აპოკრიფები "ავგაროზის ეპისტოლის" შესახებ

"ავგაროზის ეპისტოლის" სახელწოდებით ცნობილი თხზულება აპოკრიფული მწერლობის ერთ-ერთი საინტერესო ძეგლია, რომელმაც ასახა, ერთი მხრივ, ადრეული, აღმოსავლური ქრისტიანობისა და, მეორე მხრივ, შუა საუკუნეების ბერძნულ-ბიზანტიური სამყაროს სარწმუნოებრივი მსოფლმხედველობა. თხზულების ლიტერატურული ისტორია ძალზე საინტერესოა. მას საფუძვლად უდევს III ს-ით დათარიღებული სირიული გადმოცემის ცენტრალური მონაკვეთი - ავგაროზისა და იესო ქრისტეს ეპისტოლეები. თავად გადმოცემა მოგვითხრობს სირიის ერთ-ერთი ქალაქის, აღმოსავლური ქრისტიანობის მნიშვნელოვანი ცენტრის - ედესის მოქცევისა და პალესტინელი ებრაელის - ადეუსის (ბერძნული ტრადიციის მიხედვით - თადეოზ მოციქულის) მოღვაწეობის ამბავს. ძეგლს პირველად წერილობით ვხვდებით ევსები კესარიელის ,,საეკლესიო ისტორიაში", V ს-ის სირიულ ძეგლში ,,ადეუსის სწავლანი". გადმოცემა მეტად პოპულარული იყო. მას ეხებოდნენ, როგორც ეკლესიის მამები, ასევე ისტორიულ თხრობათა, ,,ქრონოგრაფთა," შემდგენლები. სირიულ მწერლობაში ძეგლმა მიიპყრო ეფრემ ასურის (IV ს.), იაკობ საგურელის (V-VI სს.), იოსებ სტილიტის (VI ს.), დიონისე ტელმარას (IX ს.) და სხვათა ყურადღება, ხოლო ბიზანტიელ ავტორთა გადმოცემით დაინტერესდნენ პროკოფი კესარიელი (VI ს.), ევაგრე სქოლასტიკოსი (VI ს.), გიორგი ამარტოლი (IX ს.), სვიმეონ მეტაფრასი (X ს.), ლეონ გრამატიკოსი (XI ს.) და სხვანი.

ეპისტოლეთა ტექსტებს ვხვდებით უძველეს პაპირუსებსა და ეპიგრაფიკულ წარწერებში (IV-V სს) ჩრდ. ანატოლიაში, ედესაში, მაიუმში, ნესანში, ეფესოში. მათი შინაარსი სიტყვა-სიტყვით იმეორებს სირიული ლეგენდის შესატყვის ეპიზოდს.

უკვე VI ს-ის ბიზანტიელი ავტორი ევაგრე სქოლასტიკოსი ,,საეკლესიო ისტორიაში" ვრცლად უთმობს ყურადღებას იესო ქრისტეს ხატის საკვირველმოქმედ ძალას, რომლის წყალობითაც ხოსრო სპარსთა მეფის შემოსევის დროს ედესა გადაურჩა მტრის დარბევას. ამ პრობლემის გაშლას კი ხელი შეუწყო VIII-IX სს-ში ბიზანტიაში ხატთმებრძოლთა და ხატთა თაყვანისცემის მომხრეთა შორის ფართოდ გაშლილმა ქრისტოლოგიურმა კამათმა. იოანე დამასკელის ,,სიტყუა წმიდათა ხატთათჳს" და ,,გარდამოცემა უცილობელი მართლმადიდებელისა სარწმუნოებისა" მიმართული იყო სწორედ ხატთმებრძოლთა წინააღმდეგ. ხატი ასახვაა განკაცებული ღმრთისა. მისი მეშვეობით მოკვდავს შეუძლია ღვთაებრივი ენერგიის შეგრძნება და მასთან მისტიკური მიახლოება,- ამბობს თეოდორე სტუდიელი (ეპისტოლეები პაპ ლეონ III-ის, პავკრატესა და პასქალის მიმართ). თხზულება ქართულ სამწერლობო ტრადიციაში დაცულია ორი რედაქციით: მოკლე და ვრცელი. ორივე ეს რედაქცია შესრულებულია XI ს-ში და უკავშირდება შავი მთისა და სინის მთის ქართულ სამწიგნობრო კერათა ისტორიას. თხზულებამ XIXს. ბოლოს მიიპყრო ქართველ მკვლევართა ყურადღება. გამოიცა გელათისა და ალავერდის ოთხთავებზე დართული ტექსტები. 1914 წ. ლ. მელიქსეთ-ბეგი შეეხო ,,ავგაროზის ეპისტოლის" ქართული და სომხური რედაქციების მიმართების საკითხს.

