ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შობა
ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინება
სახარება ლუკასაგან 1, 39-50,56

„39. და აღდგა მარიამ მათ დღეთა შინა და წარვიდა მთად კერძო მსწრაფლ ქალაქად იუდაისა. 40. და შევიდა სახლსა ზაქარიაისსა და მოიკითხა ელისაბედ. 41. და იყო ვითარცა ესმა ელისაბედს მოკითხვაი მარიამისი, ჰკრთებოდა ყრმაი იგი მუცელსა მისსა. და აღივსო სულითა წმიდითა ელისაბედ. 42. და ხმა-ყო ხმითა დიდითა და თქუა: კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის, და კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისაი! 43. და ვინაი ჩემდა ესე, რაითა მოვიდეს დედაი უფლისა ჩემისაი ჩემდა? 44. რამეთუ აჰა ესერა ვითარცა იყო ხმაი მოკითხვისა შენისაი ყურთა მომართ ჩემთა, ჰკრთებოდა ყრმაი ესე სიხარულით მუცელსა ჩემსა. 45. და ნეტარ არს, რომელსა ჰრწმენეს, რამეთუ იყოს აღსრულებაი თქუმულთაი მათ მისა მიმართ უფლისა მიერ. 46. და თქუა მარიამ: ადიდებს სული ჩემი უფალსა, 47. და განიხარა სულმან ჩემმან ღმრთისა მიმართ, მაცხოვრისა ჩემისა, 48. რამეთუ მოხედნა სიმდაბლესა ზედა მხევლისა თვისისასა; რამეთუ აჰა ესერა ამიერითგან მნატრიდენ მე ყოველნი ნათესავნი; 49. რამეთუ ყო ჩემ თანა დიდებული ძლიერმან, და წმიდა არს სახელი მისი, 50. და წყალობაი მისი ნათესავითი ნათესავადმდე მოშიშთა მისთა ზედა“... 56. და დაადგრა მარიამ ელისაბედის თანა სამ თუე და წარვიდა სახიდ თვისა.“

I. აწ ღამისთევის ლოცვისას წარმოდგენილი სახარება მოგვითხრობს ყოვლადწმიდა ქაწულ მარიამის მიერ თავისი ნათესავის - ელისაბედის მონახულებას. მასში მოკლედ არის გადმოცემული თვით ეს მოგზაურობა, მოცემულია ღვთისმშობლის მოსვლით გახარებული ელისაბედის მოკითხვა. და თავად ღვთის დედის საპასუხო სადიდებელი გალობა, ბოლოს კი ასევე მოკლედ არის ნათქვამი მარადის ქალწულის დაბრუნების შესახებ საკუთარ სახლში ელისაბედთან სამთვიანი სტუმრობის შემდეგ. ამ თხრობის დიდი მნიშვნელობისა და სამოძღვრებო ხასიათის გამო ჩვენი ყურადღება ახლა მის შესწავლა-განხილვას დავუთმოთ.

„და აღდგა მარიამ მათ დღეთა შინა და წარვიდა მთად კერძო მსწრაფლ ქალაქად იუდაისა“ (მუხლი 39).

ეს იყო ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლისადმი მთავარანგელოზ გაბრიელის ხარების შემდგომ. რამ აღძრა ქალწული მარიამი ამ მოგზაურობისათვის? წმიდა მამათა მოწმობით, ღვთის დედა იმისთვის მიდის იოანეს დედასთან, რომ აკურთხოს უფლის წინამორბედი, ჯერეთ დედის მუცლად მყოფი და სულიწმიდით აღავსოს იგი. მაგრამ ჩვენ არ შევცოდავთ, თუკი სხვა მიზეზსაც ვივარაუდებთ. დარჩა რა მარტო ანგელოზის ხარების შემდეგ და, უეჭველია, გრძნობდა რა მასზე აღსრულებული საქმის მთელს სიდიადესა და განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, ყოვლადწმიდა ქალწულს შეუძლებელია უმძაფრესი სურვილი არ გასჩენოდა ვინმესთვის გაეზიარებინა თავისი სიხარული. ყველაზე ახლოს იმჟამად მასთან მართალი იოსები იყო, მისი დამწინდველი და მფარველი, მაგრამ მას, ცხადია, ეშინოდა მისთვის გაემხილა ღვთაებრივი საიდუმლო, რათა არ შეეშფოთებინა. ამიტომ არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ მარიამმა გადაწყვიტა თავის ნათესავთან - ელისაბედთან წასულიყო, ვისზეც, რა თქმა უნდა, საგანგებო მიზნით, მიუთითა კიდეც თავის ხარებაში უფლის ანგელოზმა (მუხლი 36) და რომელიც ამჟამად ის შეიძლებოდა ყოფილიყო ქალწულისათვის, რაც დედაა ხოლმე ქალიშვილისათვის მისი ცხოვრების უმნიშვნელოვანე სწუთებში. გარდა ამისა, არანაკლები ძალით აღძრავდა მას ამისთვის სურვილიც დარწმუნებულიყო ანგელოზის სიტყვების ჭეშმარიტებაში და თავად ელისაბედის სიხარულიც გაეზიარებინა დიდი ხნის ნანატრი შვილის ჩასახვის გამო. საერთოდაც, ეს სტუმრობა გამოწვეული იყო მარიამის გულის უღრმესი მოთხოვნილებით, რასაც საკმაოდ ცხოვლად გამოხატავს კიდეც წმიდა მახარებელი ლუკა: აღდგა და წარვიდა მსწრაფლ ქალაქად იუდაისო. სწორედ ამით აიხსნება, რომ ყოვლადწმიდა ქალწული სულ მალე საღმრთო ხარების მიღების შემდეგ იუდეას გაეშურა. გამოთქმა: „მათ დღეთა შინა“ აქ აღნიშნავს საკუთრივ იმ დროს, რომელიც საჭირო იყო მოსამზადებლად ამ მოგზაურობისათვის, რომელიც დაახლოებით ოთხ დღეს უნდა გაგრძელებულიყო. სავარაუდოა, რომ ამ მოგზაურობაში იგი მარტო კი არ წავიდა, არამედ სხვა მომლოცველებს გაჰყვა, რომლებიც პალესტინის ყველა კუთხიდან ძალზე ხშირად მიემართებოდნენ ხოლმე იერუსალიმის ტაძარში: და ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელსაც იქით ჰქონდა გზა - „წარვიდა მთად კერძო“-ო. მთიანი ქვეყნის მდებარეობის უფრო ნათლად წარმოსადგენად აუცილებელია გავითვალისწინოთ ის, რომ უფალ იესო ქრისტეს ქვეყნიური ცხოვრების დროს პალესტინა ოთხ ნაწილად იყო დაყოფილი: ჩრდილოეთით მდებარეობდა გალილეა, საიდანაც დაიწყო თავისი მოგზაურობა ქალწულმა მარიამმა; სამხრეთით იუდეა მდებარეობდა, მათ შორის, შუაგულში - სამარია, ხოლო აღმოსავლეთით - პერეია, ანუ იორდანეს მიღმა - წიაღ-კერძო მხარე, რომელიც თავისი საზღვრებით პალესტინის სამივე ამ ოლქს ემიჯნებოდა, ანუ სამარია და იუდეა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ მთის ქედით იკვეთებოდნენ და ბუნებრივად იყოფოდნენ ორ ნახევრად: მთიან მხარედ და ბარად, ვაკე მხარედ. იუდეის მთიანი მხარეა სწორედ ის ადგილი, სადაც იუდას ქალაქი მდებარეობდა - ქალწულ მარიამის მოგზაურობის მიზანი.

