სხვა ძალიან მნიშვნელოვანი ნიშანი ბიბლიის წმინდა წიგნებისა, რომელიც თავისში შეაპირობებს განსხვავებულ ხარისხს მათი ავტორიტეტულობისა, გახლავთ ერთი ნაწილის კანონიკური თვისება და მეორე ნაწილის არაკანონიკური. ჩვენ უკვე ვახსენეთ, რომ წმინდა წერილის წიგნები სხვადასხვა დროსა და სხვადასხვა ავტორის მიერ სულიწმინდის შთაგონებით იწერებოდა. აი, ამ „ღვთივსულიერ“ წიგნთა გვერდით გამოჩნდა არაჭეშმარიტი, არა „ღვთივსულიერი“ წიგნებიც, რომელთა ავტორებიც მაქსიმალურად ცდილობდნენ როგორმე თავიანთი ნაშრომებისთვის „ღვთივსულიერ წიგნთა“ ავტორიტეტი მოეპოვებინათ. განსაკუთრებით მრავალი ასეთი ნაშრომი ქრისტიანობის პირველივე საუკუნეში გამოჩნდა ებიონიტებისა და გნოსტიკოსების წიაღში, მაგალითად: „იაკობის პირველსახარება“, „თომას სახარება“, „პეტრე მოციქულის გამოცხადება“, „პავლე მოციქულის გამოცხადება“ და სხვ. აქედან გამომდინარე, რა თქმა უნდა, აუცილებელი იყო ავტორიტეტული ხმა, რომელიც ნათლად განსაზღვრავდა, ამ წიგნთაგან რომელი იყო ჭეშმარიტად ნამდვილი და „ღვთივსულიერი“, რომელი სამოძღვრებელი და სასარგებლო, და რომელი საზიანო და ყალბი. ამგვარი მითითებები მორწმუნეებისათვის მიცემული იყო თავად ქრისტეს ეკლესიის მიერ „კანონის“ შესახებ თავისი სწავლებით.

საერთოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ ჭეშმარიტად ღვთივსულიერი და უცდომელი ხმა აქვს წმინდა კათოლიკე ეკლესიას, რომელსაც ეს ხელმწიფება თავად იესო ქრისტეს მიერ მიენიჭა. ნებისმიერი საკითხი, რომელიც საეკლესიო ცხოვრებისათვის მნიშვნელოვანია, საეკლესიო ერთობის მიერ განიმარტება და იბეჭდება. ამიტომაც აქვს მინიჭებული ერთიან ეკლესიას უცდომელობის სტატუსი; ხაზს ვუსვამთ, „ერთიანს“ (ანუ „კათოლიკეს“) და არა ცალკე დანაწევრებულად რომელიმე საკრებულოს. ამიტომაც იყო, რომ ქრისტიანულმა ეკლესიამ, როდესაც IV საუკუნის დასაწყისში განთავისუფლდა მაშტაბური, იმპერიული დევნისაგან, აუცილებლად მიიჩნია საეკლესიო კრებების დამკვიდრება, რადგან საღვთო სიტყვა, რომელიც წმინდა წერილში იყო დავანებული და რომელიც ზეპირად გადმოეცემოდა საეკლესიო თაობას, განმარტებულიყო და უცდომელად წარმოჩენილიყო ხალხისათვის და საეკლესიო საზოგადოება დაეცვათ გარეშე მინარევებისაგან. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ნებისმიერი საკითხის უცდომელობის განმსაზღვრელი მხოლოდ და მხოლოდ საეკლესიო კრებსითობაა.

აქვე ვიტყვით, რომ ყოველივე ზემოთ ნათქვამი ეხებოდა დოგმატურ და მნიშვნელოვან ზნეობრივ საკითხებს, რომელთა არამართებულად წარმოჩენაც გამოიწვევს გაუკუღმართებას. ასე მაგალითად: დიდი სჯულის კანონი, რომელშიც შესულია 7 მსოფლიო საეკლესიო კრება, 9 ადგილობრივი საეკლესიო კრება, მოციქულთა კანონები და წმინდა მამათა კანონები, გახლავთ ერთიანი საეკლესიო ხმა, რომლის უცდომელობაც განსაზღვრულია სწორედ საეკლესიო კრებსითობით. ხსენებული საეკლესიო კრებებისა და კანონების შესახებ რუის-ურბნისის კრების ძეგლისწერაში ვკითხულობთ: „ესე არიან შეკრებანი წმიდათა და საეკლესიოთა კანონთანი დაბეჭდულნი და დამარხულნი თჳნიერ ყოვლისა შემატებისა და მოკლებისა და ამათი მეცნიერებაჲ და შედგომაჲ და მტკიცედ პყრობაჲ უჴმს ყოველთა წინამძღუართა ქრისტეანობითისა მადიდებლობისათა მღდელთმთავართა და მღდელთა და დიაკონთა და ჩუენ შორის მოძღურად სახელდებულთა მათცა მონაზონთა და ერთბამად ყოველსა სავსებასა მართლმადიდებელთა ეკლესიისასა“.

