ლიტურგია

მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს ქრისტეს ხელები, ბაგეები და თვალები, ასევე მისი ღვთაებრივი გული.

ხელები - ეკლესიის წესები და რიტუალებია,

ბაგეები - ქრისტეს სახარებაა,

თვალები - წმინდა საიდუმლოებებია, რომელთა მეშვეობითაც ის ჩვენს სულებს უყურებს.

მისი გული საღმრთო ლიტურგიაა.

ლიტურგიას მრავალი სახელით მოიხსენიებენ.

პირველი - ძველი ქრისტიანები და ეკლესიის მამები აღდგომას უწოდებდნენ. წმინდა იოანე ოქროპირი ამბობს: "ვინც საღმრთო ლიტურგიას დაესწრება, ქრისტეს საყვარელ მესაიდუმლეს დაემსგავსება, რადგან ღვთისმსახურება უკანასკნელი ვახშამია და როცა საღვთო საიდუმლოებებს დავაგემოვნებთ, თითქოს ქრისტეს გულში ჩავვარდებით, გვესმის მისი ცემა."

მეორე სახელია ტრაპეზი, რადგან აქ ზეციურ პურს გვთავაზობენ — ქრისტეს მაცოცხლებელი სხეული და სისხლი.

მესამე არის ევქარისტია, იგივე მადლიერება.

მეოთხე არის ზიარება; ეს არის ლიტურგიის სხვა სახელი, რადგან ზიარების საიდუმლოში ჩვენ შევდივართ უდიდეს ზიარებაში ქრისტესთან, ამ ზიარების საშუალებით ის აღწევს ჩვენი სხეულის ყველა ნაწილაკში.

მეხუთე - ლიტურგიას სადილის ჟამნს ვუწოდებთ იმავე გაგებით, როგორც სახელს ტრაპეზი; რომელზეც უფალი თავის მონებს მოუწოდებს თავისი მსახურების მეშვეობით.

საღმრთო ლიტურგია მართლმადიდებლური ღვთისმსახურების მწვერვალი და ცენტრია. ლიტურგიის დროს ხორციელდება ევქარისტიის საიდუმლო - მორწმუნეთა შეერთება ქრისტესთან ზიარების გზით, მაცხოვრის წმინდა და მაცოცხლებელი სხეულისა და სისხლის მიღებით პურისა და ღვინის სახით. ამ შეერთებაში არის ყველა მორწმუნის ცხოვრების საფუძველი და მნიშვნელობა, რომლებიც ქმნიან ქრისტეს ერთ მთლიან სხეულს — ეკლესიას.

საღმრთო ლიტურგია სამი ნაწილისგან შედგება. უძველესი დროიდან ეს მსახურება ასე იყოფოდა. სიონის ზედა ოთახშიც კი, პირველი ლიტურგია სამი ნაწილისგან შედგებოდა.

საიდუმლო სერობას პირველ რიგში ახლდა მომზადება.

მათე 26:17. ხოლო პირველსა მას დღესა უცომოებისასა მოუჴდეს მოწაფენი იესუს და ჰრქუეს მას: სადა გნებავს, და მოგიმზადოთ შენ ჭამად პასქაჲ ესე?

მარკოზი 14:12. და პირველსა მას დღესა უცომოებისასა, ოდეს პასექსა მას დაჰკლვიდეს, ჰრქუეს იესუს მოწაფეთა მისთა: სადა გნებავს, წარვიდეთ და მოგიმზადოთ შენ, რაჲთა სჭამო ვნებაჲ ესე?

ლუკა 22:8. და წარავლინნა პეტრე და იოვანე და ჰრქუა მათ: წარვედით და მომიმზადეთ ჩუენ პასქაჲ, რაჲთა ვჭამოთ.

უთხრა უფალმა მოწაფეებს: "წადით და მოამზადეთ ადგილი, სადაც ჩვენთვის."მაშინ უფალი დადონ ერთად თორმეტი მოწაფეები (მაგრამ იუდა არ იჯდეს ბოლომდე კვება, ის "გამოვიდა", როგორც catechumens გასვლა – ვინც არ აქვს ნათლობა). ბოლოს უფალმა ზიარება დაიწყო: პურისა და ღვინის საფარქვეშ მან მოწაფეებს თავისი ხორცისა და სისხლის გემო მისცა. და საღმრთო ლიტურგიაში არის ეს სამი ნაწილი (პროსკომედია, კატეხუმენების ლიტურგია და მორწმუნეთა ლიტურგია).

