სტამატიოს ნ. ხაძისტამატიუ
„იესო ქრისტეს ვნება სახარებების მიხედვით“
(ლექციათა კრებული)

საიდუმლო სერობის მომზადება

(მთ. 26, 17-19; მარკ. 14, 12-16; ლკ. 22, 7-13)

მიუხედავად იმისა, რომ პასექის თარიღი განისაზღვრება როგორც „პირველსა მას დღესა უცომოებისას“ (მთ. 26, 17; ნისანის 15), არსობრივად გულისხმობს ნისანის 14-ს, ხუთშაბათს (ოთხშაბათის საღამოდან ხუთშაბათის საღამომდე). ვინაიდან ზუსტად ამ დროს შეიწირებოდა საპასექო მსხვერპლი იერუსალიმის ტაძარში. ამასვე ამტკიცებს იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი: „უფუარობის დღესასწაულის დაძაბულ დღეს... 14 რიცხვში“ (იოს. ფლავიუსი „იუდ. ბრძოლ. შესახ.“ 5, 99). გვიანდელ იუდაიზმში უფუარობა პასექს შეერწყა და ერთ დღესასწაულად ჩამოყალიბდა, რომლის დასაწყისიც უკვე ნისანის 15 იყო 14-ის ნაცვლად და 7 დღეს გრძელდებოდა. ამ გაერთიანების პირველ მტკიცებულებებს სწორედ მახარებლებთან და იოსებ ფლავიუსთან ვხვდებით.

გამოთქმა „ჭამად პასქაი“ (მთ. 26, 17) გულისხმობს საპასექოდ შეწირული კრავის ხორცის ჭამას, რომელსაც გვიანდელ იუდაიზმში ებრაულად „კორბან პესახ“ (ღვთისადმი შესაწირი) ეწოდებოდა (იხ. რიცხ. 9, 13).

სიტყვები, „კაცი, რომელსა ლაგვინითა წყალი ზე ედგას“ (მარკ. 14, 13; ლკ. 22, 10), შესაძლოა ამ ადამიანის ამოსაცნობი ნიშანი ყოფილიყო. ჩვეულებრივ, მხოლოდ ქალებს დაჰქონდათ თავზე დადგმული წყლით სავსე დოქები. კაცები, მოცემულ შემთხვევაში, უფრო ცხოველის ტყავისაგან დამზადებულ ტიკებს იყენებდნენ.

სერობა, რომელიც მაცხოვრის იერუსალიმში დიდებით შესვლამდე აღესრულება, ნამდვილად საიდუმლოა, რომელიც აუცილებლად უნდა განხორციელდეს სანამ იესოს შეიპყრობენ. უფალი უკანასკნელი მიდის სერობაზე, სადაც ყველაფერი უკვე მზადაა. მას არ სურს გამოჩნდეს დროზე ადრე მოწაფეებთან ერთად ქალაქში ან საპასექო კრავით მიმავალი ტაძრისაკენ. „ქორი დაგებული დიდი“ (ლკ. 22, 12) გულისხმობს, რომ მზად იყო უკვე ფარდაგები, ბალიშები, ტახტი ან დივანი და, ალბათ, ერთი დაბალი მაგიდა სერობისათვის. საპირისპიროდ გამოსვლათა წიგნში აღწერილი სერობისა, რომლის დროსაც ებრაელები ფეხზე მდგომნი ჭამდნენ, მწყემსის ჯოხით ხელში წასასვლელად გამზადებულნი. „აღთქმულ მიწაზე“ აღნიშნული წესი შეიცვალა და სერობას ადამიანები ყოველთვის ნახევრად წამოწოლილ მდგომარეობაში აღასრულებდნენ, ნიშნად განსვენებისა ეგვიპტელთა მონობიდან განთავისუფლების გამო. „სახლის უფალი“, ცხადია, იესოს რომელიმე მოწაფე უნდა ყოფილიყო, რომლისთვისაც გამოთქმა „მოძღვარი ეგრეთ იტყვის“ (მთ. 26, 17) საკმარისი აღმოჩნდა. სახლის შესაბამისობა, სადაც საიდუმლო სერობა აღსრულდა, იმ სახლის „ქორთან“, რომელიც იერუსალიმიდან სამხრეთით ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის მახლობლად მდებარეობს, მე-4 საუკუნეს მიეკუთვნება (C. Kopp, Holy Places of the Gospels, N. Y. 1963 გვ. 323).