მართლაც, ადრეული პერიოდიდანვე მოყოლებული ქრისტიანული ეკლესია მთელს ძველ აღთქმას აღიქვამდა, როგორც იესო ქრისტეს ამქვეყნად მოსვლისა და განახლებული, ქრისტიანული ეპოქის დაფუძნების წინამაუწყებლად. ვამბობთ რა, რომ წმინდა წერილად პირველ ქრისტიანებთან იგულისხმებოდა ძველი აღთქმა, ვგულისხმობთ ძველაღთქმისეულ სხვადასხვა წიგნებს, და არა მათგან ჩამოყალიბებულ კანონს, რომელიც განისაზღვრა ცოტა მოგვიანებით. ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიის ადრეული პერიოდიდანვე, გარკვეული მზაკვრული მიზანდასახულობებით, გაჩნდა არაერთი წიგნი, რომელთაც სამოციქულო ავტორიტეტი მიეწერებოდა. აქედან გამომდინარე, დიდი იყო ალბათობა იმისა, რომ საეკლესიო წიაღში მყოფი ადამიანები ცდუნებულიყვნენ ამ წიგნებისგან და მცდარი მოძღვრება შეემეცნებინათ. ამიტომ იყო აუცილებლობა იმისა, რომ ეკლესიას, რა თქმა უნდა, სულიწმინდის შთაგონებით, გაერჩია კეთილი ნაყოფი ღვარძლისაგან, ანუ ჭეშმარიტი სამოციქულო წიგნები ცრუ, ნაყალბევი წიგნებისაგან. თუმცა, ბუნებრივია, ეს გარჩევა სწრაფად ვერ მოხდებოდა და უდიდესი სიფრთხილე იყო საჭირო. ამიტომაც ახალი აღთქმის წიგნთა საბოლოო სახით კანონიზირებას საკმაოდ დიდი დრო, ოთხი საუკუნე დასჭირდა.

კანონის მიღების კრიტერიუმები სხვადასხვა დროს სსხვადასხვაგვარად ფორმულირდებოდა. მათგან შეიძლება სამი ყველაზე უფრო მეტად მნიშვნელოვანი გამოვყოთ.

1) პირველი და მთავარი დაკავშირებულია წიგნების საღვთისმეტყველო მნიშვნელობასთან – შეესაბამება თუ არა ტექსტი „სარწმუნოების განსაზღვრებას“, ე. ი. ქრისტიანული ტრადიციის სულს. „სარწმუნოების განსაზღვრების“ გარდა გამოიყენება სხვა ტერმინები: „ჭეშმარიტების განსაზღვრება“, „საეკლესიო კანონი“.

თუკი წიგნში გადმოცემული სწავლება საწინააღმდეგო იქნებოდა საეკლესიო სარწმუნოებრივ ტრადიციასთან, თავისთავად ხდებოდა მისი გამორიცხვა ავტორიტეტული წიგნების რიცხვიდან. სხვა ორი კრიტერიუმი მოიცავს ისტორიულ ხასიათს და უკავშირდება ავტორობასა და ეკლესიაში წიგნების აღიარებას.

2) მეორე კრიტერიუმი არის წიგნების სამოციქულო წარმომავლობა, რამდენად დაკავშირებულია ადრეულ სამოციქულო საზოგადოებასთან.

3) მესამე კრიტერიუმი არის ეკლესიის მიერ წიგნების აღიარება და საყოველთაო გამოყენება.

მართლაც გამოეძიებდნენ, ნამდვილად არის თუ არა წიგნი მიღებული პირდაპირ მოციქულისგან ან მოციქულთა თანამოღვაწისგან, და მკაცრი გამოძიების შემდგომ შექონდათ ეს წიგნი ღვთივსულიერ წიგნთა შემადგენლობაში. მაგრამ, ამასთან, დიდ ყურადღებას ამახვილებდნენ იმაზეც, განსახილველ წიგნში მოცემული სწავლება თანხვდებოდა თუ არა, ერთი მხრივ, მთლიანი (ერთიანი) ეკლესიის სწავლებას და, მეორე მხრივ, იმ მოციქულის სწავლებას, რომლის სახელსაც ატარებდა კონკრეტული წიგნი. არასდროს არ ყოფილა შემთხვევა, რომ ეკლესიას ჯერ ეცნო რომელიმე წიგნის კანონიკურობა, ხოლო შემდგომ შეეცვალა მისი მიმართულებით თავისი ხედვა და ამოეღო იგი კანონიდან. თუკი ცალკეული მამები და საეკლესიო მოძღვარნი ამის შემდეგაც ცნობდნენ ახალაღთქმისეულ რომელიმე წერილს არაავთენტურად, ეს ხომ მათი კერძო აზრი იყო, რომლის შერევაც საეკლესიო ხმასთან დაუშვებელია. ამგვარადვე, არ ყოფილა შემთხვევა, რომ თავიდან ეკლესიას არ მიეღოს რომელიმე წიგნი კანონში, ხოლო შემდგომ კი ჩაერთოთ ის. თუკი რომელიმე კანონიკური წიგნი არ არის მითითებული მოციქულებრივ მამებთან (მაგალითად, იუდას ეპისტოლე), ეს აიხსნება იმით, რომ ხსენებულ მამებს (მოციქულებრივ მამებს) არ ჰქონიათ საბაბი ამ წიგნების დამოწმებისა.

