მთავარი ლოცვანი ფსალმუნნი ახალი აღთქმა ძველი აღთქმა დაუჯდომლები პარაკლისები განმარტებები სხვადასხვა თემები წიგნის შესახებ

ფსალმუნთა განმარტება
(არქიმანდრიტი მაკარი აბესაძე)

 

ფსალმუნი 77


ფსალმუნის სათაურია "ფსალმუნი ასაფისი, გულისხმის-ყოფისათვის". გულისხმისყოფისათვის ნიშნავს, რომ არა პირდაპირად იგულისხმება, რაც ფსალმუნში წერია, არამედ უმთავრესი უნდა იგულისხმოთ ფსალმუნის სიტყვებში.

1. "ეკრძალეთ ერი ჩემი შჯულსა ჩემსა, მოყავთ ყური თქუენი სიტყუათა პირისა ჩემისათა" - როგორც წმინდა მამები გვეუბნებიან, "ჩემ ერში" იგულისხმება ღვთის თანამედროვე ერი, ანუ ქრისტიანები, - დავითის პირით უფალი მიმართავს ქრისტიან ერს: ნუ გადახვალთ ჩემი სჯულიდან, ყური ჩემს სიტყვებს მოაპყარით, ჩემი სიტყვები აღასრულეთო.

2. "აღვაღო იგავით პირი ჩემი, ვიტყოდი მე იგავთა დასაბამისათა" - ეს წინასწარმეტყველება სწორედ მაცხოვარმა აღასრულა. სახარებიდან ვიცით, რომ მთელი თავისი ქადაგების პერიოდში მაცხოვარი იგავურად საუბრობდა, რათა აღსრულებულიყო წინასწარმეტყველება. ერთ-ერთი ადგილი, სადაც ნაწინასწარმეტყველებია, რომ მაცხოვარი იგავებით ისაუბრებდა, სწორედ ფსალმუნის ეს მუხლია.

3. "რაოდენი გუესმა და ვცნეთ იგი, და მამათა ჩუენთა გვითხრეს ჩუენ" - რაც გავიგონეთ, რაც ჩვენმა მამებმა გვითხრეს, ის ვისწავლეთო.

4. "არა დაეფარა შვილთა მათთაგან ნათესავად სხუად, მიუთხრობდეს ქებულებასა უფლისასა და ძლიერებასა მისსა და საკვირველებასა მისსა, რომელ ქმნა" - "ნათესავებში" უნდა ვიგულისხმოთ მოციქულები, რომელთათვისაც მაცხოვრის მიწიერი ცხოვრება არ იყო დაფარული, ისინი ყველას მიუთხრობდნენ ღვთის ქებულებას, ღვთის დიდებას და ღვთის საკვირველებას, რაც უფალმა ქმნა.

5. "და აღდგა საწამებელი იაკობსა შორის და შჯული დადვა ისრაელსა შორის, რაოდენი ამცნო მამათა ჩუენთა, უწყებად იგი შვილთა მათთა" - რა თქმა უნდა, უფალმა თავისი სწავლება იაკობსა და ისრაელს შორის დაიწყო, არა მარტო განკაცების შემდეგ, არამედ მანმადე, ძველი აღთქმის პერიოდში სწორედ ისრაელის ერს ასწავლიდა ჭეშმარიტებას. ისრაელი არის იაკობის მეორე სახელი. სწორედ ამის შესახებ ბრძანებს დავითი წინასწარმეტყველურად, - უფალმა იაკობის შთამომავლობას, ანუ მისგან წარმომდგარ ისრაელის ერს ასწავლა ჭეშმარიტებაო. ასევე, როდესაც უფალი განკაცნა, სწორედ ისრაელში, თავის შვილებს შორის, თავის ერიდან დაიწყო ქადაგება.

6. "რაითა ცნეს თესლმან სხუამან, შვილნი, რომელ იშვებოდიან, და აღდგენ და მიუთხრობდნენ ამას შვილთა მათთა" - უფალმა ისრაელიდან დაიწყო თავის სიტყვის ქადაგება, მაგრამ არა მარტო ისრაელს, არამედ მთელ წარმართობას მოუწოდა, რათა სხვა თესლმან, ანუ სხვა ერებმაც გაიგონ იმის შესახებ, რასაც უფალი მოუთხრობს, რასაც უფალი ქადაგებდა იმის გამო, რომ შემდეგ მათაც, წარმართობიდან მოქცეულმა ადამიანებმაც მოუთხრონ, უქადაგონ თავის შვილებს, შთამომავლებს და ადამიანის მოდგმა იყოს განბრძნობილი საღმრთო სიბრძნით.

7. "რაითა დადვან ღმრთისა მიმართ სასოებაი მათი და არა დაივიწყონ საქმეთა ღმრთისათაი და მცნებათა მისთა გამოეძიებდენ" - რის გამოა საჭირო ეს ყველაფერი, - შთამომავლობასაც ვასწავლოთ ღვთის მცნებები და ღვთის საკვირველებანი, სასწაულები - რათა ადამიანებმა არ დაივიწყონ ღმერთი, ღვთის სასოება არ დაკარგონ და მისი მცნებებს მიჰყვებოდნენ.