პასექი (გამ. 12, 1-20, 40-51; რიცხ. 9, 1-4; 28, 16-25; რჯლ. 16, 1-8; 23, 5-8) ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე, ვიდრე მას განსხვავებული დანიშნულება მიეცემოდა, მწყემსთა დღესასწაული უნდა ყოფილიყო, რომელიც ცხოველთა შეწირვასა და თხოვნას გულისხმობდა ფარის გასამრავლებლად. შეწირული ცხოველის სისხლი უმთავრესად „ბოროტი სულების“ (გამ. 12, 23) განსადევნად გამოიყენებოდა. აღნიშნული მსხვერპლშეწირვა გაზაფხულის ერთ სავსემთვარიან ღამეს უნდა მომხდარიყო, ე.ი. იმ დროს, როდესაც ფარა ტოვებდა ფარეხს გასამრავლებლად სხვა ადგილზე გადასასვლელად, ვინაიდან სავსემთვარიანობა ყველაზე შესაფერისი დღე გახლდათ გადაადგილებისათვის. დღესასწაული შესაძლოა ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე უფრო ძველი და შეიძლება ის დღესასწაულიც კი იყოს, რომლის უდაბნოში აღნიშვნისათვისაც ისრაელიანები ფარაონისაგან უფლებას ითხოვდნენ (გამ. 5,1). გაუფუებელი პური (ფქვილისა და წყლისაგან, რომელიც მალე იწვება, ვიდრე გაფუებას მოასწრებდეს), ხორცის შეწვა (ოღონდ საკვების მოსამზადებელი ჭურჭლის გარეშე), საკვების მწარე გემო, დაუმუშავებელი ბალახი, წელზე შემოჭერილი ქამარი და ჯოხი ხელში, მწყემსთა დიდი გადაადგილების ეპოქაზე მიუთითებენ.

უფუარობა კი, პასექისაგან განსხვავებით, სამიწათმოქმედო დღესასწაული გახლდათ, რომლის დროსაც თიბვა და ქერის შეგროვება აღესრულებოდა. გრძელდებოდა 7 დღეს, შაბათიდან-შაბათამდე და მომდინარეობდა ებრაელების ქანაანში ცხოვრების პერიოდიდან (ლევ. 23, 10). მას შემდეგ, რაც მეფე იოსიას მიერ განხორციელებული რეფორმის შედეგად (ქ. შობამდე 620/21 წწ.) ერთადერთ კანონიერ მსხვერპლშესაწირ ადგილად იერუსალიმის ტაძარი გამოცხადდა, უფუარობის დღესასწაული მხოლოდ იერუსალიმში აღინიშნებოდა, ისევე როგორც კარვობისა და სატფურებისა. მისმა მომიჯნავეობამ პასექთან, ეს უკანასკნელიც სამომლოცველო დღესასწაულად აქცია (გამ. 16, 5-6). პასექი, რიგის მიხედვით, უფუარობის პირველი დღე, შაბათი გახლდათ, რომელიც მანამდე პასექის შემდგომ დღედ ითვლებოდა. თავდაპირველად უფუარობის დღესასწაულის გაუფუებელ პურს პასექის პურთან მსგავსი მნიშვნელობა არ ჰქონდა და ახალი საწყისის, ახალი წლის სიმბოლოს წარმოადგენდა, გამოხატულს ქერის შეგროვებაში. კალენდარული თვე „აბიბი“ (შემდგომში „ნისანი“) გახლდათ ძველი, ტყვეობამდელი თვე, რომელმაც თავისი ლიტურგიკული მნიშვნელობა ახალი, ბაბილონური კალენდრის შემოღების შემდეგაც შეინარჩუნა. დღესასწაულების თავდაპირველი მნიშვნელობა შეიცვალა, განსაკუთრებით პასექისა, სადაც მისი და ისრაიტელთა ეგვიპტიდან გამოსვლის ფაქტები ერთმანეთს შეერწყა.