ამგვარად, ეკლესიამ კრიტიკული შემოწმების გზით, ერთი მხრივ, საყოველთაო გამოყენებიდან მოაცილა ის წიგნები, რომლებიც უკანონოდ სარგებლობდნენ ნამდვილად მოციქულებრივი თხზულებების ავტორიტეტით, ხოლო მეორე მხრივ, დაამტკიცა (დაამყარა) როგორც საყოველთაო წესი, რათა მთელს ეკლესიაში ეცნოთ ნამდვილად სამოციქულოდ ის წიგნები, რომლებიც, შესაძლოა, ზოგიერთი ადგილობრივი ეკლესიისათვის არ იყო ცნობილი. აქედან ცხადია, რომ მართლმადიდებლური თვალსაზრისით შესაძლებელია ვისაუბროთ არა „შექმნილ კანონზე“, არამედ მხოლოდ „დამტკიცებულ (დაბეჭდულ) კანონზე“.

ახალი აღთქმის წიგნთა კანონიზაციის ისტორია, ძირითადად, ოთხ პერიოდად შეიძლება დაიყოს:

1) ადრეული პერიოდი, ანუ თავად მოციქულთა ხანა, I საუკუნე;

2) მოციქულთა უშუალო მოწაფეების (ე. წ. მოციქულებრივი მამების) ხანა, რომელიც მოიცავს I საუკუნის ბოლოდან II საუკუნის პირველ ნახევარ პერიოდს;

3) აპოლოგეტთა ხანა, რომელიც მოიცავს დროის შემდეგ პერიოდს: II საუკუნის მეორე ნახევრიდან (დაახლოებით, 150 წლიდან) III საუკუნის დასაწყის პერიოდამდე;

4) III-IV საუკუნეები; განსაკუთრებით საინტერესო და გადამწყვეტია IV საუკუნე, ანუ საეკლესიო კრებათა ეპოქა, როდესაც საბოლოოდ მტკიცდება ახალი აღთქმის წიგნთა კანონიკურობა. სწორედ ამ დროს ჩნდება ახალი აღთქმის წიგნთა ინდექსები.

პირველ პერიოდში თავად მოციქულები ადასტურებდნენ ახალი აღთქმის წიგნთა არსებობას. თუმცა ისინი კონკრეტულად წიგნებსა და მათს ავტორებს არ ასახელებენ, არამედ უბრალოდ მიუთითებენ, რომ არსებობს წმინდა წიგნები. პავლე მოციქული ტიმოთეს მიმართ ეპისტოლეში ამგვარ რამეს ამბობს: „რამეთუ იტყჳს წიგნი: ჴარსა მეკალოესა არა დაუკრა პირი; და: ღირს არს მუშაკი სასყიდლისა თჳსისა“ (1 ტიმ. 5, 18). აქ აშკარაა, რომ პავლე მოციქული, ერთი მხრივ, გულისხმობს ძველი აღთქმის წიგნს („ჴარსა მეკალოესა არა დაუკრა პირი“ (II სჯულ. 25, 4)), ხოლო მეორე მხრივ, ახალი აღთქმის წიგნს, სადაც მაცხოვარი ზუსტად ამგვარად ეუბნება მოციქულებს: „რამეთუ ღირს არს მუშაკი სასყიდლისა თჳსისა“ (მათ. 10, 10). პავლე მოციქულის ეპისტოლეთა არსებობაზე მიუთითებს პეტრე მოციქული თავის კათოლიკე ეპისტოლეში, როდესაც ამბობს: „და უფლისა ჩუენისა იგი სულგრძელებაჲ ცხორებად შეჰრაცხეთ, ვითარცა-იგი საყუარელმან ძმამან ჩუენმან პავლე, მსგავსად მოცემულისა მის მისდა სიბრძნისა მიწერა თქუენდა. ვითარცა-იგი ყოველთა შინა წიგნთა მისთა იტყჳს ამისათჳს, რომელნი-იგი არიან ძნიად საცნაურ რაჲმე, რომელსა-იგი უსწავლელნი და დაუმტკიცებელნი გარდააქცევენ, ვითარცა სხუათა მათცა წიგნთა მსგავსად მათისავე მის წარწყმედისა“ (2 პეტ. 3, 15-16). მართალია, პეტრე მოციქული არ ასახელებს, თუ რამდენი ეპისტოლე და საკუთრივ რომლები ეკუთვნის პავლეს, მაგრამ მიუთითებს, რომ მის მიერ არის დაწერილი წიგნები, რომლებიც თანხვდება ჭეშმარიტ საუფლო სწავლებას.