შემდგომ ქრისტიანულ პერიოდში ეს სახელწოდება მთიანი მხარისა იუდას ქალაქისა მიეკუთვნა წარმტაც ადგილს, განლაგებულს სწორი ტერასების სახით იუდეის მთებსა და ხეობებს შორის და დაშორებულს იერუსალიმიდან ორი საათის ზომიერი ბიჯით სავალზე. აწინდელ ქალაქში სიძველეთაგან მხოლოდ ჯვაროსანთა დროინდელი ტაძრის ნანგრევებია შემორჩენილი, რომელიც სწორედ ელისაბედისა და მარიამის შეხვედრის ადგილას იყო აგებული; აქვეა ახალი არქიტექტურით აგებული იოანე წინამორბედის შობის ეკლესია, აგრეთვე ერთადერთი მართლმადიდებლური ნაგებობა მთელს ქალაქში - რუსული მისიის ვრცელი სახლი. ქალაქში ყველას უჩვენებენ წყაროს - რომელსაც „მარიამის წყარო“ ჰქვია. აქ მრავლადაა ბაღ-ბოსტნები, ქალაქის სანახებში, მთის ტერასებად დაყოფილ ფერდზე გაშენებულია ზეთისხილის ხის ბაღები.

ზოგნი ფიქრობენ, რომ ეს იყო ქალაქი იუტა, მომცრო სამღვდელო ქალაქი იუდას ტომის საზღვრებში, ლევიტელთათვის გადაცემული და მდებარე იუდეის სამხრეთ მთიანეთში, ქალაქ ელევთეროპოლიდან 20-ოდე კილომეტრში. დღეს ეს მომცრო სოფელია, რომელშიც არაბები ცხოვრობენ, გარშემორტყმული ძველი გალავნით და დიდი ხეებით, და დაშორებული ქებრონიდან ორი საათის სავალით. მართალია, ამ ვარაუდს თავისი გარკვეული საფუძველიც აქვს ელენე დედოფლამდე მიღწეულ გადმოცემიდან, რომელმაც ამის გამო ეკლესიაც ააშენებინა წმიდა იოანე წინამორბედის შობის ადგილას, მაგრამ მისი აღიარება მართებულად ჩვენ მაინც არ შეგვიძლია, რადგან მაშინ უნდა გვეღიარებინა, რომ სახარების ამ ადგილას უზუსტობაა შეპარული. სხვათა შეხედულებით ეს იყო ქალაქი ქებრონი [*], ყველაზე ცნობილი სამღვდელო ქალაქი; რაბინული გადმოცემით, თალმუდშიც რომ არის ჩაწერილი, ეს ქალაქი პირდაპირ იწოდება ზაქარიასა და ელისაბედის საცხოვრებელ ადგილად.

„და შევიდა სახლსა ზაქარიაისსა და მოიკითხა ელისაბედ“ (მუხლი 40).

წმიდა მახარებელი ლუკა უფრო დაწვრილებით აღწერს, თუ როგორ შევიდა ყოვლადწმიდა ქალწული ზაქარიას სახლში, რითაც უფრო ღრმად აგებინებს მკითხველს მარიამის შინაგან, სულიერ მდგომარეობას: იგი პირველივე შეხედვით რწმუნდება ანგელოზის უწყების ჭეშმარიტებაში და სიხარულით აღსავსე მოიკითხავს ელისაბედს. ეს მოკითხვა, ალბათ, ჩვეულვბრივი მისალმება იყო, მიღებული იუდეველებში, რაც გამოიხატებოდა სიტყვებით „მშვიდობა შენდა“ და ამბორისყოფით; ხოლო ყოვლადწმიდა ქალწულისაგან გახმიანებული და მოქმედებული იგი აღსავსე იყო საკვირველი ძალით, რაც მომდევნო მუხლიდანაც ჩანს.

„და იყო ვითარცა ესმა ელისაბედს მოკითხვაი მარიამისი, ჰკრთებოდა ყრმაი იგი მუცელსა მისსა. და აღივსო სულითა წმიდითა ელისაბედ“ (მუხლი 41).

ამრიგად, მარიამის ხმის გაგონებისთანავე ორსული ელისაბედის მუცლად მყოფი ყრმა სიხარულით ამოძრავდა, რამაც უდიდესი აღტაცება მოჰგვარა ელისაბედს. აქ აღსრულდა სწორუდ ანგელოზის წინასწარმეტყველება ზაქარიასადმი: „და სულითა წმიდითა აღივსოს დედის მუცლით მისითგან“ (ლუკუა 1,15). ამრიგად, დედის მუცლად მყოფი ყრმის ეს „კრთომა“ - ამოძრავება სულიწმიდის ზემოქმედებით მოხდა, რომელმაც ელისაბედიც აღავსო, ასე, რომ მან უმალვე შეიცნო თავის ნათესავში - ქალწულ მარიამში თავისი უფლის, ანუ მესიის - ქრისტეს დედა, ვისი წინამორბედიც მისი ძე უნდა ყოფილიყო.

