WEB SITE ერი და ბერი - ავტორი ვასილ ელისაბედაშვილი

სარჩევი

• სინედრიონის გადაწყვეტილება იესოს მოსაკლავად
• ნელსაცხებელი
• შეთანხმება მაცხოვრის გასაცემად
• საიდუმლო სერობის მომზადება
• საიდუმლო სერობა
• გეთსიმანია
• იესო სინედრიონის წინაშე და პეტრესგან უარყოფა
• იუდას აღსასრული
• იესო პილატე პონტიელის წინაშე
• ჯ ვ ა რ ც მ ა
• იესოს დაკრძალვა
• საფლავის დაცვა
• აღდგომა

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 26, 1-5; მარკ. 14, 1-2; ლკ. 22, 1-2; იოან. 11, 47-57)

სინოპტიკოსები. მათეს სახარების 26-ე თავში აღწერილი მაცხოვრის ვნება წინა თავების შინაარსთან შედარებით უფრო მეტად მხატვრულია, ვიდრე მკაცრად ქრონოლოგიური. მახარებლების მიხედვით, ვნების წინასწარმეტყველება მიზნად ისახავს იმის ჩვენებას, რომ ყოველივე რაც მოხდება ღვთის ხელშია და იესო, როგორც მოვლენების ცენტრალური მონაწილე, ისტორიის უფალია. სინედრიონის ჩანაფიქრი იესოს შეპყრობისა და მოკვდინების შესახებ, ოღონდ არა დღესასწაულის დროს, რათა ხალხი არ აჯანყებულიყო მაცხოვრისადმი სიყვარულის გამო, არ გამართლდა. პირიქით, იესოს შეიპყრობენ და ჯვარს აცვამენ ზუსტად პასექის დღესასწაულზე.

მახარებელ მათეს მიხედვით, იუდეველ მთავართა შეკრება მღვდელმთავარ კაიაფას სახლში მოხდა, რომელიც მღვდელმთავრად დაინიშნა 18 წელს რომის პროკურატორის პილატე პონტოელის (26-36 წ.) წინამორბედის ვალერიუს გრატუსის (Valerius Gratus 15-26 წ.) მიერ, ვიდრე ვიტელიუსამდე (Vitellius 36 წ.) (იოსებ ფლავიუსი „არქეოლოგია“ 18,2,2 და 18,4,3). „საქმე მოციქულთა“-ში კაიაფა ჯერ კიდევ მღვდელმთავარია, როდესაც პეტრე და იოანე სინედრიონის წინაშე წარდგნენ, ასევე სავარაუდოა პირველმოწამე და პირველდიაკონ სტეფანეს დროსაც (საქ. 7,1). არ არის გამორიცხული, რომ მღვდელმთავარი, რომლისგანაც მოციქული პავლე დამასკოს სინაგოგებისადმი ეპისტოლეებს ითხოვდა, იქ დაკავებული ქრისტიანების გამო, კაიაფა ყოფილიყო (საქ. 9,1-2). 1990 წელს იერუსალიმიდან 3 კმ. სამხრეთით შემთხვევით აღმოჩნდა კაიაფას საძვალე წარწერით: Yehosef bar Qayyafa (იოსეფ ძე კაიაფასი). იოანე მოციქულის ფრაზა: „რომელ იყო მღვდელთმთავარი მის წელიწადისაი“, ნიშნავს რომ იყო მღვდელმთავარი იმ დროს. იუდეველი მღვდელმთავრები რომაული პოლიტიკის ინტერესების მომსახურების მიხედვით საუკეთესო ადგილებს იკავებდნენ საზოგადოებაში. მრავლობით რიცხვში ნახმარი „მღვდელმთავრები“აღნიშნავს მღვდელმთავართა სათათბიროს. აღნიშნული სამმართველო ინსტიტუტი ბერძნული წარმოშობისაა და ბერძნული ქალაქების სამმართველო სათათბიროს, საკანონმდებლო კორპუსს, პარლამენტს, „სასულიერო პირთა სათათბიროს“ შეესაბამება (იოსებ ფლავიუსი, „არქეოლოგია“ 13,166; საქ. 19,14), რომელიც არისტოკრატული წარმომავლობის 10 წევრის, ძირითადად მღვდელმთავრებისა და საერო საქმოსნებისაგან „ათი პირველთაგანი“-სგან შედგებოდა (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. არქეოლოგია“ 20, 194. ლათ. Decem Primi). მღვდელმთავრები პრესვიტერებთან და მწიგნობრებთან ერთად წარმოადგენდნენ დიდ სინედრიონს (ებ. სან-ჰედრინ), საყოველთაო იუდაიზმის უმაღლეს სამმართველო, საკანონმდებლო, აღმასრულებელ, პოლიტიკურ და რელიგიურ ორგანოს. „მწიგნობრები“ იყვნენ კანონმცოდნენი, ცნობილნი როგორც „ბრძენნი“ ან „რაბინნი“, ხოლო „პრესვიტერები“ არისტოკრატიის წარმოსაჩრენი წევრები. სინედრიონის წევრთა საერთო რაოდენობა შეადგენდა 71-ს (Mishna, Sanhedrin1, 6), რომლის საფუძველსაც წარმოადგენდა „სამოცდაათი მამაკაცი ისრაელის პრესვიტერებისაგან“ (რიცხ. 11. 6). სამოცდამეთერთმეტე იყო თვით მოსე. სინედრიონის შეკრებები ხორციელდებოდა საკანონმდებლო კორპუსში, იერუსალიმის ტაძრის სამხრეთ-დასავლეთით (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. ბრძ. შესახ“. 5, 144). სათათბიროს სრული შემადგენლობით შეკრება აუცილებელი იყო მხოლოდ სასიკვდილო განაჩენის გამოსატანად. ძირითადად, წევრთა მცირე რაოდენობა საკმარისად ითვლებოდა. თუკი თათბირი, რომელიც, რა თქმა უნდა, არ იყო სასამართლო, კაიაფას სახლის ეზოში გაიმართა, საქმე გვაქვს ატიპურ თათბირთან, რომელშიც სინედრიონის განსაზღვრული და წინასწარშერჩეული წევრები მონაწილეობდნენ.

მარკოზის (14, 1), უფრო მეტად კი ლუკას (22, 1) ქრონოლოგიური ფორმულირება, რომელიც პასექისა და უფუარობის დღესასწაულებს ერთმანეთთან აკავშირებს არ არის ზედმიწევნით ზუსტი. რეალურად, საუბარია ორ, ერთმანეთისაგან გავსხვავებულ დღესასწაულზე. პასექი (ებრ. „პისაჰ“; არამ. „პისჰა“) რელიგიური კალენდრის პირველი თვის, ნისანის (მარტი-აპრილი) 14 რიცხვში აღინიშნებოდა, მაშინ როცა უფუარობის დღესასწაული (ებრ. „მაცოტ“ ან „მაცოთ“) იწყებოდა იმავე თვის 15 რიცხვში და გრძელდებოდა 7 დღეს, ვიდრე ნისანის 21-მდე (გამ. 12, 6-15; ლევ. 23, 5-9). იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსიც იმეორებს მახარებლების სიტყვებს აღნიშნული დღესასწაულის შესახებ: „κατά τον καιρόν της των αζύμων εορτής, ήν πάσχα λέγονεμ“ - იმ დროს, უფუარობის დღესასწაულზე, პასექად წოდებულზე (იოსებ ფლავიუსი „არქეოლოგია“ 14, 21). იუდეური კალენდრის მიხედვით დღე იწყებოდა და მთავრდებოდა მზის ჩასვლის დროს. ე.ი. თვის 14 რიცხვი მთავრდებოდა ზუსტად იმ დროს, როდესაც იწყებოდა 15 რიცხვი, დაახლოებით საღამოს 6 საათზე. აღნიშნული დაბნეულობა და მონაცემთა არევა მხოლოდ იმ ფაქტიდან არ მომდინარეობს, რომ საპასექო სერობა ნისანის თვის 14 რიცხვში აღინიშნებოდა მზის ჩასვლის შემდეგ, უფრო სწორედ ნისანის 15-ში (საღამოს 6 საათის შემდეგ), არამედ უფრო ძველია და მიეკუთვნება მოსეს ხუთწიგნეულში არსებულ ორ ერთმანეთისაგან განსხვავებულ გადმოცემას. შედარებით ძველი გადმოცემის მიხედვით (გამ. 12, 6. 8. 18) პასექი განისაზღვრება ნისანის 14-ში, ხოლო ახალი გადმოცემის მიხედვით, რომელიც შემდგომშიც დომინირებდა (ლევ. 23, 5; რიცხ. 28, 16), პასექის დღესასწაული აღინიშნებოდა ნისანის 15-ში. გამოთქმა „ორი დღის შემდეგ“, შეიძლება ნიშნავდეს რომ ვნების შესახებ წინასწარმეტყველება მოხდა ნისანის 13-ში, მაგრამ ალბათ იგულისხმება 14. ისევე, როგორც მსგავსი გამოთქმა „მესამესა დღესა აღდგომად“ (მარკ. 8, 31) არსობრივად გულისხმობს ორ დღეს პარასკევის შემდეგ. ე.ი. ათვლა იწყება პარასკევიდან.

„ძე კაცისაი“. (მთ. 26, 1; ებრ. „ბენ (ჰა) ადამ“; არამ. „ბარ ნაშა“) არის იდიომატური გამოთქმა, რომელიც ებრაულად უბრალოდ „ადამიანს“ ნიშნავს.

იოანე. „მღვდელმთავრები“ და „ფარისევლები“ არ ჩანს ეჭვობდნენ, რომ იესო „მრავალსა სასწაულსა იქმს“ (იოან. 11, 47). რასაც ეჭვქვეშ აყენებენ არის ის, იესო მესიაა თუ არა. შიშობენ, ვაითუ ხალხი, გატაცებული ერთი ვიღაც ფსევდომესიის მიერ, აჯანყდეს რომაელთა წინააღმდეგ და დამპყრობელთა მხრიდან შურისძიება გამოიწვიოს. კაიაფა წარმოდგენილია დრამატული სახით, რომელსაც ხელიდა უსხლტება ისტორია, ვინაიდან ვერ ხვდება რომ იგი, უმაღლესი იერარქი ღვთის ნებას წინასწარმეტყველებს. იესო მართლაც „მოკვდა ერისათვის“, მაგრამ არა მხოლოდ ერისათვის, როგორც ამას კაიაფა იმედოვნებდა. საბოლოოდ გამართლდა მღვდელმთავართა და ფარისეველთა შიში „მოვიდნენ ჰრომნი და მიგვიღონ ჩვენ, ადგილიცა ჩვენი და ნათესავიცა“ (იოან. 11, 48). რომაელებმა სისხლში ჩაახშვეს იუდეველთა აჯანყება 66-70 წწ. ქრისტეს შობიდან. გამოთქმა „უმჯობეს არს ჩვენდა, რაითა ერთი კაცი მოკუდეს ერისთვის“, ცნობილი რაბინული გაგებაა და გვხვდება Midrash Genesis Rabah 94, 9-ში.

ფარისეველები, ისევე როგორც სადუკეველები და ესეელები, პოლიტიკურ-რელიგიურ დაჯგუფებას წარმოადგენდნენ ქრისტეშობამდე მეორე საუკუნის შუა წლებისათვის. სადუკეველები, მაღალი არისტოკრატული ფენის წარმომადგენლები, დიდი სინედრიონის სამმართველო აპარატის უმრავლესობას შეადგენდნენ. ხოლო ფარისევლები საზოგადოების საშუალო კლასს მიეკუთვნებოდნენ. „მწიგნობართა“ ანუ კანონმცოდნეთა ფენა ფარისევლებისა და სადუკეველების ფენებთან შედარებით უფრო ძველია, მაგრამ დროთა განმავლობაში „მწიგნობართა“ უმრავლესობა ფარისეველთა დაჯგუფებას შეუერთდა, რომელმაც შემდგომში გვიანი იუდაიზმი ჩამოაყალიბა. იესო ქრისტეს მოღვაწეობის პერიოდში „მწიგნობრები“ და „ფარისევლები“ უკვე თითქმის თანაბარი მნიშვნელობის დაჯგუფებებს წარმოადგენდნენ. ქალაქი „ეფრემი“ შესაძლოა იყოს ქალაქი „აფრა“ (ისუ. ნავ. 18, 23 Ο’; ებრ. „ოფრა“), რომელიც დღევანდელ Et-Taiyibeh-ს, მთიან რეგიონს იერუსალიმიდან 24კმ. და ბეთილიდან 7, 5 კმ. ჩრდილო-აღმოსავლეთით, შეესაბამება.

 

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 26, 6-13; მარკ. 14, 3-9; ლკ. 7, 36-50; იოან. 12, 1-8)

აღნიშნული ეპიზოდი აღწერილია ოთხივე მახარებლის მიერ, მაგრამ განსხვავებული წვრილმანებით როგორც ადგილისა და დროის, ასევე ეპიზოდში მონაწილე პირების მიხედვით. მახარებლები ლუკა და იოანე ისტორიას ნელსაცხებლის შესახებ შედარებით ადრე გადმოგვცემენ (იოანე იესოს იერუსალიმში დიდებით შესვლამდე), ვიდრე მათე და მარკოზი. მაგრამ განსხვავებების მიუხედავად, ოთხივე მახარებელს შორის არის მნიშვნელოვანი მსგავსებანიც. არ არის შემთხვევითი, რომ იოანე ეთანხმება როგორც მარკოზსა და მათეს („ბეთანია“, „ნელსაცხებელი ნარდისაი“, „300 დინარი“, „გლახაკნი მარადის თქუენ თანა არიან“), ასევე ლუკასაც („თმითა თავისა მისისაითა წარჰხოცდა და ამბორს-უყოფდა ფერხთა მისთა და სცხებდა ნელსაცხებელსა“). შესაძლებელია საუბარი იყოს ორ ან სამ მსგავს ეპიზოდზე, რომლებიც ზეპირი გადმოცემის შედეგად ნელ-ნელა ერთი მთლიანი ისტორია გახდა, ან ერთ ეპიზოდზე, ოღონდ განსხვავებული განმარტებებით. სარწმუნოა უფრო პირველი. რომელიც არ უნდა იყოს სწორი, აღნიშნული მონაკვეთის ადგილი იოანესთან და ლუკასთან, რომლებიც უფრო ადრე აღწერენ მას, მათესათან და მარკოზთან შედარებით, რომლებთანაც აღწერილი ჩანართი ორ ნაწილად ჰყოფს იესოს ვნების ისტორიას, იმის შესახებ მეტყველებს, რომ ნელსაცხებლის ცხების ისტორია თავდაპირველად დამოუკიდებელი იყო და არ წარმოადგენდა მაცხოვრის ვნების შესახებ თხრობის ფრაგმენტულ ნაწილს. სავარაუდოა, რომ იესო მოწაფეებს ახსენებს დედაკაცის საქმეს, რომელმაც „ნელსაცხებელი ესე ხორცთა ჩემთა და დასაფლველად ჩემდა ყო“ (მთ. 26, 12), საქმე, რომელიც ამართლებს აღნიშნული ეპიზოდის ჩართვას ვნების ისტორიაში. ჭეშმარიტებაა ისიც, რომ იესოს სხეული არ იქნა მირონცხებული მისი დაკრძალვის დროს ისე, როგორც იყო აუცილებელი (A. Legault, CBQ 16 (1954) გვ. 131-145).

ბეთანია. (Beth-hini, იხ. M. Jastrow, A. Dictionary of the Targuminm, the Talmud Babli and Jerushalmi, and the Midrashic Literature, London, N. Y. 1903 გვ. 348) მდებარეობს ზეთისხილის მთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კიდეზე, იერუსალიმიდან დაახ. 3 კმ. აღმოსავლეთით და არანაირი კავშირი არ აქვს ბეთანიასთან „წიაღ იორდანესა“ (იოან. 1, 28 იხ. ქართული თარგმანი „ბეთაბრა... წიაღ იორდანესა“) და შეესაბამება el- Azariyeh-ს (<el-Lazarieh), მე-5 საუკუნის ლაზარეს მხარედ წოდებულ ადგილს (პალადიოსი, „ლავსიაკონი“ 44, 5), სადაც გრანიტის მრავალი საფლავი მდებარეობს.

სიმონ კეთროვანი შესაძლებელია იმ ათი კეთროვანიდან ერთ-ერთი ყოფილიყო, რომელიც იესომ განკურნა. იოანეს მარიამი (იოან. 12. 3) არანაირ შემთხვევაში არ შეიძლება გაიგივდეს მარიამ მაგდალინელთან.

„ნელსაცხებელი ნარდისა სარწმუნოისაი“ (მარკ. 14. 3) უნდა ყოფილიყო ერთი პატარა დალუქული ფიალა (ფლაკონი) მცირე რაოდენობით სუნამოთი, რომლის გამოყენებაც ფიალის გატეხვის შემდეგ შეიძლებოდა. თანამეინახეთა ნელსაცხებლით ცხება სერობის დროს ჩვეულებრივი მოვლენა გახლდათ (იხ. ფს. 22, 5). ნარდი (სპარს. „ნარდინ“) არის სურნელოვანი მცენარე კატაბალახას ოჯახიდან, ველურად მზარდი ინდოეთში, რომლის ფესვებიდანაც იწარმოებოდა სურნელოვანი ზეთი. „სარწმუნოისაი“ შესაძლებელია ნიშნავდეს ნატურალურს. ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელი აღნიშნული ადგილის განმარტებისას ამბობს, აქ უნდა იგულისხმებოდეს ან ნარდის სახეობა, ან ეს სიტყვა უნდა ნიშნავდეს „შეურევნელს“ (თეოფილ. ბულგარელი, PG 123, 645b). „სარწმუნოისაი“, ბერძნულად „Πιστική“, არამ. „პისტაქა“, მომდინარეობს მცენარის Pistachio-ს სახელწოდებისაგან (M. Black, An Aramaic Approach, 1967 გვ. 223-225) ან ნარდის ინდური სახელწოდების Piccita-გან (იხ. BDAG).

ვერცხლის „დინარი“ (denarius, ქართული თარგმანი „დრაჰკანი“ (მთ. 20, 2)), რომის იმპერატორ ნერონის მიერ მისი გაუფასურების შემდეგ, მუშის დღიურ ხელფასს შეესაბამებოდა. ანუ 300 დინარი სამასი დღის ხელფასი იყო (BDAG). აღნიშნული მონაკვეთი დინარის შესახებ, ჩვენი აზრით, მისი გაუფასურების შემდეგაა დაწერილი და როდესაც იესო იგავს ჰყვებოდა, გამოიყენებოდა სხვა ფულადი ერთეული, რომლის ფასიც მათემ მისი ეპოქის ეკონომიკური მონაცემების მიხედვით განსაზღვრა.

გამოთქმა „გლახაკნი მარადის თქვენ თანა არიან“ ეხმაურება ძველი აღთქმის გამოსვლათა წიგნში არსებულ ფრაზას: „ვინ მსგავს შენდა უფალო? ვინ მსგავს შენდა წმიდათა შორის, დიდებულო, საკვირველ, დიდებათა შინა მოქმედი ნიშნებისაი?“ (გამ. 15, 11).

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 26, 14-16; მარკ. 14, 10-11; ლკ. 22, 3-6; იოან. 13, 2)

სახელი „ისკარიოტელი“, რომელიც იესოს ერთ-ერთი მოწაფის, იუდას (იოან. 6, 71; 13, 2; 13, 26) ეპითეტია, შეიძლება მომდინარეობდეს ებრაული სიტყვიდან Ish qeriyot- „კაცი ქერიოტიდან“. სოფელი ქებრონიდან 16 კმ. სამხრეთით (ისუ. ნავ. 15, 25), დღევანდელი Khirbet el-Qaryatein. თუ ეს ასეა, მაშინ იუდა იესოს ერთადერთი არაგალილეველი მოწაფე უნდა ყოფილიყო. სხვა განმარტების მიხედვით, სახელი მომდინარეობს ებრაული ზმნადან shaqar - ვატყუებ, ე. ი. „მატყუარა“, „ცბიერი“ (Torrey HTR 36 [1943] გვ. 51-62). არსებობს კიდევ სხვა განმარტებებიც, მაგალითად ზმნა saqar - აღვნიშნავ, ვნიშნავ ხედვით ან წითლად ვღებავ. შესაბამისად „მღებავი“, „წითელთმიანი“, დანიშნული, დადაღული. ინტერესმოკლებული არაა ცნობილი გერმანელი მეცნიერის Culmann-ის მოსაზრება აღნიშნულ ეპითეტთან დაკავშირებით, რომლის აზრითაც, სიტყვა „ისკარიოტელი“ შეიძლება მომდინარეობდეს ლათინური „sica” (დანა, ხანჯალი)- დან. „სიკარიელნი“ (საქმ. 21, 38) წარმოადგენდნენ ცნობილ ზილოტების (მოშურნე) დაჯგუფებას. თუკი იუდა მართლაც ზილოტი იყო, შესაძლოა იგი იესოსგან იმედგაცრუებული დარჩა და მაცხოვარი ისრაელის მესიანისტური მოლოდინის წარუმატებელ მატარებლად ჩათვალა. ის, რომ იესო ნამდვილად იუდამ გასცა, იქიდან ჩანს, რომ იესოს შეპყრობა ხალხისაგან შორს, იმ ადგილას შეძლეს, რომლის მდებარეობაც მხოლოდ მოწაფეებმა იცოდნენ, მათ შორის იუდამაც: „იცოდა იუდაცა, მიმცემელმან მისმან, ადგილი იგი, რამეთუ მრავალგზის შესრულ იყო მუნ იესუ მოწფითურთ თვისით“ (იოან. 18, 2). როგორც გადმოგვცემს ღვთისმეტყველი იოანე: „ხოლო იესუ არღარა განცხადებულად ვიდოდა ჰურიათა შორის, არამედ წარვიდა მიერ სოფელსა, მახლობელად უდაბნოსა, ქალაქსა, რომელსა ჰრქვიან ეფრაიმ, და მუნ დაადგრა მოწფითურთ თვისით... რამეთუ მიეცა მცნებაჲ მღდელთ მოძღუართა მათ ფარისეველთა, რაითა, უკუეთუ ვინმე უწყოდის, სადა არს, აუწყოს მათ, რაითა შეიპყრან იგი“ (იოან. 11, 54-57). გაცემის მიზეზი მახარებლების მიერ არ აღინიშნება. მხოლოდ ლუკა და იოანე (13, 27) გადმოგვცემენ იუდას შესახებ, რომ „შევიდა მისა ეშმაკი“.

