მახვილი სიტყვა

შაირები

შაირი (არაბ. ში'რ – ლექსი) — მონორითმული ოთხტაეპიანი კატრენი, რომელიც ხანდახან რუსთაველისეულ კატრენსაც უწოდებენ. ძველ ქართულში გამოიყენებოდა ზოგადად ლექსის აღსანიშნავად: „გრძელი სიტყვა მოკლედ ითქმის შაირია ამად კარგი“. შაირს რუსთაველი იყენებს ვეფხისტყაოსანის დაწერაში. აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში შაირი ეწოდებოდა გამკენწლავი ხასიათის ლექსს.

ის შედგება ოთხი თექვსმეტ მარცვლიანი რიგით, მერვე და მეცხრე მარცვლებს შორის ცეზურით. მაშინ როდესაც სტროფში არის ხუთმარცვლიანი რითმა, შაირში ძირითადად გამოიყენება ფემინინურ ან დაქტილიურ რითმას. უნდა აღინიშნოს რომ მიუხედავად ამ ტიპის რითმების გამოყენებისა ქართულ შაირში ენის თავისებურებიდან გამომდინარე მახვილი არის ძალიან მსუბუქი, რადგან ქართული არის ძალიან დინამიური ენა და ძალიან სუსტი მახვილი კეთდება ბოლოდან მესამე მარცვალზე სამ ან მეტ მარცვლიან სიტყვებზე და ბოლოს წინა მარცვალზე ორ მარცვლიან სიტყვებზე.

ტიპები
არსებობს რვა მარცვლიანი შაირის ორი სახეობა: მაღალი (ქორეულ–პეონური) და დაბალი (ქორეულ–დაქტილიური) შაირები. რუსთაველს აქვს გამოყენებული ორივე.

მაღალი შაირი
რვა მარცვლიან მაღალ შაირს აქვს მცირე ცეზურა ოთხი მარცვლის შემდეგ. ხაზები დაყოფილია ოთხ მარცვლიან ნაწილებად, სადაც ცეზურა გამოიყენება მეორე ნაწილის შემდეგ: xxxx xxxx//xxxx xxxx. გაორკეცებული რვა მარცვლიანი მაღალი შაირი გვაძლევს 16 მარცვლიან მაღალ შაირს რომლის მთავარი ცეზურა არის რვა მარცვლის შემდეგ.

დაბალი შაირი
8 მარცვლიან დაბალ შაირში ხაზები დაყოფილია ხუთ და სამ მარცვლიან ნაწილად, ცენზურით მეორე ნაწილის შემდეგ:xxxxx xxx//xxxxx xxx. გაორმაგებული რვა მარცვლიანი დაბალი შაირი ქმნის თექვსმეტ მარცვლიან შაირს მთავარი ცეზურით რვა მარცვლის შემდეგ და დამხმარე ცეზურებით სამი ან ხუთი მარცვლის შემდეგ.

ამქვეყნად ბევრი ასული, არის ხელიდან წასული.

ღვინო, დუდუკი, ქალები,
იმიტომაც მაქვს ვალები

მე ცირკთან ქალი შევაბი,
თურმე ყოფილა მერაბი.

ჩვენ მეზობელსა მაროსა
ჩურჩხელა უდევს თაროსა
არც თვითონ ჭამს არც სხვას აჭმევს
იმან არ გაიხაროსა.

ხერხი ჯობია ღონესა,
საყვარლები კი ცოლებსა.

რაჟიკუნას მოდგმის თუ ხარ, სულმთლად თუ არ გადაგვარდი,
სალობიეს მიმიხედე, რას მიქვია მაკდონალდი.

გოგოვ, ვისი ხარ ეგეთი?
ან ვინა გყავდა ნათლია?
მაგ სატანფეხო მასალას
რომელ ალვის ხეს ათლიან?

ეგ შენი თითო წამწამი,
მე მგონი, თითო ადლია.
ბებერს რო მესურვილები,
ცოდვა კი არა, მადლია!

მეძავს ცოლობას პირდები?
იცოდე დაიბრიდები.

თუ ვართ ნაღდი კახელები, მეგრელები, რაჭველები,
პირველ რიგში უნდა ვიხსნათ ეროვნული საჭმელები.

შენსას შენ თუ არ მიხედე, დროზე თუ არ გაინძერი,
ქართულ სუფრას წაგვილეკავს სენდვიჩი და ჩისბურგერი.

ან ხაშლამას რა ფასი აქვს, ჭაჭამ თუ არ აგაყროლა,
პირის გემო ვინც დაჰკარგა, იმან ცეცხლოს კოკა-კოლა.

სტუმარს სუფრას ვინღა უშლის, ვინ დაგიცხობს ხაჭაპურებს,
მადლობა თქვი, თუ ყავით და კრიკერებით დაგაპურეს.

ბიგმაკების ყურებაში დრომ რა უცებ ჩაგვირბინა,
ბალღებს არც კი გაუსინჯავთ კუპდარი და ხაბიზგინა.

რაჟიკუნას მოდგმის თუ ხარ, სულმთლად თუ არ გადაგვარდი,
სალობიეს მიმიხედე, რას მიქვია მაკდონალდი,

ისიც კარგად დაითვალეთ, რომელია მეტი ხარჯი,
არტალა თუ ანტრეკოტი, ვინეგრეტი თუ ელარჯი.

თუ ქართველებს გაძლება და გადარჩენა გვიწერია,
სახინკლეთა ნაფესვარზე ვერ იხარებს პიცერია.

კიდევ ერთი შაირი მაქვს, საამურად გასაგონი:
სად ქაბაბი, სად – ჰოთდოგი, სად ერეკლე, სად – კლინტონი.