„და ხმა-ყო ხმითა დიდითა და თქუა: კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის, და კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისაი!“ (მუხლი 42).

სულიწმიდის მიერ შთაგონებული ელისაბედი ქალწულ მარიამს მიესალმება არა როგორც თავის ღარიბ ნათესავს, რომელიც ძალზე უყვარდა, არამედ როგორც ჭეშმარიტად უფლის დედას. და როცა ეუბნება მას: „კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის“-ო, ამით იგი, ისევე როგორც მანამდე - უფლის ანგელოზი (მუხლი 28) ამ ქვეყნად მცხოვრებ ყველა დედაკაცზე მაღლა აყენებს ყოვლადწმიდა ქალწულს. იმაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, თუ რა საკვირველია ამ შემთხვევაში ელისაბედის მიერ ანგელოზის ამ სიტყვების ზედმიწევნითი განმეორება, რაც, რა თქმა უნდა, უმალვე ინიშნა მარიამმა. კიდევ უფრო დიდ გაოცებას იწვევს ჩვენში ელისაბედის შემდგომი სიტყვები: „კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისაი“, რომლითაც იგი, თითქოს, იჩქარის დაადასტუროს ანგელოზის ხარება, და ამავე დროს ცხადად აგებინებს ყოვლადწმიდა ქალწულს, რომ საღმრთო საიდუმლო, უწყებული მარიამისათვის უფლის ანგელოზის მიერ და აქამდე არავისათვის ცნობილი, უკვე გამოეცხადა მასაც, ელისაბედსაც. თუმცა ელისაბედი ბოლომდე, სრულად ვერ გამოთქვამდა ღმერთის ამ საიდუმლოს აღნიშნულ სიტყვებზე რომ შეჩერებულიყო. ამიტომაც სწორედ თავის შემდგომ სიტყვებში იგი არა მხოლოდ პირდაპირ უწოდებს მარიამს თავისი უფლის დედას, არამედ იმასაც ხსნის, თუ როგორ შეიტყო მან ეს საიდუმლო:

„და ვინაი ჩემდა ესე, რაითა მოვიდეს დედაი უფლისა ჩემისაი ჩემდა?“ (მუხლი 43).

ანუ რომელი დამსახურებისა და ღირსებისათვის მომანიჭა ღმერთმა მე ეს უდიდესი პატივი, სიხარული, რომ ჩემთან მოვიდა ჩემი უფლის, ანუ მესიის, ქრისტეს დედაო.

„რამეთუ აჰა ესერა ვითარცა იყო ხმაი მოკითხვისა შენისაი ყურთა მომართ ჩემთა, ჰკრთებოდა ყრმაი ესე სიხარულით მუცელსა ჩემსა“ (მუხლი 44).

თავის ამ ახსნაში ელისაბედი აღნიშნავს თავისი ყრმის მხოლოდ ამოძრავებას, კრთომას, რაც გამოხატავდა მის სიხარულს ახლადჩასახული უფლის მოსვლის გამო; და ყრმის კრთომის ეს მნიშვნელობა მისთვის მაშინვე ცნობილი შეიქნა სულიწმიდის ზემოქმედებით, რომელმაც აღავსო ელისაბედი. მისი ყრმა, წინათგანჩინებული ღმერთის მიერ იმისთვის, რომ მაცნე და წინამორბედი ყოფილიყო აღთქმული მესიის - ქრისტესი, ახლა თვითონვე ყველას უწინარეს მიესალმა მას, ახლადჩასახულს ქალწულ მარიამის მუცლად, როცა იგი ზაქარიას და ელისაბედის სახლში შემოვიდა. აი, ამგვარად, და სავსებით ჭეშმარიტადაც, ახსნა მისმა დედამ - ელისაბედმა - ყრმის კრთომა მუცლად სულიწმიდის შთაგონებით, რომელმაც თავად იგიც აღავსო (მუხლი 41).

„და ნეტარ არს, რომელსა ჰრწმენეს, რამეთუ იყოს აღსრულებაი თქუმულთაი მათ მისა მიმართ უფლისა მიერ“ (მუხლი 45).

აქ ელისაბედი მესამე პირში ახსენებს ღვთისმშობელს - „ნეტარ არს, რომელსა ჰრწმენეს“-ო. და ა.შ. თითქოს ასე ეუბნებაო: ნეტარი, ბედნიერი ხარ შენ ქალწულო რამეთუ უმალ ირწმუნე ზეციური მახარებლის სიტყვები! და ამ დროს, ელისაბედი, უეჭველია, იხსენებდა თავისი ქმრის ზაქარიას დაეჭვებას, მცირედმორწმუნეობას ანგელოზის ხარების მოსმენისას. ამიტომაც განადიდებს იგი ქალწულ მარიამის რწმენას, თითქოს უნდა უთხრას: აი, რა ეწია ჩემს ქმარს, როცა ამგვარსავე ვითარებაში არ ირწმუნა ანგელოზისაო. მაგრამ იმისთვის, რომ სიხარულს მწუხარებაც არ შერეოდა, მხოლოდ ამას ეუბნება: აღსრულდება, უსათუოდ აღსრულდება ის, რაც უფალმა გითხრა ანგელოზის მეშვეობითო. ეს გამოთქმა: „თქმულთაი მათ მისა მიმართ უფლისა მიერ“ მხოლოდ იმ აღთქმას კი არ განეკუთვნება, რაც ღმერთმა მარიამს მისი ძის - იესოს ჩასახვისა და შობის შესახებ უთხრა, არამედ იმასაც, რაც მომავალი მესიის - ქრისტეს საუკუნო მეუფებას შეეხებოდა (ლუკა 1,31-33).

„და თქუა მარიამ: ადიდებს სული ჩემი უფალსა, და განიხარა სულმან ჩემმან ღმრთისა მიმართ, მაცხოვრისა ჩემისა, რამეთუ მოხედნა სიმდაბლესა ზედა მხევლისა თვისისასა“ (მუხლები 46-48).