მრავლობით რიცხვში ნახმარი „ერის წინამძღუარნი“ (ლკ. 22, 4) აღნიშნავს იერუსალიმის ტაძრის დაცვის სამსახურის წევრებს, რომელსაც ლევიტელები წარმოადგენდნენ. გარნიზონის უფროსი მაღალი არისტოკრატულ წარმომავლობის მღვდელმთავარი, „ათი პირველთაგანის“ (Decem Primi) წევრი და ხშირად დიდი სინედრიონის თავმჯდომარის წევრობის კანდიდატი გახლდათ.

„ოცდაათი ვერცხლი“. მათეს სახარებაში სიტყვა-სიტყვით არის გადმოტანილი ზაქარიას წინასწარმეტყველებიდან: „და ვთქუ მათდა მიმართ: უკეთუ კეთილ არს წინაშე თქუენსა, მოეცით, აღწონეთ სასყიდელი ჩემი, ანუ უკუნ თქვით. და აღწონეს სასყიდელი ჩემი ოცდაათი ვერცხლნი...“ (ზაქ. 11, 12-13). წინასწარმეტყველების ალეგორიულ გაგებაში ზაქარია ითვლება „მწყემს კეთილად“, იესოს მსგავსად, მისი დატყვევებული ერისათვის, რომლის მსახურებაც არ ფასდება და უმნიშვნელოდ ნაზღაურდება მოსესეული კანონების მიხედვით, ერთი მონის ზარალის ასანაზღაურებლად უბედური შემთხვევის გამო: „ხოლო უკუეთუ მონაი დარქინოს კურომან, ანუ მხევალი, ოცდაათისა ვეცხლისა დიდრაქმაი (ებრ. sheqel) მისცეს უფალსა მათსა და კუროი ქვითა განიტვინოს“ (გამ. 21, 32). მათეს ცნობა, რომელიც აზროვნებს როგორც რაბინი, აღნიშნავს, რომ რამდენი ვერცხლიც არ უნდა აეღო იუდას, ნებისმიერ შემთხვევაში ცოტა იქნებოდა იმ საქმის ასანაზრაურებლად, რომელიც მან ჩაიდინა.

მიზეზი, რის გამოც მღვდელმთავრებს იესოს მოკვდინება სურდათ, აღნიშნულ ეპიზოდში არ აღიწერება. მოციქული იოანე აღნიშნავს, რომ ერთადერთი კითხვა, რომელიც დიდი სინედრიონის წევრებს ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინების შენდეგ აწუხებდათ იყო: „რაი-მე ვყოთ, რამეთუ კაცი ესე მრავალსა სასწაულსა იქმს? უკუეთუ დაუტეოთ იგი ესრეთ, ყოველთა ჰრწმენეს მისა მიმართ, და მოვიდენ ჰრომნი და მიგვიღონ ჩვენ, ადგილიცა ჩვენი და ნათესავიცა“ (იოან. 11, 47-48). მიუხედავად იმისა, სწამდათ თუ არა მათ იესოს „ნიშნებისა“, ჭეშმარიტება ერთია, ისინი მაცხოვარს ფსევდომესიად აღიქვამდნენ.

 

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

(მთ. 26, 17-19; მარკ. 14, 12-16; ლკ. 22, 7-13)

მიუხედავად იმისა, რომ პასექის თარიღი განისაზღვრება როგორც „პირველსა მას დღესა უცომოებისას“ (მთ. 26, 17; ნისანის 15), არსობრივად გულისხმობს ნისანის 14-ს, ხუთშაბათს (ოთხშაბათის საღამოდან ხუთშაბათის საღამომდე). ვინაიდან ზუსტად ამ დროს შეიწირებოდა საპასექო მსხვერპლი იერუსალიმის ტაძარში. ამასვე ამტკიცებს იუდეველი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი: „უფუარობის დღესასწაულის დაძაბულ დღეს... 14 რიცხვში“ (იოს. ფლავიუსი „იუდ. ბრძოლ. შესახ.“ 5, 99). გვიანდელ იუდაიზმში უფუარობა პასექს შეერწყა და ერთ დღესასწაულად ჩამოყალიბდა, რომლის დასაწყისიც უკვე ნისანის 15 იყო 14-ის ნაცვლად და 7 დღეს გრძელდებოდა. ამ გაერთიანების პირველ მტკიცებულებებს სწორედ მახარებლებთან და იოსებ ფლავიუსთან ვხვდებით.

გამოთქმა „ჭამად პასქაი“ (მთ. 26, 17) გულისხმობს საპასექოდ შეწირული კრავის ხორცის ჭამას, რომელსაც გვიანდელ იუდაიზმში ებრაულად „კორბან პესახ“ (ღვთისადმი შესაწირი) ეწოდებოდა (იხ. რიცხ. 9, 13).

სიტყვები, „კაცი, რომელსა ლაგვინითა წყალი ზე ედგას“ (მარკ. 14, 13; ლკ. 22, 10), შესაძლოა ამ ადამიანის ამოსაცნობი ნიშანი ყოფილიყო. ჩვეულებრივ, მხოლოდ ქალებს დაჰქონდათ თავზე დადგმული წყლით სავსე დოქები. კაცები, მოცემულ შემთხვევაში, უფრო ცხოველის ტყავისაგან დამზადებულ ტიკებს იყენებდნენ.

სერობა, რომელიც მაცხოვრის იერუსალიმში დიდებით შესვლამდე აღესრულება, ნამდვილად საიდუმლოა, რომელიც აუცილებლად უნდა განხორციელდეს სანამ იესოს შეიპყრობენ. უფალი უკანასკნელი მიდის სერობაზე, სადაც ყველაფერი უკვე მზადაა. მას არ სურს გამოჩნდეს დროზე ადრე მოწაფეებთან ერთად ქალაქში ან საპასექო კრავით მიმავალი ტაძრისაკენ. „ქორი დაგებული დიდი“ (ლკ. 22, 12) გულისხმობს, რომ მზად იყო უკვე ფარდაგები, ბალიშები, ტახტი ან დივანი და, ალბათ, ერთი დაბალი მაგიდა სერობისათვის. საპირისპიროდ გამოსვლათა წიგნში აღწერილი სერობისა, რომლის დროსაც ებრაელები ფეხზე მდგომნი ჭამდნენ, მწყემსის ჯოხით ხელში წასასვლელად გამზადებულნი. „აღთქმულ მიწაზე“ აღნიშნული წესი შეიცვალა და სერობას ადამიანები ყოველთვის ნახევრად წამოწოლილ მდგომარეობაში აღასრულებდნენ, ნიშნად განსვენებისა ეგვიპტელთა მონობიდან განთავისუფლების გამო. „სახლის უფალი“, ცხადია, იესოს რომელიმე მოწაფე უნდა ყოფილიყო, რომლისთვისაც გამოთქმა „მოძღვარი ეგრეთ იტყვის“ (მთ. 26, 17) საკმარისი აღმოჩნდა. სახლის შესაბამისობა, სადაც საიდუმლო სერობა აღსრულდა, იმ სახლის „ქორთან“, რომელიც იერუსალიმიდან სამხრეთით ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის მახლობლად მდებარეობს, მე-4 საუკუნეს მიეკუთვნება (C. Kopp, Holy Places of the Gospels, N. Y. 1963 გვ. 323).

პასექი (გამ. 12, 1-20, 40-51; რიცხ. 9, 1-4; 28, 16-25; რჯლ. 16, 1-8; 23, 5-8) ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე, ვიდრე მას განსხვავებული დანიშნულება მიეცემოდა, მწყემსთა დღესასწაული უნდა ყოფილიყო, რომელიც ცხოველთა შეწირვასა და თხოვნას გულისხმობდა ფარის გასამრავლებლად. შეწირული ცხოველის სისხლი უმთავრესად „ბოროტი სულების“ (გამ. 12, 23) განსადევნად გამოიყენებოდა. აღნიშნული მსხვერპლშეწირვა გაზაფხულის ერთ სავსემთვარიან ღამეს უნდა მომხდარიყო, ე.ი. იმ დროს, როდესაც ფარა ტოვებდა ფარეხს გასამრავლებლად სხვა ადგილზე გადასასვლელად, ვინაიდან სავსემთვარიანობა ყველაზე შესაფერისი დღე გახლდათ გადაადგილებისათვის. დღესასწაული შესაძლოა ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოსვლამდე უფრო ძველი და შეიძლება ის დღესასწაულიც კი იყოს, რომლის უდაბნოში აღნიშვნისათვისაც ისრაელიანები ფარაონისაგან უფლებას ითხოვდნენ (გამ. 5,1). გაუფუებელი პური (ფქვილისა და წყლისაგან, რომელიც მალე იწვება, ვიდრე გაფუებას მოასწრებდეს), ხორცის შეწვა (ოღონდ საკვების მოსამზადებელი ჭურჭლის გარეშე), საკვების მწარე გემო, დაუმუშავებელი ბალახი, წელზე შემოჭერილი ქამარი და ჯოხი ხელში, მწყემსთა დიდი გადაადგილების ეპოქაზე მიუთითებენ.

უფუარობა კი, პასექისაგან განსხვავებით, სამიწათმოქმედო დღესასწაული გახლდათ, რომლის დროსაც თიბვა და ქერის შეგროვება აღესრულებოდა. გრძელდებოდა 7 დღეს, შაბათიდან-შაბათამდე და მომდინარეობდა ებრაელების ქანაანში ცხოვრების პერიოდიდან (ლევ. 23, 10). მას შემდეგ, რაც მეფე იოსიას მიერ განხორციელებული რეფორმის შედეგად (ქ. შობამდე 620/21 წწ.) ერთადერთ კანონიერ მსხვერპლშესაწირ ადგილად იერუსალიმის ტაძარი გამოცხადდა, უფუარობის დღესასწაული მხოლოდ იერუსალიმში აღინიშნებოდა, ისევე როგორც კარვობისა და სატფურებისა. მისმა მომიჯნავეობამ პასექთან, ეს უკანასკნელიც სამომლოცველო დღესასწაულად აქცია (გამ. 16, 5-6). პასექი, რიგის მიხედვით, უფუარობის პირველი დღე, შაბათი გახლდათ, რომელიც მანამდე პასექის შემდგომ დღედ ითვლებოდა. თავდაპირველად უფუარობის დღესასწაულის გაუფუებელ პურს პასექის პურთან მსგავსი მნიშვნელობა არ ჰქონდა და ახალი საწყისის, ახალი წლის სიმბოლოს წარმოადგენდა, გამოხატულს ქერის შეგროვებაში. კალენდარული თვე „აბიბი“ (შემდგომში „ნისანი“) გახლდათ ძველი, ტყვეობამდელი თვე, რომელმაც თავისი ლიტურგიკული მნიშვნელობა ახალი, ბაბილონური კალენდრის შემოღების შემდეგაც შეინარჩუნა. დღესასწაულების თავდაპირველი მნიშვნელობა შეიცვალა, განსაკუთრებით პასექისა, სადაც მისი და ისრაიტელთა ეგვიპტიდან გამოსვლის ფაქტები ერთმანეთს შეერწყა.

დღესასწაულების დროს იერუსალიმში უამრავი ადამიანი გროვდებოდა ყოველი ადგილიდან, სადაც კი ებრაელები ცხოვრობდნენ. თავდაპირველად საზეიმო ცერემონიალი მხოლოდ ტაძრის სამსხვერპლოსთან მახლობლად აღესრულებოდა (გამ. 16, 7; 2 ნეშ. 2, 4). მაგრამ დროთა განმავლობაში, ხალხის სიმრავლის გამო, ეს გაგება შეიცვალა და მთელს ქალაქს (იერუსალიმი) მოიცავდა. კრავის (ან ციკნის) დაკვლა ხორციელდებოდა მხოლოდ ტაძრის შიგნით ნისანის 14-ში (ხუთშაბათი) დღის დაახ. 12 საათიდან საღამოს 5 საათამდე. საპასექო სერობა აღესრულებოდა მზის ჩასვლის შემდეგ, ანუ ნისანის 15-ში 7 საათიდან შუაღამემდე (ლევ. 23, 5; რიცხ. 28, 16). დასაკლავი კრავი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო ერთი წლის, მამრი და უნაკლო. მისი არცერთი ძვალი არ უნდა დამტვრეულიყო დაკვლიდან შეწვამდე (გამ. 12, 10). შემწვარი ხორცი სრულად უნდა ყოფილიყო მოხმარებული იმავე ღამეს, ხოლო ნარჩენები უნდა დაეწვათ დილამდე.

„უფუარი პური“ (ებრ. მხ. რ. „მაცა“; მრ. რ. „მაცოც“), რომელიც სერობის დროს გამოიყენებოდა აღნიშნავდა ისრაიტელთა გამოსვლის გახსენებას ეგვიპტიდან (რჯლ. 16, 3). სერობის დროს ასევე მოიხმარდნენ ღვინოს, მწარე ბალახს (ებრ. მხ. რ. „მარორ“; მრ. რ. „მერორიმ“), როგორც ეგვიპტეში მონობის სიმბოლოებს. რომელიმე ხილის ფაფას, ღვინოს ან ძმარს სანელებლებით, თიხას (ებრ. „ხერეს“ ან „ხაროსეთ“), როგორც ტყვეობაში მძიმე ფიზიკური მუშაობის სიმბოლოს (გამ. 1, 14). ასევე სიმწარის გასანეიტრალებელ საშუალებებს.

პასექი მოიცავდა ყოველივე ზემოთაღნიშნულის უპირობო დაცვასა და ციკნის ან კრავის დაკვლას ნისანის 14-ში მხოლოდ იერუსალიმის ტაძრის ეზოში, რაც მახარებლების მიერ საერთოდ არ აღინიშნება. სახარებებში საუბარია მხოლოდ პურსა და ღვინოზე, რაც არ წარმოადგენს საკმარის მტკიცებულებას მავანთა მხრიდან „საიდუმლო სერობის“ საპირისპიროდ. მახარებლები, უბრალოდ, არ ინტერესდებიან იუდეური პასექის წვრილმანებით. ის, რაც მათ აინტერესებთ ღვინო და პურია, რაც „წმინდა ზიარებასთან“ იგივდება. საპასექო კრავი კი თვით იესო ქრისტეა, რომელიც „ზატიკად ჩვენდა დაიკლა“ (1 კორ. 5, 7).

 

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 26, 20-30; მარკ. 14, 17-26; ლკ. 22, 1-30; იოან. 13, 1-38)

მოციქულ იოანეს „საიდუმლო სერობა“ არ არის საპასექო („და უწინარეს დღესასწაულისა მის პასექისა“ (13, 1), „იყიდე რაი იგი გვიხმდეს დღესასწაულსა ამას“ (13, 29). ამასთანავე, იოანეს მიხედვით, იესოს ჯვარცმა ნისანის 14-ში, ზუსტად იმ დროს აღესრულა, როდესაც იერუსალიმის ტაძარში მსხვერპლი შეიწირებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ოთხივე მახარებელი აღნიშნავს ჯვარცმის აღესრულებას პარასკევს, ხოლო აღდგომას კვირის პირველ დღეს (კვირა), სინოპტიკოსების მიხედვით პარასკევი პასექის დღეა, ანუ ნისანის 15, ხოლო იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემით დღესასწაულის წინა დღე (მღვდელმთავრებმა „მოიყვანეს იესუ კაიაფაისით ტაძრად და იყო განთიად და იგინი არა შევიდეს ტაძრად, რაითა არა შეიგინნენ, არამედ რაითა ჭამონ პასექი“ (ინ. 18, 28), „და იყო პარასკევი პასექისაი“ (ინ. 19, 14), „ხოლო ჰურიათა მათ, რამეთუ პარასკევი იყო... რამეთუ იყო დიდ დღე იგი შაბათისაი“ (ინ. 19, 31). ანუ, იოანეს მიხედვით, საიდუმლო სერობა აღესრულება ნისანის 14-ში, პასექის წინა დღეს (პარასკევი). შესაძლებელია ასევე, რომ სერობა არა საპასექო, არამედ გამოსამშვიდობებელი ყოფილიყო. აღნიშნული გარდამოცემა გამოხმაურებას ჰპოვებს აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიაშიც, რომელიც დასავლეთის რომაულ-კათოლიკური ეკლესიისაგან განსხვავებით, ჟამისწირვის დროს, ზიარებისას არ გამოიყენებს გაუფუებელ პურს. აღნიშნული პრობლემა, ისტორიული თვალსაზრისით, დღემდე გადაუჭრელი რჩება.

სინოპტიკოსები

იოანე

ორივე გარდამოცემის ურთიერთმისადაგების ყოველგვარმა მცდელობამ მარცხი განიცადა. A. Jaubert-ი ნაშრომში „საიდუმლო სერობის თარიღის შესახებ“ (La date de la Cene, 1957) ხაზგსმით აღნიშნავს, რომ შესაძლოა იესო და მისი მოწაფეები ყუმრანის (Qum-ran) კალენდარს მისდევდნენ და პასექი ოფიცილურ კალენდართან შედარებით უფრო ადრე აღნიშნეს. ყუმრანის თემი მისდევდა არა მთვარის, არამედ მზის კალენდარს, რომლის მიხედვითაც საპასექო სერობა ყოველთვის სამშაბათს საღამოს აღესრულებოდა. აღნიშნული მოსაზრება ერთის მხრივ ამარტივებს მოვლენების თითქოსდა ზუსტად აღქმას, ვინაიდან რჩება დროის გარკვეული მონაკვეთი, რომლის დროსაც შესაძლებელი იყო იესოს განსჯა (დროის თვალსაზრისით), მაგრამ მეორეს მხრივ, ვაწყდებით სხვა პრობლემებს, რომელთა გამოც ცნობილი ინგლისელი მეცნიერი K. Stendahl შემდეგ კითხვებს სვამს: „როგორ შეიძლება დავიწყებულიყო (მოწაფეების მიერ) ასეთი მოვლენა, მაშინ როცა ისინი სახარებებში ეთანხმებიან ერთმანეთს, რომ საპასექო სერობა ოფიციალური კალენდრით აღესრულა? ან იოანე მოციქული (დავამატებდით ჩვენი მხრიდან), განა არ ეთანხმებოდა იესოს მიერ არჩეულ კალენდარს ? (Mattew M. Black-H. H. Rowley, Peake’s Commentary on the Bible, London 1975). C. H. Turner-ი (A. New Commentary on Holy Scriptu-res). იგი გვთავაზობს განსხვავებულ მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც სერობა არ იყო საპასექო და მოწაფეებს, ჯვარცმის შემდგომ მძიმედ დაქანცულებს, არ ჰქონდათ საპასექო სერობის აღსრულების განწყობა. მაგრამ მომდევნო წელს იგი ერთი წლით ადრე აღასრულეს (წლისთავის აღსანიშნავად 14 ნისანს). ასე გაიგივდა მოგვიანებით ერთმანეთთან საიდუმლო და საპასექო სერობანი.

„ნუ დღესასწაულსა ამას“ (მკ. 14, 2) შესაძლებელია ნიშნავდეს პასექის დღესასწაულამდე, ან მის შემდეგ. და არა აუცილებლად პასექის ღამეს. მოციქულ ლუკას სიტყვებით „გულის-სიტყვით გული-მითქუმიდა პასექსა ამას ჭამად თქუენ თანა, ვიდრე ვნებადმდე ჩემდა“ (ლკ. 22, 15), შეიძლება იესოს წუხილს გამოხატავდეს რომ ჯვარცმა, მაცხოვარს იმ სურვილის აღსრულების საშუალებას არ მისცემდა, რომ მოწაფეებთან ედღესასწაულა პასექი. არამედ მხოლოდ „ვიდრე აღესრულოს სასუფეველსა შინა ღმრთისასა“ (ლკ. 22, 16). რამდენად შესაძლებელია, რომ პასექის ღამეს მოწაფეებს იარაღი ჰქონოდათ? ან იესოს სამსჯავრო პასექის ღამესვე მომხდარიყო? ან თუნდაც სიმონ კვირინელი მეორე დილით ადრე, ჯერ კიდევ პასექის დღესასწაულზე „მომავალი ველით“ (მკ. 15, 21) ეხილათ? ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ერთი დასკვნის გაკეთება შეიძლება, რომ სინოპტიკოსებმა საიდუმლო სერობა სახარების ისეთ მონაკვეთში ჩაურთეს, რომ იგი წმინდა ზიარების დაარსებას, ქრისტიანულ პასექს დამთხვეოდა. ასეთია იოანე მახარებლის გადმოცემის მიმდევართა მოსაზრება (V. Taylor, Mark, გვ. 664. მისივე Behind the Third Gospel 1926 გვ. 37).