დღესასწაულების დროს იერუსალიმში უამრავი ადამიანი გროვდებოდა ყოველი ადგილიდან, სადაც კი ებრაელები ცხოვრობდნენ. თავდაპირველად საზეიმო ცერემონიალი მხოლოდ ტაძრის სამსხვერპლოსთან მახლობლად აღესრულებოდა (გამ. 16, 7; 2 ნეშ. 2, 4). მაგრამ დროთა განმავლობაში, ხალხის სიმრავლის გამო, ეს გაგება შეიცვალა და მთელს ქალაქს (იერუსალიმი) მოიცავდა. კრავის (ან ციკნის) დაკვლა ხორციელდებოდა მხოლოდ ტაძრის შიგნით ნისანის 14-ში (ხუთშაბათი) დღის დაახ. 12 საათიდან საღამოს 5 საათამდე. საპასექო სერობა აღესრულებოდა მზის ჩასვლის შემდეგ, ანუ ნისანის 15-ში 7 საათიდან შუაღამემდე (ლევ. 23, 5; რიცხ. 28, 16). დასაკლავი კრავი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო ერთი წლის, მამრი და უნაკლო. მისი არცერთი ძვალი არ უნდა დამტვრეულიყო დაკვლიდან შეწვამდე (გამ. 12, 10). შემწვარი ხორცი სრულად უნდა ყოფილიყო მოხმარებული იმავე ღამეს, ხოლო ნარჩენები უნდა დაეწვათ დილამდე.

„უფუარი პური“ (ებრ. მხ. რ. „მაცა“; მრ. რ. „მაცოც“), რომელიც სერობის დროს გამოიყენებოდა აღნიშნავდა ისრაიტელთა გამოსვლის გახსენებას ეგვიპტიდან (რჯლ. 16, 3). სერობის დროს ასევე მოიხმარდნენ ღვინოს, მწარე ბალახს (ებრ. მხ. რ. „მარორ“; მრ. რ. „მერორიმ“), როგორც ეგვიპტეში მონობის სიმბოლოებს. რომელიმე ხილის ფაფას, ღვინოს ან ძმარს სანელებლებით, თიხას (ებრ. „ხერეს“ ან „ხაროსეთ“), როგორც ტყვეობაში მძიმე ფიზიკური მუშაობის სიმბოლოს (გამ. 1, 14). ასევე სიმწარის გასანეიტრალებელ საშუალებებს.

პასექი მოიცავდა ყოველივე ზემოთაღნიშნულის უპირობო დაცვასა და ციკნის ან კრავის დაკვლას ნისანის 14-ში მხოლოდ იერუსალიმის ტაძრის ეზოში, რაც მახარებლების მიერ საერთოდ არ აღინიშნება. სახარებებში საუბარია მხოლოდ პურსა და ღვინოზე, რაც არ წარმოადგენს საკმარის მტკიცებულებას მავანთა მხრიდან „საიდუმლო სერობის“ საპირისპიროდ. მახარებლები, უბრალოდ, არ ინტერესდებიან იუდეური პასექის წვრილმანებით. ის, რაც მათ აინტერესებთ ღვინო და პურია, რაც „წმინდა ზიარებასთან“ იგივდება. საპასექო კრავი კი თვით იესო ქრისტეა, რომელიც „ზატიკად ჩვენდა დაიკლა“ (1 კორ. 5, 7).