ყოვლადწმიდა ქალწულის შესახებ ლუკა არ ამბობს - სულიწმიდით აღივსოო, როგორც მანამდე თქვა ელისაბედის შესახებ (მუხლი 41), არამედ უბრალოდ შენიშნავს: „და თქვა მარიამ“-მაო, რამეთუ იმ დღეებში ქალწულის სული განუწვეტლივ ღვთაებრივ ატმოსფეროში ჰგიებდა (თუკი ასე შეიძლება ითქვას), მაშინ, როცა ელისაბედის საღმრთო შთაგონება, ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა ზეგარდმო შთაგონების მსგავსად, მხოლოდ მყისიერი იყო. პირველივე მისი სიტყვით - „ადიდებს“ ცხადად არის გამოხატული მისი სულის ეს მდგომარეობა. ღმერთის განდიდება ჭეშმარიტებით მხოლოდ იმას შეუძლია, ვისაც თავისი სული და გული განუწმედია, და განუწყვეტლივ განიწმედს, ღმერთის მყოფობისთვის მათში. სიტყვებით: „და განიხარა სულმან ჩემმან ღმრთისა მიმართ, მაცხოვრისა ჩემისა“ - მარიამი არა მხოლოდ თავისი შთაგონებული სულის გრძნობებს გამოხატავს, არამედ თავისი, და მთელი მსოფლიოს სიხარულის წყაროსაც წარმოაჩენს: მას უხარის თავისა და სრულიად კაცობრიობის მაცხოვრის - უფალი ღმერთის გამო, რომლის ამქვეყნად მოვლინებაც უკვე მოახლოებულია, რამეთუ აი, იგი ჩასახულა კიდეც სულიწმიდის მიერ ქალწულ მარიამში. და რაც უფრო აღმატებული და მოახლოებულია თავად სიკეთე, მით უფრო დიდი და ცხოველია სიხარულიც მის გამო. ყოველთა სიკეთეთა წყარო ზეციურისაც და ქვეყნიურისაც - ქალწულ მარიამის მუცლადაა; და განა შეეძლო მას დიდი სიხარულით არ ყოფილიყო აღვსილი? თანაც ვის გამო? - უფლისა ღმრთისა და მაცხოვარისა გამო - თავისისაც და მთელი მსოფლიოსიც! რამეთუ სადაც მაცხოვარი ღმერთია, იქ ზღვა სიხარულიც მოედინება; იქ მარადის ბრწყინავს მხიარულების ღმერთი. მაგრამ განიხარებს რა თავისი განდიდებისა და კეთილისყოფის გამო, მარიამი მთელს ამ დიდებულებას, რომლამდის იგი აღყვანილ იქნა და მთელს ამ კეთილისყოფას, რაც მას მოენიჭა, აფუძნებს არა თავის საკუთარ სათნოებებზე, არამედ ყოვლადმოწყალე ღმერთის წყალობაზე, რისთვისაც ამბობს: „რამეთუ ყო ჩემ თანა დიდებული ძლიერმან“.

რითი დაიმსახურა მან ეს უდიდესი წყალობა? - შემკული ყველა სათნოებით, თავად იგი, ქალწული მარიამი, უაღმატებულესი ქერუბიმთასა, არაფერს ამბობს საკუთარი დამსახურებების შესახებ ღმერთის წინაშე. იგი მხოლოდ იმას ამბობს, რომ უფალმა მოხედა თავისი მხევლის სიმდაბლეს. ნეტარი ავგუსტინე, ორიგენე და სხვები სიტყვა „სიმდაბლის“ ქვეშ აქ თავმდაბლობის სანთოებას გულისხმობენ, მაგრამ ეს, ალბათ, არ არის მთლად მართებული. ქალწული მარიამი, ყველაზე თავმდაბალი და მორჩილი ადამიანთაგან, არ დაიწყებდა თავისი ამ სათნოების შექებას. ამასთანავე, სიმდაბლე, როგორც სათნოება, ბერძნულ ენაში გამოხატულია სიტყვით - „ტაპეინოფროსუნე“, და არა სიტყვით „ტაპეინოის“, რაც აღნიშნავს არა სიმდაბლის, თავმდაბლობის სათნოებას, როგორც ზოგიერთნი ფიქრობდნენ, არამედ ადამიანის მდაბალ, არაწარჩინებულ მდგომარეობას საზოგადოებაში (შდრ. მაგ. იაკობი 1,10). ყოვლად წმიდა ქალწული მართლაც ყველაზე ღარიბი იყო ისრაელის ყველა ყმაწვილ ქალთაგან და ამასთან სრულიად უცნობიც: მაგრამ ახლა, როცა ღმერთმა მოხედა მის სიმდაბლეს, იგი ყველაზე დიდებული შეიქნა.

„რამეთუ აჰა ესერა ამიერითგან მნატრიდენ მე ყოველნი ნათესავნი; რამეთუ ყო ჩემ თანა დიდებული ძლიერმან, და წმიდა არს სახელი მისი, და წყალობაი მისი ნათესავითი ნათესავადმდე მოშიშთა მისთა ზედა“ (მუხლები 48-50).

„რამეთუ აჰა ესერა ამიერითგან“, - ანუ იმ მომენტიდან, როცა უფლის ანგელოზმა ახარა მას მესიის - ქრისტეს შობის შესახებ, მნატრიდენ, ანუ ნეტარ-მყოფენ მე ყოველნი ნათესავნიო, ანუ ყველა მომდევნო თაობა ყველა ხალხისა მე განმადიდებსო. ეს სიხარულის გამომხატველი უბრალო, ჩვეულებრივი სიტყვა როდია, არამედ წინასწარმეტყველებაა ამ სიტყვის ზედმიწევნითი მნიშვნელობით - ანუ სულიწმიდის მიერი სიტყვებია, წარმოთქმულნი მარიამის წმიდა ბაგეებით, - ღმერთის განჩინებისა და ნებელობის გამოცხადებაა ქალწულ მარიამის ხვედრისა და ჩვენი, ყოველთა ადამიანთა, მოვალეობის შესახებ მისადმი.