8. "რაითა არა იქმნენ, ვითარცა მამანი მათნი, თესლ გულარძნილ და განმამწარებელ, თესლმან რომელმან არა წარიმართა გული თვისი და არცა სარწმუნო-ყო ღმერთისა თანა სული თვისი" - რათა ისინიც ისეთები არ იყვნენ, როგორებიც მათი მამები, ანუ იუდეველები და წარმართები იყვენენ. წარმართები საერთოდ დაშორებულები იყვნენ ღმერთს. იუდეველებმა უწყოდნენ ჭეშმარიტი ღმერთი, მათ უფალი აურაცხელ სასწაულებსაც აღუსრულებდა, მაგრამ ისინიც ძალიან ხშირად ივიწყებდნენ ამ სასწაულებსაც და თავად ღმერთსაც.

9. "ძენი ეფრემისნი მომრთხმელნი და მოისარნი მშვილდებითა, იქცეს იგინი დღესა მას ბრძოლისასა" - ეფრემის ძეებში იგულისხმება მთელი ისრაელის ერი. დავითი ფსალმუნის ამ მუხლის სიტყვებში გულისხმობს შემდეგს: უფალმა სულიერ მებრძოლად შექმნა ისრაელის ერი, რათა მათ მთელს ქვეყანაზე გაევრცელებინათ ღვთის სიტყვა, თუმცა "იქცეს იგინი დღესა მას ბრძოლისასა", - ბრძოლის ჟამს გაიქცნენ ბრძოლის ველიდანო. იმის ნაცვლად, რომ მტრებს დაპირისპირებოდნენ და ღვთის სიტყვა გაევრცელებინათ, საერთოდ უარყვეს უფალი და უპირველესად თვითონ შეიქმნენ ღვთის მოწინააღმდეგეები.

10. "არა იმარხეს მათ აღთქუმაი ღმრთისაი და შჯულსა მისსა არა ინებეს სლვაი" - ეს კი იმის გამო ქმნეს ისრაელიანებმა, რომ ღვთის მცნების აღსრულება არ ისურვეს და ღვთის სჯულისამებრ არ ინებეს სვლა. მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელის ერს ეგონა ღვთის სჯულს აღასრულებდა, სინამდვილეში ღვთის სჯულის მოწინააღმდეგე შეიქმნა, - მათ რომ ღვთის სჯული ჭეშმარიტად აღესრულებინათ, მაშინ უფალს არ უარყოფდნენ.

11-12. "და დაივიწყეს მათ კეთილ-ყოფად მისთაი და საკვირველებაი მისთაი, რომელ უჩუენა მათ; წინაშე მამათა, რომელ ქმნნა საკვირველებანი ქუეყანასა მას ეგვიპტისასა და ველსა მას ტანეოსსა" - ისრაელიანებმა დაივიწყეს ყველაფერი, რაც მათ უფალმა უჩვენა, რომლებიც მათი მამების წინაშე აღესრულა ეგვიპტის ქვეყანაში და ტანეოსის ველზეო, - ბრძანებს დავითი. რა თქმა უნდა, ის საკვირველებანი, სასწულები, არა მარტო მათ, არამედ ყველა ადამიანს უჩვენა, რათა ყველა გაბრძნობილი იქნას ამით. მომდევნო მუხლებში უკვე ჩამოთვლილია სწორედ ის სასწაულები და ქმედებები, რომლებიც უფალმა ძველი აღთქმის პერიოდში უჩვენა ისრაელის ერს.

13. "განაპო ზღუაი და წიაღიყვანნა იგინი და დაადგინნა წყალნი, ვითარცა თხიერთა" - "ზღვის განპობაში" ნაწინასწარმეტყველებია მეწამული ზღვის განპობის შესახებ, როდესაც მეწამული ზღვა შუაზე გაიყო და ზღვაში როგორც ხმელეთზე ისე გაიარეს ებრაელებმა, - ზღვის წყალი ისე დადგა როგორც "თხიერსა ზედაო". თხიერში წყლის ჭურჭელი, ტიკი იგულისხმება. როგორც ტიკში ჩასხმული სითხე ვერსად გაიქცევა, ასევე იყო იმ დროს მეწამული ზღვა, - წყალი ორად იყო გაყოფილი, ხმელეთზე მიდიოდა ისრაელის ერი, მაგრამ მათ ზღვის ტალღები არ ეხებოდათ.

14. "და უძღოდა მათ ღრუბლითა დღისი და ღამე ყოველ ნათლითა ცეცხლისაითა" - აქ იწინასწარმეტყველება იმის შესახებ, რომ ისრაელის ერს უდაბნოში მსვლელობისას უფლის ანგელოზი დღისით ღრუბლის სახით იფარავდა, ღამით კი ნათლის სვეტის სახით უნათებდა გზას.