სინოპტიკოსთა გადმოცემის მომხრენი (J. Jeremias, The Eucharistic Words of Jesus, 1955 და Higgins, The Lord ‘s Supper in the N. T. London, 1952) უგულვებელყოფენ ყველა ზემოთჩამოთვლილ მოსაზრებას და თვლიან, რომ იოანე ჯვარცმის თარიღს ცვლის ისე, რათა იგი (ჯვარცმა) საპასექო კრავის შეწირვის სიმბოლო გახდეს: „...რამეთუ ზატიკად ჩვენთვის დაიკლა ქრისტე“ (1 კორ. 5, 7). მონაცემები საპასექო ტრაპეზის შესახებ: ღვინო და სახმევი საკვების დანიშნულების განმარტება - პასექის დღესასწაულზე მიუთითებენ, რასაც ჩვენც ვემხრობით. Oesterley მხარს უჭერს მოსაზრებას, რომ საიდუმლო სერობა შესაძლოა Qidush-ი, პურისა და ღვინის კურთხევა ყოფილიყო, რომელსაც ებრაელები შაბათ-კვირაობით ან დღესასწაულებზე ხშირად აღასრულებდნენ. მაგრამ იესოსა და მისი მოწაფეების მიერ Qidush-ის აღსრულება პასექამდე ერთი დღით ადრე გამორიცხულია (გარდა ზემოთაღწერილი მოსაზრებისა იხილე H. Strack-P. Billerbeck, Kommentar zum N. T. aus Talmud und Midrash, ტ. 2, 1924 გვ. 812-853. W. O. E. Oesterley, The Jewish Backgroundof the Christian Liturgy, 1925. Marshall, I. H. , Last Supper and Lord’s Supper. Exeter 1981. Ruckstuhl, E. , Zur Chronologie der Leidensgeschichte Jesu. Pp. 27-61 . Studien zum Neuen Tes-tament und seiner Umwelt A, 10, ed. A. Fuchs. Linz, 1985).

იესო ქრისტეს ეპოქაში საპასექო სერობა მოიცავდა ერთ კონკრეტულ მსახურებას დღევანდელი „სედერ ჰაპესახ“ (seder hapesach)-ის მსგავსს, მაგრამ ძველი, განსხვავებული ფორმით. აღნიშნული ტიპიკონისა (Talmud, Pesachim 10) და ადრექრისტიანული გადმოცემის მიხედვით (1 კორ. 11, 23-25), სერობა მოიცავდა 4 ჭიქა ღვინის აუცილებელად ხმევას შემდეგი რიგის მიხედვით: 1. ღვინით დალოცვა და პირველი ჭიქის ხმევა, დღესასწაულის (Qidush) კურთხევა. 2. ხელების დაბანა. 3. karpas-ის ჭამა (თეთრი ნიახურის ან ოხრახუშის სახეობა მლაშე წყლით ან ძმრით შეზავებული), როგორც ეგვიპტეში მონობის სიმძიმის სიმბოლო. 4. გაუფუებელი პურის დამტვრევა. 5. „Magid“-ი, დღესასწაულის განმარტება, რომელც ისრაიტელთა ეგვიპტიდან გამოსვლის ისტორიის მოყოლას გულისხმობდა. 6. „Hallel“-ის (ებრ. „ქება“) პირველი ნაწილის კითხვა (ფსალმ. 112-113, Ο΄) და მეორე ჭიქა ღვინის ხმევა. 7. ხელების დაბანა 8. უფუარი პურის კურთხევა და მისი მიღება. 9. მწარე ბალახის კურთხევა და ხმევა „ჰაროსეთ“-ში (მლაშე წყალი ან ძმარი) ჩაწობის შემდეგ. 10. საკუთრივ სერობა - საპასექო კრავის ხორცის ჭამა და სურვილისამებრ ღვინის მიყოლება. 11. სერობის კურთხევა, დალოცვა („Birkath hamazon”) და მესამე ჭიქა ღვინის მიღება. 12. „Hallel“-ი (მეორე ნაწილი ფსალმ. 114-117, Ο΄) და მე-4 ჭიქა ღვინის ხმევა.

პურის დამტვრევის დროს, მის ერთ ნაწილს, წოდებულს „Afikoman“ ან უფრო სწორედ „epikoman“ (იხ. Jastow), მალავდნენ სერობის დასასრულისაკენ გასართობად. მის საპოვნად ეძახდნენ ბავშვებს და პოვნის შემთხვევაში საჩუქარში უცვლიდნენ. აუცილებელ პირობას წარმოადგენდა ყოველ თანამეინახეს პურის მცირედი ნაწილი მაინც ეხმია, რათა მთლიანად ყოფილიყო მოხმარებული მესამე ჭიქა ღვინის კურთხევის წინ.

ქრისტეს შობიდან 70 წ. იერუსალიმის ტაძრის განადგურებისა და მსხვერპლშეწირვის გაუქმების შემდეგ (ვინაიდან მსხვერპლშეწირვა მხოლოდ იერუსალიმის ტაძარში აღესრულებოდა), კრავის ან ციკნის შემწვარი ხორცის არსებობა საპასექო მაგიდაზე აღარ არის აუცილებელი და იგი ნებისმიერმა საკვებმა შეიძლება შეცვალოს. მაგრამ ყოველ თეფშზე ყოველთვის დევს ხორცის პატარა ნაჭერი, როგორც სერობის პირვანდელი სახის გახსენება. არ არის ცნობილი, არსებობდა თუ არა იესოს ეპოქაში სერობისას ღვინის მე-4 ჭიქის ხმევა (იხ. მთ. 26, 30).

საპასექო სერობის დროს არსებობდა ჩვეულება, რომელიც გამოსვლათა წიგნს ემყარებოდა (გამ. 12, 26 და 13, 8. 14) და რომლის დროსაც უმცროსი შვილი, ძე, ოჯახის უფროსს ერთი კითხვით მიმართავდა: „რაი არს ესე“ (გამ. 13, 14; Ο΄. მოგვიანებით კითხვების რაოდენობა ოთხამდე გაიზარდა), რაზეც ოჯახის უფროსი ყველას გასაგონად პასუხობდა ამონარიდებით გამოსვლათა და მეორე სჯულის წიგნებიდან (რჯლ. 26; გამ. 13; 12, 29; 1, 14). თუკი სერობა საპასექო იყო, მაშინ იოანე, როგორც უმცროსი თანამეინახეთა შორის, ყველაზე შესაფერისი პიროვნება იქნებოდა, რათა აღნიშნული შეკითხვით იესოსთვის მიემართა. იქნებ არც არის შემთხვევითი, რომ სწორედ იოანეს სახარება მოიცავს იესოს გამოსამშვიდობებელ სიტყვას, რომელშიც მაცხოვარი იქ დამსწრეთ საიდუმლო სერობის მნიშვნელობას უხსნის. იესოს, „Magid“-ის ნაცვლად საიდუმლო სერობის განმარტება შემოაქვს, როგორც მომავალი ჯვარცმის სახე: „ესე არს ხორცი ჩემი... „ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქმისაი, მრავალთათვის დათხეული მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26, 26-28; მკ. 14, 22-24; ლკ. 22, 19-20; 1 კორ. 11, 23-26).

სინოპტიკოსი მახარებლების თანახმად, იესო (მარტო ან „ათორმეტთა მათ თანა“ (მთ. 26, 20)) სერობაზე მზის ჩასვლის შემდეგ ნისანის 14-ში მიდის, რომელიც უკვე პარასკევი, ნისანის 15-ია (ხუთშაბათის საღამოს დაახ. 6 საათის შემდეგ დღევანდელი გათვლით).

მახარებელი ლუკა, რომელიც ორ გადმოცემას აერთიანებს, გარდა წმინდა ზიარებისა, იესოს კიდევ ერთ გამოსამშვიდობებელ აღთქმას წარმოგვიდგენს (ლკ. 22, 24-30. 35-38), რომელიც იოანეს სახარების 13-17 თავებში აღწერილი მაცხოვრის სიტყვის შემოკლებულ გადმოცემად შეიძლება ჩაითვალოს. მათესა და მარკოზთან აღნიშნული სიტყვის მხოლოდ მცირე კვალს ვხვდებით მთ. 26, 29 და მკ. 14, 25-ში.

გამოთქმა „გულის-სიტყვით გული- მითქუმიდა“ (ლკ. 22, 15) უცნობია კლასიკური ბერძნულისათვის (BI-Deb-F 198, 6; იხ. ბერძ. „Επιθυμία επεθύμησα“), რაც ალბათ სემიტიზმი და სავარაუდოთ „სამოცდაათთაგანის“ (Ο΄) ენის იმიტაციაა, რომელსაც მახარებელი ლუკა იყენებს.

ლუკას სახარებაში იესოს სიტყვები „არღარა ვსუა ნაყოფისა ამისაგან ამის ვენახისა“ (მთ. 26, 29; მკ. 14, 25), მახარებელს იმ სიტყვების წინ გადააქვს, სადაც მაცხოვარი წმინდა ზიარების შესახებ საუბრობს. ეს ადგილი, ალბათ, მისი საწყისი ადგილია. ე.ი. არსებობს „Seder”-ის პირველი ჭიქის (ფიალის) მჭიდრო კავშირი ლუკას 22, 17-თან, რომლის შინაარსი ის გახლავთ, რომ ზიარება, რომელიც ყოველთვის მეორდება, ცათა სასუფევლის სერობის წინასახეა (ფსალ. 22, 5; ეს. 25, 6; 55, 1; 65, 13; სოფ. 1, 7; ენოქ. 62, 14; მკ. 10, 37; ლკ. 14, 15; გამ. 7, 16-17; 19, 9; 22, 17). ოღონდ ცათა სასუფეველი არის ის, რომელიც უნდა აღსრულდეს მომავალში. ახლა კი, ვინაიდან არსებობს, ჯერ კიდევ ადამიანთა შორისაა (ლკ. 17, 20-21). ანუ არ არის გამომჟღავნებული დიდებით, ვინაიდან უფალი არ არის დაბრუნებული (ამაღლებული) თავის დიდებაში (ლკ. 19, 11-28). სხვაგვარად, როგორც ამბობს მოციქული პავლე: „რამეთუ რაოდენ-გზისცა შჭამდეთ პურსა ამას და სუმიდეთ სასუმელსა ამას, სიკუდილსა უფლისასა მიუთხრობდით, ვიდრემდის მოვიდეს“ (1 კორ. 11, 26).

იესო არ არის მკვდარი, არამედ მარადის მყოფობს მამის მარჯვენით დიდებაში მჯდომი, რომელიც მამის აღთქმას აღასრულებს ეკლესიისათვის სულიწმინდის მისანიჭებლად (საქ. 2. 33). ყოველთვის, როდესაც წმინდა ზიარება აღესრულება, იესო იქ მყოფობს, როგორც უფალი თავის დიდებაში ცათა სასუფევლის გაცხადებამდე.

გამოთქმა „ესე არს სისხლი ჩემი...“ (მთ; მკ.), ღვინოს მსხვერპლშეწირვის სისხლთან აკავშირებს, რომლითაც დაიბეჭდა ძველი, სინას მთის აღთქმა (გამ. 24, 8; ზაქ. 9, 11; ებრ. 9, 15-22). ფორმულირება „ახალი აღთქმა“ გვხვდება ჯერ კიდევ იერემიას წინასწარმეტყველებაში, მიუხედვად იმისა, რომ მის მიერ გამოყენებული აღნიშნული ტერმინი სახარებაში ნახმარ ტერმინს („ახალი აღთქმა“) არ შეესაბამება: „აჰა, დღენი მოვლენ, - იტყვის უფალი, - და აღუთქუა სახლსა ისრაელისასა და სახლსა იუდაისასა აღთქმაი ახალი“ (იერ. 31, 31 ებრაული ხელნაწერის მიხედვით, ხოლო „სამოცდაათთაგანის“ თარგმანის მიხედვით იერ. 38, 31). მათეს განმარტება „მისატევებელად ცოდვათა“ (მთ. 26, 28) სიახლეა იუდაიზმისთვის, ვინაიდან ძველ აღთქმაში თუმცა კი ვხვდებით გამომსყიდველობით მსხვერპლშეწირვებს, მაგრამ მხოლოდ მსახურებითი ხასიათის დარღვევების გამო და არა ზოგადად ცოდვებისათვის.

პურის დამტვრევა და მაცხოვრის სიტყვები „ესე არს ხორცი ჩემი...“ შეესაბამება სერობის გაუფუებელი პურის კურთხევას. იესო, როგორც სერობის უფალი, განმარტავს „გაჭირვების პურს“ (რჯლ. 16, 3) როგორც საკუთარ სხეულს, აქვს რა წარმოდგენილი თვალწინ მომავალი ჯვარცმა. სიტყვა „პური“ (ბერძნ. „άρτος“) არ წარმოადგენს წინააღმდეგობას სერობისათვის საპასექო ხასიათის მისანიჭებლად, ვინაიდან იგი ასევე გამოიყენებოდა როგორც „პურნი შესაწირავთანი“ (გამ. 29, 2; მთ. 12, 4; მკ. 2, 26).

ლუკა მახარებლის მეორე სასმისი „შემდგომად სერობისა“ (22, 20) შეესაბამება Seder-ის მესამე ფიალას, რომელსაც მოციქული პავლე „სასუმელი ესე კურთხევისაი“-ს (1 კორ. 10, 16) უწოდებს.

გამოთქმა „ამას ჰყოფდით მოსახსენებელად ჩემდა“ (ლკ. 22, 19) არ გვხვდება მათესა და მარკოზის სახარებებში, მაგრამ სიტყვა-სიტყვით მეორდება 1 კორ. 11, 24-ში. ძველ აღთქმაში (გამ. 12, 14;13, 9; რჯლ. 16, 3) პასექი შეიწირებოდა როგორც გახსენება (ებრ. „ლეზიკკარონ“). სახარების მკითხველთათვის გახსენება არ წარმოადგენს მხოლოდ საიდუმლო სერობის გახსენებას იესოსთან ერთად, არამედ მისი ჯვარცმისა და აღდგომისასაც „ვიდრემდის მოვიდეს“ (1 კორ. 11, 26), ანუ ცათა სასუფევლის გაცხადებამდე.

იუდას მიერ მაცხოვრის გაცემის შესახებ ცნობა მათესთან, მარკოზთან და იოანესთან, მახარებელ ლუკას გადმოცემის საპირისპიროდ, წარმოადგენს მცდელობას იუდას თანამონაწილეობის გამორიცხვისას წმინდა ზიარების დროს. მაგრამ რაიმე მსგავსის მიღება შეუძლებელია და ძნელად ეთანხმება „სუეს მისგან ყოველთა“-ს (მკ. 14, 23 იხ. P. Benoit Scr 9 [1956], გვ. 101). გამოთქმაში „რომელი ჭამს ჩემ თანა“ (მკ. 14, 18), მახარებელი ხედავს იუდას მიერ იესოს გაცემას, რომელიც აღასრულებს ფსალმუნის წინასწარმეტყველებას: „და რამეთუ ამანცა, კაცმან მშვიდობისა ჩემისამან, რომელსა იგი მე ვესევდი, რომელი ჭამდა პურსა ჩემსა, მან განადიდა ჩემ ზედა შეტყუილი“ (ფს. 40, 10). მარკოზის „პინაკის“ (14, 20 „ღრმა თეფში“, „პატარა თასი“) შიგთავსს ცხადია „ჰაროსეთ“-ი წარმოადგენდა, რომელშიც მწარე ბალახს აწობდნენ.

„ძე კაცისაი წარვალს ვითარცა წერილ არს“ (მკ. 14, 21; მთ. 26, 24) გულისხმობს პირველი ეკლესიის მიერ „ძე კაცისა“- ს მნიშვნელობის დაკავშირებას ესაიას „ღვთის მონასთან“. ხოლო ლუკა მახარებლის ფორმულირება „მსგავსად წარჩინებულისა“ (ლკ. 22, 22) თუ კორექტივაა არაა, ჩანს რომ საუკეთესო ფორმულირებას წარმოადგენს.

„მრავალთათვის დათხეული“ (მკ. 14, 24) სემიტური იდიომატური გამოთქმაა და ნიშნავს „არცერთის გამოკლებით“, „ყველასათვის“.

„გალობაი წართქუეს“ (მკ. 14, 26), თუკი საიდუმლო სერობა საპასექო იყო, ეხმაურება საპასექო ტიპიკონის Hallel-ს. ზეთისხილის მთა მდებარეობს იერუსალიმის აღმოსავლეთით „ხევსა მას ნაძოვანსა“ (ინ. 18, 1). გამ. 12, 22 კრძალავდა სახლიდან საპასექო სერობის შემდეგ გამოსვლას მომდევნო დილამდე: „ნუ გამოხუალთ კართა მათ სახლისა თქუენისათა მიგანთიადმდე“. მაგრამ ახალი აღთქმის ეპოქაში დღესასწაულზე, ხალხმრავლობის გამო, პასექის აღსასრულებელი ტერიტორიის ფართობი ბეთბაგეში, ზეთისხილის მთამდე აღწევდა (Jeremias EWJ გვ. 55).

ლუკას სახარების ერთ-ერთი ტექსტი, რომელსაც ფილოლოგიური ნიშანიც კი ადევს, რომ იგი დაკარგულია, არ გვხვდება ე.წ. „დასავლური ტიპის“ ხელნაწერთა შორის (D, Vetus Latina და სხვ.). საუბარია ყველაზე ცნობილ ხელნაწერებზე (Western non-interpolations), რომელთა ნამდვილობაც ეჭვქვეშ დადგა Westcott-ისა და Hort-ის მიერ ახალი აღთქმის კრიტიკული გამოცემის გამოქვეყნების დროს. მიუხედავად აღნიშნულისა, ზემოთნახსენებ ტექსტს აქვს მტკიცე მხარდაჭერა და აღიწერება მრავალი სხვა ხელნაწერის მიერ (P-75; א; B; A; C; W; Vulgata; ძვ. სირიული ხელნაწ.). დღეს, პაპირუს Bodmer (P-75)-ის აღმოჩენის შემდეგ კი, იგი აღიარებულია მრავალი მკვლევარის მიერ (Jeremias, Schormann, Benoit, BJ (იხ. P. Benoit, Exegese et theologie, Paris, 1961, 1, 163-203; J. A. Fitzmyer, CBQ 24 (1962), გვ. 177).

„ისრაელი“ (ლკ. 22, 30) უკვე „ახალი ისრაელია“, ანუ ეკლესია, ხოლო „ათორმეტნი“ (ლკ. 22, 30) იქნებიან ახალნი „მსაჯულნი“, მსგავსნი ძველი მსაჯულებისა ახალ ისრაელში.

 

მთ. 26, 31-35; მკ. 14, 27-31; ლკ. 22, 31-38

წინასარმეტყველ ზაქარიას სიტყვებით, „დაეც მწყემსი და განიბნინენ ცხოვარნი!“ (ზაქ. 13, 7), იესო წინასწარმეტყველებს იმ დროებით შიშსა და გაურკვევლობას, რაც მოწაფეებში მისი ჯვარცმითა და სიკვდილით იქნება გამოწვეული. მაგრამ მისი აღდგომა ისევ შეკრებს ყველას გალილეაში, საიდანაც მოღვაწეობა დაიწყეს (მთ. 28, 7; მკ. 16, 7).

მახარებლები ლუკა და იოანე, მარკოზისა და მათესაგან განსხვავებით, პეტრეს მიერ მაცხოვრის უარყოფის შესახებ წინასწარმეტყველებას საიდუმლო სერობის დროს აღწერენ. ისევე როგორც იობის შემთხვევაში, აქაც სატანა ითხოვს უფლებას ღვთისაგან მოწაფეთა „აღცრად“ (გასაცხრილად, ლკ. 22, 31).

გამოთქმა „ვიდრე ქათმის ხმობადმდე“ (მთ. 26, 34) და ვერსიათა ნაირსახეობანი არ არის აუცილებელი, რომ ღამის განსაზღვრულ დროს გულისხმობდეს. მაგალითად ღამის მესამე სამხედრო ცვლას 24:00-დან 03:00-მდე. როგორც ცნობილია, ღამის 03:00-ს ეწოდებოდა „მამლის ხმობა“ (მკ. 13, 35). აღნიშნული გამოთქმის მნიშვნელობა მარტივია: „განთიადამდე უარყოფილი გეყოლები“.

„უსჯულოთა თანა შეირაცხა“ (ლკ. 22, 37) მომდინარეობს ესაიას წინასწარმეტყველებიდან (იხ. ეს. 53, 12).

იესოს პასუხი მოწაფეებისადმი „კმა არს“ (ლკ. 22, 38) ნიშნავს „სამყოფია, საკმარისი თქვით“. მსგავსი ფრაზა გვხვდება მეორე სჯულის 3, 26-ში „კმა იყავნ შენდა, ნუღარა შესძინებ სიტყუად ჩემდა სიტყუასა მაგას“. მოწაფეები უძლურნი არიან გაიგონ, რომ მაცხოვარი ეკლესიის დევნას წინასწარმეტყველებს. ამასთანავე ჩანს, რომ მოწაფეთაგან ზოგიერთი შეიარაღებული იყო.