რაზე შეეძლო ამ ღარიბსა და ყველასათვის უცნობ ქალწულს დაეფუძნებინა, საიდან მოეგონებინა ესოდენ დიადი რამ - რომ მის შესახებ შეიტყობენ და მას განადიდებენ არა მხოლოდ მისი ყოველნი თანამედროვენი, არამედ ყოველნი თაობანი მომდევნო საუკუნეებისა? იქნებ იმაზე, რომ იგი მეფეთა მოდგმისა იყო, დავითის ჩამომავალი? მაგრამ მისი გვარის დიდება ხომ უკვე დიდი ხნის წინათ ჩაბარდა წარსულს! ან იქნებ - იმაზე, რომ მას უწინასწარმეტყველა უფლის ანგელოზმა-ქრისტეს დედა იქნებიო? - მაგრამ ამაზეც რომ ეფიქრა მას თავისი დროის გაგებით, როგორც უკვე თვით ქრისტეს დროსაც კი ფიქრობდნენ მისი მოციქულები, მოელოდნენ რა თავიანთი მოძღვრისაგან - აღთქმული მესიისაგან ისრაელის ქვეყნიური სამეფოს დამკვიდრებას (საქმე მოციქულ. 1,6), მაინც რა ნაკლებად შეეძლო ამ ფიქრებსაც მიეყვანა იგი სრულიად მსოფლიო და სრულიად სახალხო-საყოველთაო დიდების მოპოვების იმედამდე! რამეთუ ვინ ყოფილა ისრაელის მეფეთაგან დავითზე უფრო ცნობილი? ანდა ვისი ხსოვნაა ისრაელის ერში უფრო კურთხეული მამამთავარ აბრაჰამის ხსოვნასთან შედარებით? მაგრამ აბრაჰამის დედას და დავითის დედას არათუ არ ჰნატრიან და არ განადიდებენ მომდევნო თაობები, არამედ მათი სახელებიც კი არ იციან. მაშ, განა ბევრის იმედი უნდა ჰქონოდა მესიის დედას ამ მაგალითებზე დაყრდნობით, თუკი ბუნებრივი განსჯითა და თავისი ერისა და დროის გაგებით იფიქრებდა ყოველივე ამაზე? ამავე დროს არ უნდა დაგვავიწყდეს, თუ რა ღრმად თავმდაბალი და მორჩილი ადამიანი იყო ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი. რამეთუ იმ დროსვე, როცა ღმერთს განადიდებს თავისი არჩევისათვის უფლის დედად უაღმატებულესი წოდებისათვის, იგი საკუთარ თავს მხევლად ხედავს და მხოლოდ თავისი სიმდაბლის, უმნიშვნელობის შესახებ ლაპარაკობს: უფალმა მოხედნა სიმდაბლესა ზედა მხევლისა თვისისასაო. მაშ, როგორღა შეიძლებოდა, რომ ესოდენი თავმდაბლობიდან იგი ამგვარი უაღმატებულესი მდგომარეობის გამომხატველ სიტყვებზე გადადის საკუთარი თავის შესახებ: ამიერითგან მნატრიდენ მე ყოველნი ნათესავნიო? ცხადია, რომ მისი გონებისა და მისი გულის საკუთარ თესლთაგან არ აღმოცენებულა ეს აზრი, არამედ სულმა წმიდამ, ვისაც იგი მგზნებარე ლოცვაში მიენდო მთელის არსებით, განანათლა იმ წუთას მისი გონება, აღძრა მისი ბაგეები, და ქალწულმა მარიამმაც ის წარმოთქვა, რაც მის გამო წინასწარ განესაზღვრა მაღალ ღმერთს და რაც მისი განგებულების წინამძღვრობით უნდა აღესრულებინა ქრისტეს მსოფლიო ეკლესიას მის - ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიმართ...

ასე საკვირველად და ზედმიწევნით ზუსტად გამართლდა ქალწულ მარიამის წინასწარმეტყველება საკუთარი თავის შესახებ - მნატრიდენ მე ყოველნი ნათესავნიო. მაგრამ წინასწარმეტყველებიდან საკუთარი თავის შესახებ - თავისი მომავალი განდიდების შესახებ, ყოვლადწმიდა ქალწული მაშინვე გადადის აზრით ღმერთზე, როგორც თავისი ნეტარების, ბედნიერების მიზეზზე, და განადიდებს მის სამ საღმრთო თვისებას, რომლებიც თავად მას გამოეცხადა; პირველ ყოვლისა, ღმერთის ყოვლადძლიერებას: „რამეთუ ყო ჩემ თანა დიდებული ძლიერმან“; როცა ღმერთს „ძლიერად“ ხმობს, მარიამი აშკარად მიუთითებს ანგელოზის სიტყვებზე, მის, ქალწულის მიმართ, წარმოთქმულზე: „და ძალი მაღლისაი გფარვიდეს შენ“-ო (ლუკა 1,35), რამეთუ სიტყუა-ღმერთის შემოქმედებითი ძალა უფრო აშკარად გამოცხადდა, ვიდრე ოდესღაც, ადამიანის შექმნისას. „ყო ჩემთანა დიდებული“, ანუ დიადი, არა გაგონილი საქმე აღასრულა ყოვლადძლიერმა ღმერთმა ქალწულ მარიამზე, შექნა რა იგი აღთქმული მესიის - ქრისტეს დედად. მეორე საღმრთო თვისება, აღნიშნული ქალწულ მარიამის მიერ, არის სიწმიდე: „და წმიდა არს სახელი მისი“, ანუ ღმრთისა, ვინც ეს დიდებული საქმე აღასრულა. საღმრთო ძალის საკვირველი ზემოქმედებისას მასზე, ყოვლადწმიდა ქალწულმა უშუალოდ შეიგრძნო ეს უპირობო ღვთაებრივი სიწმიდე და მიხვდა, რომ ღმერთის ეს სრულყოფილება გაცილებით მეტია ყველა სხვა თვისებაზე, რომლებიც ღმერთის არსებით თვისობრიობას შეადგენენ, - ეს არის ყველაზე დიდი, არსისმიერი თვისება ღმერთისა: „და წმიდა არს სახელი მისი“. საერთოდაც, ნებისმიერი სახელი ადამიანის გონებაში საგნის აღნიშვნას ემსახურება; ამგვარადვე ღმერთის სახელიც ღმერთის არსობრიობის მეტნაკლებად მართებულ გამოსახვას ემსახურება იმ ადამიანის სულში, ვინც უახლოვდება მას.

ბოლო, 56-ე მუხლი სახარების დღევანდელი საკითხავისა შეადგენს ისტორიულ დასკვნას და გვაუწებს, რომ:

„და დაადგრა მარიამ ელისაბედის თანა სამ თუე და წარვიდა სახიდ თვისა“ (მუხლი 56).