15. "განაპო კლდე უდაბნოსა და ასუა მათ, ვითარცა ღრმისაგან დიდისა" - როდესაც ისრაელის ერს უდაბნოში წყალი შემოაკლდა, უფალმა კლდე განაპო და იქიდან აღმოაცენა წყალი. როგორც წმინდა მამები ბრძანებენ, ასევე აქ წინასწარმეტყველურად შეიძლება ვიგულისხმოთ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელიც, საიდანაც მაცხოვნებელი წყარო, ანუ მაცხოვარი აღმოგვიცენდა.

16. "და გამოადინა წყალი კლდისაგან და გარდამოაცენნა, ვითარცა მდინარენი, წყალნი" - არა მცირე წყაროს მსგავსად, მდინარეებივით გარდამოდინდა წყალი კლდიდანო. ეგვიპტიდან გამოსვლის დროს ისრაელის ერი ძალზედ მრავალრიცხოვანი იყო. წყურვილის მოსაკლავად მათ არა თუ მცირე წყარო, მდინარეები სჭირდებოდათ და სწორედ ეს მისცა მათ უფალმა.

17. "და შე-ღავე-ძინეს მერმეცა შეცოდებად მისა, განამწარეს მაღალი ურწყულსა შინა" - თავიანთ შეცოდებებს შეცოდებები დაუმატეს ადამიანებმა, - განამრავლეს თავიანთი უსჯულოება და ამით "განამწარეს უფალი". უფალს არავითარი ვნება არა აქვს. როდესაც წერია ღმერთი განრისხდა, ან ღმერთი განმწარდა, არ იგულისხმება რომ უფალმა ამით ვნებულება გამოხატა, არამედ ეს არის ადამიანური გონებით ნათქვამი.

18-19. "და განცადეს ღმერთი გულთა შინა მათთა თხოვად საზრდელი სულთა მათთათვის; და იდრტვინეს ღმერთისა და თქუეს; ნუ უძლოს მეა ღმერთმან განმზადებად ტაბლაი უდაბნოსა შინა?" - ისრაელიანებმა ისევ გამოსცადეს უფალი და უდაბნოში ყოფნის ჟამს საზრდელი ითხოვეს, თან დრტვინავდნენ უფლის მიმართ: უდაბნოში რას მოგვცემს საჭმელად უფალიო.

20. "ვინაითგან სცა კლდესა და გამოეცნეს წყალნი და მდინარენი წარჰრღუნიდეს, პურისა მოცემად ნუ უზლოა, ანუ განმზადებად ტაბლაი ერსა თვისსა?" - ამბობდნენ, - მართალია, წყალი მოდის, კლდიდან წყალი გარდამოგვიცენა ღმერთმა, მაგრამ პურის და საზრდელის მოცემას კი შეძლებს უდაბნოშიო? - თუ უფალმა წყალი აღმოუცენათ უდაბნოში, უნდა ეფიქრათ, რომ საზრდელსაც მისცემდათ. თანაც არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ისრაელის ერი ამ დროს ახალი გამოსული იყო ეგვიპტიდან და თან უამრავი შინაური ცხოველი ჰყავთ წამოყვანილი, მათ წყლის მოპოვება არ შეეძლოთ, თორემ საზრდელი ჯერ კიდევ ჰქონდათ, შეეძლოთ, ის ცხოველები დაეკლათ და ეჭამათ, რომლებიც ჯერ კიდევ მრავლად ჰყავდათ, მაგრამ იმდენად მიწიერნი არიან, რომ მათ უფრთხილდებიან.

21. "ამისთვის ესმა უფალსა და განრისხნა, და ცეცხლი აღატყდა იაკობსა შორის, და რისხვაი ახდა ისრაელსა ზედა" - ისრაელის ერის ურწმუნოებისა და დრტვინვის გამო განრისხდა უფალი და ცეცხლი და რისხვა გარდამოვიდა მათზეო.

22. "რამეთუ არა ჰრწმენა მათ ღმერთისაი, არცა ესვიდეს მაცხოვარებასა მისსა" - ეს მოხდა იმის გამო, რომ ურწმუნონი იყვნენ, იმის გამო, რომ ღვთის მაცოცხლებელი ძალის არ სჯეროდათ.

23-24. "და უბრძანა ღრუბელთა ზეგარდმო და ბჭენი ცათანი განახუნა; და უწვიმა მათ მანანაი საჭმლად და პური ცათანი მოსცა მათ" - უბრძანა უფალმა ღრუბლებს, ცის ბჭეები გააღო და მისცა ისრაელის ერს მანანა, რომელიც ზეციურ პურად მონათლეს და მთელი ორმოცი წლის მანძილზე მანანათი საზრდოობდა უდაბნოში ისრაელის ერი.