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

(მთ. 26, 36-46; მკ. 14, 32-42; ლკ. 22, 39-46)

ლუკას სახარების 22, 43-44-ის არ არსებობა ზოგიერთ ხელნაწერში (P-75; B; א; A; W; T), რამდენადაც მნიშვნელოვანი არ უნდა იყოს ის, შეიძლება აიხსნას როგორც მცდელობა იესოს ძლიერი განსაცდელის ადამიანური მხარის შერბილებისა, მისი აგონიის, შიშის გამო „და იქმნა ოფლი მისი, ვითარცა ცუარი სისხლისაი“ (ლკ. 22, 44), რაც შესაძლოა ერეტიკოსთა გარკვეული წრეებისათვის წარმოადგენდა მტკიცებულებას მაცხოვრის ღმერთკაცური ჰიპოსტასის არსებობის მხარდასაჭერად (J. A. Fitzmyer, CBD 24 [1962]).

იესო პირველად იმყოფება ასეთ მძიმე მდგომარეობაში და ფუჭად ითხოვს მოწაფეთაგან მათ თანამყოფობას გეთსიმანიის ბაღში, რომლებიც, როგორც ჩანს, ვერ აცნობიერებენ ამ დროის სიმწვავეს. უკანასკნელ წუთებში იესო სრულიად მარტოა. სამყაროს იგი მიტოვებული ჰყავს და მხოლოდ „ანგელოზი ზეცით განაძლიერებდა მას“ (ლკ. 22, 43), რათა მოწამეობის სასმისი მიეღო. აღწერილი მონაკვეთი ძალზედ დიდაქტიკური უნდა ყოფილიყო ქრისტიანთა დევნის პერიოდში „სასუმელი ესე, რომელსა მე ვსუამ, სუათ, და ნათლისღებაი, რომელი მე ნათელ-ვიღო, ნათელ-იღოთ“ (მკ. 10, 39). ეს განსაცდელი მიტოვების, უარყოფის, წამების შიშისა და საშინელებათა განსაცდელია, რომლებიც პირველად იესო ქრისტეს, შემდეგ კი მის მოწაფეებსა და ეკლესიას მოელით.

გეთსიმანიის ბაღი იესოს ხშირი მონახულების ადგილი გახლდათ „ღამე განვიდის და იქცევინ მთასა მას, რომელსა ჰრქვიან ზეთისხილთაი“ (ლკ. 21, 37), „ესე თქუა იესუ და გამოვიდა მოწაფითურთ თვისით წიაღ ხევსა მას ნაძოვანსა, სადაცა-იგი იყო მტილი, რომელსა შევიდა თავადი და მოწაფენი მისნი“ (ინ. 18, 1). როგორც ბაღის სახელწოდებიდან ჩანს (Gat Shemen-ზეთსახდელი, ზეთის საწნეხელი), ადგილი გეთსიმანია ქრისტეს ეპოქაში „ელეონის მთის“ (ბერძ. Το Όρος των Ελαιών) ზეთისხილის პლანტაციებში მდებარეობდა. დღეს, მიუხედავად იმისა, რომ ზეთისხილის მთაზე კიდევ არსებობენ უძველესი ხეები, ცნობილია რომ იერუსალიმის ალყის დროს ქრისტეს შობიდან 70 წ. ტიტემ ძირფესვიანად ამოათხრევინა ისინი ჯარისკაცებს (იოსებ ფლავიუსი, „იუდ. ბრძ. შესახებ“ 5, 106-108; 6, 5-7).

მოციქულები პეტრე და ძმები იოანე და იაკობი, ზებედეს ძენი, ასევე მაცხოვრის ფერისცვალების მოწმენიც იყვნენ (მთ. 17, 1-9; მკ. 9, 2-10; ლკ. 9, 28-36).

მათეს „მწუხარებად და ურვად“ (26, 37) საგრძნობლად ამცირებს მარკოზის მიერ გამოყენებულ „დასულებად და ურვად“-ის (მკ. 14, 33) დაძაბულობას.

„მოიწია დასასრული“ (მკ. 14, 41) ნიშნავს „საკმარისია, სამყოფია!“

 

(მთ. 26, 47-56; მკ. 14, 43-52; ლკ. 22, 47-53; ინ. 18, 1-11)

სამი მახარებლის (მათე, მარკოზი, ლუკა) მიერ ამ მონაკვეთში ერთი და იმავე ფრაზის („ერთი იგი ათორმეტთაგანი“) გამოყენება და ის ფაქტი, რომ მათი მონათხრობი უკვე ეთანხმება (მსგავსია) მოციქულ იოანეს გადმოცემას, ითვლება მტკიცებულებად, რომ თავდაპირველად დამოუკიდებელი იყო და ორგანულად არ ეკუთვნოდა წინა მონათხრობ-წყაროს. Jeremias (EWJ გვ. 96) თვლის, რომ ამ ადგილიდან იწყებოდა მარკოზის ერთი ახალი, წინამდებარესთან შედარებით მცირე, წყარო.

ღვთისმეტყველი იოანე იესოს შეპყრობაში რომაელების თანამონაწილეობასაც აღგვიწერს. მათე ასწორებს მარკოზის „მწიგნობრებს“ „მღვდელმთავრებით“, მიუხედავად იმისა, რომ უფრო შეესაბამება იოანეს „ფარისევლებს“.

იოანეს მახარებლის მიხედვით, შეიარაღებული მოწაფეებიდან პეტრემ მახვილი იშიშვლა და შეეცადა მრვდელმთავრის მონისათვის თავში დაერტყა, რომელმაც ერთი მოძრაობით თავიდან აიცილა დარტყმა, შედეგით, რომ მახვილმა მხოლოდ ყური მოკვეთა. მოციქული ლუკა ეთანხმება იოანე მახარებელს იესოს მიერ მონის მოკვეთილი ყურის განკურნებაში.

იუდას ამბორი გაუგონარი ირონიაა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ტრადიციული მისალმება გახლდათ მოწაფისა მასწავლებლისადმი. „მოყუასო, რომლისათვისცა მოსრულ ხარ“, ნიშნავს „მოყვასო, აღასრულე ის, რისთვისაც მოხვედი“. იესომ ზუსტად, თანმიმდევრულად იცის რაც უნდა მოხდეს.

მახარებელი მათე ხშირად უსვამს ხაზს, რომ ყოველივე ღვთის წინასწარგანსაზღვრული ხედვით აღესრულება „რამეთუ ესრეთ ჯერ-არს ყოფად“ (მთ. 26, 54), „ვითარ-მე აღესრულნენ წერილნი“ (მთ. 26, 54) ზაქარიას წინასწარმეტყველებაა (ზაქ. 13, 7). ასევე მკვდარი ზღვის ყუმრანის[Q] ხელნაწერებშიც „ანგელოზები“ (მთ. 26, 53) სამართლიანი „სინათლის ძეთა“ თანამებრძოლნი არიან (1 Q M 7, 6).

უცნობი „ერთი ვინმე ჭაბუკი“ (მკ. 14, 51) ყოველ მიზეზ გარეშე იესოს გარემოცვიდანაა, რომლის სახელსაც მახარებელი არ ასახელებს. აღნიშნულის გამო, ზოგიეთი მეცნიერი თვლის, რომ უცნობი ჭაბუკი თვით მარკოზია, რომელიც ასეთი სახით გადმოგვცემს მის გეთსიმანიის ბაღში ყოფნასა და აღწერილი მოვლენის თვითმხილველობას.

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

(მთ. 26, 57-75; მკ. 14, 53-72; ლკ. 22, 54-71; ინ. 18, 12-27)

მოციქულები მათე და მარკოზი იესოს ორ „სამსჯავროს“ აღწერენ. ერთს შეპყრობის ღამესვე და მეორეს კი დილით. ლუკა და იოანე კი მხოლოდ ერთი „სამსჯავროს“ გადმოცემით კმაყოფილდებიან, ლუკა - დილის, იოანე კი ღამის. გამოსავალი ამ მდგომარეობის ასახსნელად P. Benoit-ის აზრით ის არის, რომ მათესა და მარკოზს მაცხოვრის სინედრიონის წინაშე წარდგომაც აქვთ აღწერილი და მისი წინასწარი დაკითხვაც ღამით მღვდელმთავრის სასახლის ეზოში („Jesus devant le Sanhedrin”, Angelicum 20 (1943) 143-165, Exegese 1, 265-359). მახარებელ ლუკას განმარტება, მიუხედავად იმისა, რომ მახარებელს აქვს გარკვეული სცენების დაჯგუფების ჩვევა, ჩანს რომ უფრო სწორია და ამასთანავე მას იოანე ღვთისმეტყველის მონაცემებიც უმაგრებენ მხარს. ძალიან ძნელია იმის დაჯერება, რომ „მღდელთ-მოძღუარნი იგი და მოხუცებულნი და ყოველი კრებული“ (მთ. 26, 59; მკ. 14, 55) პასექის ღამეს კაიაფას სასხლის ეზოში შეიკრიბა.

იუდაიზმისათვის დამახასიათებელი სამსჯავრო საქმის განხილვა დაწვრილებითაა აღწერილი Mishna-ს Sanhedrin-ში. სასიკვდილო განაჩენის აღსრულება მხოლოდ განაჩენის გამოტანიდან მეორე დღეს აღესრულებოდა და არა იმავე დღეს (Sanhedrin 4, 1). ამასთანავე დღესასწაულის დღეს „არანაირი სამსჯავრო გადაწყვეტილება არ უდა იქნას გამოტანილი“ (Tosefta, Yom iv. 4, 207). ჩნდება კითხვა, ძალაში იყო თუ არა აღნიშნული კანონები იესო ქრისტეს ეპოქაში? ან იქნებ საუბარია მსჯავრის გამოტანის პაროდიაზე? ხოლო მეორე კითხვა უშუალოდ სინედრიონს ეხება, რამდენად ჰქონდა მას უფლება სიკვდილით დასჯის განაჩენი (Jus gladii) გამოეტანა. ლევიტელთა 24, 10-24-ის მიხედვით სიკვდილით დასჯა იესოს ქვით ჩაქოლვა უნდა ყოფილიყო. ამასთან, „ჰრქუეს მას (პილატეს) ჰურიათა მათ: ჩუენდა არავისი ჯერ-არს მოკლვაი“ (ინ. 18, 31 დამატებით იხ. J. Blinzler, The Trial of Jesus, Westminster, 1949; P. Winter, On the Trial of Jesus, Berlin 1961).

იოანე ღვთისმეტყველის მიხედვით (18, 13) მაცხოვარი შეპყრობის შემდეგ თავდაპირველად არა კაიაფასთან (მთ. 26, 57), არამედ მის წინამორბედ მღვდელმთავარ და კაიაფას სიმამრ „ანნაის“-თან წაიყვანეს. ანნა ან ანანოს I, მიუხედავად იმისა, რომ წინამორბედი მღვდელმთავარი იყო (6-15 წწ. ახ. წ) დიდი გავლენით სარგებლობდა და არსე ბითად იგი განაგებდა სინედრიონს გარდაცვალებამდე, 35წ. ახ. წ. ანნა მიეკუთვნებოდა სადუკეველთა დაჯგუფებას და აღნიშნულ თანამდებობაზე დანიშნული იყო Legatum Quirinius სირიელის (6-11 ახ. წ. ) მიერ რომაელთა სიყვარულის გამო (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 18, 26). სინედრიონი, თავისი არსებობის მანძილზე მემკვიდრეობითი გახლდათ (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 20, 198).

გამოთქმა „ხოლო იესუ დუმნა და არარაი მიუგო მათ“ (მკ. 14, 61) ეკლესიის თვალთახედვით, მაცხოვარს ესაია წინასწარმეტყველის ღვთის ტანჯულ მონასთან აკავშირებს: „და იგი განბოროტებისათვის არა აღაღებს პირსა თვისსა“ (ეს. 53, 7). იგივე შეიძლება ითქვას იესოს ცემის შესახებაც (ეს. 50, 6; 53, 3-5).

„შენ ხარ ქრისტე, ძე კურთხეულისაი“ (მკ. 14, 61) ან „ძე ღმრთისაი“ (მთ. 26, 63; ლკ. 22, 70) იუდეურ ლექსიკაში მხოლოდ იმას აღნიშნავს, რომ იესო იცავს „ქრისტეს“, ისრაელის მეფის, იუდაიზმის ეროვნული მოლოდინის მატარებელის სახელის ღირსებას (II მეფეთა 7, 14; ფს. 26, 63). რასაც არ აღნიშნავს, რა თქმა უნდა, სახარების მკითხველთათვის. „კურთხეულისა“, ისევე როგორც „ძლიერისა“-ს (იხ. მთ. 26, 64) გამოყენება ღვთის სახელის გამოყენებისთვის გვერდის ავლაა. მათესა და ლუკას სახარებებისაგან განსხვავებით, მარკოზთან იესოს პასუხი პირდაპირი და გასაგებია. დანიელის წინასწარმეტყველებისა (დან. 7, 13) და ფსალმუნის მოხმობა: „ჰრქუა უფალმან უფალსა ჩემსა: დაჯედ მარჯუენით ჩემსა, ვიდრემდის დავსხნე მტერნი შენნი ქუეშე ფერჴთა შენთა“ სავსებით ნათელი და გასაგებია. იესო უკვე ესქატოლოგიური მესიაა და სწორედ ამას წარმოადგენს „გმობა“ მღვდელმთავრის წინაშე (მთ. 26, 65; ლკ. 14, 64). T. F. Glasson-ი [NTS 7 (1960-61) გვ. 88-93] თვლის რომ სიტყვებს „მჯდომარე“ და „მომავალი“ (მკ. 14, 62) არ აქვთ ერთი და იგივე მნიშვნელობა, მაგრამ ორივე მამის დიდებაში ტახტზე დაბრძანებულ იესოს მიეკუთვნებიან.

მარკოზის გამოთქმა „ქათამმან ხმა-ყო“ (მკ. 14, 68) სავარაუდოდ გვიანი ჩანართია. მიუხედავად ხელნაწერთა სიმრავლისა, რომლებიც ამ ჩანართს მოიცავენ, მრავალ უმნიშვნელოვანეს ხელნაწერში (א, B და სხვა) არ აღიწერება. თუკი იგი ჩანართია ამტკიცებს „ქათმისა მეორედ ხმობადმდე“-სა (მკ. 14, 30) და „პირველ ქათმისა ხმობადმდე მეორედ სამ-გზის უვარ-მყო მე“-ს (მკ. 14, 72). ხოლო თუკი დედნისეულია, მისი გამორიცხვა ცნობილ ხელნაწერებში შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს აღნიშნული მონაკვეთისა და დანარჩენი სამი სახარების ჰარმონიზაციასთან, სადაც მამლის მხოლოდ ერთი „ხმობა“ გვხვდება. ან გადამწერთა იმ სირთულესთან, თუ რატომ ვერ გაიხსენა მოციქულმა პეტრემ იესოს წინასწარმეტყველება მამლის პირველივე „ხმობის“ შემდეგ. იგივე შეიძლება ითქვას „მეორედ“-ის (ბერძ. „δις“, მკ. 14, 30) შესახებაც (B. M. Metzger, A Textual Commentary on the New Testament, Stuttgart 2002, გვ. 96-97).

ლუკა და მარკოზ მახარებლების მსგავსი ფრაზები „რამეთუ გალილეველ არს“ (ლკ. 22, 59; მკ. 14, 70) მათეს განმარტებას ეხმაურებიან: „ჭეშმარიტად შენცა მათგანი ხარ, და რამეთუ სიტყუაიცა შენი (გალილეური კილო) გამოგაჩინებს შენ“ (მთ. 26, 73).

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 27, 3-10)

„კორბან“ (ებრ. Korban, არამ. Korbana „საჩუქარი“ მკ. 7, 11) არის ტაძრის საგანძური („ფასის საცავი“, მკ. 12, 41; ლკ. 21, 1; ინ. 8, 20). ცნობილია, რომ იერუსალიმის ტაძარს საღვთისმსახურო დანიშნულების გარდა ერთგვარი ბანკის ფუნქციაც გააჩნდა, ჰქონდა რა საკუთარი ფულადი ერთეული. ტაძრის ყოველი მომლოცველი ან მომნახულებელი ვალდებული იყო საკუთარი ფული ტაძრის ფულზე გადაეცვალა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ შეძლებდა ვერანაირი შესაწირავის ყიდვას ან ფულის შეწირვას. სხვა მოწმობა ფულის ტაძარში შენახვის შესახებ, გარდა იუდას ისტორიისა, არ მოგვეპოვება. „საფლავად უცხოთა“ (მთ. 27, 7) ცხადია უცხოთა, ე.ი. არაიუდეველთა საფლავს გულისხმობს.

მახარებელი ლუკა იუდას აღსასრულის განსხვავებულ ვერსიას აგვიღწერს: „ამან მოიგო დაბაი იგი სასყიდლითა მით სიცრუვისაითა და განსივნა გა განსთქდა შორის და განიბნინეს ყოველნი ნაწლევნი მისნი და საცნაურ იქმნა ყოველთა მკვიდრთა იერუსალეიმისათა, ვიდრეღა ეწოდაცა დაბასა მას თვისითა სიტყვითა მათითა აკელდამა (haqel dama-არამ.) ესე იგი არს დაბაი სისხლისაი“ (საქ. 1, 18-19).

წინასწარმეტყველ იერემიას სიტყვები სინამდვილეში ზაქარია წინასწარმეტყველს ეკუთვნის (ზაქ. 11, 12-13). „სადნობელი“ (ბერძნ. Χωνευτήpιον, ებრ. Yotser) გარდა კერამიკული ნაკეთობების დამამზადებელი საწარმოსი ლითონის სადნობსაც აღნიშნავს. აღნიშნული ტერმინი ტაძრის ფულის ჩამოსასხმელ საწარმოს გულისხმობს, რომელშიც ცხადია ყოველნაირ ფულად ერთეულს ინახავდნენ ტაძრის ფულში გადაცვლის შემდეგ.

მათე მახარებელი თავისუფლად გადმოგვცემს ფაქტებს ძველი აღთქმის მოშველიებით, რომელსაც, როგორც რაბინს, წმინდა წერილის განმარტებისა და სიღრმეში ჩაწვდომის შესაძლებლობა ნამდვილად აქვს. საინტერესოა რატომ მიაკუთვნებს წინასწარმეტყველებას ზაქარიას ნაცვლად იერემიას? იქნებ შეცდომის გამო? (K. Stendahl, The School of St. Matthew, Copenhagen 1967, გვ. 123) თუმცა ზაქარიას წინასწარმეტყველების ზოგიერთი კვანძის არსებობა იერემიას წინასწარმეტყველებასთან დასაშვებია. Yoster-ის ორმაგი მნიშვნელობა, ასევე აგარაკის სახელწოდება („აგარაკი იგი მეკეცისაი“ (27, 7) შესაძლებელია გარკვეულ კავშირში იყოს „მეკეცის იგავთან“ (იერ. თავები 18 და 19), რომლითაც წინასწარმეტყველი თანამემამულეებს ღვთისაგან განშორების გამო სასჯელით ემუქრება. რაბინული განმარტებითი კანონის თანახმად, როდესაც ტექსტის ორი მონაკვეთი ამ სიტყვას შეიცავს, ავტომატურად ერთმანეთს უკავშირდება. ასევე [იერ. 32, 7 (ებრ. ) (=იერ. 39, 7 O’] წინასწარმეტყველი უფლის დავალებით ყიდულობს „აგარაკს“ ბაბილოვნელების მიერ უკვე გადათელილ ისრაელის მიწაზე, რომელიც იქნება დასაწყისი ტყვეთა დაბრუნებისა და მშობლიურ მიწაზე აღდგინებისა. თუკი საუბარი არაა შეცდომაზე, მაშინ მახარებელი მათე ზაქარიას წინასწარმეტყველებას იერემიას „სინათლის“ ფონზე გადმოგვცემს, თუმცა როგორ აკავშირებს, მისი რაბინული ლოგიკით აღნიშნულ ორ წინასწარმეტყველებას ერთმანეთთან, ბოლომდე ნათელი არაა.

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 27, 1-2; 11-14; მკ. 15, 1-5; ლკ. 23, 1-12; ინ. 18, 28-38)

ჰეროდე დიდის გარდაცვალების შემდეგ (37-4 ძვ.წ.) ისრაელის სამეფო მისივე ანდერძის თანახმად ჰეროდეს სამ ძეს შორის განაწილდა (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 17, 188-189; „იუდ. ბრძ. შესახ. 2, 95). ჰეროდე არქელაოსს (4 ძვ.წ. - 6 ახ.წ.) წილად ხვდა იუდეა, იდუმია და სამარია. ჰეროდე ანტიპას (4 ძვ.წ. - 39ახ.წ.) გალილეა და პერეა დედაქალაქ ტიბერიადასთან ერთად. ჰეროდე ფილიპეს კი (4 ძვ.წ. - 34 ახ.წ.) ავრანიტიდა, ტრახონიტიდა, ვატანეა და პანიადა დედაქალაქ იორდანეს ბეთსაიდასთან ერთად, რომელიც აღადგინეს და იმპერატორ ავგუსტინეს ქალიშვილის პატივსაცემად ახალი სახელი იულიადა უწოდეს. არქელაოსი, რომში მცხოვრები იუდეველების ჩარევის შემდეგ, რომელთა შორიც სავარაუდოდ მღვდელმთავარი ანნაც იყო, გალიაში (გალატიაში) გააძევეს ცუდი პოლიტიკური მმართველობისა და საკუთარი ნება-სურვილით სამეფოს განმგებლობის გამო (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შეს. “ 2, 111; „არქეოლოგია“ 17, 344). არქელაოსის სამეფო ქრისტეს შობიდან 6 წ. იუდეის რომაული ეპარქია გახდა ცენტრით კესარიაში (Caesaria maritima). იუდეის პირველ მმართველად (praefectus) კოპონიუსი (Coponius) დაინიშნა. პრეფექტის ფუნქციებში სამმართველი, სასამართლო და ეკონომიკური ძალაუფლება შედიოდა. იოსებ ფლავიუსი („იუდ. ბრძ. შეს.“ 2, 117) აღნიშნავს, რომ პრეფექტს კეისრის მსგავსი უფლებები ჰქონდა, ანუ სასიკვდილო განაჩენის (jus gladii) გამოტანის უფლება მხოლოდ რომაელ მმართველს კუთვნოდა. სწორედ ამით აიხსნება იესოს წაყვანა პონტიელ პილატესთან.