ვიდრე ლიტურგია დაიწყება, მანამდე ჟამნების კითხვის პერიოდში საკურთხეველში სრულდება მომზადება სამსხვერპლო შესაწირავისა და მიმდინარეობს ამოკვეთა წმინდა ნაწილებისა ეკლესიის მიერ დადგენილი წესის მიხედვით. ეს პროცესი მრევლისგან დაფარულია და ეწოდება პროსკომიდია (ბერძნულად Προσκομιδή – მიტანა, შეწირვა). მრევლის წევრებს უნდა ჰქონდეთ სათანადო ცოდნა იმის შესახებ, რომ დროულად შეაგზავნონ შესაწირავი (სეფისკვერები) მოსახსენებელთან ერთად, რათა არ მოხდეს მღვდელმოქმედების შეყოვნება. ამიტომ ან წინა საღამოს ლოცვის დასრულებისას, ან დილით ადრე, ვიდრე ჟამნები დაიწყება, უნდა შეიგზავნოს სეფისკვერები მოსახსენებელთან ერთად.

მღვდელი ეკლესიაში ლიტურგიის დაწყებამდე რამდენიმე ხნით ადრე მიდის, კითხულობს განსაკუთრებულ ლოცვებს და იმოსება. შემდეგ იგი მიდის სამკვეთლოში, რათა ევქარისტიისთვის პური და ღვინო მოამზადოს. მსახურების ამ საწყის ნაწილს ეწოდება პროსკომიდია.

პროსკომიდია შედარებით გვიან გახდა საღვთო ლიტურგიის წეს-განგების ნაწილი და იმ ფორმით, როგორსაც დღეს მას ვხედავთ, ნათელია, რომ იგი XIV საუკუნეში ჩამოყალიბდა. პროსკომიდია არის ერთ დიდ მთლიანობად მთელი ეკლესიის შეკრების სიმბოლო: ქრისტე-თავი და მასთან ერთად ღვთისმშობელი და ქრისტეს სხეულის ყველა წევრი, უკვე განდიდებულნი ქრისტეში, და ყველა მართალი მოწაფე მიწაზე.

პროსკომიდიის დროს მღვდელი ლოცულობს იმისთვის, რომ იგი გახდეს ღირსი დიდი მღვდელმოქმედებისა და ამზადებს პურს და ღვინოს მომავალი ზიარების საიდუმლოსათვის, ხოლო სიმბოლურ მოქმედებებსა და ლოცვის სიტყვებში ორი მნიშვნელოვანი მოვლენა მოიხსენება — განსახიერება (შობა) ღმერთი სიტყვისა და მსხვერპლად შეწირვა თავის თავისა ჯვარზე, ხალხის ხსნისთვის. ასევე იხსენიება მთელი ეკლესია - მიწიერი და ზეციური: ღვთისმშობელიდან და ღვთის წმინდანებიდან ყველა ცოცხალ და გარდაცვლილ მართლმადიდებელ ქრისტიანამდე. ლოცვისას თითოეულის სახელზე მღვდელი პროსფორადან ამოკვეთს ნაწილაკებს. წირვის ბოლოს, მრევლის ზიარების შემდეგ, ეს ნაწილაკები ბარძიმში უფლის წმინდა სისხლში ჩაეშვება, როგორც ხსენებული ხალხის ცოდვათა მიტევებისა და ხსნის შუამდგომლობა, რომელსაც დიდი ძალა და მნიშვნელობა აქვს ცოცხლებისა და მიცვალებულებისთვის.

პროსკომიდია ლიტურგია იყოფა 3 ნაწილად: პროსკომედია, კათაკმეველთა ლიტურგია, მართალთა ლიტურგია.ბერძნული სიტყვა პროსკომიდია შესაწირავს ნიშნავს. პირველ ქრისტიანებს თან მიჰქონდათ წირვისთვის საჭირო ყველაფერი: პური, ღვინო, სანთლები. ამიტომ თავად პურს, რომელსაც ლიტურგიის აღსანიშნავად იყენებენ, ეწოდება პროსფორა, ანუ შესაწირავი.

პროსფორა არის მრგვალი საფუვრიანი პური, რომელიც შედგება 2 ნაწილისაგან, რომელიც განასახიერებს ქრისტეში 2 ბუნებას - ღვთაებრივსა და ადამიანურს. პროსფორის ზედა ნაწილზე ჯვარი და ასოებია აღბეჭდილი: „ICHС“ „NIKA“ (გაიმარჯვე იესო ქრისტეს მიერ). პროსკომედიისთვის 5 პროსფორა გამოიყენება, გასახსენებლად ქრისტეს მიერ 5 პურით 5000 ადამიანის სასწაულებრივი გამოკვებისა. ამ 5 პროსფორიდან მხოლოდ 1 გახდება ზიარება, რადგან ერთია ქრისტე, მაცხოვარი და ღმერთი.პროსკომიდია სრულდება სამსხვერპლოზე. წმინდა სამოსში გამოწყობილი მღვდელი იღებს პროსფორას და ჯვრის ნიშნით სამჯერ დაჩრდილვის შემდეგ ამოჭრის ოთხკუთხიან ნაწილს - კრავს. მართალთა ლიტურგიაზე ეს ნაწილი საიდუმლოდ გარდაიქმნება ქრისტეს სხეულად.