25. "და პური ანგელოზთაი ჭამა კაცმან; საზრდელი მოუვლინა მათ განსაძღებელად" - არ უნდა ვიგულისხმოთ, რომ თითქოს მანანა იყოს ანგელოზთა პური, არამც და არამც, ანგელოზების პურში იგულისხმება სულიერი საზრდო, ის რომ სინას მთასთან უკვე სჯული და მცნებები მისცა ისრაელის ერს უფალმა და ამით, სულიერი სწავლებებით განაძღო, - არა მარტო ხორციელად, სულიერადაც განაძღო უფალმა ისრაელის ერიო.

26-27-28. "აღადგინა ბღუარი ცით გამო და გამოავლინა ძალითა თვისითა ჩრდილოი; და აწვიმა მათ ზედა ვითარცა მიწა ხორცი და ვითარცა ქვიშაი, ზღუათი, მფრინველნი ფრთოვანი; და ცვიოდა შორის ბანაკისა მათისა, გარემოის კარვებსა მათსა" - შემდეგ, როდესაც ისრაელის ერმა დაიწუნა მანანა და ხორცი ითხოვა, უფალმა უამრავი მწყერი მოუვლინა, რათა მათი დრტვინვა დაეცხრო და ისრაელელებისთვის ეჩვენებინა, რომ მას ყოველივე ძალუძს. შორს არა სჭირდებოდათ მათ მწყერის ხორცის ძებნა, არამედ ბანაკში, მათ კარვებთან ეცემოდა. სწორედ ამის შესახებ არის აქ მოთხრობილი.

29. "და ჭამეს და განძღეს ფრიად და გულის-თქმაი მათი მოსცა მათ" - ისრაელიანებმა ნაყროვანებით ჭამეს "ფრინველნი ფრთოვანი", - იმაზე მეტს ჭამდნენ, რაც არ იყო საჭირო.

30. "და არა ხუებულ იქმნნეს გულის-თქუმისა მათისაგან; იყოღა საჭმელი პირსა მათსა" - მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი იყო საჭმელი, მათი გულისთქმა მაინც არ დასცხრა.

31. "და რისხვაი ღმრთისაი ახდა მათ ზედა; და მოსწყვიდნა მრავალნი მათგანნი და რჩეულნი ისრაელისანი დაამხუნა" - ამის გამო ღვთის რისხვა მოევლინა მათზე - მწყერის ხორცის ნაყროვანებით ჭამისგან უამრავი ისრაელიანი დაიხოცა უდაბნოში.

32. "ამას ყოველსა ზედა ცოდესვეღა და არა ჰრწმენა საკვირველებათა მისთაი" - მიუხედავად ამ სასწაულებისა, ამის შემდეგაც სცოდა ისრაელის ერმა, "არ რწმენა", არ გაიხსენა ღვთის ქმნილი საკვირველება, - სცოდავდა და არ ახსოვდა, თუ რა სასწაულებს აძლევდათ მათ უფალი.

33. "და მოაკლდეს ამაოებით დღენი მათნი და წელიწადნი მათნი სწრაფით" - ვიცით, რომ უამრავი მათგანი მოწყდა უდაბნოში, სწორედ მათი ურწმუნოების გამო.

34-35. "რაჟამს მოსრავნ მათ, მაშინ ეძიებდიან მას და მოიქცევიედ და აღიმსთობიედ ღმერთისა მიმართ; და მოიხსენეს, რამეთუ ღმერთი მწე მათდა არს და ღმერთი მაღალი მხსნელ მათდა არს" - როდესაც სასჯელებს მოუვლენდა მათ უფალი, მხოლოდ ამ დროს მოექცეოდნენ ხოლმე ისრაელიანები. ღვთისგანაც სწორედ იმის გამო ევლინებოდათ სასჯელები, რათა ღვთისკენ მოქცეულიყვნენ და ამ სასჯელის შემდეგ გაიხსენა ისრაელის ერმა, რომ ღმერთი იყო მათი მფარველი და ღმერთი აძლევდათ ყოველგვარ სიკეთეს.

36. "და შეიყუარეს იგი პირითა მათითა და ენითა მათითა ეცრუვნეს მას" - ამის შემდეგ შეიყვარა უფალი ისრაელის ერმა, მაგრამ შეიყვარეს გარეგნული გამოხატულებით, შინაგანად კი ღვთის გარეშე დარჩნენ, რაც გამომჟღავნდა მაცხოვრის მოსვლის დროს.

37. "ხოლო გულნი მათნი არა წრფელ იყვნეს მისა მიმართ, არცა ერწმუნეს აღთქუმასა მისსა" - მათი გულები არ იყო წრფელი და მიუხედავად იმისა, რომ ისინი თითქოს ღვთის მცნებებს აღასრულებდნენ, სინამდვილეში არ იყვნენ ღვთის მცნებების აღმსრულებლები, რაც ნათლად გამოჩნდა როდესაც მაცხოვარი განკაცნა, იმით რომ მათ არ მიიღეს მაცხოვარი, მეტიც, ჯვარს აცვეს იგი.