პილატე (26-36 წ.) [Pilleus-თავსაბურავი, რომელსაც განთავისუფლებულნი ატარებდნენ ღვთაება სატურნისადმი მიძღვნილ დღესასწაულზე. ლათ. - Satumalia] იუდეის მეხუთე რომაელი მმართველი ან ეპარქიის თავი გახლდათ. იტალიელი მეცნიერის Antonio Frova-ს მიერ 1961 წ. ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების დროს კესარიაში აღმოჩნდა (ინახება იერუსალიმის მუზეუმში) ტაძრის წარწერა იმპერატორ ტიბერიუსის პატივსაცემად, სადაც პილატე მოხსენიებულია როგორც Praefectus Iudaeae [J. Vardaman, JBL 81 (1962) გვ. 70-71; A. Calderini, BTS 57 (1963) გვ. 8-19]. ტაციტუსი (Annales 15, 44) გვაუწყებს: „Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus est“, ანუ „ქრისტე, ტიბერიუსის მმართველობის დროს, პროკურატორ პილატე პონტიელის მიერ სიკვდილით დაისაჯა“. ტაციტუსი იყენებს ტერმინს „procurator“, ვინაიდან ტერმინი „praefectus“ კლავდიუსის (41-54 წ. ) ეპოქიდან აღარ გამოიყენებოდა (J. Finegan, The Archeology of the New Testament, Princeton N. J. 1992 გვ. 138). როგორც იოსებ ფლავიუსი, ასევე ალექსანდრიელი ფილოსოფოსი ფილონ იუდეველიც, პილატეს შავი, მუქი ფერებით აღწერს. როდესაც მან მმართველობა მიიღო, იერუსალიმში, ძალზედ გამომწვევად, იუდეველთა დროშების ნაცვლად, რომლებზეც ადამიანთა გამოსახულებანი არ გამოისახებოდა, რომის იმპერატორ ტიბერიუსის გამოსახულებიანი დროშების გამოყენება დაადგინა, რის გამოც იუდეველები ხუთი დღის განმავლობაში კესარიაში, პილატეს სასახლესთან დროშების მოშორებას ითხოვდნენ. პილატე ქედმოუხრელად ავიდა ტრიბუნაზე, ვითომცდა იუდეველთათვის პასუხის გასაცემად, მაგრამ როგორც კი შეგროვდნენ დემონსტრანტები, მათი ალყაში მოქცევის ბრძანება გასცა და პასუხის გაცემის ნაცვლად გაჟლეტით დაემუქრა, თუკი არ მიიღებდნენ კეისრის გამოსახულებიან დროშებს. მაგრამ პილატეს გასაოცრად იუდეველებმა დაიჩოქეს და კისრები მოიღერეს. იძახდნენ: „ჯობს მოვკვდეთ, ვიდრე ჩვენი კანონები დავარღვიოთ“. ასეთ წინააღმდეგობას, რა თქმა უნდა, არ ელოდა პილატე. განშორდა მათ და ბრძანა მოეშორებინათ რომაული დროშები და კესარიაში გადაეტანათ (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შეს. 2, 169-174; „არქეოლოგია“ 18, 55-59; იხ. ასევე ფილონ ალექსანდრიელი „მოკითხვა გაიოზისადმი“ 299). კიდევ ერთი სერიოზული და მნიშვნელოვანი ეპოზოდი აღწერილია იოსებ ფლავიუსის მიერ, როდესაც პოლატემ იერუსალიმის წყალმომარაგების სისტემის აგება ტაძრის ფულით გადაწყვიტა. ათეულ ათასობით იუდეველი შეგროვდა მოთხოვნით შეჩერებულიყო სამუშაოები. პილატემ ალყაში მოაქცია დემონსტრანტები ჯარისკაცებით, რომლებსაც სამოქალაქო ტანსაცმელი ემოსათ, ხოლო სამოსის შიგნით იარაღს მალავდნენ. პრეფექტის ნიშანზე ჯარისკაცები თავს დაესხნენ იუდეველებს, რის შედეგადაც მრავალი მოკვდა და დასახიჩრდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 2, 175-177; „არქეოლოგია“ 18, 60-62). პოლატეს პოლიტიკური დასასრული სამარიტელების წინააღმდეგ გადაჭარბებული ძალმომრეობის გამო დადგა. ერთმა მდიდარი ფანტაზიების მქონე სამარიტელმა თანამემამულეებს გარიზინის მთაზე ასვლისკენ მოუწოდა, სადაც, მისივე რწმუნებით, მოსეს მიერ წმინდა ჭურჭელი იყო დამარხული. როდესაც აღჭურვილმა სამარიტელებმა მთაზე ასვლა დაიწყეს, პილატემ მათი დარბევა და დახოცვა ბრძანა, რის შედეგადაც სამარიტელ წინამძღოლთა დიდი ნაწილი დაიღუპა. აღნიშნული ფაქტის გამო სამარიტელებმა დახმარებისათვის ვიტელიუსს (Vitellius), სირიის მმართველს მიმართეს, რომელიც კონსულად იყო დანიშნული და პილატეზე მაღალი თანამდებობა ეკავა. სამარიტელებმა კონსულს საჩივრით მიმართეს, სადაც აღნიშნეს, რომ მთას თავი არა რომაელთა წინააღმდეგ ასაჯანყებლად, არამედ პილატეს ძალმომრეობისაგან გასაქცევად შეაფარეს. ვიტელიუსმა პილატე მარკელიოთი შეცვალა, ხოლო ყოფილი პრეფექტი რომში იმპერატორ ტიბერიუსის წინაშე თავის გასამართლებლად გაგზავნა. პილატეს რომში ჩასვლამდე ტიბერიუსი გარდაიცვალა (იოს. ფლავ. „არქეოლ.“ 18, 85-89). ამის შემდეგ პილატეს კვალი იკარგება. ევსები კესარიელი აღნიშნავს, რომ პილატემ თავი მოიკლა („ეკლ. ისტ.“ 2, 7, 1).

იერუსალიმში იუდეველთა ჩამოსვლა დიდი მომლოცველობითი დღესასწაულების დროს ხშირად ეროვნულ-განმათავისუფლებელ აჯანყებებს წარმოშობდა, რის გამოც რომაელი მმართველი თავის ვალდებულებად თვლიდა დღესასწაულის განმავლობაში სამმართველო ცენტრი კესარიიდან დროებით იერუსალიმში გადმოეტანა და ქალაქის მუდმივმოქმედი გარნიზონით გაემაგრებინა, რათა უფრო კარგად გაეკონტროლებინა ქალაქში არსებული მდგომარეობა. იერუსალიმში პრეფექტი რეზიდენციაში („პრეტორიაში“ - praetorium) ცხოვრობდა, რომლის ზუსტი ადგილსამყოფელის შესახებ მრავალი მოსაზრება არსებობს. კლასიკური და უფრო მიღებული მოსაზრების მიხედვით იგი ანტონიუსის ციხე-სიმაგრესთან იგივდება, რომელიც ჰეროდე დიდმა იერუსალიმის ტაძრის ჩრდილო-დასავლეთით რომის იმპერატორ მარკუს ანტონიუსის პატივსაცემად ააგო (L. H. Vincent, „L’ Antonia, palais primitive d’ Herode“RB 61 (1954) გვ. 87-107; M. Aline, „La Forteresse Antonia a Jerusalem et la question du Pretoire“, Jerusalem 1956, გვ. 119-42). ამ ადგილს უკავშირდება ე.წ. Via dolorosa (ვნების გზა), იესო ქრისტეს მიერ განვლილი სავარაუდო გზა პრეტორიიდან გოლგოთამდე, რომელსაც ჯვაროსანთა დროიდან ყოველწლიურად ვნების შვიდეულის პარასკევს უამრავი მომლოცველი მიუყვება. სარწმუნოა, რომ ამ ადგილას მდებარეობდა ქალაქის რომაული გარნიზონის („ერის“-ინ. 18, 3) დისლოკაციის ადგილი (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. 5, 244). თუკი მარკოზის (15, 16) ფრაზეოლოგიას „შეიყვანეს იგი შინაგან ეზოსა მას, რომელ არს ტაძარი“ (ბერძ. Πραιτώριον) შევადარებთ იოსებ ფლავიუსის გადმოცემას („არქეოლ. “ 15, 292), ალბათ გამოირიცხება ანტონიუსის ციხე-სიმაგრე, როგორც პრეტორიის ადგილსამყოფელი. „ეზო“ აქ სასახლეა და არა ციხე. ასეთი სასახლე იერუსალიმში კი იყო ორი, ჰეროდე დიდისა და ძველი ასამონელთა სასახლეები. ისინი, რომლებიც ასამონელთა სასახლეს, როგორც პრეტორიის ადგილსამყოფელს, ემხრობიან, აღნიშნულ ადგილს უკავშირებენ უძველეს ბიზანტიურ, არაბების შემოჭრამდელ ადგილ Via dolorosa-ს, რომელიც ზეთისხილის მთიდან იწყებოდა, უვლიდა იერუსალიმის ტაძრის სამხრეთ ნაწილს და დამთავრებამდე (გოლგოთასთან) წმ. „სიბრძნის“ ტაძართან გაივლიდა, რომელიც ქრისტეს შობიდან 450 წ. იმ ადგილას აიგო, სადაც სავარაუდოდ პრეტორია მდებარეობდა. აღნიშნული ეკლესია, რომელიც არ არის შემორჩენილი, მადავას მოზაიკური რუქის მიხედვით იუსტინიანეს (483-563 წ.) მიერ აგებულ ღვთისმშობლის ახალ ეკლესიასთან ახლოს მდებარეობდა. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად ძველი ქალაქის ებრაული დასახლების ჩრდილოეთით აღმოჩნდა იუსტინიანესეული ეკლესიის ნანგრევები, რის მიხედვითაც დგინდება „წმ. სიბრძნის ტაძრის“ (Η Αγία Σοφία) დაახლოებითი ადგილმდებარეობა. იოსებ ფლავიუსის მიხედვით ტაძარი „ზემო ქალაქში“ მდებარეობდა („იუდ. ბრძ.“ 2, 530), იქ სადაც მდებარეობდა ასმონეველთა სასახლე, რომელიც ჰეროდემ ახალი სასახლის აგებამდე აღადგინა. შესაძლებელია პრეტორია სწორედაც ის ყოფილიყო. თუმცა ახალ სასახლეს, რომელიც ჰეროდე დიდმა იერუსალიმის დასავლეთ ნაწილში 23 წ. დღევანდელი Citadel-ის ტერიტორიაზე, გიაფას ციხესთან ახლოს ააგო, უფრო მეტი მტკიცებულებანი გააჩნია. ვინაიდან ზომითაც უფრო დიდი და მდიდარი იყო და ამასთანავე სამი სპეციალურად გამაგრებული მტკიცე კოშკი ჰქონდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 5, 161). თუკი ერთმანეთთან დავაკავშირებთ ფილონ ალექსანდრიელის ორ მონათხრობს „მოკითხვა გაიოზისადმი“ 38, 299 და 39, 306, გამოდის რომ ზუსტად ის იყო „მმართველთა საცხოვრებელი“. სხვაგვარად პილატე კესარიაშიც იმავე საცხოვრებელში დაბინავდებოდა სადაც ფელიქსი, ანუ „ჰეროდეს პრეტორიაში“ (საქ. 23, 35) [P. Benoit, „Pretoire de Pilate a l’ere byzantine “ RB 91 (1984) გვ. 161-177; J. Murphy O’ Connor, The Holy Land: An Archaeological Guide, Oxford, 1986 გვ. 25-26; J. Finegan, The Archeology of the New Testament, Princeton N. J. 1992, გვ. 246-253].

„შენ იტყვი“ (მთ. 27, 11), იესოს პასუხი არც დადებითია და არც უარყოფითი, არამედ თავშეკავებული, ფრთხილი და წინდახედულია „მეუფის“ მნიშვნელობის, მისი შინაარსის გამო. მახარებელი იოანე აღნიშნულ მონაკვეთს (ინ. 18, 33-38) უფრო გასაგებად გადმოგვცემს.

პილატეს სიტყვები, „არარას ბრალსა ვჰპოვებ კაცისა ამის თანა“ (ლკ. 23, 4 დ ინ. 18, 38), წარმოადგენს იესოს უდანაშაულობის ოფიციალურ განაჩენს და კანონით საქმის განხილვა ამით უნდა დასრულებულიყო დამადანაშაულებელი მტკიცებულებების არქონის გამო.

ჰეროდე ანტიპაც (ლკ. 23, 4-16), როგორც იუდეველი (მიუხედავად იმისა რომ მამის მხრიდან იდუმიელი იყო), პასექისა და უფუარობის დღესასწაულთა გამო იერუსალიმში იმყოფებოდა. თუკი პილატემ ჰეროდეს სასახლე გამოიყენა, მაშინ ანტიპა ასმონეველთა სასახლეში უნდა დაბინავებულიყო, ან პირიქით. პილატემ, გაიგო რა რომ იესო გალილეველია და ამასთანევე პასუხისმგებლობის თავიდან მოცილება სურდა, ზნეობრივ და კანონიერ მოვალეობად ჩათვალა იესო ჰეროდე ანტიპასთან გაეგზავნა, რომლის იურისდიქციაშიც შედიოდა გალილეა და რომელსაც დიდი ხანია სურდა იესოს გაცნობა, ვინაიდან მას მრავალი აღწერდა როგორც ახალ იოანე ნათლისმცემელს (ლკ. 9, 7-9; 13, 31-32).

არსებობს მოსაზრება, რომ აღნიშნული ისტორია ჰეროდე ანტიპასთან დაკავშირებით არ არის ისტორიული ფაქტი და მახარებელ ლუკას, ან მისი წყაროს მიერაა შეთხზული ფსალმუნზე (ფს. 2, 1-2) და ლკ. 9, 7-9-ზე დაყრდნობით (იხ. ასევე საქ. 4, 27) [M. Dibelius ZNW 16 (1915) გვ. 113; R. Bultmann, HST გვ. 273]. მიუხედავად ამისა ჰეროდე ანტიპასა და მის გარემოცვაში მყოფი ადამიანების არაერთჯერადი მოხმობა ნათელს ხდის, რომ როგორც ანტიპას, ასევე მის „წყაროებს“ განსაკუთრებული ინტერესი ჰქონდათ აღნიშნული პიროვნებისადმი (იხ. ლკ. 8, 3; 13, 31; საქ. 4, 27; 12, 20-23; 13, 1).

 

(მთ. 27, 15-26; მკ. 15, 6-15; ლკ. 23, 13-25; ინ. 18, 39-19, 16)

მახარებელ ლუკას სიტყვები, „რამეთუ უნებელად ედებოდა მას განტევებად დღესასწაულსა მას ერთი“, არ გვხვდება P-75, A, B, L-ში და ითვლება განმარტებით „ენად“ მომდინარე მკ. 15, 6-დან.

გამოთქმა „აჰა კაცი იგი!“ (ინ. 19, 5) ზოგიერთ შემთხვევაში იკითხება როგორც „აჰა ძე იგი კაცისა!“ და სრულიადაც სარწმუნოა, ვინაიდან არამეული პერიფრაზის მიხედვით bar nasha (= ძე კაცისა), შეიძლება ითარგმნოს უბრალოდ როგორც „ადამიანი“. და რადგანაც იოანემ კარგად იცის აღნიშნული ქრისტოლოგიური სახელის მნიშვნელობა (ინ. 3, 13-14; 6, 27. 53. 62 და ა. შ. ), მოცემულ შემთხვევაში სხვა განმარტებას აღარ იძლევა.

იოანე ღვთისმეტყველის გამოთქმა „რამეთუ თავი თვისი ძედ ღმრთისა ყო“ (ინ. 19, 7) ეხმაურება ინ. 10, 33-38-ს (იხ. ასევე მკ. 14, 61-62). პილატეს შიში იმ დროისათვის ბერძნულ-რომაულ სამყაროში არსებული დამახინჯებული აზროვნებიდან მომდინარეობს. აზრი, რომელიც მას გონებაში გაუვლის, ის გახლავთ, რომ „იქნებ იესო მართლაც ღვთის მიერ გამოგზავნილი „ღვთის კაცი“ ან „ღვთის ძეა“ ადამიანის გარეგნობით, როგორც უძველესი მითოლოგიის ადამიანები?“. ამიტომაც მისი შემდგომი კითხვაც ასეთია: „ვინაი ხარ შენ?“. მსგავს მდგომარეობაში იმყოფება ასისთავიც, რომელიც ჯვარცმულ იესოს „ღვთის ძედ“ აღიარებს.

მსჯავრდებულთა გათავისუფლების სხვა მოწმობა პასექის დროს, გარდა ავაზაკ ბარაბას გათავისუფლებისა, არ გაგვაჩნია.

ბარაბა (არამ. „ძე აბბასი“ ან ძე (შვილი) მამისა“ [აბბა-არამ. „მამა“]. გამოთქმას „[იესო] ბარაბა“ (მთ. 27, 17), რომელიც ზოგიერთ ხელნაწერში არ გვხვდება, მეცნიერთა მიერ მტკიცე მხარდაჭერა არ აქვს, ამიტომაც მრავალ და მნიშვნელოვან ხელნაწერში არ აღიწერება. თუკი იგი დედნისეულია, სიტყვა „ბარაბა“ შესაძლებელია იესოს სახელის ხაზგასმას უკავშირდებოდეს („იესო ძე მამისა“), ხოლო თუკი ჩანართია, ავაზაკ ბარაბას სახელს გულისხმობდეს, რაც საპირისპიროა იესოს ღვთიური ჰიპოსტასისა: - „იესო ძე მამისა“ - „იესო ძე (შვილი) საკუთარი მამისა“ [H. A. Rigg, JBL 64 (1945) გვ. 417-456].

„ბარაბა“ (ბერძ. Βαρραβάς- ძე რაბინისა, მოძღვრისა) გახლავთ „იესოსა“ და „ბარაბას“ შორის განსხვავების ჩვენების სხვა მცდელობა. განსხვავებისა ნამდვილ „მოძღვარსა“ და მხოლოდ სახელის მქონე მოძღვარს შორის. აღსანიშნავია, რომ სახელი იესო ძალზედ გავრცელებული ებრაული სახელი იყო. „ბარაბა“ (Βαρραβάς) კი ცნობილი რაბინული ეპითეტია თალმუდში. „შფოთი“ (მკ. 15, 7), რომლის შესახებაც მარკოზი გადმოგვცემს, შესაძლებელია პილატეს მიერ იერუსალიმის ტაძრის ფულით ქალაქის წყალ-გაყვანილობის სისტემის აგების საპირისპიროდ იუდეველთა აჯანყებას შეესაბამებოდეს. იოანე მახარებელი ბარაბას დასახასიათებლად ტერმინ „ავაზაკს“ (ინ. 18, 40), ხოლო მარკოზი კი „მეშფოთეს“ (მკ. 15, 7) იყენებს. ტერმინ „ავაზაკს“ იყენებს ასევე ცოტა მოგვიანებით იოსებ ფლავიუსიც რომაელთა წინააღმდეგ იუდეველთა აჯანყების აღწერისას. როგორც ჩანს, ბარაბა რომელიღაც ეროვნულ, ანტირომაულ დაჯგუფებას მიეკუთვნებოდა.

იუდეველთა მიერ იესოს დადანაშაულება, რომლებიც რამდენიმე დღით ადრე მისი სასწაულებით იყვნენ აღტაცებულნი, ალბათ მათ იმედგაცრუებასა და მესიის გასაცოდავებულ მდგომარეობაში ხილვას უკავშირდება მისი მდევნელების ხელში და თავს მოტყუებულადაც კი გრძნობდნენ. მღვდელმთავრები „მართლდებიან“.

პილატე, მიუხედავად იმისა, რომ „დაიბანა ხელნი“ (მთ. 27, 24), და აღიარა, რომ არ იზიარებდა სინედრიონის მოსაზრებას იესოს შესახებ, მაინც ჯვარცმის მონაწილეა. უკან იხევს და ხალხის გროვას ღირსებას ალახვინებს, რომელიც მას არათუ პატივს არ სცემს, არამედ ემუქრება კიდეც: „უკუეთუ ეგე განუტეო, არა ხარ მოყუარე კეისრისაი, რამეთუ ყოველი, რომელი მეუფედ იტყვინ თავსა თვისსა, სიტყუას-უგებნ კეისარსა“.

„შოლტი საბლისაი“ [ (ინ. 2, 15) ლათ. flagellum], არის რკინის წვეტებიანი მათრახი. გამათრახება სიკვდილმისჯილი მონებისა და არარომაელი მოქალაქეების დასჯის აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენდა (იხ. იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 2, 306; 5, 449).