ამრიგად, სამი თვე დაჰყო ქალწულმა მარიამმა ელისაბედთან, მაგრამ მოესწრო თუ არა იგი იოანე წინამორბედის შობას, ამის შესახებ მახარებელი არაფერს არ გვაუწყებს: რამეთუ 57-ე და მომდევნო მუხლებში საუბარია მხოლოდ მეზობლებსა და ნათესავებზე, რომელნიც, როგორც კი შეიტყვეს ელისაბედს ძე შეეძინაო, უმალვე ზაქარიას სახლში შეიკრიბნენ; ასევე იგინივე ესწრებოდნენ ახლადშობილი ყრმის წინადაცვეთას; მარიამის შესახებ კი ლუკა აღარაფერს ამბობს. მეტად სავარაუდოა, რომ იგი განერიდა ცნობისმოყვარეთა მზერას და იოანეს შობის წინ ნაზარეთში დაბრუნდა, თავის სახლში. მახარებლის შენიშვნა, რომ ქალწული მარიამი თავის სახლში დაბრუნდა და არა იოსების სახლში, ცხადად გვანახებს, რომ იოსებთან დაწინდვის შემდეგ იგი მაშინვე არ გადასულა საცხოვრებლად იოსების სახლში და, რომ, აქედან გამომდინარე ანგელოზის ხარებაც მის საკუთარ სახლში აღსრულდა და ელისაბედთანაც იგი საკუთარი სახლიდან გამოემართა, და მხოლოდ ნაზარეთში დაბრუნების შემდეგ გადავიდა მართალი იოსების - თავისი დამწინდველისა და მფარველის სახლში.

II. ახლა კი იმ სულიერ-სამოძღვრებო შეგონებებზე გადავიდეთ, რასაც ჩვენს მიერ განხილული სახარება შეიცავს.

ა) ჩვენ ვნახეთ, რომ მთავარანგელოზისაგან მიღებული საღმრთო ხარების შემდეგ, ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი, სულ მალე, თავის ნათესავ ელისაბედთან გაემართა, ზაქარიას სახლში (მუხლი 40). მაგრამ თუ იცით, რა სახლი იყო ეს? ეს იყო ღმერთის მართალი მსახურის სახლი, კურთხეულ-განწმედილი მასში აღსრულებული კეთილმსახურების საქმეებით; ის სახლი, რომლის მკვიდრთაც უწყიან შემოქმედი ღმერთი, კეთილმოშიში მოწიწებით თაყვანს სცემენ მას და გულმოდგინედაც ემსახურებიან, - ანუ ის სახლი, სადაც ქალწული მარიამი მხოლოდ ისეთს რასმე იხილავს და მოისმენს, რაც განსაკუთრებულად აღანთებს, განაძლიერებს და განამტკიცებს მის საღმრთო მოშურნეობას და კეთილმსახურებას. აი, როგორ საზოგადოებას ეძიებს ყოვლადწმიდა ქალწული. რა დასკვნა უნდა გამოვიტანოთ აქედან? ის, რომ ჩვენც ნაცნობებისა და მეგობრების შერჩევაში ძალზე წინდახედულნი უნღა ვიყოთ, და ამ არჩევანის გაკეთებისას ადამიანთა წარმომავლობას, წოდებასა და საზოგადოებაში დაკავებულ მდგომარეობას კი არ უნდა ვუყურებდეთ, და არც მათს სიმდიდრესა თუ გავლენას, არც ბრწყინვალებასა თუ ბუნებრივ მონაცემებსა თუ უნართ, არც ხასიათის სიცხოველეს, გონებრივ განვითარებასა და განათლებას თუ სახელგანთქმულობას, არამედ, უპირატესად, მათს სათნოებებსა და ცხოვრების კეთილწესიერებას, მდგრადობას, მათს ღვთისმოშიშებას, სულის მართლობას, გულის სიწმიდესა და ზნეჩვეულებათა უბიწობას. აკი წმიდა მეფე და წინასწარმეტყველი დავითი ასე იტყვის საკუთარი თავის შესახებ: „სჯობს დღე ერთი ეზოთა შინა შენთა, უფალო, უფროის ათასთა მათ: ვირჩიე მე მივრდომაი სახლსა ღმრთისა ჩემისასა უფროის, ვიდრეღა დამკვიდრებად ჩემდა საყოფელსა ცოდვილთასა“ (ფსალ. 83,11).

აი, ის ნიმუში, მაგალითი, რომლის შესაბამისადაც უნდა შევაფასოთ ჩვენ სახლები და გამოვარჩიოთ ის ადამიანები, რომლებთანაც შეგვეძლება ან არ შეგვეძლება ახლო ურთიერთობების დამყარება. და რაკი ცოდვილნი მოშორებიან უფალს, ჩვენი არსებითი სარგებლობა და მოვალეობა იმაში მდგომარეობს, რომ გავეცალოთ მათ. ჯობს მძიმე მარტოობასა და სრულ უცნობლობაში დავრჩეთ, ვიდრე ცოდვილ ადამიანებთან გვქონდეს ახლო ურთიერთობა; ხოლო თუკი უსათუოდ უნდა გვქონდეს ვინმესთან ურთიერთობა, მაშინ, დაე, ნაკლებ სარგებლიანი და ნაკლებ ბრწყინვალე იყოს იგი, ოღონდ უფრო მეტად ქრისტიანული, - იმ ადამიანებთან, რომლებსაც მთლიანად მიუძღვანებიათ თავის ღმერთისთვის - იმისთვის, ვინც ჩვენ უპირველეს ყოვლისა და უმეტეს ყოველისა უნდა გვიყვარდეს. უკეთურ ადამიანებთან ურთიერთობისას, ვისაც არ ეშინია ღმერთისა და ურწმუნოდ და უსინდისოდ ცხოვრობს, ჩვენს ცხოვნებას ნამდვილად დიდი საშიშროება ემუქრება. ათასობით მაგალითი გვიჩვენებს, თუ რა დამღუპველი და სახიფათო შედეგები ახლავს თან ამგვარ ურთიერთობებს. მართლაც, ჩვენი გული თავისთავადვეა მეტად მიდრეკილი მოუძლურებისა და გარყვნილებისაკენ. და მაშინ რაღა იქნება, როცა ამ ბუნებრივ მიდრეკილებას დაემატება შთაბეჭდილებანიც და ზემოქმედებანიც იმ ადამიანთა მხრიდან, რომლებთანაც მეგობრული, ახლო ურთიერთობანი, და შესაძლოა, ღრმა პატივისცემაც გვაქვს, რასაც შეუძლია გვაცთუნოს და გაგვიტაცოს კიდეც?!ბუნებრივია, ჩვენ მათს მსგავსად ფიქრს მივეჩვევით, მათს მსგავსად ლაპარაკს... ამიტომაც ჩვენ ძალზე ფრთხილნი უნდა ვიყოთ ურთიერთობებში.