მღვდელი კრავს დისკოს შუაში აყენებს, ჯვარედინად ჭრის და ჯვარზე უფლის ტანჯვის ხსოვნის ნიშნად შუბს კვეთს.

შემდეგ მღვდელი წითელ ღვინოს და წყალს ასხამს ჭურჭელში (თასში) ნიშან-სახედ ქრისტეს განგმირული გვერდიდან სისხლისა და წყლის გარდამოდინებისა.

შემდეგ, მღვდელი ამოიღებს ნაწილაკებს დარჩენილი 4 პროსფორიდან: მე-2-დან - ღვთისმშობლის პატივსაცემად; მე-3-დან - 9 ნაწილაკს წმინდანთა 9 წოდების პატივსაცემად: იოანე ნათლისმცემელისა, წინასწარმეტყველებისა, მოციქულთა, მღვდელმთავართა, მოწამეთა, ღირსთა, უვერცხლო მკურნალთა, იოაკიმე და ანასა - ღვთისმშობლის მშობელთა და დღის წმინდანთა, რომლის წირვაც აღესრულება (იოანე ოქროპირი, ბასილი დიდი და გრიგოლ დიოლოღოსი). მე-4-დან - ცოცხალ მართლმადიდებელ ქრისტიანთა; მე-5 - განსვენებული მართლმადიდებელი ქრისტიანთა.

ამ უკანასკნელს უერთდება პროსფორის ნაწილაკები, რომლებსაც მორწმუნეები ნათესავებისა და მეგობრების განსვენებისა და ჯანმრთელობის შესახებ ემსახურებიან. ამ დროს მღვდელი იხსენებს იმ ადამიანებს, რომელთა სახელებსაც მათი ახლობლები წერენ ჩანაწერებში.

ყველა ეს ნაწილაკი განლაგებულია სპეციალური თანმიმდევრობით კრავის გვერდით მდებარე დისკოებზე. კრავის ირგვლივ ნაწილაკების ეს განლაგება განასახიერებს ეკლესიას, რომელშიც გაერთიანებულია ყველა წმინდანი, ცოცხალი და გარდაცვლილი ქრისტიანი, ხოლო ეკლესიის თავი არის ქრისტე.

დასასრულს, მღვდელი ათავსებს ვარსკვლავს დისკოებზე, რათა ნაწილაკები მოწესრიგებული იყოს, ფარავს მათ ორ დაფარნით და ერთად ფარავს მათ დიდი დაფარნით, უკმევს და სთხოვს უფალს, აკურთხოს წმიდა ძღვენი და მისი მსახურება, მოიხსენოს შემომწირველები და ვისთვისაც შემოწირეს.
სიმბოლურ ქმედებებში და ლოცვის სიტყვებში პროსკომედიაზე ორი მნიშვნელოვანი მოვლენა მოიხსენება:

- განსახიერება (ღვთის სიტყვის შობა) (მარადიული ძის შობა ხორციელად ღვთისმშობლისგან) და ჯვარზე მსხვერპლად შეწირვა ადამიანთა გადასარჩენად. ამას შეგახსენებთ: დისკო (კუბო); ვარსკვლავი (ბეთლემის ვარსკვლავი); დაფარნები (ქსოვილი, რომელიც შემოხვეულია ბავშვზე და დაკრძალვის სამოსი)

მთელი პროსკომიდია ეძღვნება ქრისტეს შობის გახსენებას. და რადგან ქრისტეს დაბადება არ იყო ცნობილი ყველასთვის, ამიტომ თითქმის არ იცოდნენ მის შესახებ ოცდაათი წლის ასაკამდე, როდესაც მან თავი გამოუცხადა სამყაროს. ამის გამო პროსკომიდია სრულდება სამკვეთლოზე დახურული სამეფო კარებით და ჩამოფარებული კრეტსაბმელით. პროსკომედიის შესრულების დროს ქრისტეს ვნებებიც იხსენიება, როგორც წინასწარმეტყველება, რომელიც მართალმა სვიმეონ ღმრთისმიმრქმელმა განჭვრიტა.

მესამე ჟამნის აღნიშვნის დროს, პილატეს ქრისტეს სასამართლო იხსენიება, რომელიც იუდეველთა ანგარიშის თანახმად, მესამე საათზე იყო. მესამე ჟამნის რიტუალში კიდევ ორი თემაა ასახული: ქრისტიანის სინანულის ლოცვა; სულიწმიდის დაშვება მოციქულებზე.