არამეული სახელწოდება „გავვათა“ აღნიშნავს „ამაღლებულ ადგილს“ (იხ. იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. “ 5, 51). „გავათ საულ“ გადმოიცემა როგორც „საულის ბორცვი“, მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული სახელწოდება ლათინური წარმოშობისაა (gabata). იერუსალიმის ძველი სომხური დასახლების არქეოლოგიური გათხრებისას (M. Broshi) აღმოჩნდა ქვის უზარმაზარი ტრიბუნა ზომით 335 x 61 მ. Citadel-დან (ჰეროდე დიდის სასახლის ადგილსამყოფელი) ქალაქის სამხრეთ კედლამდე. შესაძლოა ზუსტად ამ ადგილას მდებარეობდა ის ტრიბუნაც (rostrum), საიდანაც რომაელი მმართველები ხალხს მიმართვდნენ [J. McRay, “Gabbatha” D. Noel Freedman-თან, The Anchor Bible Dictionary, N. J. 1992]. აღმოჩენილი ტრიბუნა იოსებ ფლავიუსის მიერ აღწერილი ტრიბუნის მსგავსია, საიდანაც რომაელი მმართველი Gessius Florus-ი (64-66 წ. ) მღვდელმთავრებსა და ხალხს მიმართავდა (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. 2, 301-306).

 

(მთ. 27, 27-31; მკ. 15, 16-20; ინ. 19, 2-3)

„ყოველი იგი თესლები“ [(მკ. 15, 16; მთ. 27, 27) ბერძნ. Σπείρα] ლათინურ „cohors, -rtis“ უიგივდება. Cohortis- ხელმძღვანელობდა ათასისთავი (საქ. 21, 31) და მის სრულ შემადგენლობაში 600 მეომარი შედიოდა, თუმცა ეს რიცხვი ყოველთვის არ იყო მუდმივი.

პორფირი (ბერძ. Πορφύρα, ლათ. Murex) ზღვის რბილსახსრიანთა ჯავშნიანი წარმომადგენელია, რომლისგანაც მზადდებოდა მასალა მატერიის წითლად შესაღებად, ე.წ. პორფირის („ძოწეულის“, „მეწამულის“) ფერის მისაღებად. მსგავსი ფერი ჰქონდა არა მხოლოდ სამეფო შესამოსელებს, არამედ რომაელი ჯარისკაცების ქლამინდებსაც (sagum purpulatum და paludamentum). მსგავსი ფერის ქლამინდით შემოსეს ჯარისკაცებმა იესოც: „და განძარცუეს იგი და ქლამინდი მეწამული შეჰმოსეს მას“ (მთ. 27, 28) და დამცინავი შეძახილებით მიმართავდნენ როგორც იმპერატორს: „Ave, Caesar, victor, imperator“.

ეკლის გვირგვინი (იხ. ინ. 19, 2) წარმოადგენდა „მზის სამეფო გვირგვინს“ და სავარაუდოდ მიზნად ისახავდა იესოს წარმოჩინებას (მისი დაცინვის მიზნით) როგორც Sol invictus („მზე დაუმარცხებელი“), რომელიც საკმაოდ გავრცელებული იყო რომაელ ჯარისკაცთა შორის და ღვთაება მითრას შეესაბამებოდა.

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 27, 32-53; მკ. 15, 21-38; ლკ. 23, 26-46; ინ. 19, 17-30)

სვიმონ კვირინელის ორი ძე ალექსანდრე და რუფოსი (არა რუფოსი რომ. 16, 13-ისა) ნათელია რომ მარკოზის სახარების მკითხველთათვის ცნობილნი იყვნენ. ჩრდ. აფრიკის კ(ვ)ირინი (საქ. 2, 10; 6, 9; 11, 20; 13, 1) ებრაელთაგან უკვე ქრისტეს შობამდე IV-ში იყო დასახლებული (F. Bishop, Exp T 51 1939-40 გვ. 148-153). სარწმუნოა, რომ სვიმონი, ისევე როგორც ებრაელთა დიასპორის სხვა წარმომადგენლები, პასექის დღესასწაულის გამო იყო ჩამოსული იერუსალიმში. გამოთქმა „მომავალი ველით“ (მკ. 15, 21; ლკ. 23, 26) არ არის აუცილებელი რომ მინდვრიდან სამუშაოს დაბრუნებას გულისხმობდეს. შესაბამისად არ შეიძლება ჩაითვალოს რომ ერთი ჩვეულებრივი სამუშაო დღე იყო. და არ შეიძლება მოყვანილი ფაქტი გამოყენებულ იქნას როგორც მტკიცებულება საიდუმლო სერობის საპასექო ხასიათის საწინააღმდეგოდ (J. Jeremias EWJ გვ. 76-77).

მოციქულ იოანეს საყურადღებო ფორმულირება „მაშინ მისცა იგი მათ“ (იუდეველებს ინ. 19, 16) და „ხოლო იესუ მისცა ნებასა მათსა“ (ლკ. 23, 25) მიზნად ისახავს იუდეველთა დანაშაულისა და სრული პასუხისმგებლობის ხაზგასმას მაცხოვრის ჯვარცმის გამო. მიუხედავად იმისა, რომ სასჯელის აღსრულება რომაელებმა იტვირთეს, ისინი მხოლოდ ობიექტები არიან, რომლებმაც მხოლოდ „წარიყვანეს იესუ“ (ინ. 19, 16).

გოლგოთა (არამ. Gulgulta; ებრ. Gulgoleth) ნიშნავს „თხემს“ (ინ. 19, 17), ალბათ მისი ადგილმდებარეობის ფორმის, სქემის გამო. როგორც სასიკვდილო განაჩენის აღსრულების ადგილი, აუცილებლად ქალაქის კედლებს გარეთ მდებარეობდა: „ამისთვისცა იესუ, რაითა წმიდა-ყოს თვისითა სისხლითა ერი, გარეშე ბჭეთა ივნო“ [G. Dalman, Sacred Sites and Ways, 347-81; A. Parrot, Golgotha and the Church of Holy Sepulchre, London, 1957; J. Jeremias, Golgotha, Leipzig, 1926; C. Kopp, The Holy Places of the Gospels, NY, 1963, გვ. 351-94; K. M. Kenyon, PEQ 98 (1966) გვ. 87]. მისი დღევანდელი ადგილმდებარეობა მაცხოვრის აღდგომის ტაძრის ბაზილიკაში, მიუხედავად მრავალი ძირეული კატასტროფებისა, რომელიც აღნიშნულმა ადგილმა 70 წ. და 135 წ. განიცადა, სრულებით სარწმუნოა. 135 წ. ადრიანემ მთლიანად გადათხარა მთელი იერუსალიმი და ხელახლა ააშენა წმინდა რომაული ქალაქი ახალი სახელწოდებით Aelia Capitolina, აუკრძალა რა იუდეველებს ქალაქთან მიახლოვება და მონახულება (დიონ. კასიუსი „რომის ისტ.“ 69, 12; ევსები კესარიელი, ეკლესიის ისტ. 4, 6). პროტესტანტები, რომლებიც ისტორიის ფურცლებზე ძალზედ გვიან ჩნდებიან, გოლგოთას მდებარეობის ახალ ვერსიაზე საუბრობენ და მას, ყოველგვარი ისტორიული საფუძვლის გარეშე, მაცხოვრის აღდგომის ტაძრის ჩრდილო-აღმოსავლეთით „Garden Tomb“-ში განათავსებენ [L. H. Vincent, RB 34 (1925) გვ. 401-431].

ჯვარცმა, როგორც სასჯელის სახეობა, არ არის რომაული გამოგონება, არამედ აღმოსავლური წარმოშობისაა. არასდროს გამოყენებულა რომაელი მოქალაქეების დასასჯელად, არამედ მხოლოდ აჯანყებულთა, მონათა და ავაზაკთა წინააღმდეგ. ჯვარი შედგებოდა ხის ორი, ვერტიკალური და ჰორიზონტალური ნაწილებისაგან, ე.წ. patibulum-საგან. ვერტიკალური ნაწილი მუდმივად დამაგრებული იყო, ხოლო მსჯავრდებულებს დასჯის ადგილას მხრებით მხოლოდ ჰორიზონტალური (patibulim) ნაწილი მიჰქონდათ (პლუტარქე, „ეთიკა“ 554 a). შემთხვევით გზად მიმავალ სვიმონ კვირინელს დაავალეს მიხმარებოდა უმოწყალო გამათრახებისაგან გადაქანცულ იესოს. Patibulum-ი დაამაგრეს ჯვრის ვერტიკალური ნაწილის სპეციალურად მომზადებულ მონაკვეთზე ჯვრის (crux immissa), ან „T “ (crux commissa) სახით. მსჯავრებულის კიდურებს რომაელები ჯვარზე აბამდნენ ან ლურსმნებით აჭედებდნენ. ერთი პატარა ხის ნაჭერი, მსგავსი „სტასიდისა“ მსჯავრდებულის სხეულს ჯვარზე ამაგრებდა, რომელიც ჯვრის დაახლოებით შუა ნაწილში იყო მოთავსებული. 1968 წ. Givat-ha-Mivtar-ში, იერუსალიმიდან ჩრდ.-აღმ., ერთ-ერთ საფლავში აღმოჩნდა ადამიანის ძვლები (ახ. წ. I საუკ.), რომელსაც ჯვარცმის კვალი ემჩნეოდა. ფეხები 18 სმ. სიგრძის ლურსმნებით ჰქონდა გახვრეტილი. ერთ ფეხს მნიშვნელოვანი მოტეხილობების კვალი ემჩნეოდა, ხოლო მეორე ნამსხვრევებად იყო ქცეული (N. Haas, „Anthropological observations on the Skeletal Remains from Givat-ha-Mivtar“, Israel Exploration Journal 20 [1970] გვ. 38-59).

დედაკაცთა გოდება ლუკა მახარებელთან, იესოსთვის განაჩენის გამოტანის შემდეგ, მაცხოვრის პასუხის გარეშე არ რჩება. სიტყვების აზრი, რომლებიც ოსია წინასწარმეტყველს ეკუთვნის (ოს. 9, 14; 10, 8) შემდეგია: „თუკი ეს არის უდანაშაულო წმინდანის ბედი, წარმოიდგინეთ რა ელის დამნაშავეს“ (იხ. იგავ 11, 31 „უკუეთუ მართალი ძნიად განერეს, უღმრთოჲ იგი და ცოდვილი სადაღამე იპოოს?“).

„მურნარევი ღვინო“ (მკ. 15, 23), ანუ ღვინო სმირნის ნაყოფის ნარევით, მიზნად მსჯავრდებულთათვის ტანჯვის შემსუბუქებას ისახავდა (იხ. იგ. 31, 6). მათე მახარებელი მარკოზის ფორმულირებას იყენებს ფს. 66, 22-ზე დაყრდნობით: „და მცეს მე საჭმელად ჩემდა ნავღელი და წყურილსა ჩემსა მასუეს მე ძმარი“. იოანე ღვთისმეტყველიც უდიდეს მნიშვნელობას ფსალმუნს ანიჭებს და ამატებს „წერილის აღსასრულებლად თქვა“ (ინ. 19, 28). ანუ ის, რაც ხდება არ არის შემთხვევითი, არამედ ღვთის მიერ წინასწარაა განსაზღვრული. ძმარი (ბერძ. Όξος ) მოცემულ სიტუაციაში (ისევე როგორც მთ. 27, 48; მკ. 15, 36) უნდა იყოს posca, რომაელ ჯარისკაცთა სასმელი, ძმარში გარეული წყალი წყურვილის მოსაკლავად. პალესტინის „ύσσωπος“ [ (ინ. 19, 29), ებრ. Ezobh, არამ. Zofa )] არომატული მცენარეა მაიორანის სახეობიდან, რომლის საშუალებითაც ღვინოს არომატს აძლევდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ მათესა და მარკოზთან „ღრუბელი ძმრით გაავსო“ (მთ. 27, 48; მკ. 15, 36), და რომელიც ლერწმის საშუალებით იესოს პირამდე სწვდებოდა, იოანეს მოკლე და პატარა უსუპი [ύσσωπος (ინ. 19, 29)] ჯვრის სიგრძესთან კავშირში არანაირ წინააღმდეგობას არ წარმოქმნის.

არანაირი მოსაზრება იმის სავარაუდოდ, რომ ჯვრის სიგრძე ჩვეულებრივი ადამიანის სიგრძეს აღემატებოდა, არ არსებობს. რაც შეეხება საპირისპიროს, რაც უფრო გრძელი იყო ჯვარი, მით უფრო მოუხერხებელი და საწვალებელი გახლდათ ჯვარცმის აღმსრულებელთათვის. ამასთანავე, არ არის დაზუსტებული რომელი მცენარე იყო ύσσωπος-ი (ინ. 19, 29 -ქართ. „უსუპი“), რომელსაც 18 მცენარე შეესაბამება. ზოგიერთი მეცნიერის მოსაზრებით ύσσωπος არის სიტყვის „ΥΣΣΩΠΕΡΙΘΕΝΤΕΣ“ („ΥΣΣΩΠΩΠΕΡΙΘΕΝΤΕΣ“) უძველესი ხელნაწერიდან შეცდომით ამოკითხვის შედეგი, სადაც Υσσός-ი გახლავთ „შუბი“, „მახვილი“. თუმცა აღნიშნული ხელნაწერი ერთადერთია და XI ს-ს მიეკუთვნება და მხოლოდ ძალზედ ძნელი განმარტების მქონე ύσσωπος-ს გამმარტების მცდელობას წარმოადგენს. ამასთანავე, თუკი იოანე ღვთისმეტყველი ამ სიტყვაში „მახვილს“ გულისხმობდა, უფრო სავარაუდოა, რომ მას ბერძ. Λόγχη (ქართ. „მახვილი“, „შუბი“) გამოეყენებინა, როგორც ინ. 19, 34-ში და ასეთი უიშვიათესი და უჩვეულო სიტყვისთვის არ მიემართა.

ოთხივე მახარებელი დაწვრილებით აღწერს იესოს ტანსაცმელზე წილისყრას, ვინაიდან აღნიშნულ მოქმედებაში პირველი ეკლესია ფსალმუნის აღსრულებას ხედავდა: „განიყვეს სამოსელი ჩემი მათ შორის და კუართსა ჩემსა ზედა განიგდეს წილი“ (ფს. 21, 19). ფსალმუნის ხაზგასმა კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ გარემოებას, რომ ყველაფერი ღვთის განგებით აღესრულება. იოანე მახარებელი ამ მონაკვეთს შედარებით დაწვრილებით აღწერს.

ჯარისკაცებს შორის ჩვეულებრივ მოვლენას წარმოადგენდა, ჯვარცმის დროს, მსჯავრდებულის ტანსაცმლის ერთმანეთს შორის განაწილება. იოანეს მიხედვით ჯარისკაცები ოთხნი იყვნენ. „ქიტონი“ (ბერძ. Χιτώνας) ჩვეულებრივ ბოლო შიდა სამოსს წარმოადგენდა, რომელიც მსჯავრდებულს ჯვარცმისას ეცვა. მაგრამ იოსებ ფლავიუსი „ქიტონს“ გრძელ, ფეხებამდე დაშვებულ, ცისფერ შესამოსელს უწოდებს, უნაკეროს, მღვდელმთავრის უსახელო მანტიის მსგავსს (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 3, 161). ასეთივე ქიტონი ემოსა ქრისტესაც. ამიტომაც შესაძლებელია მაცხოვარს სწორედ გარეთა შესამოსელი ეცვა და კარგი ხარისხისაც, რომელიც ჯარისკაცებმა ერთანეთს შორის გაინაწილეს.

„ჟამი მესამე“ [09. 00 (მკ. 15, 250] მახარებელ ლუკას ქრონოდიაგრამას „ჟამი მეექვსე“ [12. 00 (ლკ. 23, 44)] არ ეთანხმება.

სვეტონიოსაგან [„Praecedente titulo, qui causam poenae indicaret (De Vita Caesarum, Caligula 32)] ვგებულობთ, რომ მსჯავრდებულებს ყელზე მსჯავრის შესახებ წარწერას კიდებდნენ. იესოს მსჯავრის „მიზეზიდან“ (causa poenae) კიდევ ერთხელ ნათლად ჩანს პოლატეს ინდიფერენტული, გულგრილი ირონია, რომლითაც იესოსთან დაკავშირებით იუდეველთა მხრიდან ბრალდებებს უპასუხა.

მღვდელმთავრებისა და მწიგნობრების მხრიდან დაცინვა და ასევე გამოთქმა, „უკუეთუ მეუფჱ ისრაჱლისაჲ არს, გარდამოჴედინ აწ მაგიერ ჯუარით, და გურწმენეს იგი“, ეხმაურება „სიბრძნე სოლომონისა“-ში დაცულ ერთ-ერთ მუხლს: „აღიარებს, ვითარმედ ცნობა აქუს ღმრთისა და ძედ ღმრთისა თავსა თჳსსა იტყჳს“, „ვიხილოთ, უკუეთუ სიტყუანი მისნი არიან ჭეშმარიტ და გამოვცადოთ, რაჲძი იყოს უკუანაჲსკნელი მისი. უკუეთუ არს მართალ ძე ღმრთისა, შეეწიენ მას და იჴსენინ იგი ჴელთაგან წინააღმდგომთა მისთასა“. მახარებელი მათე ამ ეპიზოდს უკავშირებს ფსალმუნ 21, 9-ც: „ესვიდა უფალსა და იჴსენინ იგი, აცხოვნენ იგი, რამეთუ ჰნებავს იგი“.

იესოს ცნობილი გამოთქმა „არა იციან, რასა იქმან“ (ლკ. 23, 34), ისევე როგორც მთელი აღნიშნული 34-ე მუხლი არ გვხვდება P 75, א1, B, D*, W- ხელნაწერებში, მაგრამ აღიწერება א*, A, C, D2, L და N-ში. გამოტოვება ჩვეულებრივ განიმარტება როგორც ტექსტის ამოშლის გვერდის ავლა. საპირისპიროდ, ჩამატების ახსნაც არაა ადვილი. ასე რომ ფრაზა დედნისეულია.

მსგავსი გამოთქმები, როგორც იოსებ ფლავიუსის მიერ აღწერილი ჯვარცმები იერუსალიმში (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შესახ.“ 2, 254), მრავალი იმ დასკვნამდე მიჰყავს, რომ ავაზაკები (მათესა და მარკოზის მიხ.), რომლებიც იესოსთან ერთად აცვეს ჯვარს, აჯანყებულთა დაჯგუფებებს მიეკუთვნებოდნენ, როგორც იოანეს „ავაზაკი“ და მარკოზის „მეშფოთე“ ბარაბა. მარკოზის 15, 28, როგორც ჩანს გვიანდელი ჩანართია, რომელშიც ლკ. 22, 37 ეს. 53, 13-ს ეხმაურება, ვინაიდან მრავალ მნიშვნელოვან ხელნაწერში არ აღიწერება (א, A, B, C, D).

მახარებლები მათე და მარკოზი ქრისტეს უკანასკნელ ამოძახილს ფს. 21, 2-ს ადარებენ. არამეულად: „ელაჰი, ელაჰი, ლემა შევაქტანი“. ებრაულ დედანში აღნიშნული ფრაზა შემდეგნაირად ჟღერს: „ელი, ელი, ლამა აზავტანი“. შთაბეჭდილებას იწვევს ის გარემოება, რომ მიუხედავად არამაიზმისა, მარკოზის სახარებაში ღვთის სახელი ებრაულს ჰგავს („ელოი“, ნაცვლად „ელაი“-სა, ღმერთო ჩემო). ასევე მათესთანაც („ილი“= „ელი“, ღმერთო ჩემო) იგი ებრაულ ენას უახლოვდება. მიუხედვად ზემოთქმულისა მათეს ებრაული „ილი“ (=„ელი“, ღმერთო ჩემო) თანაარსებობს არამეულ Targum-ში (კერძოდ ფსალმუნებში) და როგორც ჩანს, სტანდარტული სახელია („ელაჰი“, „ელ“). აღნიშნული არა მხოლოდ სწორია, არამედ გამოიყენება იმ მონაკვეთის განსამარტად, სადაც ილიას სახელი ფიგურირებს. სახელ ილია-ს შემოკლებული ფორმა, (Eliyah-ღმერთი ჩემი არის იაჰვე), მიუხედავად იმისა, რომ მტკიცებულებას მოკლებულია, შესაძლებელია იყოს Eli. ჯვარცმის ეპიზოდის თხრობა, განსაკუთრებით მათეს სახარებაში, შედარებულია ფს. 21-თან, სადაც ჯვარცმული იესოს სიტყვებია აღწერილი. ამიტომაც აქ არ ივარაუდება მაცხოვრის სასოწარკვეთილი ამოძახილი, არამედ შედარებაა ფსალმუნის „ტანჯულ მართალთან“, რომელიც მიუხედავად არსებული უსამართლობისა, ბოლოს გადარჩება, რადგან სწამს უფლისა: „ეშინოდენ მისგან ყოველსა ნათესავსა ისრაჱლისასა, რამეთუ არა შეურაცხ-ყო, არცა მოიწყინა ლოცვა გლახაკისა, არცა გარემიაქცია პირი მისი ჩემგან და ხადილსა ჩემსა მისა მიმართ ისმინა ჩემი“ (ფს. 21, 25).