ლუკა მახარებელი „საქმე მოციქულთაში“ ამბობს: „პირველი სიტყუაჲ ვყავ ყოველთათჳს“ (საქ. მოც. 1, 1). ეგზეგეტთა მიხედვით, „პირველ სიტყვაში“ იგულისხმება ლუკა მახარებელის მიერვე დაწერილი სახარება. აქედან გამომდინარე, ლუკა მახარებელი თავადვე ადასტურებს, რომ ადრე (ცოტა ხნის წინ) უკვე აღწერა იესო ქრისტეს ამქვეყნიური მოღვაწეობა (იხ. საქ. მოც. 1, 1-5), ხოლო ეს წიგნი იქნება გაგრძელება მისი შემდგომი მოვლენებისა, ე. ი. მოციქულთა მოღვაწეობისა და მთელს ქვეყანაზე სარწმუნოების გავრცელებისა.

პირველი პერიოდის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ახალი აღთქმის წიგნებთან დაკავშირებით (კერძოდ – სინოპტიკურ სახარებებთან დაკავშირებით) არის იოანე ღვთისმეტყველისა და მახარებლის მოწმობა, რომლის მიხედვითაც, ეფესელმა პრესვიტერებმა მას სთხოვეს, რომ დაედასტურებინა, რომელი წიგნები იყო ჭეშმარიტი და არა ნაყალბევი; იოანემ კი წაიკითხა რა სამი სახარება, სცნო მათი უტყუარობა. ხსენებულ ცნობას გვაწვდის ევსები კესარიელი: „ამბობენ, რომ იოანე, რომელიც მთელი ამ ხნის განმავლობაში ზეპირად ქადაგებდა, ბოლოს შეუდგა წერას. როდესაც ადრე დაწერილი სამი სახარება უკვე ყველგან და მასთანაც იყო გავრცელებული, ამბობენ, რომ აჩვენა მათი ჭეშმარიტება და დაამოწმა, მაგრამ ამბობენ, რომ აკლდა მხოლოდ პირველად, ქადაგების დასაწყისში ქრისტეს საქმეების შესახებ თხრობა. და ეს გადმოცემა ნამდვილად ჭეშმარიტია“ (ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორია, წიგნი III, თავი XXIV) . მეორე პერიოდი არის მოციქულთა უშუალო მოწაფეების, მოციქულებრივი მამების ხანა. ტერმინი „მოციქულებრივი მამები“ გამოიყენება იმ ავტორებთან მიმართებით, რომლებიც უშუალოდ იცნობდნენ ზოგიერთ მოციქულს, მაგრამ თავად არ განეკუთვნებოდნენ მათს რიცხვს. ამ პერიოდის მთავარი წყაროებია ბარნაბას ეპისტოლე, წმ. კლიმენტი რომაელის ეპისტოლეები, ჰერმესის „მწყემსი“, წმ. ეგნატი ანტიოქიელისა და წმ. პოლიკარპე სმირნელის ეპისტოლეები, ეპისტოლე დიოგნეტესადმი, პაპია ჰიერაპოლელის ფრაგმენტები, წმ. იუსტინე მარტვილის შრომები და დიდაქე. მოციქულებრივი მამების შრომებში იშვიათად არის გამოყენებული ახალაღთქმისეული ტექსტებიდან პირდაპირი ციტატები.

ეკლესიის დასაწყის პერიოდში საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა და ავტორიტეტი ჰქონდა სამოციქულო გადმოცემას. ასე მაგალითად: წმ. პაპია ჰიერაპოლელი, II ს.-ის დასაწყისში, იმის შესახებ, რომ მისთვის ცნობილი იყო წერილობითი სახარებები, რომელთა შესახებაც ის გვაწვდის ჩვენ მნიშვნელოვან ცნობებს, შენიშნავს: „მე არ ვაყოვნებ შეერთებას ჩემს განმარტებებთან იმისა, რაც თავად არასდროს კარგად არ მისწავლია უხუცესთაგან და კარგად არ დამიმახსოვრებია... რადგან მე მივხვდი, რომ არა იმდენად წიგნების კითხვისგან ვიღებ სარგებელს, რამდენადაც ცოცხლად მოსმენისგან“. ხოლო ჩაწერილ სიტყვებთან შედარებით მაცხოვრის ცოცხალ პიროვნებასთან ურთიერთობის უპირატესობის შესახებ მიანიშნებს, ასევე, II საუკუნის დასაწყისში წმ. ეგნატი ანტიოქიელის პასუხი იმათთვის, ვინც დაჟინებით მოითხოვდა, რომ თუკი ისინი ვერ ნახავდნენ „ძველებთან“ დაწერილებს მთელი ქრისტიანული ჭეშმარიტების შესახებ, მაშინ არ ერწმუნებიან. წმ. ეგნატი ამბობს: „ხოლო ასეთების შესახებ ვამბობ, რომ ჩემთვის უძველესია თავად იესო ქრისტე, არა მოსმენა იმისა, რაც არის ცხადი ბოროტება (ολεθρος– ეს სიტყვა ნიშნავს „ბოროტებას“, „წარწყმედას“, „მოოხრებას“, „მოსრვას“, „დაკარგვას“, „დაღუპვას“). ჩემთვის ავტორიტეტული და საფუძვლიანი არის მისი ჯვარი და სიკვდილი, ასევე, მისი აღდგომა, და მათ შესახებ რწმენა“. პირველი ქრისტიანები დარწმუნებულნი იყვნენ იმაში, რომ სულიწმინდის მიერ დაფუძნდებოდა კაცობრიობის ისტორიის ახალი ეპოქის დასაწყისი, ეპოქისა, როდესაც „ძველი განქარდა, ხოლო ახლა ყველაფერი ახალია“. ეს ჭეშმარიტება კი ზეპირად გადაეცემოდათ უხუცესთაგან მომდევნო თაობებს.