38. "არამედ იგი თავადი არს მოწყალე და ულხინოს ცოდვათა მათთა და არა განხრწნნეს; განამრავლა გარე-მიქცევად გულის წყრომაი მისი და არა აღაგზნებდა ყოველსა რისხვასა მისსა" - მაგრამ უფალი მოწყალეა და იმ ყველაფრის მიუხედავად, რაც ისრაელის ერმა ქმნა, რაც წარმართებმა ქმნეს, განკაცნა, მოვიდა იმისათვის, რათა გამოეხსნა კაცობრიობა, "არა აღაგზნებდა ყოველსა რისხვასა მისსა", - იმ რისხვას არ უვლენდა ადამიანებს, რისი ღირსიც იყვნენ.

39. "და მოიხსენა, რამეთუ ხორციელ არიან, სულ წარმავალ და არღარა მომქცეველ" - უფალმა გაიხსენა, რომ ისრაელიანები ხორციელები, ხორცში მყოფი ადამიანები არიან. ხორცში მყოფ ადამიანს მუდმივად ღმერთზე ფიქრი არ შეუძლია, ანუ ადამიანის გონებას არ შეუძლია მუდმივად ღმერთით და საღვთისმეტყველო აზრებით იყოს დაკავებული, თუ ადამიანის გონება მუდმივად ღვთითაა დაკავებული, ეს უკვე ღვთის წყალობაა და არა ადამიანური მონაპოვარი. თუკი გამუდმებით ღმერთზე ვფიქრობთ, ეს ღვთის უდიდესი წყალობაა, მაგრამ ხანდახან ადამიანურზეც თუ ვიფიქრებთ, არც ესაა დანაშაული.

40-41. "რაოდენ გზის განამწარეს იგი უდაბნოსა ზედა და განარისხეს იგი ქუეყანასა ურწყულსა! და მოაქციეს და განცადეს ღმერთი წმინდაი იგი ისრაელისა განარისხეს" - რამდენჯერ განამწარა უფალი უდაბნოში ისრაელის ერმა, უამრავჯერ გადავიდნენ ღვთის ნებას, ისე იქცეოდნენ, რომ ღვთის მოთმინებაც კი აღივსო ადამიანთა ცოდვებითო. არა პირდაპირ უნდა ვიგულისხმოთ, რომ კაცთა ცოდვებმა ღვთის მოთმინება აღავსო, არამედ აქ უნდა ვიგულისხმოთ შემდეგი: უკვე თავად ადამიანებისთვის იმდენად დიდი იყო მათი ჩადენილი ცოდვები, თუ უფალი ამის გამო რისხვას არ მოუვლენდა ადამიანებს, უფრო და უფრო უარეს ცოდვებს ჩაიდენდნენ და საერთოდ დაიღუპებოდნენ.

42. "არა მოიხსენეს ხელისა მისისაი დღესა მას, რომელსაცა იხსნნა იგინი ხელისაგან მაჭირვებელთა მათთაისა" - არ გაიხსენეს ის დღე, როდესაც უფალმა მაჭირვებელთა, ეგვიპტელთა ხელიდან იხსნა, ეგვიპტიდან გამოიყვანა ისრაელის ერი.

43. "ვითარ-იგი დასხნა ეგვიპტეს შინა სასწაულნი მისნი და ნიშნი მისნი - ველსა მას ტანეოსსა" - თუ წინა მუხლებში მოხსენიებული იყო ის სასწაულები, რაც ეგვიპტიდან გამოსვლის დროს აღასრულა უფალმა, შემდეგ მუხლებში უკვე ის სასწაულებია მოხსენიებული, რომლებიც თავად ეგვიპტეში ქმნა უფალმა.

44. "და გარდააქცინა სისხლად მდინარენი მათნი და წვიმანი მათნი, რაითა არა სუან" - მდინარეები და არ მარტო მდინარეები, წვიმაც კი სისხლად აქცია უფალმა მათთვის, რომ წყალი ვერ დაელიათ და უწყლობისგან შეწუხებულები ღვთისკენ მოქცეულიყვნენ.

45. მიავლინა მათდა ძაღლის-მწერი, და შაჭამნა იგინი, და მყუარი, და გახრწნა იგინი" - კიდევ ერთი სასჯელი, რომელიც უფალმა ეგვიპტეში ქმნა, იყო უამრავი მწერისა და ბაყაყების შემოსევა, რომლებმაც გაანადგურეს ეგვიპტელთა მოსავალი.

46. "და მისცა გესლსა ნაშრომი მათი მკალსა" - აქ კი დავითი იმ საჯელს იხსენიებს, როდესაც კალიამ და სხვადასხვა მწერებმა ეგვიპტელთა ყველა ნაყოფი მოაოხრეს.

47. "მოსრა სეტყვითა ვენახები მათი და ლეღუსულელნი მათნი თრთვილითა" - შემდეგ სეტყვა მოუვლინა მათ უფალმა და ამით მოსრა მათი მრავალწლიანი ნარგავებიც.