იესოს სიტყვათა განმარტება „და რომელთამე მუნ მდგომარეთა“ (მთ. 27, 47) შესაძლოა ჩაითვალოს როგორც არასაჭირო, უმნიშვნელო, ზედმეტი სიწვრილმანე. მახარებლები ლუკა და იოანე მას საერთოდ არ აღნიშნავენ. მაგრამ აღნიშნული ფაქტი მათესა და მარკოზს შესაძლებლობას აძლევს აღწერონ ის ტრაგიკული ირონია, რომელიც ამ განმარტების უკან იმალება. წინასწარმეტყველი ილია, რომელსაც ენუქის მსგავსად სიკვდილი არ „უგემია“, არამედ ამაღლდა (IV მეფ. 2, 11; IV ეზდრ. 6, 26), გვიან იუდაიზმსა და შუააღთქმისეულ პერიოდში სათაყვანებელი პიროვნება ხდება (იხ. J. Jeremias « Ηλ (ε)ίας» TWNT). იგი გარკვეული სახით „ღვთის ერის“ მუდმივი მფარველია, რომლის მრავალ თვისებათა შორის მნიშვნელოვან ადგილს ღარიბთა მფარველობა (III მეფ. 17, 8) და „უფლის დღის“ მშვიდობისმყოფელი წინასწამეტყველება იკავებს, რომელსაც ღვთის რისხვის შეჩერება და ისრაელის 12 ტომის აღდგინება შეუძლია (მალ. 3, 1. 22-33 Ο΄; სიბრძ. ზირაქ. 48, 1-12). ეს უკანასკნელი თვისება წინასწარმეტყველ ილიას ეს. 49, 6-ის ღვთის „მორჩილ მონასთან“ აკავშირებს. ირონია იმ გარემოებასთანაა დაკავშირებული, რომ „რომელთამე მუნ მდგომარეთა“-განი (მთ. 27, 47) ფიქრობენ, რომ იესო ილიას დახმარებას ითხოვს. სინამდვილეში კი, იესოს, როგორც უფლის ცხებულს, ეკლესიის სწავლებით, გამოხსნისათვის შეუძლებელია ილიას დახმარება სჭირდებოდეს. განსაკუთრებით კი იმ დროს, როდესაც „ღვთის მონა“ ჯვარზე შემოქმედის ნებას აღასრულებს „აღთქუმად ნათესავთა, ნათლად წარმართთა“ და „ყოფად მაცხოვარებად ვიდრე უკუანასკნელამდე ქუეყანისა“ (ეს. 49, 6). იესო ძალზედ ამაღლებულია ილიაზე. სხვაგვარად, ილიას შესახებ გავრცელებული წინასწარმეტყველება, რომლის თანახმადაც იგი მესიის წინამორბედად ითვლებოდა, სინოპტიკური სახარებების მიხედვით უკვე აღსრულდა იოანე ნათლისმცემლის სახით (მთ. 11, 10-14; 17, 11-13; მკ. 9, 12-13; ლკ. 7, 27). ლუკას სახარებაში წინასწარმეტყველ ილიას თვისებებს მრავალმხრივ ტვირთულობს თვით იესო ქრისტე (ლკ. 4, 24-27). რა თქმა უნდა, ლუკასა და იოანეს სახარებებში, ეროვნული იდეოლოგიის საზოგადოებისათვის ყოველივე ზემოთქმული იუდაიზმის სიღრმისეული ცოდნით იყო განპირობებული, რომელიც არ არსებობდა.

მახარებელი ლუკა მაცხოვრის უკანასკნელ სიტყვებს, „ჴელთა შენთა შევჰვედრო სული ჩემი“ (ფს. 30, 6), აწმყო დროში გადმოგვცემს „მამაო, ჴელთა შენთა შევჰვედრებ სულსა ჩემსა“ (ლკ. 23, 46).

Παράδεισος [ („სამოთხე“) 2 კორ. 12, 4; გამ. 2, 7] სპარსული სიტყვაა (pairi-daeza) და სიტყვა-სიტყვითი მნიშვნელობით „შემოღობილ ადგილს“, „ბაღს“ ნიშნავს. მოცემულ შემთხვევაში კი უკანასკნელ სამსჯავრომდე მართალთა ადგილსამყოფელს აღნიშნავს (დაბ. თავები 2-3; 3, 10; ეზეკ. 28, 13; ეს. 41, 3; გამ. 2, 7; 2კორ. 12, 2-4).

„ტაძრის კრეტსაბმელი“ ჰეროდე დიდის ტაძრის კრეტსაბმელთაგან ერთ-ერთია (იოს. ფლავ. „იუდ. ბრძ. შესახ. “ 5, 212. 219). პირველი კრეტსაბმელი „წმიდათა“-ს შესასვლელში ეკიდა, ხოლო მეორე კი „წმიდათა“-ს „წმიდათა წმიდა“-საგან ჰყოფდა. მახარებლების მიერ აღწერილი კრეტსაბმელი, სავარაუდოდ, მეორე კრეტსაბმელია. პავლე მოციქულის ებრაელთა მიმართ ეპისტოლის IX თავში ეს ფაქტი განიმარტება, როგორც ძველი აღთქმის მსხვერპლშეწირვის გაუქმება და მისი უსარგებლობა, როგორც შედეგი ერთადერთი და განუმეორებელი შეწირვისა მაცხოვრისა ჯვარზე. ყველასთვის „შეუვალი (ადგილი, სადაც შესვლა არ შეიძლებოდა), წმინდა და უხილავი“ (იოს. ფლავიუსი) „წმიდათა წმიდა“, იესოს ჯვარცმის შემდეგ, იუდეველისთვისაც და წარმართისთვისაც, მისაწვდომი გახდა. ჯვარცმა, როგორც მსხვერპლშეწირვა, ვიწრო იუდაიზმის დასასრულსა და „ახალი ისრაელის“, ეკლესიის, დაარსებას აღნიშნავს.

ძველ აღთქმაში მიწისძვრა ღვთის გაცხადების ნიშანს წარმოადგენდა (ეს. 24, 19; ამოს. 8, 8), როცა „გუამთა შესუენებულთა წმიდათა“ (= მართალთა) აღდგომა ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილისა და აღდგომის გამომხსნელი ძალის გამოხატულებაა: „და სცნათ, რამეთუ მე ვარ უფალი განღებასა შინა ჩემგან საფლავთა თქუენთასა, აღმოყვანებად თქუენდა საფლავთაგან თქუენთა, ერო ჩემო“. არ არის საჭირო მახარებელ მათეს მონათხრობს ჩავეძიოთ, თუ რა სახის აღდგომას გულისხმობს იგი. ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინება იესოს აღმადგინებელი ძალის ჩვენების საკმარისი მაგალითია. გამოთქმა „დაბნელდა ყოველი ქუეყანაი“ (მთ. 27, 45) ჩანს, რომ გამოსვლ. 10, 22-დან მომდინარეობს („იქმნა ბნელი წყუდიადი“). ძველ აღთქმაში დაბნელებაც ღვთის განცხადების ნიშანია (იოელ. 2, 10; ეს. 13, 10). „სიბნელე“, სავარაუდოდ, იუდეის მიწის დაბნელებას გულისხმობს. მოცემულ შემთხვევაში მიწისძვრა, ისევე როგორც დაბნელება, უიშვიათეს მოვლენებს წარმოადგენენ, რომლებიც „ძე კაცისას“ სიკვდილს თან სდევენ.

„აღსრულებულ არს“ (ინ. 19, 30) უკვე დიდებაში მყოფი უფლის ნების აღსრულებას ნიშნავს.

 

იოანე 19, 31-37

მახარებელი იოანე ჯვარცმის თხრობას ორი მოვლენის აღნიშვნით ასრულებს, რომელთაც ძალზედ მნიშვნელოვნად თვლის და დადანარჩენი მახარებლების მიერ არ აღიწერება. ფაქტები, ჯარისკაცებმა იესოს „არა განუტეხნეს წვივნი მისნი“ (19, 33) და „ერთმან ერისაგანმან ლახურითა უგუმირა გუერდსა მისსა და მეყუსეულად გარდამოხდა სისხლი და წყალი“ (19, 34), მახარებლის თვალწინ ამტკიცებენ, რომ იესო არის „ზვარაკი პასექისა“. მახარებლის პირადი მოწმობა [„რომელმან იხილა, წამა, და ჭესმარიტ არს წამებაი მისი, და მან უწყის, რამეთუ ჭეშმარიტსა იტყვის, რაითა თქუენცა გრწმენეს“ (19, 35)], ამ ორ ფაქტშიცაა წარმოდგენილი, რომლებიც ძველი აღთქმის შესაბამისი ადგილებით მტკიცდება.

მეორე რჯულის 21, 22-23-ის თანახმად, „იყოს თუ ვის ზედამე სიკუდილისა თანამდებისა და მოკლან იგი და ჯუარს-აცვან, არა დაუტეოთ გუამი იგი მისი ჯუარსა ზედა, არამედ გარდამოიღო იგი და დაჰფლა მასვე დღესა, დაწყეულ არს უფლისა მიერ ყოველი, რომელი დამოეკიდოს ძელსა და ნუ შეაბილწებთ ადგილსა მას, რომელი-იგი უფალმან ღმერთმან თქუენმან მოგცეს თქუენ ნაწილად მკჳდრობისა თქუენისა“, იკრძალებოდა ადამიანის გვამის დაუფლველობა იმავე დღეს მზის ჩასვლამდე, ვინაიდან იგი მიწას აბინძურებდა. ამასთანავე იოანეს ქრონოდიაგრამის მიხედვით „იყო დიდ დღე იგი შაბათისაი“ (19, 31), ანუ პასექი. შიშის გამო, რომ ჯვარცმულები შაბათის განმავლობაში არ მომკვდარიყვნენ და დღესასწაულის გამო დაუმარხავნი არ დარჩენილიყვნენ, მათი სიკვდილი crurifragium-ით (წვივების გადამსხვრევით) უნდა დაჩქარებულიყო. აღნიშნული პრაქტიკა, რომელიც ძალზედ მძიმე რკინის ხელსაწყოებით აღესრულებოდა, რაც არ უნდა მტკივნეული ყოფილიყო, სასურველად ითვლებოდა, ვინაიდან ტანჯვის ხანგრძლივობას ამცირებდა. ჯვარზე სიკვდილი ჩვეულებრივ გვიან, მტანჯველად, გაუსაძლისი ტკივილების შემდეგ დგებოდა, რომელიც შეიძლება რამდენიმე დღეც კი გაგრძელებულიყო. წვივების დამსხვრევა დასჯის შემადგენელ აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენდა და სიკვდილის დადგომამდე მცირე ხნით ადრე აღესრულებოდა. მოცემულ შემთხვევაში იუდეველებმა, შაბათის დღესასწაულის გამო, დასჯის დაჩქარება ითხოვეს. იესოს crurifragium-ში მახარებელი „წერილის“ აღსრულებას, საპასექო კრავის შეწირვის თანმიმდევრობას ხედავს: „ძუალი არა შეჰმუსროთ მისი“ (გამ. 12, 46 ) და „ძუალი არა განტეხონ მისგანი, შჯულისა მისებრ ვნებისა ყონ იგი“.  (რიცხ. 9, 12). ასევე „დაიცვნეს უფალმან ყოველნი ძუალნი მათნი და ერთიცა მათგანი არა შეიმუსროს“ (ფს. 33, 21).

იესოს გვერდის ლახვრით განგმირვა, ნათელია, მაცხოვრის სიკვდილში დარწმუნებას გულისხმობდა. „გარდამოხდა სისხლი და წყალი“- იესო უკვე მკვდარი იყო და მკვდრის სხეულიდან, როგორც ცნობილია, სისხლი არ გამოედინება. აღნიშნული შეიძლება ჩათვლილიყო როგორც სასწაული, მაგრამ მახარებელი უფრო დიდ უპირატესობას იმ ფაქტს ანიჭებს, რომ იესოს „უგმირეს“ (19, 37), ვიდრე „გარდამოხდა სისხლი და წყალი“. ფაქტი, რომელსაც უკომენტაროდ ტოვებს. უბრალოდ მოვლენას აღწერს ისე, როგორც ნახა, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე. კითხვაზე, შესაძლებელია თუ არა ამ ფენომენის განმარტება, პასუხია კი. თუკი ჯარისკაცის მახვილი იესოს გულამდე მიაღწევდა, სისხლი გულის მარჯვენა წინაგულიდან ან პაკუჭიდან, ანდა პერიკარდიუმში არსებული ჰემორაგიული სითხიდან უნდა გადმოდენილიყო, სადაც მიცვალებულის სისხლი სწრაფად არ დედდება. „წყალი“ შეუძლებელია სხვა რამ ყოფილიყო, თუ არა პერიკარდიუმის სითხე ან პლევრული ლიმფა, რომელიც მცირე რაოდენობით იყო და სისხლის შემდგომ გადმოიღვარა. სისხლის დიდი რაოდენობით დაკარგვისა [მაგ. ჰემორაგიული (ძლიერი სისხლდენა) ან გაუწყლოების გამო] და მწვავე კარდიალური უკმარისობის დროს სისხლძარღვებიდან პლევრასა და პერიკარდიუმში ლიმფური სითხე წარმოიშობა (W. D. Edwards, W. Gabel, F. E. Hosmer, „On the Physical Death of Jesus Christ”, in Journal of the American Medical Association 255 [1986] გვ. 1455-63). მაგრამ სამედიცინო ექსპერტი A. F. Sava („The Wound in the Side of Christ“, Catholic Biblical Quarterly 19 გვ. 343-346), გვამებზე საკუთარი დაკვირვების გათვალისწინებით მოსაზრებას გამოთქვამს იმ აზრის საწინააღმდეგოდ, რომ შეუძლებელია სისხლს, ისევე როგორც პერიკარდიალურ და პლევრულ სითხეს გამოსავალი მახვილის ხვრელიდან ეპოვათ. მისი მოსაზრებით, იესოს გვერდის განგმირვის შემთხვევაში „სისხლი და წყალი“ გულმკერდის ღრუს შესაბამის ქვედა ნაწილში ჩაიღვრებოდა და რომ იგი პლევრის ჰემორაგიული სითხე გახლდათ, რომლის დენაც ქრისტეს უმოწყალო გამათრახების დროს, ჯვარცმამდე გულმკერდის ორ მემბრანას შორის დაიწყო (ფილტვებსა და პლევრებს შორის). მახვილს არაა აუცილებელი რომ გულმკერდამდე მიეღწია. სამედიცინო ექსპეტის გამოცდილებით, პლევრის დაზიანებამ ფილტვებსა და მის მფარავ პლევრებს შესაძლოა შორის ძლიერი სისხლდენა გამოიწვიოს (ორ ლიტრამდე სისხლის დაგროვებით). ასეთი რაოდენობის სითხე თვით A.F. Sava-საც აქვს ამოღებული გვამებიდან (გარდაცვალებიდან 2-4 საათში). შეგუბებული ჰემორაგიული სითხე ილექება და ორ ფენას წარმოშობს, რომელთაგან ქვედა არის მუქი წითელი (მიცვალებულის), ხოლო ზედა ფენა კი გამჭვირვალე, თივის ფერისაა (მოყვითალო). სითხემ, რომელიც მაცხოვრის გვერდის განგმირვის შედეგად გადმოდინდა, მისი ორფეროვნების გამო შესაძლებელია გაამართლოს იოანე მახარებლის სიტყვები „სისხლი და წყალი“. მახვილმა, ნათელია, ქვედა ფენა განგმირა. ამიტომაც გადმოდინდა ჯერ მუქი წითელი სითხე („სისხლი“) და შემდეგ უფერული (ოდნავ მოყვითალო) ლიმფა („წყალი“). სხვაგვარად, გადმოდინდებოდა მხოლოდ „წყალი“ (ზედა ფენიდან). გამორიცხულია, რომ მოციქულს აღნიშნული ფაქტის ახსნის სურვილი ჰქონოდა. მახარებლისთვის ჯვარცმული იესო „საპასექო კრავია“. მაცხოვრის გვერდის განგმირვასა და ფაქტს, რომ „მეყუსეულად გარდამოხდა სისხლი და წყალი“, შეუძლებელია იოანეს ცნობიერებაში ტაძარში „საპასექო კრავის“ დაკვლა არ ამოეტივტივებინა, რომელიც, რა თქმა უნდა, დროის თვალსაზრისითაც შეესაბამებოდა მისსავე ქრონოდიაგრამას. კრავის დაკვლა მღვდელმსახურისაგან განსაკუთრებული წესით აღესრულებოდა პირდაპირ ცხოველის გულის განგმირვით. ცხოველი სისხლისაგან მთლიანად იცლებოდა, რომელსაც სამსხვერპლოს აპკურებდნენ (Mishna Tamid 4, 2). „სისხლი და წყალი“ იესოს გვერდიდან რომ არ გადმოდენილიყო და მახარებლის მიერ ყოფილიყო შეთხზული, მაშინ იოანე მხოლოდ „სისხლს“ გამოიყენებდა, რაც პარადოქსულიც იქნებოდა და უკეთესადაც შეესაბამებოდა კრავის შეწირვას. მაცხოვრის გვერდის განგმირვაში ღვთისმეტყველი ასევე „სხუაი წერილის“ (ინ. 19, 37) აღსრულებას ხედავს, რომელიც ამტკიცებს რომ შემთხვევით არაფერი მომხდარა.

„იხილონ, რომელსა იგი უგუმირეს“ (ინ. 19, 37) ზაქ. 21, 10-დან მომდინარეობს: „და მოიხილონ ჩემდამო მის წილ, რომლისა მიმართ უგმირეს, და როკვიდეს და იტყებდნენ მათ ზედა ტყებათა, ვითარცა საყუარელსა ზედა, და ილმონ ლმობა, ვითარცა პირმშოსა ზედა“. მოცემულ შემთხვევაში სამოცდაათთაგანის (O’) თარგმანი წინააღმდეგობაში მოდის დედნისეულ ტექსტთან, მაგრამ ეთანხმება სხვა ბერძნულ თარგმანებს (აკვილა, სიმაქოსი, ლუკიანე, თეოდოტიანე, ასევე მთ. 24, 30 და გამ. 1, 7). ამ მონაკვეთის აზრი ის გახლავთ, რაც სიზუსტითაა გადმოცემული გამ. 1, 7, ანუ უკანასკნელ სამსჯავროზე ისრაელი იხილავს დიდებაში მყოფ იესოს და იგლოვებს იმის გამო, რაც მის წინააღმდეგ მოიმოქმედა.

მრავალი კომენტატორი აღნიშნავს იმ შესაძლებლობას, რომ გამოთქმას „მეყუსეულად გარდამოხდა სისხლი და წყალი“ იოანე დოკეტიზმის მიმდევართა (იხ. 1 ინ. 4, 1-3) წინააღმდეგ ბრძოლისას იყენებდა, რათა სახარების მკითხველთათის გასაგები ყოფილიყო, რომ მაცხოვარი როგორც ჩვეულებრივი ადამიანი ისე აღესრულა. იმდროინდელი აზროვნების მიხედვით, ადამიანის ორგანიზმში არსებობდა ოთხი სითხე: „სისხლი, ნაღველი, ლორწო და წყალი“ (ჰიპოკრატე „მემკვიდრეობის შესახებ“ 24, 3). ზუსტად ამ მნიშვნელობით იყენებს ამ მონაკვეთს წმ. ირინეოს ლიონელიც გნოსტიკოსებთან პაექრობისას, რომლებიც ქრისტეს ადამიანურ ჰიპოსტასს უარყოფდნენ (იხ. წმ. ირინეოს ლიონელი „მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა“ III’ 34).

1 ინ. 5-6-ში („ესე არს, რომელი მოვიდა წყლითა და სისხლითა, იესუ ქრისტე არა წყლითა ხოლო, არამედ წყლითა და სისხლითაცა“) სითხეთა რიგი შეცვლილია (წყალი და სისხლი) და არც მისი მნიშვნელობის პირდაპირი კავშირი ჩანს ინ. 19, 34-თან . აქ საუბარია იესო ქრისტეს ცხოვრების ორ უმნიშვნელოვანეს მოვლენაზე, რომელთა დროსაც მისი ღვთიური ძალა ვლინდება. ესენია ნათლისღება და ჯვარცმა. იოანეს გამოთქმა „არა წყლითა ხოლო, არამედ წყლითა და სისხლითაცა“, ნათელია, აქაც დოკეტიზმის მიმდევართა წინააღმდეგ არის მიმართული.

 

მთ. 27, 54; მკ. 15, 39; ლკ. 23, 47

ასისთავის [ბერძ. ტექსტში εκατόνταρχος (εκατό-ასი) და κεντυρίων (მკ. 15, 39) ლათ. Centurio<centum=100] აღიარება წარმართთა მხრიდან იესო ქრისტეს აღიარების პირველი მაგალითია. ეპიზოდი იერუსალიმის ტაძრის კრეტსაბმელის „გაპობის“ (მთ. 27, 51) შემდეგ ხდება. რა თქმა უნდა, ლუკა მახარებლის გაწონასწორებული ფორმულირება („მართალი“) ლოგიკურად წარმართისგან უკვე მოსალოდნელიცაა, მაგრამ ჯარისკაცის მიერ წარმოთქმული „ძე ღმრთისაი“ (ბერძ. «υιος θεού» არტიკლის გარეშე), შესაძლოა უბრალოდ „ღვთის კაცს“ ნიშნავდეს, ღვთის ძალით დაჯილდოებულს. როგორი ძალის ქონასაც საიმპერატორო ღვთისმსახურება რომის იმპერატორს განუკუთვნებდა, როდესაც მას ტიტულ „divi filius“-ს ანიჭებდა.