აქედან გამომდინარე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ხსენებული სამოციქულო მამები ხშირ შემთხვევაში, იმოწმებენ რა მაცხოვრის სწავლებებს, არ ასახელებენ პირდაპირ წყაროს. მაგალითად: წმ. კლიმენტი რომაელი თავის კორინთელთა პირველ ეპისტოლეში (ეპისტოლე დაწერილია დაახლოებით 95-96 წლებში) ხშირად იმოწმებს ციტატებს ძველი აღთქმიდან, ავლებს რა მათ შორის პარალელებს, და ნაწყვეტებს ახალი აღთქმის ზოგიერთი წიგნიდან. ძველაღთქმისეული ტესტების დამოწმების დროს არაიშვიათად წინ უძღვის ამგვარი გამონათვქმები: როგორც „წერილი ამბობს“ (η γραφη λεγει), დაწერილია“ (γεγραπται), „ის, რაც დაწერილია“ (το γεγραμμενον). უმრავლესი მათგანი მთელი სიზუსტით მოყვანილია ბერძნული ტექსტიდან (სეპტუაგინტადან).

ახალი აღთქმიდან რამდენიმე ციტატა მოხმობილია სრულიად განსხვავებულად. ტრადიციული წინასწარი შესავლის ნაცვლად, რომელიც მითითებულია არსებულ წერილობით ტექსტებზე, წმ. კლიმენტი ორჯერ მოუწოდებს თავის მკითხველს: „გავიხსენოთ უფალ იესოს სიტყვები“. მაგალითად: XIII თავში წმ.კლიმენტი უცნაურად აერთიანებს ფრაზებს, რომლებიც მოცემულია მათესა და ლუკას სახარებებში. მაშ ასე, იგი წერს: „განსაკუთრებით გაიხსენეთ უფალ იესოს სიტყვები, რომლებიც მან წარმოთქვა, როდესაც ასწავლიდა მოწყალებისა და დიდი მოთმინების შესახებ. ის ამგვარად ამბობდა: „იყავით მოწყალენი, რათა თქვენდამიც იყვნენ მოწყალენი; მიუტევეთ და თქვენც მოგეტევებათ; როგორც თქვენ მოექცევით სხვებს, ისე თქვენც მოგექცევიან; როგორც თქვენ მისცემთ, ისევე თქვენც მოგეცემათ; როგორც თქვენ განსჯით, ისევე თქვენც განისჯებით; როგორც თქვენ იქნებით კეთილნი, ისე თქვენზეც იქნება გამოვლენილი სიკეთე; რა ზომითაც თქვენ მიუწონით, იმ ზომითვე თქვენც მოგეწონებათ“.

წმ. კლიმენტი რომაელის მიერ დამოწმებული, რომელიც დაკავშირებულია პავლე მოციქულის ზოგიერთ ეპისტოლესთან, შედარებით ცხადად ჟღერს. ასე მაგალითად: 47-ე თავში ის მოუწოდებს თავის კორინთელ მკითხველებს ეპისტოლეების შესწავლას, რომლებითაც „კურთხეული პავლე მოციქული“ (სხვათა შორის, წმ. კლიმენტი რომაელის ეპისტოლეში ამ ადგილას პირდაპირ დასახელებულია პავლე მოციქული და მისი ერთ-ერთი ეპისტოლე. აი როგორ იწყებს მოძღვარი ეპისტოლეს: „მიიღეთ ნეტარი პავლე მოციქულის ეპისტოლე“ )მათ მიმართავს. ის, რომ წმ. კლიმენტი წერს ამის შესახებ, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამ ეპისტოლეების ჩამონათვალი ხელმისაწვდომი იყო რომში. სხვა ადგილას ავტორი სრულიად გარკვევით ეხება შემდეგ ეპისტოლეებსაც – რომაელთა, გალატელთა, ეფესელთა და ფილიპელთა ეპისტოლეებს. ეს საშუალებას გვაძლევს დანამდვილებით ვთქვათ იმის შესახებ, რომ მას ჰქონდა პავლეს ეპისტოლეების კრებული.

წმ. კლიმენტი რომაელის ეპისტოლეების განხილვისას ნათლად დასტურდება ის, რომ ავტორი ასევე იცნობს პავლე მოციქულის ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს, „საქმე მოციქულთას“, იოაკობის კათოლიკე ეპისტოლესა და პეტრეს პირველ ეპისტოლეს.

მაშ ასე, კლიმენტი რომაელთან დაკავშირებით შეჯამებულად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხსენებულ მოძღვართან ბიბლია ეწოდება ძველი აღთქმის წიგნებს, რომელთაც ის არაერთგზის მოიხსენიებს წერილებად და მეტ-ნაკლებად ზედმიწევნით ციტირებს. რაც შეეხება ახალი აღთქმის წიგნებს, წმ. კლიმენტისთვის ისინი საკმაოდ დიდი ღირსებისა და ავტორიტეტის მქონეა, მაგრამ, როგოც ჩანს, არასდროს არ მოიხსენიებს მათ წერილებად.