მეექვსე ჟამნის თანმიმდევრობაში მოცემულია შემდეგი ორი თემა: მაცხოვრის ჯვარცმა ჯვარზე, რომელიც მახარებლებზე დაყრდნობით მოხდა დღის მეექვსე საათზე; ქრისტიანის ლოცვა, რომელიც გამოხატავს იმედს ღვთის წყალობაში.

ლიტურგიის დაწყებამდე დიაკონი მეექვსე ჟამის დასაწყისში ასრულებს ტაძარში სრულ კმევას. იწყებს საკურთხეველიდან ჯვრის ფორმით საკურთხეველს, სასულიერო პირებსა და მრევლს აწესრიგებს. თაყვანისმცემლები მშვილდით პასუხობენ. საკმევლის კვამლი განასახიერებს სულიწმიდას, ავსებს ტაძარს ღვთის მადლით და განწმენდს მორწმუნეებს.

თავდაპირველად მღვდელი ამოკვეთს კუბის ფორმის ნაწილს სპეციალურად გამომცხვარი პურიდან – პროსფორიდან, რაც ნიშნავს „მიტანას”. მისგან ამოკვეთილ ამ ნაწილს ტარიგი ჰქვია და ის აღნიშნავს ქრისტეს – „პურს ჭეშმარიტს ზეცით“, „ტარიგს ღმრთისაჲ, რომელმან აიხუნეს ცოდვანი სოფლისანი“ (იოანე, 6:32-405; 1:296). ნაწილის ამოკვეთისას მღვდელი კითხულობს ესაიას წინასწარმეტყველებას:

„... ვითარცა კრავი, წინაშე მრისველისა თვისისა უხმოჲ, ეგრეთ არა აღაღებს პირსა თვისსა“

ტარიგი ამოიკვეთება ისეთი სახით, რომ სეფისკვერის ბეჭედი უნდა აღმოჩნდეს ზევით, მის ცენტრში. ბეჭედზე გამოსახულია ჯვარი და წარწერა: IC. XC. NI. KA., რომელიც ნიშნავს: იესო ქრისტე – გამარჯვებული. შემდეგ ტარიგი ჯვრისებურად გაიჭრება ქვემოდან, რათა შემდეგ, ზიარების დროს, ადვილი იყოს მისი ოთხ ნაწილად განტეხა. შემდეგ მღვდელი ლახვრით უგმირავს მარჯვენა მხარეს და წარმოთქვამს სახარებისეული მოწმობის სიტყვებს: „ერთმან ერისაგან მან ლახვრითა უგმირა გვერდსა მისსა, და მეყსეულად გარდამოხდა სისხლი და წყალი. და რომელმან იხილა, წამა, და ჭეშმარიტ არს წამებაჲ მისი, და მან უწყის, რამე თუ ჭეშმარიტსა იტყვის, რაჲთა თქუენცა გრწმენეს“ (იოანე, 19:34-35).

შემდეგ მღვდელი ბარძიმში ჩაასხამს ღვინოსა და წყალს, ამოკვეთს ნაწილს მეორე სეფისკვერიდან და მოათავსებს მას ფეშხუმზე ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სახელზე, შემდეგ კი ფეშხუმზე დაალაგებს სხვა ნაწილებსაც, რომლებიც ამოკვეთილია წმინდანთა სახელზე. გარდა ამისა, ფეშხუმზე იდება ნაწილები, რომლებიც ამოკვეთილია ცოცხალი და გარდაცვლილი ეპისკოპოსისა და მორწმუნეებისათვის, რომლებსაც მღვდელი კვეთისას სახელებით იხსენიებს.

მღვდელი ფეშხუმსა და ბარძიმს გადააფარებს დიდ და მცირე დაფარნას და კითხულობს 92-ე ფსალმუნს, სხვა მუხლებს ფსალმუნებიდან და ბოლოს აკმევს და წარმოთქვამს შემდეგ ლოცვას:

„უფალო, ღმერთო ჩვენო, რომელმან ზეცისა პური, საზრდელი ყოვლისა სოფლისაჲ, უფალი ჩუენი და ღმერთი იესუ ქრისტე მოავლინე სოფლად მაცხოვრად და მხსნელად და ქველის მოქმედად და მაკურთხეველად და წმიდამყოფელად ჩუენდა, შენ აკურთხე წინა დაგებაჲ ესე და შეიწირე წმიდასა და ზეშთა ცათასა და საცნაურსა საკურთხეველსა შენსა. მოიხსენენ, ვითარცა სახიერმან და კაცთმოყვარემან, შემომწირველნი, და რომელთათვის შემოსწირნეს, და ჩუენ დაუშჯელად დამიცვენ მღვდელმოქმედებასა შინა საღმრთოთა შენთა საიდუმლოთასა, რამეთუ წმიდა და დიდებულ არს ყოვლად პატიოსანი და დიდად შუენიერი სახელი შენი, მამისა და ძისა და წმიდისა სულისაჲ, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.“