ბ) აღნიშვნის ღირსია ის სიხარულიც, რომლითაც ელისაბედი აღივსო ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის სტუმრობისას (მუხლები 41-45). ღვთისმშობლის სტუმრობა შემდგომშიც მეორდებოდა, და შესაძლოა, ახლაც განმეორდეს. ჰოდა, განა ჩვენც მართალი ელისაბედივით არ უნდა გვიხაროდეს ამგვარ სტუმრობათა დროს და განა მასავით არ უნდა ვამბობდეთ: „ვინაი ესე ჩემდა“, - ეგზომ დიდი ბედნიერება, - „რაითა მოვიდეს დედაი უფლისა ჩემისაი ჩემდა?“-ო! თუკი ჩვენ ქვეყნიურ ხელმწიფეთა, მათი ნათესავების, ცნობილი ადამიანების სტუმრობა გვახარებს, მაშინ რაოდენგზის უფრო უნდა გვახარებდეს ზეციური მეფის - ცათა და ქვეყნის მეუფის დედის სტუმრობა, რაც განსაკუთრებულად დაგვაახლოებს მასთან, ხოლო მისი მეშვეობით - თვით უფალ ღმერთთან, და ბუნებრივად განგვაწყობს ღმერთისაგან განსაკუთრებულ კეთილმოქმედებათა და წყალობათა მოლოდინისათვის. ღვთის დედას, რომელმაც წმიდა სიხარულის მიზეზი უშვა ამა მწუხარე ქვეყანას, არასდროს არ შეუწყვეტია, - და არც ახლა წყვეტს, - ამ სიხარულის გადმოღვრას ყველაზე და თითოეულზე და ამავე დროს თავად ჰპოვებს სიხარულს მწუხარეთა და მტირალთა ნუგეშის-ცემაში, გახარებაში; მართალია, ჩვენთვის ღვთის დედის ყველა გამოცხადება როდია ცნობილი, აღსრულებული მწუხარეთა ნუგეშის-ცემისათვისდა გახარებისათვის, რადგან ხშირად ფარულ ნუგეშად რჩება მათთვის, მაგრამ საყოველთაოდ ცნობილი გამოცხადებების მიხედვითაც შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მორწმუნეთა აღურაცხელი სიმრავლე ღირს-ქმნილა და ღირს-იქმნება მისგან ნუგეშისა და სიხარულის მიღებისა.

გ) კვალად, ჩვენს ყურადღებას იქცევს ისიც, რომ ქალწული მარიამი თავისი სიხარულის მიზეზს ღმერთში ხედავს: „განიხარა სულმან ჩემმან ღმრთისა მიმართ, მაცხოვრისა ჩემისა“-ო, - ღაღადებს იგი (მუხლი 47). ღვთის დედის მაგალითმა, დაე, ჩვენც გვასწავლოს სიხარულის ძიება, მხოლოდ და მხოლოდ ღმერთში. რამეთუ უფალი ღმერთი ჩვენი არის უზენაესი და უსრულყოფილესი სიკეთე და წყარო ყოველგვარი სიკეთისა და სიხარულისა. მან ცათაგან ამქვეყნად მოგვივლინა თავისი მხოლოდშობილი საყვარელი ძე - უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, რათა ქვეყნიური ამაოებისაგან განეშორებინა ადამიანთა გულები, თავისკენ მიეზიდა ისინი და ამგვარად შევექენით ჩვენ თავისი სახიერების თანამოზიარეებად. ამ ღვთაებრივი წარმოგზავნილის სწავლვბითა და მაგალითით ჩვენც სხეულში, ხორცსა და სისხლში კი არ უნდა ვეძიებდეთ სიხარულს, მათს თნებას კი არ უნდა ვცდილობდეთ, არამედ - სულში უნდა ვეძიებდეთ და სულისთვის დავშვრებოდეთ; აქედან გამომდინარე, ჩვენს სიხარულსაც ქვეყნიურ სიკეთეთა მოპოვება კი არ უნდა შეადგენდეს, არამედ ზეციურ საუნჯეთა დაგროვება; გრძნობათა შვება-სიამეში კი არ უნდა ვჰპოვებდეთ ჭეშმარიტ სიხარულს, არამედ წმიდა და უზაკველი სინდისის სიმშვიდეში, რომელიც საღმრთო მცნებების მუდმივი შესრულებითა და ღმერთის ნებისადმი სრული მინდობით მიიღწევა. სწორედ ამგვარი სიხარულით განიხარა ყოვლადუბიწო ქალწულ მარიამის გულმა. მიიღო რა ანგელოზისაგან ხარება ღმერთის ხორციელად მოვლინების შესახებ: „და განიხარა სულმან ჩემმან ღმრთისა მიმართ, მაცხოვრისა ჩემისა“ (ლუკა 1,47), - ღაღადებდა იგი ზაქარიასა და ელისაბედის სახლში. სწორედ ამგვარი სიხარულით იყვნენ განსულიერებულნი და განმხნევებულნი ყოველნი ჭეშმარიტნი მიმდევარნი იესო ქრისტესი ცათა სასუფევლისაკენ მიმავალ ვიწრო, მწუხარებებით მოფენილ გზაზე.

ამრიგად, ქრისტიანებო, თუკი გსურთ მტკიცედა და ურღვეველი სიხარულით დასტკბებოდეთ, მაშინ ყოველივე გრძნობიერზე და ქვეყნიურზე აღამაღლეთ თქვენი სული - ყოველთა სიკეთეთა წყაროსკენ, უფლისაკენ, და განიმტკიცებთ რა გულს მის სჯულში, მთელის გულით გიხაროდეთ, რომ თქვენი სახელები დაწერილი იქნება საუკუნო ცხოვრების წიგნში (ლუკა 10,20).