წმ. კლიმენტი რომაელისგან განსხვავებით, წმ. ეგნატი ანტიოქიელი (ღმერთშემოსილი) საერთოდ არ ახსენებს ავტორებს და, ამასთან, იშვიათად ციტირებს ზედმიწევნით, არამედ მასთან უფრო თავისუფალი, პერიფრაზირებული დამოწმებებია წმინდა წერილის წიგნებიდან. თანამედროვე მკვლევრის, ბრიუს მეცგერის თქმით, წმ. ეგნატი ანტიოქიელი მხოლოდ სამჯერ იყენებს ასეთ გამოთქმას: „როგორც წერია“, ამასთან, სამივე შემთხვევაში ძველ აღთქმასთან მიმართებით.

საკმაოდ საინტერესო მინიშნებებია მოციქულთა სახელით ცნობილ ერთ-ერთ უადრეს ძეგლში – დიდაქეში (მისი სრული სახელწოდებაა: „მოძღვრება თორმეტი მოციქულისა“ არის ადრექრისტიანული ეპოქის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ძეგლი. „დიდაქე“ შემოინახა ერთადერთმა ხელნაწერმა (Hierosolymitanus - 54), რომელიც დათარიღებულია 1056 წლით და რომელიც 1873 წელს აღმოაჩინა მიტროპოლიტ ფილოთეოს ბრიენნიოსმა ქალაქ კონსტანტინოპოლში.). კერძოდ, VIII თავში ვკითხულობთ: „ნუ ილოცებთ ისე, როგორც თვალთმაქცნი, არამედ როგორც ბრძანა უფალმა თავის სახარებაში ამგვარად ილოცეთ: მამაო ჩვენო... (მათ. 6, 9-13) “ და შემდგომი. ამავე ძეგლის სხვა ადგილას ვკითხულობთ: „ნურავინ შეჭამს და ნურავინ შესვამს თქვენი ევქარისტიისგან, არამედ მხოლოდ უფლის სახელით მონათლულებმა. რადგან ამის შესახებაც თქვა უფალმა: ნუ მისცემთ სიწმინდეს ძაღლებს (მათ. 7, 6) “.

ბრიუს მეცგერის თქმით, მხოლოდ ეს ორი შემთხვევაა მთლიან ძეგლში, როდესაც დამოწმებულია სახარებიდან ზუსტი ციტატა და თან ნახსენებია, რომ ეს არის უფლის მიერ წარმოთქმული სიტყვები. ამასთან, ამავე ძეგლში ორგზის არის დამოწმებული ციტატა ძველი აღთქმის წიგნებიდან და მითითებულია, რომ ეს სიტყვები დაწერილია. XIV თავში წერია: „უფლის კვირადღეს შეკრებილებმა განტეხეთ პური და სამადლობელი აღავლინეთ, როდესაც აღიარებთ თქვენს შეცოდებებს, რათა წმინდა იყოს თქვენი მსხვერპლი. ხოლო ყოველი, ვისაც ცილობა აქვს თავის მოყვასთან, ნუ შემოგიერთდებათ თქვენ, ვიდრე არ შერიგდებიან, რათა არ შეიბილწოს თქვენი მსხვერპლი. რადგან ეს არის, რაც ითქვა უფლის მიერ: „ყოველ ადგილას და ყოველ ჟამს შემომწირეთ მე წმინდა მსხვერპლი, რადგან დიდი მეუფე ვარ, – ამბობს უფალი, – და ჩემი სახელი საკვირველია წარმართთა შორის (მალაქ. 1, 11)“ (ძალზედ მცირედი განსხვავებით არის ეს ადგილი თავად მალაქია ქინასწარმეტყველის წიგნში: „ყოველსა ადგილსა საკუმეველი მოერთუმის სახელსა ჩემსა და მსხუერპლი მწიდაჲ, რამეთუ დიდ არს სახელი ჩემი წარმართთა შორის, – იტყჳს უფალი ყოვლისა-მპყრობელი“ (მალაქ. 1, 11).).

ასევე დამოწმებულია ძველი აღთქმიდან, კერძოდ, ზაქარია წინასწარმეტყველის წიგნიდან, ძეგლის დასასრულს, საკუთრივ, XVI თავში, სადაც ვკითხულობთ: „მაშინ გამოჩნდება ჭეშმარიტების ნიშნები: პირველად ზეცაში განვრცობის ნიშანი, შემდეგ – საყვირის ხმის ნიშანი, და მესამე – მკვდართა აღდგომა; მაგრამ არა ყველასი, არამედ როგორც ნათქვამია: „მოვა უფალი და მასთან ერთად ყველა წმინდანი (ზაქარ. 14, 5)“ (დამოწმებული ტექსტი ზაქარიასთან სიტყვა-სიტყვით ასეა: „და მოიწიოს უფალი ღმერთი ჩემი და ყოველნი წმიდანი მის თანა“ (ზაქარ. 14, 5). ზედმიწევნით და უცვლელად არის დამოწმებული დიდაქეში ეს ადგილი, გარდა იმისა, რომ „უფალი ღმერთი ჩემი“-ს ნაცვლად წერია მხოლოდ „უფალი“.).