48. "მისცა სეტყუასა საცხოვარი მათი და მონაგები მათი ცეცხლსა" - როდესაც სეტყვასთან შერეული ცეცხლით გაანადგურა უფალმა ეგვიპტელთა საცხოვარი და მათი მონაგები.

49. "მიავლინა მათდა რისხვაი გულის წყრომისა მისისაი, გულის წყრომაი და რისხვაი და ჭირი მივლინებითა ანგელოზთა მიერ ბოროტთა" - შემდგომ ამისა უფალმა მიუშვა დაცემული ანგელოზები, რათა ევნოთ ეგვიპტელებისათვისო. 50. "გზა უყო ალაგსა რისხვითა მისითა, არა ჰრიდა სიკუდილისაგან სულითა მათითაისა და საცხოვარი მათი სიკუდილსა მიავლინა" - უფალმა ისიც კი დაუშვა, რომ სიკვდილითაც სწვეოდათ მათ რისხვა, ანუ არა მარტო განსაცდელი მიუვლინა ეგვიპტელებს, არამედ მათი სიკვდილიც დაუშვა, რათა ამით ისრაელის ერი განემტკიცებინა, ეგვიპტელებისთვის კი ღვთისთვის დაკეტილი გულის კარი გაეღო.

51. "და დასცა ყოველი პირმშოი ქუეყანასა ეგვიპტისასა დასაბამად ყოვლისა სალმობისა მათისა საყოფელთა შინა ქამისა" - და ქამის ქვეყანაში, ანუ ეგვიპტეში ყველა პირმშო ამოხოცა უფალმა, ანუ საუბარია იმის შესახებ, როდესაც ებრაელების ეგვიპტიდან გამოსვლის წინ ყველა ეგვიპტელი პირმშო იქნა ამოხოცილი.

52. "და წარმოუმართა ვითარცა ცხოვარსა ერსა თვისსა და აღიყვანა იგი ვითარცა სამწყსოი უდაბნოდ" - და გამოიყვანა უფალმა თავის ერი, ისრაელის ერი ეგვიპტიდან, თავად მიუძღოდა თავის ერს და როგორც ცხვრები, სამწყსო ისე გაიყვანა უდაბნოში.

53. "და უძღოდა მათ სასოებითა, და არა შეეშინა, და მტერნი მათნი დაფარნა ზღუამან" - აქ საუბარია იმ სასწაულზე, როდესაც ისრაელის ერმა მშვიდობით გაიარა მეწამულ ზღვაში. იმედს, სასოებას აძლევდა ისრაელიანებს უფალი და ამის გამო არ შეეშინდათ შუაზე გაყოფილ მეწამულ ზღვაში, მარჯვნივ და მარცხნივ აღმართული ზღვის ტალღების შუაში გავლა, მტერნი მათნი, - ეგვიპტელები კი დაფარა ამ ტალღებმა. იქ სადაც რჩეულმა ერმა მშვიდობით გაიარა, ეგვიპტელები დაინთქნენ და დაიღუპნენ.

54. "და შეიყვანნა იგინი მთასა მას სიწმინდისა მისისასა, მთასა ამას, რომელ მოიგო მარჯუენემან მისმან" - და შეიყვანა ისინი აღთქმულ ქვეყანაში, სიწმინდის მთაში, რომელიც ღვთის მარჯვენით იყო მოგებული. აქ ასევე შეიძლება ვიგულისხმოთ სასუფეველი, სადაც უფალი არა ხორციელად ისრაელის ერს, არამედ სულიერად ისრაელის ერს - ჭეშმარიტად ღვთის მადიდებელ ადამიანებს შეუძღვა. "მარჯვენე ღვთისა" არის განკაცებული ღმერთი. ქრისტე ხშირად მოიხსენიებაAამ ეპითეტით.

55. "და განარისხა პირისა მათისაგან წარმართნი და განუწილა მათ საზომითა დამკვიდრებისაითა და დააშენა საყოფელთა მათთა ტომები ისრაელისაი" - მათი პირისაგან წარმართები განასხა, ანუ ღვთის შეწევნით ისრაელის ერმა გაანადგურა, აღთქმული ქვეყნის ტერიტორიებიდან განდევნა წარმართები, შვიდი სხვადასხვა ერი წარმართებისა და უფალმა იმ ქვეყანაში დაამკვიდრა ისრაელის ერი.

56. "და განცადეს და განამწარეს ღმერთი მაღალი და წამებანი მისნი არა დაიცვნეს" - და მიუხედავად ამ ყველაფრისა, ისრაელის ერმა მაინც არ აღასრულა ღვთის მცნებები და "განცადეს" - გამოსცადეს უფალი, - არ აღასრულეს ის, რასაც უფალი ეუბნებოდათ.