 

მთ. 27, 55-56; მკ. 15, 40-41; ლკ. 23, 48-49; ინ. 19, 25-27

მარიამ მაგდალინელი (ე.ი. „მაგდალადან“) არ უიგივდება „ცოდვილ“ დედაკაცს, რომელმაც „სახლსა შინა მის ფარისეველისასა, მოიღო ალაბასტრი ნელსაცხებელისაი“ (ლკ. 7, 37), არამედ მარიამ მაგდალინელს, „რომლისაგან შვიდნი ეშმაკნი განსრულ იყვნეს“ (ლკ. 8, 2). მაგდალა გახლდათ ქალაქი ტიბერიადის ჩრდილოეთით. თალმუდში (Pesahim 46a) მას Migdal nunayya (თევზის კოშკი) ეწოდება და იოსებ ფლავიუსის მიერ აღწერილ ტარიქეას („იუდ. ბრძ. შესახ. “ 2, 252, „ცხოვრებანი“ 1, 157), დამარილებული, საქონლის (თევზი, ცომი) უდიდეს საექსპორტო ცენტრს შეესაბამება. აქედან წარმოდგება ქალაქის სახელწოდებაც (ბერძ. Ταρίχευση = დამარილება, დამარინადება, ბალზამირება). მარიამ მაგდალინელის სავარაუდო გაიგივება „ცოდვილ“ დედაკაცთან VI ს. დასავლეთიდან მომდინარეობს. გნოსტიკურ მწერლობაში მარიამ მაგდალინელს, განსაკუთრებით ფილიპეს სახარებაში, მთავარი ადგილი უკავია, რაც გაკვირვებას არ იწვევს, ვინაიდან „გნოსტიკურ“ ტექსტებში მთავარ პერსონაჟებად ის სახეები არიან წარმოდგენილნი, რომლებიც სახარებებში უკანა პლანზე იმყოფებიან (მაგ. თომა, იუდა) და რომლებიც „შინაგანი სწავლების“ მატარებლები არიან და ეკლესიის მიერ უარყოფილია. ფილიპეს სახარებაში მარიამ მაგდალინელი იესოს თანამყოფი, მისი თანამგზავრია, რომელსაც მაცხოვარი პირზე კოცნის. მათთვის, რომლებიც გნოსტიციზმს კარგად იცნობენ, აღნიშნული არ წარმოადგენს ეროტიკული კავშირის არანაირ მაგალითს, არამედ პირიქით „გნოსტიკური“ იდეალი ყველა დაპირისპირების ერთობლიობის აღდგენაა, რომლებშიც სიბოროტე ანგრევს და ჰყოფს ყველაფერს დედამიწაზე (სინათლე-სიბნელე, სხეული-სული, მატერია-სამშვინველი, მამრობითი-მდედრობითი). თომას სახარების 114-ე სიტყვაში იესო მოწაფეებს მარიამ მაგდალინელის შესახებ ეუბნება: „აი, მე მოვაქცევ მას და ვქმნი მას კაცად, როგორც თქვენ“. არსობრივად აქ საუბარია ადამის დაცემის აღდგენაზე მამარობითად და მდედრობითად უკან პირვანდელ «εν»-ში. იესოს, როგორც პირველ გნოსტიკოსს, იგულისხმება რომ არ ერთობლიობისადმი უკვე მიღწეული აქვს და ზუსტად ამის გამო შეუძლია აკოცოს მარიამს, ყოველგვარი ეროტიკული განწყობის გარეშე. მაგრამ გნოსტიკოსებისათვის ყოველივე ეს სხვა, თანაბრად მნიშვნელოვანსაც უდრის. მათი მოძღვრებით, მარიამ მაგდალინელი, იესოსთან დიდი სიახლოვის გამო, „შინაგანი სწავლების“ მატარებელი იყო, გაცილებით მაღალის, მოციქულებისა და თვით ეკლესიის სწავლებაზე.

იაკობ მცირისა და იოსეს დედა მარიამი შესაძლოა იყოს „მარიამ (ალბათ მეუღლე) კლეოპასი“ (ინ. 19, 25). ხოლო იაკობი (უცნობი სხვა სახარებებიდან) კი იაკობ ალფესი (მკ. 3, 18) ან იაკობი „ძმაი უფლისაი“ (გალ. 1, 19) უცნობია ასევე იოსეც (სახელ „იოსების“ ბერძნული ფორმა). სალომე, ძებედეს ძეების, იაკობისა და იოანეს (მთ. 4, 21; 20, 20) დედას უიგივდება (ისიც უცნობია). იოანე მახარებელს განსაკუთრებული ინტერესი იესოს დედის, მარიამის მიმართ აქვს. ყველაფერს, რასაც კი მის შესახებ აღნიშნავს, ავტობიოგრაფიულ და თვითმხილველი მოწმის ხელწერას ატარებს (იხ. ინ 21, 24). „მარიამ კლეოპასი“ არ საჭიროებს ახსნას, რომ იყო „დაი დედისა მისისაი“ (მარიამისი) (ინ. 19, 25). მრავალი დედაკაცი მიჰყვებოდა იესოს მოგზაურობისას გალილეიდან იერუსალიმში. „ჰმსახურებდნენ მას“-ის (მთ. 27, 55) მნიშვნელობა არ განიმარტება. ისინი შესაძლოა მაცხოვარს ეკონომიკურ ან სხვა რაიმე სახის დახმარებას უწევდნენ (იხ. ლკ. 8, 1-3 „და იყო ამისა შემდგომად თავადი ვიდოდა ქალაქად-ქალაქად და დაბად-დაბად, ქადაგებდა და ახარებდა სასუფეველსა ღმრთისასა; და ათორმეტნი მოწაფენი მის თანა. 2. და დედანი ვინმე, რომელნი განკურნებულ იყვნეს სულთაგან არაწმიდათა და უძლურებათა: მარიამ, რომელსა ერქუა მაგდალენელი, რომლისაგან შჳდნი ეშმაკნი განსრულ იყვნეს. 3. იოანნა, ცოლი ქოზაჲსი, ეზოჲს-მოძღურისა ჰეროდესი, და სუსანა და სხუანი მრავანი, რომელნი ჰმსახურებდეს მას ნაყოფთაგან მათთა“).

მახარებელი ლუკა ასისთავის აღიარების შემდეგ იმავდროულად ხალხის გარკვეული ნაწილის მაცხოვრისაკენ შემობრუნებასაც აღგვიწერს (ლკ. 23, 48).

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 27, 57-61; მკ. 15, 42-47; ლკ. 23, 50-56; ინ. 19, 38-42)

Οψίας γενομένης [ქართ. „და ვითარცა შემწუხრდა“ (მთ27, 57)] ნიშნავს „როგორც კი დაბინდება დაიწყო“, მაგრამ გულისხმობს დღის მონაკვეთს აუცილებლად მზის ჩასვლამდე. ჯერ კიდევ პარასკევია, ანუ შაბათის დასაწყისი (საღამოს 6 სთ. შემდეგ) და უცომოების დღესასწაულის პირველი დღე. მეორე რჯულის 21, 22-23-ის თანახმად, როგორც უკვე აღინიშნა, იკრძალებოდა ღამის განმავლობაში მიცვალებულის გვამის დაუსაფლავებლად დატოვება. ამასთანავე დაკრძალვა შაბათის დღესასწაულის დადგომამდე უნდა აღსრულებულიყო.

იოსებ არიმათიელი, ისევე როგორც ნიკოდიმოსი (ინ. 19, 39), იერუსალიმის დიდი სინედრიონის წევრი გახლდათ. იგი, როგორც ამას მახარებელი ლუკა აღნიშნავს, არა თუ არ ემხრობოდა სინედრიონის გადაწყვეტილებას იესოს დასჯასთან დაკავშირებით, არამედ მაცხოვარს ფარულად ემოწაფებოდა კიდეც. შეიძლება ამის გამოა, რომ მათე მახარებელი იოსების დიდი სინედრიონის წევრობას საერთოდ არ აღნიშნავს და მას იესოს ერთ-ერთ „მდიდარ“ მოწაფედ წარმოგვიჩენს, რათა მაცხოვრისთვის მსჯავრის გამოტანაში მისი მოწაფეც არ დაადანაშაულოს. თუმცა არ იყო აუცილებელი, რომ მსჯავრის გამოტანისას იოსებიც იქ ყოფილიყო. Ευσχήμων [ქართ. „შუენიერი მზრახვალი“ (მკ. 15, 43)] ნიშნავს გამოჩენილს. მარკოზის ფორმულირება „რომელი-იგიცა მოელოდა სასუფეველსა ღმრთისასა“ (15, 43), არ არის ნათელი და შესაძლოა მორწმუნე ფარისევლისაგან იესოს მოწაფეობას ნიშნავდეს, იმ გაგებით, რომ იგი მაცხოვარს სასუფევლის მატარებლად თვლიდა. „არიმათია“ შეიძლება ან Ramah, Ramathaim-zophim-ი იყოს იერუსალიმიდან 40 კმ. ჩრდ.-დასავლეთით (1 მეფ. =1 სამ. 1. 1. 19 «Αρμαθάιμ» (Ο’), ანდა „რამალა“ იერუსალიმიდან ჩრდილოეთით. ნიკოდიმოსი ფარისეველია, რომელთანაც მაცხოვარს უმძიმესი და უმნიშვნელოვანესი დიალოგი ჰქონდა (იხ. ინ. თავი 3). მიუხედავად იმისა, რომ ნიკოდიმოსიც და იოსებ არიმათიელიც ჯვარცმამდე იესოს ფარულ მოწაფეებად რჩებიან, უკანასკნელ ჟამს სიმამაცეს იკრებენ (იოანე მახარებლის მიხედვით ორივე), რათა პილატეს წინაშე განცხადებულად წარდგნენ და უფლის გვამი დასაკრძალად გამოითხოვონ. საქმე, რომელიც იესოს ღვთიურობის აღიარებას უდრის.

„სმირნა“ (ინ. 19, 39) არის ბალახოვანი მცენარის, ბალზამის ხისაგან დამზადებული ნელსაცხებელი ან მირონი. „ალოე“ არომატული ნელსაცხებელია ალოესაგან. ორივე არომატულ ნელსაცხებელს, სხვა ნელსაცხებლებთან ერთად ფართო გამოყენება ჰქონდა გვამის ბალზამირებისას ეგვიპტეში. გამოყენებული იყო ასევე ალექსანდრე დიდის, მაკედონელის ბალზამირების დროსაც (ფსევდო კალისთენი, „ალექსანდრე დიდის ისტორია“ 3, 34). ნელსაცხებლის რაოდენობა, რომელსაც იოანე მახარებელი აღგვიწერს, 100 რომაული ლიტრა (1ლ=327, 45 გრ) უზარმაზარია და 32, 745 კგ. -ს უდრის. ასეთი რაოდენობის ნელსაცხებლის გამოყენება სამეფო დაკრძალვის ხასიათს ატარებს, მიუხედავად იმისა, რომ ვერ უტოლდება ჰეროდე დიდის დაკრძალვას, რომლის დროსაც ნელსაცხებლის მხოლოდ გადასატანად 500 მონა გამოიყენეს (იოს. ფლავ. „არქეოლოგია“ 17, 199).

პილატეს სამართლიანად უკვირს იესოს ასეთი სწრაფი სიკვდილი, ვინაიდან ჯვარზე სიკვდილი ჩვეულებრივ გვიან დგებოდა. ამიტომაც მოეთათბირა სასჯელის აღმასრულებელი ქვედანაყოფის ასმეთაურს, ვიდრე ქრისტეს სხეულის დაკრძალვის შესახებ თანხმობას მისცემდა. რადგან იესო დასჯილი იყო როგორც ფსევდომესია და როგორც აჯანყებული, პროკურატორს ჰქონდა უფლება, რომ ჯვარცმულის დაკრძალვის უფლება საერთოდ არ მიეცა. აღნიშნული ფაქტი იმაზე მეტყველებს, რომ პილატე იესოს მიმდევრებს საშიშ ადამიანებად არ აღიქვამდა და არც იუდეველთა მმართველი წრეებისაგან ჰქონდა ზეწოლა. შესაძლოა იგი პატივს სცემდა იუდეველთა ჩვეულებებს, რომლებსაც იესოს დაუკრძალველობის შემთხვევაში პრობლემები შეექმნებოდათ, თანახმად რჯლ. 21, 22-23-ისა.

საფლავი იყო ქვის და ერთი დიდი, მრგვალი ლოდით ილუქებოდა. ასეთი საფლავი მდიდარ და სინედრიონის წევრ იოსებს უფრო შეეფერებოდა, ვიდრე იესოს ოჯახს. სავარაუდოა, რომ იგი სწორედაც იოსებ არიმათიელის საკუთრება იყო. მსგავსი საფლავები დღესაც არსებობს ძველი იერუსალიმის კედლებს მიღმა. სხვებთან ერთად დედაკაცებიც ესწრებოდნენ იესოს დაკრძალვას, რათა საფლავის ზუსტი ადგილმდებარეობა სცოდნოდათ.

ლუკა მახარებლის გამოთქმა „შაბათად განთენდებოდა“ (23, 54), გარკვეულწილად უცნაურია, რადგან საუბარია მზის ჩასვლასა და შაბათის დაწყებაზე. ალბათ ყოველდღიური ლექსიკის ჩვეულებრივ „უყურადღებო“ გამოთქმასთან გვაქვს საქმე.

 

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

(მთ. 27, 62-66)

„შემდგომად სამისა დღისა აღვდგე“ (27, 63) - მახარებელ მათეს მრავალგზის აქვს ხაზგასმული წინასწარმეტყველება იესოს მკვდრეთით სამ დღეში აღდგომის შესახებ (მთ. 12, 40; 16, 21; 17, 23; 20, 19; 26, 61; 27, 40). ჩანს, რომ იუდეველები მოწაფეებს მაცხოვრის გვამის „მოპარვას“ აბრალებენ, რათა აღნიშნული მოქმედებით მათ (მოწაფეებს) იესოს მკვდრეთით აღდგომის მტკიცებულება გაემყარებინათ. მათეს სახარების ამ მონაკვეთს აღმსარებლობითი, აპოლოგეტური ღირსება აქვს და სწორედ ზემოაღნიშნულ ბრალდებას პასუხობს.

იესოს საფლავზე დაცვის სამსახურის (custodia, ae =დაცვა) ბეჭდის გარდა სხვა რაიმე სახის ბეჭდების არსებობა ჩვენთვის ცნობილი არ არის.

წინა <-----     დასაწყისში     ----->შემდეგი

 (მთ. 28, 1-8; მკ. 16, 1-8; ლკ. 24, 1-12; ინ. 20, 1-10)

შთაბეჭდილებას იწვევს მარკოზის სახარების უეცარი დასასრული მოცემულ კრიტიკულ მონაკვეთში. არცერთ სახარებაში არ არსებობს აღდგომის მსგავსი სახით „აღწერა“, როგორც მარკოზთან, არამედ ცარიელი საფლავის მხოლოდ ცნობა და მტკიცებულებანი და ბუნებრივია მკვდრეთით აღმდგარი მაცხოვრის შემდგომი გამოცხადებანი გვხვდება. მახარებელი მათე უბრალოდ მარკოზის „გარდაგორვებულ იყო ლოდი იგი“ -ს (16, 4) და ლუკას „ლოდი იგი იყო გარდაგორვებული“-ს (24, 2) წარსულ დროს აწმყოთი ცვლის: „გარდააგორვა ლოდი იგი“ (მთ. 28, 2) და მოვლენას რეალურ დროში აღწერს.

დედაკაცები საფლავის ლოდის გადაგორების თვითმხილველნი ხდებიან. ამიტომაც ცარიელი სამარხი მცირე დროის განმავლობაშიც კი არ რჩება მოწმეთა გარეშე. მათეს განმარტებას, დანარჩენი მახარებლების განმარტებათა გარდა, აპოლოგეტური ხასიათიც აქვს და ბუნებრივია წინამორბედი მონაკვეთის (საფლავის დაცვის შესახებ) გაგრძელებას წარმოადგენს. მათესთან, ისევე როგორც სხვა მახარებლებთან, მაცხოვრის აღდგომა მოწმეთა თანდასწრებით არ ხდება. ლოდის გადაგორება ანგელოზის მიერ იმის დასადასტურებლად ხორციელდება, რათა ხაზი გაესვას იმ გარემოებას, რომ საფლავი უკვე ცარიელია, რადგან „არა არს აქა, რამეთუ აღდგა, ვითარცა თქუა. მოვედით და იხილეთ ადგილი, სადა დაიდვა უფალი“ (მთ. 28, 6). ჯარისკაცები, რომლებიც საფლავს დარაჯობდნენ, ისინიც ცარიელი საფლავის მოწმენი არიან, მაგრამ სრულიად შეუგნებლად და მოვლენის სიდიადეს ვერ აცნობიერებენ. მათესათვის ისინი უბრალოდ „დამარცხებულნი“ არიან, ვერ ხდებიან რა აღდგომის ხარების მატარებელნი. ანგელოზი მხოლოდ დედაკაცებს მიმართავს: „ნუ გეშინინ თქუენ“ (მთ. 28, 5), ანუ ჯარისკაცებისაგან განსხვავებით ნუ შეშინდებით!

„ერთშაბათ“-ში (მკ. 16, 2) უნდა იგულისხმებოდეს „პირველი დღე“ (შაბათის შემდეგ). ებრაულ და არამეულ ენებში „ერთს“ ცვლის „პირველი“, ალბათ უფრო ებრაიზმის გამო. კვირა, როგორც დღე, ნათელია, რომ ჯერ არ არსებობს და შვიდეული „ერთით“ („ერთშაბათით“) იწყება.

მათე მახარებლის მიერ ჯვარცმისას აღწერილი მიწისძვრა, რომელიც „ძე კაცისა“-ს, იესო ქრისტეს სიკვდილს აღნიშნავდა, ახლა უკვე მის აღდგომასაც ნიშნავს.

„ჭაბუკი“ (მკ. 16, 5), ისევე როგორც „ორი მამაკაცი“ (ლკ. 24, 4), ბუნებრივია ანგელოზები არიან (იხ. 2 მაკაბ. 3, 26. 33).

„აჰა წინაგიძღვის თქუენ გალილეას“ (მთ. 28, 7; იხ. ასევე მთ. 26, 32; მკ. 14, 28) - გალილეა, საიდანაც ყველაფერი დაიწყო, მკვდრეთით აღმდგარი მაცხოვრის გამოცხადების ადგილი ხდება. ლუკა და იოანე მახარებლები (გარდა 21-ე თავისა, რომელიც ჩანართია), არ აღწერენ იესოს გალილეაში გამოცხადებას. მათი ინტერესი იერუსალიმისკენ, იუდაიზმის ცენტრისაკენ არის მიმართული.

„მოიხსენეთ, ვითარ-იგი გეტყოდა თქუენ, ვიდრე იყოღა იგი გალილეას“ (ლკ. 24, 6)- მახარებლის აღნიშნული სიტყვები უკან ლკ. 9, 22. 44-45; 18, 31-32-ში გვაბრუნებს.

„ხოლო პეტრე აღდგა... და იხილნა ტილონი იგი ხოლო“ (ლკ. 24, 12) - თუკი იესოს გვამი მოიპარეს მოწაფეებმა, მაშინ მისი სუდარაც თან უნდა წაეღოთ. ლუკას გადმოცემის მსგავსება იოანე ღვთისმეტყველის გადმოცემასთან ნათელია.

პეტრე მოციქულისა და „სხუაი იგი მოწაფეი“-ს (ინ. 20, 4) შორის „შეჯიბრი“ მიზნად ანტაგონიზმსა და დაპირისპირებას არ ისახავს. იოანეს უბრალოდ სურს აღნიშნოს, რომ არა მხოლოდ პეტრე, არამედ სხვა მოწაფეც გაიქცა ცარიელი საფლავის სანახავად პირველთაგან ერთ-ერთი. ამ მოწაფემაც და მოციქულმა პეტრემაც (მიუხედავად იმისა, რომ პეტრეს შესახებ მსგავსი რამ არ აღინიშნება) ირწმუნეს, ვინაიდან საკუთარი თვალით იხილეს ცარიელი საფლავი, სუდარა და სახვევები (sudarium= სუდარა, მანდილი): „იხილეს და ჰრწმენა, რამეთუ არღა იცოდეს წერილისაი“ (ინ. 20, 8-9; იხ. ასევე ლკ. 24, 25-47). „სხუაი იგი მოწაფეი“, „რომელი უყუარდა იესუს“ (ინ. 20, 2), რა თქმა უნდა თვით იოანე მახარებელია (იხ. ინ. 1, 35-42; 18, 15; 19, 26; 21, 20-24). გამოთქმა „წარვიდეს უკუე კუალად თვისაგან მოწაფენი იგი“ (ინ. 20, 10) მოწაფეების სახლში დაბრუნებას გულისხმობს (იხ. ასევე ინ. 19, 27 „თვისთა თანა“).

იოანე ღვთისმეტყველთან მარიამ მაგდალინელი არ გახლავთ ცარიელი საფლავის ერთადერთი მოწმე. მრავლობით რიცხვში გამოყენებული „აღიღეს უფალი საფლავისაგან, და არა უწყი, სადა დადვეს იგი“ (ბერძ. «ούκ οίδαμεν» ინ. 20, 2) ნათლად მიუთითებს, რომ მარიამი მარტო არ იმყოფებოდა. მახარებელის ინტერესი მკვდრეთით აღმდგარი იესოს აღდგომიდან უმალვე მარიამ მაგდალინელის წინაშე წარდგომაა. ეს თხრობა, როგორც ჩანს, ცნობილ გნოსტიკურ გარდამოცემასაც ეხმაურება.

ახალი ბერძნულიდან თარგმნა
ზაზა ეჯიბიშვილმა

ათენი 2009

დასასრული