ასევე, ცხადადაა ნახსენები სახარება შემდეგ წინადადებებში: „ამხილეთ ერთმანეთი არა რისხვით, არამედ მშვიდობით, როგორც გაქვთ ეს სახარებაში; და: „თქვენი ლოცვები, მოწყალებანი და ყველა საქმე იმგვარად აკეთეთ, როგორც გაქვთ ჩვენი უფლის სახარებაში.

აქვე უნდა ვთქვათ ისიც, რომ სხვა ადგილებშიც მრავლად გვხვდება დამოწმებანი წმინდა წერილიდან სხვადასხვა ადგილებისა, მაგრამ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მხოლოდ მოხმობილ ადგილებშია მითითებული, რომ ეს არის „უფლის სიტყვები“.

დამოწმებული ადგილებიდან გამოჩნდა ის, რომ ძეგლში ნახსენებია წერილები, რომლებშიც მაცხოვრის სიტყვებია ჩაწერილი და რომელთაც სახარება ეწოდება; თუმცა კონკრეტული წიგნები არ არის დასახელებული.

წმ. იუსტინე მარტვილი თავის შრომებში – „საუბარი იუდეველ ტრიფონთან“ და პირველ და მეორე აპოლოგიებში, დაურიდებლად ციტირებს სინოპტიკური სახარებებიდან, რომლებსაც მოციქულთა მოგონებებს უწოდებს. არ ჩანს, იცნობს თუ არა წმ. იუსტინე იოანეს სახარებას, მაგრამ მასთან გამოყენებულია იოანეს „გამოცხადების“ („აპოკალიპსის“) სახელწოდება, რომელიც დაიწერა კუნძულ პატმოსზე. ეს არის დღეისათვის ცნობილი პირველი შემთხვევა, როდესაც საეკლესიო მოძღვარი უთითებს ძეგლის სახელწოდებაზე, რომელიც შესულია ახალი აღთქმის კანონში.

ასე რომ, ამ პერიოდის საეკლესიო მოძღვრები, მართალია, ციტირებენ როგორც ძველი, ისე ახალი აღთქმის წიგნებიდან, მაგრამ ავტორებს არ ასახელებენ, რაც, თავისთავად, აძნელებს იმის გარკვევას, თუ ამ პერიოდის ეკლესიაში კერძოდ რომელი წიგნები იყო საყოველთაოდ აღიარებული.

ახალი აღთქმის წიგნთა კანონიზაციის პროცესში საკმაოდ მნიშვნელოვანი გამოდგა მესამე პერიოდი, როდესაც უკვე საეკლესიო მოძღვრებმა დაიწყეს არა უბრალოდ ციტირება წმინდა წერილიდან, არამედ დასახელებაც კი კონკრეტული წიგნებისა და, არაიშვიათად, მათი ავტორებისა. ეს, უპირველესად, განპირობებული იყო იმით, რომ ამ პერიოდში უკვე მრავალი ნაყალბევი წიგნი და ახალი აღთქმის წიგნთა ნატყუარი ინდექსი გაჩნდა. ამიტომ ამ პერიოდის საეკლესიო მოძღვრებმა, რომელნიც ჩაბმულნი იყვნენ ცრუ სწავლებებისა და ცრუმოძღვართა მიმართ ბრძოლაში (სწორედ ამიტომაც ეწოდათ მათ აპოლოგეტი მამები), დაიწყეს ჭეშმარიტად მოციქულთაგან მომდინარე წიგნების დასახელება და ახალი აღთქმის წიგნთა ინდექსების შედგენა.