57. "და მიაქციეს და შეურაცხ-ყვეს, ვითარცა-იგი მამათა მათთა, და გარდაიქცეს მშვილდად ელამად" - ისე მოიქცნენ, როგორც მათი მამები იქცეოდნენ უდაბნოში და ეგვიპტეში და "ელამ მშვილდად" გადაიქცნენ, ელამი არის გამოუსადეგარი მშვილდი, რომელიც არ შეიძლება მიზანში მოარტყა, მას მხოლოდ დასაწვავად თუ გამოვიყენებთ. სწორედ ასეთად, ღვთის მცნებების არაღმსრულებლად იქცა ისრაელის ერი.

58. "განარისხეს იგი ბორცუებსა ზედა მათსა და კერპებითა მათითა აშურებდეს მას" - ვიცით, რომ ისრაელის ერმა უამრავი ბორცვი, კერპი აღმართა, - ისრაელის სამეფოს ორად, ისრაელისა და იუდეის სამეფოებად გაყოფის შემდეგ, ისრაელის სამეფოში უამრავი ტაძარი ააგეს ისრაელიანებმა, სადაც კერპები დადგეს და ამ საქციელით განარისხეს უფალი.

59. "ესმა ღმერთს და უგულებელსყო და შეურაცხ-ყო ფრიად ისრაელი" - უფალმა ამის გამო ფრიად შეურაცხყო ისრაელი. ვიცით, რომ მიუხედავად იმისა რომ ისრაელის სამეფო ათი ტომისაგან შედგებოდა, იუდეის სამეფო კი მხოლოდ ორი ტომისაგან, ისრაელის სამეფოს გაცილებით დიდი განსაცდელები ეწეოდა ხოლმე, მტრები გაცილებით ადვილად აოხრებდნენ ისრაელის სამეფოში მცხოვრებ ისრაელის ერს, ვიდრე იუდეველებს. ეს სწორედ მათი უსჯულოების გამო ხდებოდა.

60. "და განიშორა მისგან კარავი სელომისი, კარავი, რომელ დამკვიდრებულ იყო შორის კაცთა" - მას შემდეგ, რაც ისრაელის სამეფოში მცხოვრებმა ებრაელებმა დაკარგეს ჭეშმარიტი სარწმუნოება, უფალმა განაშორა მათგან წყალობა და მადლი, რომელიც ისრაელში, ისრაელთა შორის იყო, - კარავი, მოძრავი ტაძარი, თავად აღთქმის კიდობანიც კი უჩინო ქმნა.

61. "და მისცა ტყუედ ძალი მათი და სიკეთე მათი ხელთა მტერისათა" - მათ, ისრაელის ერს უამრავი განსაცდელი მოუვლინა, - ტყვეობა, მტერი, ბრძოლები.

62. "და შეაყენა მახვილსა ერი თვისი და სამკვიდრებელი თვისი უგულებელს-ყო" - მახვილზეც უამრავჯერ "შეაყენა", - ისრაელიანები მახვილითაც ხშირად მოისრებოდნენ, იხოცებოდნენ ხოლმე და "სამკვიდრებელი თვისი უგულებელ-ყო" - იყო რა ღვთის სამკვიდრებელი ისრაელის ერი, უგულებელს-ყო უფალმა. უგულებელს-ყო მათი ცოდვების გამო, რათა შეენანებინათ და ღვთისკენ მოქცეულიყვნენ.

63. "ჭაბუკნი მათნი შეჭამნა ცეცხლმან, და ქალწულნი მათნი არა იგლოვნეს" - ისრაელის ერი ისეთ საშინელებამდეც კი დაეცა, რომ როდესა ერის ერთი ნაწილი, - ჭაბუკები მოისრებოდნენ, მისი მეორე ნაწილი, - ქალწულები არ გლოვობდნენ ამას.

64. "მღვდელნი მათნი მახვილითა დაეცნეს, და ქვრივნი მათნი არა იტირნეს" - აქ მოთხრობილია ელი მღვდელმთავრის შვილებზე, რომლებიც მახვილით მოისრნენ ბრძოლის დროს. ასევე სასწაულებრივად აღესრულნენ მათი ქვრივებიც, რომლებმაც თავიანთი ქმრები ვერ დაიტირეს.

65. "და განიღვიძა ვითარცა მძინარემან უფალმან, ვითარცა ძლიერი, რომელი იქარვებნ ღვინოსა" - "ღვთის განღვიძებაში" შეიძლება ვიგულისხმოთ ღვთის განკაცება. უფალს არასოდეს მიუტოვებია ადამიანები, მაგრამ ადამიანებმა თავად მიატოვეს უფალი. განიღვიძა, ანუ განკაცნა უფალი, მოვიდა იმისათვის, რათა ადამიანები გამოეფხიზლებინა საუკუნო ძილისაგან, რომელშიც სულიერად იყვნენ ადამიანები, კაცობრიობა დაფლული.

66. "და დასცნა მტერნი მისნი მართლუკუნ და საყუედრელად საუკუნოდ მისცნა იგინი" - თავისი განკაცებით უფალმა გაანადგურა და საუკუნოდ საყვედრელად მისცა, - ჯოჯოხეთში დასცა ჭეშმარიტი ღვთის ერის, ანუ ახალი ისრაელის ერის - ქრისტიანების მტერი, დაცემული ანგელოზები.