გელათური ტექსტის მთარგმნელ-რედაქტორად აღიარებული იქნა გიორგი ათონელი. რაც შეეხება ,,ეპისტოლის" ალავერდული თარგმანის მთარგმნელ-რედაქტორის ვინაობას, თავად ალავერდის ოთხთავზე დართული ანდერძის საფუძველზე მიჩნეულ იქნა, რომ თხზულების ეს ქართული ვერსია ექვთიმე ათონელის სახელს უკავშირდება.

"ავგაროზის ეპისტოლის" ძველი ქართული რედაქციების შესწავლისას გამოიყო 8 ძირითადი ხელნაწერი, რომელთაგან 4 - ადრეული, X-XIII საუკუნებისაა.

• АA 484-1054 წელს კალიპოსზე, ღვთისმშობლის ლავრაში გადაწერილი მდიდრულად მოკაზმული და მინიატურებით შემკული ალავერდის ოთხთავი.


• შინ 78-XI ს-ის, ორი განსხვავებული ხელნაწერის საფუძველზე შედგენილი ნუსხა, რომლის I ნაწილი უნდა წარმოადგენდეს ლიტურგიკული კრებულის ფრაგმენტს. სწორედ აქაა მოთავსებული ,,ავგაროზის ეპისტოლის" ტექსტი.


• QQ 908-XII ს-ის მდიდრულად შემკული, კონსტანტინოპოლური რედაქციის გელათის ოთხთავი.


• AA 496 - XIII ს-ის ლარგვისის ოთხთავი


• AA 1110 - XIV - XV სს. კურთხევანი


• HH 1331 - XIV - XV სს. კურთხევანის ტიპის კრებული


• HH3027 - XVI - XVIII სს. კურთხევანი


• XV - XVII სს დათარიღებული ბერძნულ-ქართული კრებული, დაცული პეტერბურგის ეროვნული ბიბლიოთეკის ფონდში.

ამ რვა ხელნაწერიდან არჩევანი შევაჩერეთ სინურ თარგმანზე, რადგანაც იგი ყველაზე გავრცელებული ტექსტია - შესრულებული XI ს-ში და წარმოადგენს ბერძნული არქეტიპიდან მომდინარე ვრცელ ქართულ რედაქციას. მას ვხვდებით ყველა სხვა ნუსხაში (გარდა ლარგვისის ოთხთავისა).

ს ი ნ უ რ ი:

სინური თარგმანი არის აღვსების კვირის ლიტურგიის ნაწილი. შინ 78 - ში აპოკრიფი ჩართულია ზიარების ლოცვებსა და სახარების თავთა საკითხავებს შორის, რომელთა შესწავლამ და ქართულ საღვთისმსახურო პრაქტიკაში მათმა გარკვეული სისტემით დადასტურებამ გვავარაუდებინა თხზულების, როგორც ლიტურგიკული ტექსტის, გააზრების ფაქტი. აპოკრიფის ამ ქართული თარგმანის პოპულარობაც, როგორც ჩანს, მისმა პრაქტიკულმა შინაარსმა განაპირობა, ოღონდ გვიანდელ ნუსხებში (AA 1110, HH 1331, HH 3027) ტექსტი ჩართულია სამკურნალო ლოცვათა შორის, სიტყვა ,,ავგაროზი" ზოგადი სახელის შინარსს იძენს და აერთიანებს ზოგადად ამ ტიპის ლოცვებს.

ნ. ჩხიკვაძე.
შემოკლ. ჟურნ. "გზა სამეუფო", თბ; 1996, #1.