წმ. ირინეოს ლიონელი (დაახლ. 130-200 წწ.) არის პირველი ავტორი წმინდა მამათაგან, რომელიც ახალი აღთქმის ყველა წიგნს იყენებს. განსხვავებით თავისი წინამორბედებისაგან, იგი ახალი აღთქმის წიგნებიდან უფრო მეტად ციტირებს, ვიდრე ძველი აღთქმის წიგნებიდან. მის შრომაში „ერესების წინააღმდეგ“ ჩვენ ვპოულობთ 1075 ციტატას პრაქტიკულად ახალი აღთქმის ყველა წიგნიდან (626 ციტატა – სახარებებიდან, 54 ციტატა –„საქმე მოციქულთაგან“, 280 ციტატა – პავლე მოციქულის ეპისტოლეებიდან (ფილიმონის მიმართ ეპისტოლის გარდა), 15 ციტატა – კათოლიკე ეპისტოლეებიდან (პეტრეს მე-2, იოანეს მე-3 და იუდას ეპისტოლეების გარდა), 29 ციტატა – აპოკალიპსიდან („გამოცხადებიდან“).). თუკი გნოსტიკოსებმა შექმნეს მრავალი ახალი „სახარება“, ეკლესია წმ. ირინეოს ლიონელის დროს სარგებლობდა მხოლოდ ოთხი სახარებით (ანუ, როგორც თავად წმ. ირინეოს ლიონელი გამოთქვამს, ერთი სახარება ოთხი ფორმით). სხვათა შორის, წმ. ირინეოს ლიონელი ნათლად საუბრობს ოთხი სახარების ავტორიტეტულობაზე, განმარტავს კიდეც რიცხვი ოთხის სიმბოლურ მნიშვნელობას და ამტკიცებს საკუთრივ ოთხი სახარების არსებობის სამართლიანობას, არც მეტი და არც ნაკლები. წმ. ირინეოსი წერს: „რამდენადაც სამყაროს, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ოთხი კიდე აქვს და ეკლესია დაფუძნდა მთელს ქვეყანაზე, ხოლო სახარება და სიცოცხლის სული არის მისი სვეტი და საყრდენი, მაშინ ეკლესიას უნდა ჰქონდეს ოთხი სვეტი... და თუ ეს ასეა, მაშინ ამაო და უმეცარია ის, ვინც უარყოფს სახარების ამგვარ იდეას, და შემოაქვთ ბევრი თუ ცოტა რიცხვი მახარებლებისა. პირველ შემთხვევაში ისინი მიიჩნევენ, რომ თითქოს იპოვეს თავად ჭეშმარიტებაზე უფრო მეტი, ხოლო მეორე მხრივ, უარყოფენ ღვთის განგებულებას“.

სახარებების გარდა წმ. ირინეოს ლიონელი ახალი აღთქმის წიგნებთან აღრიცხავს ასევე პავლე მოციქულის ეპისტოლეებს, „საქმე მოციქულთას“, აპოკალიპსს („გამოცხადება“) და კათოლიკე ეპისტოლეებიდან პეტრეს I-ს, იოანეს I-სა და II-ს.

ამავე პერიოდის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ავტორი გახლავთ კლიმენტი ალექსანდრიელი (დაახლ. 150-215 წწ.), რომელიც ძალზედ ხშირად ციტირებს როგორც კლასიკური ლიტერატურიდან, ისე ბიბლიური წიგნებიდან. ციტატების საერთო რიცხვი 8000-ს აღემატება (აქედან ერთ მესამედზე (1/3) მეტი არაქრისტიანი ავტორებისგანაა დამოწმებული). ამასთან, დაახლოებით 1575 ციტატა მოხმობილია ოთხი სახარებიდან, ხოლო დაახლოებით 1375 ციტატა – პავლე მოციქულის ეპისტოლეებიდან. საბოლოოდ, კლიმენტი ალექსანდრიელისთვის ცნობილია პავლეს 14 ეპისტოლე (ებრაელთა მიმართ ეპისტოლესთან ერთად), „საქმე მოციქულთა“, კათოლიკე ეპისტოლეებიდან პეტრეს I, იოანეს I და II, იუდას ეპისტოლე, აპოკალიპსი („გამოცხადება“) (იხ. კლიმენტი ალექსანდრიელის „სტრომატები“, 111, 13, 93). ევსები კესარიელის ცნობით, კლიმენტი ალექსანდრიელმა თავის „ნარკვევებში“ განმარტა ყველა კათოლიკე ეპისტოლე.

ამ პერიოდის ახალი აღთქმის კანონის შედგენილობის განსაზღვრებისათვის საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს II საუკუნის მიწურულის უძველესი ხელნაწერის ფრაგმენტს, რომელიც 1740 წელს აღმოაჩინა მონაზონმა მურატორიმ მილანის ბიბლიოთეკაში, და რომელმაც განიკუთვნა სწორედ აღმომჩენის სახელწოდება. ეს ტექსტი თარიღდება დაახლოებით 200 წლით და შედგენილია უეჭველად რომის ეკლესიაში. მურატორის ხსენებული კატალოგი ახალი აღთქმის შემდეგ წიგნებს აღრიცხავს: ოთხი სახარება (მეოთხე სახარების შესახებ ნათქვამია, რომ ის დაწერილია იოანეს მიერ), „საქმე მოციქულთა“, პავლეს 13 ეპისტოლე (არ არის ებრაელთა მიმართ ეპისტოლე) და 3 კათოლიკე ეპისტოლე – იუდასი, იოანეს I და II, იოანეს აპოკალიპსი და პეტრეს აპოკალიპსი, ამასთან, უკანასკნელთან (პეტრეს აპოკალიპსი) დაკავშირებით კატალოგში შენიშნულია, რომ ზოგიერთს არ სურს, რათა ის იკითხებოდეს ეკლესიაში.

ამგვარად, II საუკუნის დასრულებისთანავე ახალი აღთქმის 27 წიგნიდან საყოველთაოდ აღიარებულია 20, დანარჩენ 7 წიგნთან დაკავშირებით ჯერ კიდევ არ იყო შეთანხმებულობა ავტორთა შორის. ეს წიგნებია: ებრაელთა მიმართ ეპისტოლე, იაკობის ეპისტოლე, პეტრეს II ეპისტოლე, იოანეს II და III ეპისტოლეები, იუდას ეპისტოლე და აპოკალიპსი.