67. "განიშორა მისგან კარავი იოსებისი და თესლი ეფრემისი არა გამოირჩია მან" - ჩვენ ვიცით, რომ როდესაც ეგვიპტეში ცხოვრობდა ისრაელის ერი, იოსები, მის შემდეგ კი ეფრემი იყო მათი წინამძღოლი, - იოსების ტომი იყო წარჩინებული ტომი ისრაელთა შორის, მაგრამ უფალმა იოსების და ეფრემის კარავი განიშორაო. თუ ეგვიპტეში იოსები და იოსების შთამომავლები მართავდნენ ისრაელის ერს, აქ უკვე უფალმა განიშორა ისინი. ფსალმუნის ამ მუხლში მოთხრობილია იმაზე, რომ არა იოსების ტომიდან გამოირჩია უფალმა ერის წინამძღოლი მოსე და აარონი, ან დავითი, არამედ გამოარჩია სხვა ტომიდან. უნდა ვიცოდეთ, რომ არა წინაპრების დამსახურების გამო აძლევს უფალი ადამიანებს წყალობას, არამედ თავად მათი ცხოვრების წესიდან გამომდინარე.

68. "არამედ გამოირჩია მან თესლი იუდაისი და მთაი სიონი, რომელ შეიყუარა" - იოსების კარავის, სახლობის და ეფრემიანების მაგივრად უფალმა გამოარჩია იუდას ტომი და მთა სიონი, რომელ შეიყვარა, ანუ ის ადგილი სადაც მომავალში იერუსალიმის ტაძარი აშენდა.

69. "და აღაშენა, ვითარცა მარტორქისა, სიწმინდე მისი, ქუეყანასა ზედა დააფუძნა იგი უკუნისამდე" - უფალმა თავისი სიწმინდე უკუნისამდე გამოაჩინა ადამიანებში, რა თქმა უნდა, თავისი აღდგომის შემდეგ, რომელიც უკუნისამდე იქნება, ანუ როდესაც ვერავითარი ბოროტება უკვე ვეღარ დაამარცხებს ღვთის მადიდებლებს. ვიცით, რომ ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან ქრისტეს ეკლესიას, ქრისტეს ჭეშმარიტ მიმდევართა კრებულს. სწორედ ეს იგულისხმება ფსალმუნის ამ მუხლის სიტყვებში.

70. "და გამოარჩია მან დავით, მონაი თვისი, და შეიწყნარა იგი სამწყსოისაგან ცხოვართაისა" - აქ უკვე დავითი საუბრობს იმის შესახებ რომ სწორედ იგი, დავითი გამოირჩია უფალმა იუდას ტომისგან იმის გამო, რომ ის იყო ურჩეულესი ღვთის მადიდებელი, არა მარტო თავის ეპოქაში, არამედ მთელი ძველი აღთქმის პერიოდში. წმინდა მამები ამბობენ, - დავით მეფე იყო ქრისტიანი ქრისტიანობამდეო. ის ისე იქცეოდა, როგორც ქრისტიანს შეეფერება და არა მხოლოდ ისე, როგორც ძველი აღთქმის სჯული ასწავლიდა და ავალდებულებდა, - თავისი გულმოწყალებით, ღვთის მცნებების აღსრულებით, დავითი სჯულზე მაღლა იდგა, თავისი ცხოვრებით სჯულზე აღმატებული იყო. ეს კაცი, რომელიც ესოდენ აღმატებული იყო ყველა ადამიანზე, გახლდათ მწყემსი ცხოვართა.

71. "და ცხოვართა მუცელ-ქმნულთაგან გამოიყვანა იგი მწყსად იაკობ მონისა თვისისა და ისრაელ სამკვიდრებელისა თვისისა" - დავითი უფალმა ცხვრების მწყემსობიდან იაკობის და ისრაელის მწყემსად აქცია. რაოდენ საკვირველია უფლის საქმეები, - ცხვრის მწყემსი მთელი ერის მწყემსად აქცია, თანაც ისეთ მწყემსად, წინამძღოლად, რომლის მსგავსიც ისრაელის ერს არც მანამდე და არც მის შემდეგ არ ჰყოლია.

72. "და მწყსიდა მათ უმანკოებითა გულისა მისისათა და გონიერებითა ხელთა მისთაითა უძღოდა მათ" - თავის უმანკოებით დამწყსო დავითმა ისრაელის ერი და თავის გონიერებით უძღოდა მათ. დავითში ასევე შეიძლება ვიგულისხმოთ უფალი, უაღმატებულესი მწყემსთა შორის, რომელმაც თავისი სული დასდო კაცობრიობისთვის, საუკუნო წარწყმედისგან იხსნა ადამიანთა მოდგმა და თავისი სისხლით მოპოვებული სამწყსო შეიყვანა და დაამკვიდრა ზეციურ სასუფეველში.