დ) კიდევ ერთი დამოძღვრაც მოვიღოთ აწინდელი სახარებიდან. ჩვენ ვნახეთ, რომ ღვთის დედა თავისი განდიდების მიზეზს ღმერთის მოწყალებაში ჰგონებდა, და არა საკუთარ სათნოებებში (მუხლი 48). ამრიგად, მარადის ქალწულისათვის სრულიად უცხო იყო ამპარტავნება. და ჩვენც, ყოველნი ქრისტიანნი, უნდა ვერიდოთ ამ მანკიერებას. როგორც საღმრთო წერილშია ნათქვამი, ამპარტავნებაა ცოდვის დასაბამი, ანუ ყველა ცოდვისა და უსჯულოების წყარო და ძირი. იგი იქამდე უბრმავებს ადამიანს სულიერ თვალებს, რომ მას უკვე არ ძალუძს დაინახოს და შეიმეცნოს ღმვრთის დიდებულება და საკუთარი არარაობა, და ამიტომ არც მოშიშება აქვს ღმრთისა და არც მოწიწება მის წინაშე; ამპარტავანი ადამიანი ვერ გრძნობს ღმერთის კეთილმოქმედებას თავის მიმართ, და ამიტომ მარადის უმადური რჩება ღმერთისადმი. ამპარტავნება აბრმავებს ადამიანს საკუთარი თავის მიმართაც, ისე, რომ იგი ან სულ ვერ ხედავს საკუთარ მანკიერებებსა და უძლურებებს, ანდა ცდილობს პირმოთნეობით დაიფაროს ისინი; ესევითარი ხშირად ისეთი საქმეებით იწონებს თავს, რომელთა გამო სირცხვილით გაწითლება ჯერ-და. ამპარტავნება ყოველგვარ ღირსებას აცლის თვით ქველმოქმედებასაც კი მოყვასთადმი, არაქმედითად აქცევს ლოცვას და საშუალებას არ აძლევს ადამიანს გულწრფელად მოინანიოს ცოდვები. ამპარტავნებამ აღმოაცენა, - და ყოველთვისაც აღმოაცენებს - ყველა მანკიერება და უბედურება, რომელთაგანაც კაცობრივი საზოგადოებანი ევნებიან. და ბოლოს, ამპარტავნება იყო და არის დედა ყოველთა მწვალებლობათა და განხეთქილებათა, რომელთაგანაც ასე მძიმედ ევნებოდა და ახლაც ევნება თავად ეკლესია ღმრთისა; ჭეშმარიტად, რომ ცოდვის დასაბამი ამპარტავნებაა, და მისით შეპყრობილი სიბილწეს აღმოანთხევს. ჩვენ ასეთ საშინელ მტერს ჯერ არს მტკიცედ, შეურიგებლად ვებრძოლოთ, რათა შევმუსროთ იგი და განვაგდოთ ჩვენგან.

[*] ქებრონი (ებრაულად ნიშნავს „კავშირს“, „გაერთიანებას“) - ამ სახელით იწოდა ჰალევას ძის სახელის მიხედვით და ერთ-ერთი უძველესი ქალაქი იყო იუდეაში(რიცხვთა 13,22); თავიდან იგი იწოდებოდა კირიათ-არბად, ანუ არბას ქალაქად, რადგან ოდესღაც იგი ცნობილი გმირის ებაკის ერთ-ერთი ძის საცხოვრებელი იყო, რომელსაც არბა ერქვა (ისუ ნავე 14,16). ქალაქი იერუსალიმიდან სამხრეთით 30-იოდე კილომეტრზე მდებარეობდა, შემაღლებულ ადგილას, და დღემდე ცნობილია საბრუნის ანდა ელ-ხალილის სახელწოდებით, რაც ნიშნავს „ღმერთის მეგობარს“ (რადგანაც აბრაამიც, საღმრთო წერილში ღმერთის მეგობრად იწოდება)და ამჟამად ცნობილია თავისი მინის ნაკეთობებით. ეს იყო პალესტინის სასაზღვრო ქალაქი, მთიანი მხარის დედაქალაქი. გადმოცემით აქ მდებარეობს აბრაჰამის, ისააკისა და იაკობის საფლავები, ასევე მათი ცოლებისაც - სარასი, რებეკასი, ლიასი, როგორც საღმრთო წერილი გვამცნობს: „და ამისსა შემდგომად დაჰფლა აბრაჰამ ცოლი თვისი სარა ქვაბსა მას შინა აგარაკისასა მრჩობლსა, რომელ არს წინაშე მამბრესსა. ესე იგი არს - ქებრონი, ქვეყანასა ქანაანისასა“ (დაბად. 23,19). ქალაქი განლაგებული იყო ნაწილობრივ მთის ფერდზე და ნაწილობრივ ვაკეზე. ქალაქ ქებრონთან დაკავშირებულია რამდენიმე მნიშვნელოვანი მოვლენა, რომელთა შესახებაც საღმრთო ისტორია მოგვითხრობს. ესქოლის ველი მის მახლობლად მდებარეობდა, და ქებრონის ველიც ერთ დროს იაკობის სამყოფელი იყო (დაბად. 37,14). აქვე ცხოვრობდა აბრაჰამიც და აქვეა იგი დაკრძალული თავის ოჯახობასთან ერთად (დაბად. 13,18). იერუსალიმისაკენ მიმავალი გზის დასავლეთით, ქებრონის ერთ კილომეტრზე მდებარეობს სახელგანთქმული მამბრეს ჭალა - „მამბრეს მუხა“ (დაბად. 13,18,13). ეს მუხა, გადმოცემით, ფლავისოსისა და იერონიმეს დროს ჯერ კიდევ იდგა. ეს ის ადგილია სადაც აბრაჰამს უფალი ღმერთი გამოეცხადა სამი მსხემის სახით და აკურთხა იგი; და ეს ადგილი დღესაც შეადგენს მომლოცველთა თაყვანისცემის საგანს. ქებრონის სხვა ღირსშესანიშნაობანია აბენისის აკლდამა, აგრეთვე დავითის მამის იესეს და ხალების საფლავები, თუმცა აღნიშნული ადგილები ჯერ საკმარისად არ არის გამოკვლეული.

მღვდელი გრიგოლ დიაჩენკო „სადღესასწაულო სახარებათა განმარტება“, თბილისი, 2001 წ.
მთარგმნელი: ვასილ ბურკაძე