქართველოს მთავრობა იყო კეთილგანწყობილი ეკლესიის მიმართ. სოციალ-დემოკრატთა უშუალო ინიციატივით საქართველოში გაუქმდა საღვთო სჯულის სწავლება, იურიდიული საფუძველი გამოეცალა ჯვრისწერასა და ნათლობას. იყო სასულიერო პირთა დევნაც და შევიწროებაც. ამის ერთ-ერთი შემზარავი მაგალითია უწმიდესისა და უნეტარესის კირიონ II მკვლელობა. კირიონ კათალიკოსი, როგორც ცნობილია, საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის წმიდა სინოდის გადაწყვეტილებით შერაცხილ იქნა წმიდათა დასში სახელდებით წმიდა მღვდელმოწამე კირიონი.

კირიონ II შემდეგ კათოლიკოს-პატრიარქად აირჩიეს მიტროპოლიტი ლეონიდე ოქროპირიძე - ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალიისთვის დაუღალავი მებრძოლი. იგი 1921 წელს მოწამლული წყლით გარდაიცვალა. ამავე წელს, როგორც ცნობილია, საქართველო დაიპყრო და ძალით გაასაბჭოვა წითელმა რუსეთმა. ამ ძნელბედობის ჟამს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად არჩეულ იქნა უწმიდესი და უნეტარესი ამბროსი ხელაია.

საბჭოთა მთავრობამ დაიწყო ეკლესია-მონასტრების ძარცვა-დარბევა და სამღვდელოებისა არნახული დევნა. შეურაცხყვეს და გაანადგურეს მრავალი სიწმიდე, დაანგრიეს ტაძრები, ეკლესიას ჩამოართვეს კუთვნილი ქონება და მიწა (6). დააპატიმრეს უწმიდესი და უნეტარესი ამბროსი და მას ბრალად 1921 წელს გენუის კონფერენციისადმი საბჭოთა მთავრობის მამხილებელი წერილის გაგზავნა წაუყენეს. სპეციალურად დაქირავებული კომკავშირელები საშინლად შეურაცხყოფდნენ კათალიკოსს, ხოლო იგი დიდსულოვნად იტანდა ყოველივეს და ლოცავდა შეურაცხმყოფელთ. სასამართლოზე გაისმა კათალიკოსის უკვდავი სიტყვები, რომელიც თავისუფლად შეგვიძლია მივიჩნიოთ მისი ცხოვრების მრწამსად: „სული ჩემი ღმერთს ეკუთვნის, გული - სამშობლოს, ხორცი კი თქვენ, ჯალათებო, და რაც გინდათ უყავით მას.“ პატრიარქი 1924 წლამდე მეტეხის ციხეში იყო დატყვევებული. საპატიმროში ყოფნისას იგი დასნეულდა და 1927 წელს გარდაიცვალა. 1995 წელს საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის წმიდა სინოდმა წმიდათა დასში შერაცხა კათოლიკოს-პატრიარქი ამბროსი სახელდებით წმ. ამბროსი აღმსარებელი.

შემდგომი კათოლიკოს-პატრიარქი იყო ქრისტეფორე ციცქიშვილი. მისი პატრიარქობის დროს განისაზღვრა ეკლესიის იურიდიული სტატუსი. საბჭოთა კანონმდებლობამ ყველა რელიგიურ მიმდინარეობას თანაბარი უფლებები მიანიჭა, ანუ თანაბარად უუფლებოდ დატოვა ისინი. ქრისტეფორეს მომდევნო პატრიარქი გახლდათ უწმიდესი და უნეტარესი კალისტრატე III ცინცაძე. იგი 1932 წლიდან ოცი წლის მანძილზე განაგებდა საქართველოს ეკლესიას. მისი პატრიარქობის პერიოდში მრავალი სასიკეთო ძვრა მოხდა ეკლესიის სასარგებლოდ. უპირველესი კი იყო საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის ცნობა რუსეთის ეკლესიის მიერ. 1943 წლის 28 ოქტომბერს სიონის საპატრიარქო ტაძარში ერთობლივად სწირეს ჩვენმა პატრიარქმა და მოსკოვის საპატრიარქოს წარმომადგენელმა, სტავროპოლისა და პიატიგორსკის მთავარეპისკოპოსმა ანტონმა (7).

საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის იურიდიულად ცნობა დაკავშირებულია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II ღვაწლთან. მისი უშუალო ინიციატივითა და ლოცვა-კურთხევით დაიწყო მოლაპარაკებები კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსთან. მხარეებმა განიხილეს ისტორიული წყაროები, გადაისინჯა არქივები, შეგროვდა ცნობები. საბოლოოდ, 1990 წლის 4 მარტს, ქ. სტამბოლში, დიდმარხვის პირველ კვირა დღეს - მართლმადიდებლობის ზეიმზე ერთობლივი წირვა აღასრულეს კონსტანტინოპოლის - ახალი რომის მთავარეპისკოპოსმა და მსოფლიო პატრიარქმა მისმა ღვთაებრივმა ყოვლადუწმიდესობამ დიმიტრიოს I და სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა უწმიდესმა და უნეტარესმა ილია II. წირვის შემდეგ მსოფლიო პატრიარქმა ჩვენს პატრიარქს გადასცა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისა და საპატრიარქო ღირსების დამადასტურებელი დოკუმენტები (8).

„უფალი მეფობს“ - ხშირად მოგვისმენია დავით მეფისა და მეფსალმუნის ეს სიტყვები ჩვენი პატრიარქისაგან. მართლაც, უფალი მეფობს და მისი შემწეობითა და ნებით ბოლო თხუთმეტი წლის მანძილზე აიგო 400-მდე ტაძარი, იკურთხა ასეულობით ღვთისმსახური, მიმდინარეობს აღდგენა ძველი ქართული კანონიკური სამხმიანი გალობისა, განისაზღვრა ეკლესიის სტატუსი და მდგომარეობა სახელმწიფოსა და ეკლესიის კონსტიტუციური შეთანხმების სახით. ეს ყველაფერი მცირე ჩამონათვალია იმ დიდი საქმეებისა, რაც ხორციელდება ჩვენი პატრიარქის უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II ლოცვა-კურთხევით.

1. დ. ჩუბინაშვილი, სტ. „ეტნოგრაფიული განხილვა ძველთა და ახალთა კაპადოკიის ან ჭანეთის მკვიდრთა მოსახლეთა“, ვალინის ისტ. კაპადოკიისა, სტრაბონი, წიგნი 12, §3.

2. მთ. ეპ. ანანია (ჯაფარიძე), დასახ. ნაშრომი, გვ. 214.

3. იხ. მოციქულთა ლ (30), ლე (35) და ანტიოქიის კბ (22) კანონები.

4. ამასთან დაკავშირებით იხ. მ. თამარაშვილი, ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე, თბ. 1995, გვ. 437-438.

5. იხ. გაზ. „საქართველო“, 1917 წ. №59.

6. საბჭოთა მთავრობის ანტირელიგიური „მოღვაწეობის“ თვალს თვალსიჩინოებისთვის: 1921 წლისთვის საქართველოში იყო 1 450 მოქმედი ტაძარი 1 600 მღვდელმსახურით, ხოლო 1945 წლისთვის 29 (!) მოქმედი ეკლესია 41 (!) მღვდელმსახურით (იხ. ჟურნ. „კარიბჭე“, 2004 წ., №7, გვ. 45).

7. საეკლესიო სამართლის მიხედვით, ერთი ეკლესიის მიერ მეორის ცნობა, გარდა იურიდიული აღიარებისა, გამოიხატება ამ ეკლესიის მღდელმთავრთა თანაზიარებაში, ანუ მათ მიერ წირვის ერთობლივ აღსრულებაში. ევქარისტიული აღიარება წარმოადგენს ეკლესიის დე-ფაქტო ცნობას.

8. ეს დოკუმენტებია: „საქართველოს უწმიდესი მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალური ცნობის და მტკიცების სიგელი“ (მიღ. 1990 წლის 25 იანვარს) და „საქართველოს უწმიდესი ეკლესიის მეთაურისთვის საპატრიარქო ტიტულის ცნობის და ბოძების საპატრიარქო სინოდალური განჩინება (მიღ. 1990 წლის 3 მარტს).